ΔΕΥΤΕΡΟΝΟΜΙΟ

Η εβραϊκή ονομασία του πέμπτου βιβλίου της Πεντατεύχου είναι Ντεβαρίμ (Λόγια) και οφείλεται στην εναρκτήρια φράση του εβραϊκού κειμένου. Η ονομασία «Δευτερονόμιο», που κατά κυριολεξία σημαίνει «Δεύτερος Νόμος· Επανάληψη του Νόμου», προέρχεται από τη Μετάφραση των Εβδομήκοντα η οποία τη χρησιμοποίησε ως τίτλο του εν λόγω βιβλίου. Με τη λέξη δευτερονόμιον η Μετάφραση των Εβδομήκοντα αποδίδει την εβραϊκή φράση μισνέχ χαττωράχ του εδαφίου Δευτερονόμιο 17:18, όμως η σωστή απόδοσή της είναι “αντίγραφο του νόμου”.

Η αυθεντικότητα του Δευτερονομίου ως βιβλίου του Βιβλικού κανόνα και η συγγραφή του από τον Μωυσή τεκμηριώνονται επαρκώς από το γεγονός ότι οι Ιουδαίοι θεωρούσαν ανέκαθεν το Δευτερονόμιο τμήμα του Νόμου του Μωυσή. Γενικά, οι αποδείξεις της αυθεντικότητας του Δευτερονομίου είναι οι ίδιες με των άλλων τεσσάρων βιβλίων της Πεντατεύχου. (Βλέπε ΠΕΝΤΑΤΕΥΧΟΣ· επίσης λήμματα με τα ονόματα των βιβλίων.) Ο Ιησούς παρείχε την πιο έγκυρη μαρτυρία για την αυθεντικότητα του Δευτερονομίου, παραθέτοντας από αυτό τρεις φορές όταν απέρριψε τους πειρασμούς του Σατανά του Διαβόλου. (Ματ 4:1-11· Δευ 6:13, 16· 8:3) Επίσης, ο Ιησούς απάντησε στην ερώτηση “ποια είναι η πρώτη και μεγαλύτερη εντολή” παραθέτοντας από το εδάφιο Δευτερονόμιο 6:5. (Μαρ 12:30) Ο δε Παύλος παραθέτει από τα εδάφια Δευτερονόμιο 30:12-14· 32:35, 36.—Ρω 10:6-8· Εβρ 10:30.

Η χρονική περίοδος που καλύπτει το Δευτερονόμιο είναι λίγο περισσότερο από δύο μήνες στο έτος 1473 Π.Κ.Χ. Γράφτηκε στις Πεδιάδες του Μωάβ και αποτελείται από τέσσερις ομιλίες, έναν ύμνο και μια ευλογία από τον Μωυσή, που ειπώθηκαν ενόσω ο Ισραήλ στρατοπέδευε στα σύνορα της γης Χαναάν προτού εισέλθει σε αυτήν.—Δευ 1:3· Ιη 1:11· 4:19.

Σκοπός. Παρά τη σημασία της ονομασίας Δευτερονόμιο, αυτό το βιβλίο δεν αποτελεί δεύτερο νόμο ούτε επανάληψη ολόκληρου του Νόμου, αλλά εξήγησή του, όπως λέει το εδάφιο Δευτερονόμιο 1:5. Το βιβλίο προτρέπει το λαό του Ισραήλ να είναι πιστός στον Ιεχωβά, χρησιμοποιώντας ως παράδειγμα προς αποφυγή τη γενιά της 40χρονης περιπλάνησης. Ο Μωυσής εξηγεί και αναλύει μερικά από τα ουσιώδη σημεία του Νόμου και τις αρχές που περιλαμβάνονται σε αυτόν, υπό το πρίσμα των διαφορετικών συνθηκών που θα αντιμετώπιζε ο Ισραήλ όταν θα ήταν εγκατεστημένος μόνιμα στη γη του. Τροποποιεί ανάλογα κάποιους από τους νόμους και δίνει επιπλέον διατάξεις σχετικά με την άσκηση της διακυβέρνησης όταν θα κατοικούσαν μόνιμα στην Υποσχεμένη Γη.

Καθώς το βιβλίο του Δευτερονομίου τούς προτρέπει και τους καλεί να συνάψουν αυτή την ανανεωμένη διαθήκη με τον Ιεχωβά μέσω του Μωυσή, δίνει ιδιαίτερη έμφαση στη γνώση, στη διδασκαλία και στην εκπαίδευση. Το ρήμα «διδάσκω» και η λέξη «διδασκαλία» εμφανίζονται πολύ συχνότερα στο Δευτερονόμιο από ό,τι στην Έξοδο, στο Λευιτικό ή στους Αριθμούς. Ο Μωυσής εξήγησε ότι ο Ιεχωβά δίδασκε τον Ισραήλ τρέφοντάς τους με μάννα. (Δευ 8:3) Είπε στους Ισραηλίτες να θέσουν το νόμο του Ιεχωβά, με μεταφορική έννοια, σαν προμετωπίδια κορδέλα ανάμεσα στα μάτια τους και πάνω στους παραστάτες των σπιτιών τους και στις πύλες τους. (6:8, 9) Τους πρόσταξε να ενσταλάζουν το νόμο του στους γιους τους. (6:6, 7) Έδωσε οδηγίες να διαβάζεται ο Νόμος κάθε έβδομο έτος, κατά την (ετήσια) Γιορτή των Σκηνών. (31:10-13) Δόθηκαν ειδικές οδηγίες για το βασιλιά που ίσως αποκτούσε ο Ισραήλ στο μέλλον. Αυτός θα έπρεπε να γράψει ένα αντίγραφο του Νόμου για τον εαυτό του και να το διαβάζει κάθε ημέρα. (17:18-20) Όποτε θα έβγαινε ο Ισραήλ στη μάχη, οι ιερείς θα έπρεπε να τους νουθετούν να έχουν πίστη και θάρρος και να τους διαβεβαιώνουν για τη νίκη, διότι ο Ιεχωβά ο Θεός τους θα βάδιζε μαζί τους. (20:1-4) Όταν θα έμπαιναν στην Υποσχεμένη Γη, έπρεπε να χωρίσουν τις φυλές σε δύο ομάδες, από τις οποίες η μία θα στεκόταν στο Όρος Εβάλ και η άλλη στο Όρος Γαριζίν, και κατόπιν έπρεπε να διαβαστεί σε αυτούς ο Νόμος του Θεού.—27:11-26· παράβαλε Ιη 8:33-35.

Τονίζεται η Αγάπη. Στο Δευτερονόμιο τονίζεται επίσης η αγάπη, η καλοσύνη και το στοχαστικό ενδιαφέρον. Οι λέξεις «αγάπη» ή «αγαπώ» εμφανίζονται στο Δευτερονόμιο πέντε και πλέον φορές συχνότερα από ό,τι συνολικά στην Έξοδο, στο Λευιτικό και στους Αριθμούς. Εδώ έχουμε επίσης τη μεγαλύτερη εντολή, την οποία μνημόνευσε και ο Ιησούς (Ματ 22:36, 37), διατυπωμένη με μοναδικό τρόπο: «Πρέπει να αγαπάς τον Ιεχωβά τον Θεό σου με όλη σου την καρδιά και με όλη σου την ψυχή και με όλη τη ζωτική σου δύναμη». (Δευ 6:5· βλέπε επίσης 10:12· 11:13.) Ο Ιεχωβά εκφράζει επανειλημμένα την αγάπη του για τον Ισραήλ. (7:7-9· 23:5· 33:3) Το ίδιο το ύφος του Δευτερονομίου τονίζει την αγάπη του Ιεχωβά για το λαό του: «Μακάρι να κάνουν την καρδιά τους να με φοβάται και να τηρεί όλες τις εντολές μου πάντοτε, προκειμένου να πηγαίνουν καλά τα πράγματα για αυτούς και τους γιους τους στον αιώνα!» (5:29) Στην πραγματικότητα, εκφράσεις όπως «για να πηγαίνουν καλά τα πράγματα για εσένα» και «για να παραμείνεις ζωντανός» εμφανίζονται αρκετά συχνά στο Δευτερονόμιο.—4:40· 5:16· 6:3· 22:7· 30:19, 20.

Αν και ο Ισραήλ θα έπρεπε να δώσει μάχες για να καταλάβει τη γη, ο Ιεχωβά δεν παρέβλεψε το ζήτημα του στοργικού, στοχαστικού ενδιαφέροντος. Η νίκη δεν ήταν τόσο σημαντική ή επιτακτική ώστε να ισχύουν αμείλικτες απαιτήσεις. Ο αρραβωνιασμένος άντρας απαλλασσόταν. (Δευ 20:7) Απαλλασσόταν επίσης ο νεόνυμφος άντρας, ώστε να μπορέσει να περιθάλψει τη σύζυγό του και εκείνη να έχει το σύζυγό της τουλάχιστον για έναν ολόκληρο χρόνο. (24:5) Αν κάποιος άντρας είχε φυτέψει αμπέλι και δεν είχε προλάβει να φάει τον καρπό του ή είχε χτίσει σπίτι και δεν το είχε εγκαινιάσει, εξαιρούνταν από τη μάχη ώστε να μπορέσει να απολαύσει τους καρπούς των κόπων του.—20:5, 6.

Δόθηκαν λεπτομερέστατες οδηγίες σχετικά με τη διεξαγωγή του πολέμου και την κατάκτηση της γης Χαναάν. Όσοι φοβούνταν έπρεπε να σταλούν στο σπίτι τους για να μην εξασθενίσουν και τις καρδιές των αδελφών τους. (Δευ 20:8) Οι πόλεις όσων εθνών της Χαναάν είχαν προσδιοριστεί, των οποίων η πονηρία είχε φτάσει στο πλήρες, έπρεπε οπωσδήποτε να αφιερωθούν στην καταστροφή, ενώ στις πόλεις που δεν ανήκαν σε αυτά τα προσδιορισμένα έθνη έπρεπε να δοθεί η δυνατότητα να επιλέξουν ανάμεσα στην παράδοση και στην καταστροφή. Αν παραδίνονταν, οι κάτοικοι έπρεπε να υποβληθούν σε καταναγκαστική εργασία, αλλά ο Νόμος απαιτούσε την καλοσυνάτη μεταχείριση ακόμη και των δούλων, οι δε εντολές του προστάτευαν τις γυναίκες από την κακοποίηση ακόμη και σε πόλεις που είχαν κατακτηθεί με πόλεμο. Αν κάποιες πόλεις αρνούνταν να παραδοθούν, όλοι οι άρρενες θανατώνονταν, ενώ διατηρούνταν στη ζωή μόνο τα μικρά παιδιά και οι γυναίκες που δεν είχαν ποτέ σχέσεις με άντρες. (20:10-18· παράβαλε Αρ 31:17, 18.) Όταν οι Ισραηλίτες έφτιαχναν πολιορκητικά έργα γύρω από μια πόλη, δεν επιτρεπόταν να κόψουν τα καρποφόρα δέντρα.—Δευ 20:19, 20.

Στο βιβλίο του Δευτερονομίου εκφράζεται στοργικό, στοχαστικό ενδιαφέρον και για τα ζώα. Οι Ισραηλίτες απαγορευόταν να πάρουν ένα θηλυκό πουλί το οποίο καθόταν πάνω στη φωλιά του, επειδή αυτό που το έκανε ευάλωτο ήταν το προστατευτικό ένστικτο για τους νεοσσούς του. Τη μητέρα την άφηναν να φύγει, αλλά μπορούσαν να πάρουν τα πουλάκια. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η μητέρα ήταν ελεύθερη να μεγαλώσει και άλλα πουλάκια. (Δευ 22:6, 7) Ο γεωργός δεν επιτρεπόταν να ζέψει γαϊδούρι μαζί με ταύρο, για να μην ταλαιπωρηθεί το ασθενέστερο ζώο. (22:10) Ο ταύρος δεν έπρεπε να είναι φιμωμένος ενόσω αλώνιζε τα σιτηρά, ώστε να μη βασανίζεται από την πείνα τη στιγμή που είχε τα σιτηρά τόσο κοντά του και κατανάλωνε ενέργεια στο αλώνισμά τους.—25:4.

Στοχαστικό ενδιαφέρον εκδηλωνόταν επίσης στα πλαίσια της οικογενειακής και της κοινωνικής ζωής. Ο πρωτότοκος γιος έπρεπε να λάβει διπλό μερίδιο, ανεξάρτητα από το αν ήταν ο γιος της ευνοούμενης συζύγου ή όχι. (Δευ 21:15-17) Για πρώτη φορά διατυπώθηκε ως νόμος ο ανδραδελφικός γάμος και προβλέφθηκαν ποινές ώστε να του προσδοθεί κύρος. (25:5-10) Δόθηκε εντολή να χρησιμοποιούνται έντιμα μέτρα και σταθμά. (25:13-16) Η αξία της ζωής υπογραμμίστηκε μέσω της εντολής για την κατασκευή στηθαίου περιμετρικά της ταράτσας των σπιτιών. (22:8) Ακόμη και για όποιον είχε αδικοπραγήσει και έπρεπε να δεχτεί χτυπήματα ο Νόμος υποδείκνυε στοχαστικό ενδιαφέρον περιορίζοντας τα χτυπήματα σε 40. (25:1-3) Όλες αυτές οι διατάξεις έκαναν πιο λεπτομερή το Νόμο, ενώ φανέρωναν επίσης πολύ στοχαστικό ενδιαφέρον. Συγχρόνως, υπήρχε περισσότερη αυστηρότητα.

Προειδοποιήσεις και Νόμοι. Το Δευτερονόμιο είναι γεμάτο προειδοποιήσεις για την ψεύτικη λατρεία και την απιστία, καθώς και οδηγίες για το χειρισμό τέτοιων καταστάσεων ώστε να διατηρείται η αγνή λατρεία. Εξέχον χαρακτηριστικό του Δευτερονομίου αποτελεί η παρότρυνση για αγιότητα. Οι Ισραηλίτες νουθετούνταν να μην έρχονται σε επιγαμία με τα γύρω έθνη, επειδή αυτό θα αποτελούσε απειλή για την αγνή λατρεία και την οσιότητα προς τον Ιεχωβά. (Δευ 7:3, 4) Προειδοποιούνταν να μην έχουν υλιστικές επιδιώξεις ούτε τάσεις αυτοδικαίωσης. (8:11-18· 9:4-6) Θεσπίστηκαν αυστηροί νόμοι για την αποστασία. Έπρεπε να προσέχουν να μη στραφούν σε άλλους θεούς. (11:16, 17) Έλαβαν προειδοποίηση για τους ψευδοπροφήτες. Σε δύο σημεία δόθηκαν οδηγίες για το πώς μπορούσε να αναγνωριστεί ένας ψευδοπροφήτης και για το τι έπρεπε να γίνει με αυτόν. (13:1-5· 18:20-22) Ακόμη και αν ένα μέλος της οικογένειας γινόταν αποστάτης, η οικογένεια δεν έπρεπε να τον λυπηθεί, αλλά να συμμετάσχει στο λιθοβολισμό του μέχρι θανάτου.—13:6-11.

Οι πόλεις του Ισραήλ που αποστατούσαν έπρεπε να αφιερωθούν στην καταστροφή και δεν έπρεπε να διατηρηθεί τίποτα για προσωπικό όφελος κανενός. Η πόλη δεν έπρεπε να ανοικοδομηθεί ποτέ. (Δευ 13:12-17) Οι παραβάτες τους οποίους οι γονείς τους δεν μπορούσαν να θέσουν υπό έλεγχο έπρεπε να λιθοβοληθούν μέχρι θανάτου.—21:18-21.

Ο νόμος σχετικά με το χειρισμό ενός ανεξιχνίαστου φόνου έδινε έμφαση στην αγιότητα και στην απαλλαγή από την ενοχή αίματος. (Δευ 21:1-9) Ενδεικτικές του ζήλου για την αγνή λατρεία είναι οι διατάξεις που περιέχει το Δευτερονόμιο σχετικά με το ποιος μπορούσε να γίνει μέλος της εκκλησίας του Ιεχωβά και πότε. Δεν μπορούσε να γίνει δεκτός κανένας νόθος γιος μέχρι τη δέκατη γενιά, κανένας Μωαβίτης ή Αμμωνίτης στον αιώνα και κανένας ευνούχος. Ωστόσο, οι Αιγύπτιοι και οι Εδωμίτες τρίτης γενιάς μπορούσαν να γίνουν μέλη της εκκλησίας.—23:1-8.

Το Δευτερονόμιο περιγράφει το δικαστικό σύστημα που θα ίσχυε για τον Ισραήλ όταν θα εγκαθίστατο στην Υποσχεμένη Γη. Ορίζει τα προσόντα των κριτών και την οργάνωση δικαστηρίων στις πύλες των πόλεων, ενώ το αγιαστήριο θα αποτελούσε το ανώτατο δικαστήριο της χώρας και οι αποφάσεις του θα έπρεπε να γίνονται σεβαστές από όλο τον Ισραήλ.—Δευ 16:18–17:13.

Το Δευτερονόμιο τονίζει ότι ο Ιεχωβά είναι ο μοναδικός Θεός (Δευ 6:4), ότι ο Ισραήλ είναι ο μοναδικός λαός του (4:7, 8) και ότι έπρεπε να εγκαθιδρυθεί ένας κεντρικός τόπος λατρείας (12:4-7). Προλέγει αυτόν που θα εγειρόταν ως προφήτης όπως ο Μωυσής και θα μιλούσε στο όνομα του Ιεχωβά, αυτόν στον οποίο θα έπρεπε να υποτάσσονται όλοι.—18:18, 19.

[Πλαίσιο στη σελίδα 724]

ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΝΟΜΙΟ

Ομιλίες που εξηγούν τμήματα του Νόμου και παροτρύνουν τον Ισραήλ να αγαπάει τον Ιεχωβά και να τον υπακούει στη γη στην οποία πρόκειται να εισέλθει

Γράφτηκε από τον Μωυσή λίγο προτού εισέλθει ο Ισραήλ στην Υποσχεμένη Γη το 1473 Π.Κ.Χ.

Παροτρύνονται να θυμούνται τι έκανε ο Ιεχωβά και να υπηρετούν μόνο αυτόν (1:1–4:49)

Ο Μωυσής υπενθυμίζει την αποστολή των κατασκόπων, την άπιστη και στασιαστική αντίδραση στην αναφορά τους και τον όρκο του Ιεχωβά ότι εκείνη η γενιά θα πέθαινε στην έρημο

Ο Ισραήλ δεν έπρεπε να πειράξει τους γιους του Ησαύ (που κατάγονταν από τον αδελφό του Ιακώβ) ή τον Μωάβ και τον Αμμών (τους απογόνους του Λωτ, ανιψιού του Αβραάμ)· ωστόσο, ο Ιεχωβά έδωσε στον Ισραήλ τη γη των Αμορραίων βασιλιάδων Σηών και Ωγ, Α του Ιορδάνη

Ο Μωυσής ικετεύει τον Ιεχωβά να τον αφήσει να περάσει τον Ιορδάνη· ωστόσο, ο Ιεχωβά τού λέει να διορίσει τον Ιησού του Ναυή ηγέτη του έθνους και να τον ενισχύσει

Ο Μωυσής υπενθυμίζει στο έθνος το φλογερό θυμό του Ιεχωβά για τον Βάαλ του Φεγώρ· δεν πρέπει να ξεχάσουν ό,τι είδαν να διαδραματίζεται στο Χωρήβ ούτε να φτιάξουν ποτέ γλυπτή εικόνα για λατρεία· ο Ιεχωβά, ο μόνος αληθινός Θεός, απαιτεί αποκλειστική αφοσίωση

Νουθετούνται να αγαπούν τον Ιεχωβά και να υπακούν σε όλες τις εντολές του (5:1–26:19)

Ο Μωυσής εξιστορεί το πώς δόθηκε ο Νόμος στο Χωρήβ, επαναλαμβάνει το Δεκάλογο και παροτρύνει τον Ισραήλ να ενεργεί όπως ακριβώς πρόσταξε ο Ιεχωβά

Πρέπει να αγαπούν τον Ιεχωβά με όλη τους την καρδιά, την ψυχή και τη ζωτική δύναμη· να διατηρούν συνεχώς ενώπιόν τους τις εντολές του Θεού· να εξηγούν στους γιους τους για ποιο λόγο δόθηκαν οι διατάξεις του Ιεχωβά

Εφτά έθνη πρέπει να εξολοθρευτούν από τη χώρα, μαζί με τα θυσιαστήρια και τις εικόνες τους· απαγορεύεται η επιγαμία με αυτά τα έθνη

Δεν πρέπει να ξεχάσουν πώς πολιτεύτηκε μαζί τους ο Θεός στην έρημο για να τους κάνει να γνωρίσουν ότι ο άνθρωπος δεν ζει μόνο με ψωμί αλλά με κάθε έκφραση από το στόμα του Ιεχωβά

Πρέπει να θυμούνται πώς έκαναν τον Ιεχωβά να εξαφθεί όταν έφτιαξαν το χυτό μοσχάρι· τώρα πρέπει να τον φοβούνται, να τον υπηρετούν και να προσκολλώνται σε αυτόν· πρέπει να τηρούν όλες τις εντολές

Διατάξεις στις οποίες θα πρέπει να υπακούν στην Υποσχεμένη Γη: Να εξαλείψουν την ψεύτικη θρησκεία της Χαναάν· να αποδίδουν λατρεία στον τόπο που θα εκλέξει ο Ιεχωβά· να μην τρώνε αίμα· να θανατώνουν τους αποστάτες· να τρώνε καθαρές τροφές· να δίνουν το δέκατο από την παραγωγή στον Ιεχωβά· να δείχνουν στοχαστικό ενδιαφέρον για τους φτωχούς· να τηρούν τις ετήσιες γιορτές· να επιδιώκουν δικαιοσύνη· να απορρίπτουν τον πνευματισμό· να ακούν αυτόν που θα εγείρει ο Ιεχωβά ως προφήτη· να σέβονται τα οροθέσια· να κρατούν τον τόπο καθαρό από ενοχή αίματος· να εκδηλώνουν συμπόνια· να διατηρούνται καθαροί από σεξουαλική ανηθικότητα· να δίνουν τους πρώτους καρπούς της γης στον Ιεχωβά· να αποδεικνύονται άγιοι για τον Ιεχωβά

Ευλογίες για την υπακοή στον Ιεχωβά, κατάρες για την ανυπακοή (27:1–28:68)

Αφού το έθνος περάσει τον Ιορδάνη, ο Νόμος πρέπει να γραφτεί πάνω σε μεγάλες πέτρες

Οι κατάρες για την ανυπακοή πρέπει να διακηρυχτούν στο Όρος Εβάλ

Οι ευλογίες για την υπακοή σε όλες τις εντολές του Ιεχωβά πρέπει να διακηρυχτούν στο Όρος Γαριζίν

Σύναψη διαθήκης στις Πεδιάδες του Μωάβ (29:1–30:20)

Εξιστορεί το πώς φρόντισε ο Ιεχωβά τον Ισραήλ στην Αίγυπτο και στη διάρκεια των 40 ετών της παραμονής τους στην έρημο· δίνει προειδοποίηση για την πεισματική ανυπακοή

Προλέγει το έλεος του Ιεχωβά για όσους μετανοούν

Θέτει μπροστά τους την επιλογή ανάμεσα στη ζωή και στο θάνατο· τους παροτρύνει να διαλέξουν τη ζωή αγαπώντας τον Ιεχωβά, ακούγοντας τη φωνή του και προσκολλούμενοι σε αυτόν

Η μεταβίβαση της ηγεσίας στον Ιησού του Ναυή και οι τελικές ευλογίες του Μωυσή (31:1–34:12)

Ο Ιησούς του Ναυή διορίζεται ηγέτης του Ισραήλ

Ο Μωυσής διδάσκει στον Ισραήλ έναν ύμνο ο οποίος θα είναι μάρτυρας εναντίον τους όταν εγκαταλείψουν τον Ιεχωβά

Ο Μωυσής ευλογεί τις φυλές του Ισραήλ και πεθαίνει στο Όρος Νεβώ