Υποσημείωση

Σχετικά με τ’ ανωτέρω, διαβάζομε στις σελίδες 966-969, Τόμος 2, του βιβλίου Μια Πραγματεία επί των Συνταγματικών Περιορισμών, υπό Τόμας Μ. Κούλυ, Διδάκτορος της Νομικής, 4η έκδοσις, όπως εξεδόθη στη Βοστώνη το 1927 (στην Αγγλική):

«Αυτά τα πράγματα τα οποία δεν είναι νόμιμα κάτω από οποιοδήποτε Αμερικανικό σύνταγμα μπορούν ν’ αναφερθούν ως εξής:—

»1. Κάθε νόμος σχετικά με την εγκαθίδρυσι θρησκείας . . . .

»2. Υποχρεωτική υποστήριξις, μέσω φορολογίας ή με άλλο τρόπο, της θρησκευτικής εκπαιδεύσεως. . . .

»3. Υποχρεωτική παρακολούθησις θρησκευτικής λατρείας. Οποιοσδήποτε δεν ωθείται από δική του εκλογή ή από ένα αίσθημα καθήκοντος να παρευρίσκεται στις τελετουργίες της θρησκείας δεν πρέπει ν’ αναγκάζεται από το Κράτος να το κάμη αυτό. Αποτελεί δικαιοδοσία του Κράτους να επιβάλη μόνο εκείνα που θεωρούνται εφαρμόσιμα, όπως οι υποχρεώσεις και τα καθήκοντα που βαρύνουν τον πολίτη ή που ίσως οφείλει στους συμπολίτας του ή στην κοινωνία· αλλά εκείνα τα οποία πηγάζουν από τις σχέσεις μεταξύ αυτού του ιδίου και του Πλάστου του πρέπει να επιβάλλωνται από τις παραινέσεις της συνειδήσεως και όχι από τις ποινές των ανθρωπίνων νόμων. Πράγματι, εφόσον κάθε πραγματική λατρεία πρέπει ουσιαστικώς και κατ’ ανάγκην να προέρχεται από την ελευθέρας θελήσεως προσφορά λατρείας και ευγνωμοσύνης από το πλάσμα προς τον Πλάστην, οι ανθρώπινοι νόμοι είναι καταφανώς ακατάλληλοι για να παροτρύνουν ή να εξαναγκάσουν αυτές τις εξωτερικές και εκούσιες συγκινήσεις οι οποίες θα την παρακινήσουν, και οι ανθρώπινες ποινές το μόνο που θα μπορούσαν να κάμουν θα ήταν να επιβάλουν την τήρησι ανωφελών ιεροτελεστιών, οι οποίες, όταν γίνονται ακουσίως, είναι χωρίς καμμιά αξία γι’ αυτούς που συμμετέχουν και κενές από κάθε στοιχείο αληθινής λατρείας.

»4. Περιορισμοί στην ελευθέρα εξάσκησι της θρησκείας σύμφωνα με τις υπαγορεύσεις της συνειδήσεως. Καμμία εξωτερική εξουσία δεν μπορεί να παρεμβληθή μεταξύ του πεπερασμένου όντος και του Απείρου όταν το πρώτο ζητή ν’ αποδώση την τιμή που οφείλεται, και κατά ένα τρόπο που επιδοκιμάζεται από τη συνείδησι και την κρίσι του ως κατάλληλου ν’ αποδοθή απ’ αυτόν, και παραδεκτόν από το υποκείμενό της. . . .

»5. Περιορισμοί της εκφράσεως της θρησκευτικής πίστεως. Ένας ειλικρινής πιστός θεωρεί συνήθως καθήκον του να διαδώση τις ιδέες του, και να κάμη και άλλους να συμφωνήσουν με τις απόψεις του. Το να του αφαιρέση ένας αυτό το δικαίωμα σημαίνει ν’ αφαιρέση ένας από αυτόν την εξουσία να κάμη εκείνο που θεωρεί ως μια πολύ ιερή υποχρέωσι.»