ΑΡΑΜΑΪΚΗ

(Αραμαϊκή).

Αρχαία σημιτική γλώσσα που συγγενεύει στενά με την εβραϊκή και μιλιούνταν αρχικά από τους Αραμαίους. (Βλέπε ΑΡΑΜ Αρ. 5.) Ωστόσο, με το πέρασμα του χρόνου, η γλώσσα αυτή κατέληξε να περιλαμβάνει διάφορες διαλέκτους (μερικές από τις οποίες θεωρούνταν ξεχωριστές γλώσσες) και να χρησιμοποιείται ευρέως, ειδικά στη νοτιοδυτική Ασία. Η αραμαϊκή χρησιμοποιούνταν κυρίως από τη δεύτερη χιλιετία Π.Κ.Χ. μέχρι περίπου το 500 Κ.Χ. Είναι μια από τις τρεις γλώσσες στις οποίες γράφτηκε αρχικά η Αγία Γραφή. Η εβραϊκή λέξη ’Αραμίθ εμφανίζεται πέντε φορές και μεταφράζεται «στη συριακή γλώσσα» ή «στην αραμαϊκή γλώσσα».—2Βα 18:26· Ησ 36:11· Δα 2:4· Εσδ 4:7 (δύο φορές).

Η Βιβλική αραμαϊκή, που ονομαζόταν στο παρελθόν χαλδαϊκή, εμφανίζεται στα εδάφια Έσδρας 4:8 ως 6:18 και 7:12-26· Ιερεμίας 10:11 και Δανιήλ 2:4β ως 7:28. Αραμαϊκές εκφράσεις υπάρχουν και σε άλλα τμήματα της Γραφής, αλλά πολλές από τις απόπειρες των λογίων να αποδείξουν ότι διάφορες εβραϊκές λέξεις έχουν αραμαϊκή προέλευση βασίζονται απλώς σε εικασίες.

Η χρήση κάποιων αραμαϊκών εκφράσεων δεν προκαλεί έκπληξη, διότι οι Εβραίοι είχαν στενή επαφή με τους Αραμαίους και με την αραμαϊκή γλώσσα επί μακρόν. Ανάμεσα στις αρχαιότερες αποδόσεις των Εβραϊκών Γραφών σε άλλες γλώσσες ήταν τα Αραμαϊκά Ταργκούμ. Σπαράγματα από αρχαία Ταργκούμ ορισμένων βιβλίων έχουν βρεθεί μεταξύ των Ρόλων της Νεκράς Θαλάσσης.

Η Γλώσσα. Η αραμαϊκή και η εβραϊκή κατατάσσονται στο βορειοδυτικό κλάδο των σημιτικών γλωσσών. Μολονότι η αραμαϊκή διαφέρει σημαντικά από την εβραϊκή, είναι συγγενική γλώσσα και έχει τα ίδια γράμματα στο αλφάβητό της—τα ονόματα των γραμμάτων είναι επίσης ίδια. Γράφεται όπως η εβραϊκή, από τα δεξιά προς τα αριστερά, και στην αρχή χρησιμοποιούσε μόνο σύμφωνα. Ωστόσο, μεταγενέστερα οι Μασορίτες πρόσθεσαν φωνηεντικά σημεία στις αραμαϊκές περικοπές της Αγίας Γραφής, όπως έκαναν και στο εβραϊκό κείμενο. Η αραμαϊκή έχει δεχτεί επιρροές από την επαφή της με άλλες γλώσσες. Εκτός του ότι περιέχει διάφορα εβραϊκά, ακκαδικά και περσικά τοπωνύμια και ονόματα προσώπων, η Βιβλική αραμαϊκή φανερώνει επιρροή από την εβραϊκή όσον αφορά τους θρησκευτικούς όρους, από την ακκαδική όσον αφορά τους πολιτικούς και τους οικονομικούς όρους, καθώς επίσης από την περσική όσον αφορά τους όρους που σχετίζονται με πολιτικά και νομικά ζητήματα.

Η αραμαϊκή, εκτός του ότι έχει την ίδια γραφή με την εβραϊκή, παρουσιάζει ομοιότητες με αυτήν στην κλίση των ρημάτων, των ουσιαστικών και των αντωνυμιών. Τα ρήματα έχουν δύο καταστάσεις, τη μη τετελεσμένη (που υποδηλώνει ημιτελή ενέργεια) και την τετελεσμένη (που υποδηλώνει ολοκληρωμένη ενέργεια). Η αραμαϊκή χρησιμοποιεί ενικό, δυϊκό και πληθυντικό αριθμό για τα ουσιαστικά, και έχει δύο γένη, το αρσενικό και το θηλυκό. Διαφέρει από άλλες σημιτικές γλώσσες κατά το ότι επιδεικνύει προτίμηση στο φωνήεν α, καθώς και με άλλους τρόπους, όπως το ότι προτιμάει ορισμένα σύμφωνα αντί για άλλα, παραδείγματος χάρη το ντ αντί για το ζ και το τ αντί για το δασύ σ.

Βασικές υποδιαιρέσεις. Η αραμαϊκή διαιρείται γενικά σε δυτικές και ανατολικές ομάδες. Ωστόσο, από ιστορικής πλευράς διακρίνονται οι εξής τέσσερις: αρχαία αραμαϊκή, επίσημη αραμαϊκή, αραμαϊκή του Λεβάντε και ανατολική αραμαϊκή. Έχει υποστηριχτεί η άποψη ότι πιθανόν να μιλιούνταν διάφορες διάλεκτοι της αραμαϊκής πέριξ και εντός της Εύφορης Ημισελήνου και της Μεσοποταμίας τη δεύτερη χιλιετία Π.Κ.Χ. Μια διαφορά ανάμεσα σε πρώιμες μορφές της αραμαϊκής και της εβραϊκής μπορεί να εντοπιστεί στο εδάφιο Γένεση 31:47. Όταν ο Ιακώβ και ο Λάβαν συμφιλιώθηκαν, έστησαν έναν σωρό από πέτρες ως μάρτυρα ανάμεσά τους. Ο Λάβαν τον ονόμασε «Ιεγάρ-σαχαδουθά» στην αραμαϊκή (συριακή), ενώ ο Ιακώβ τον ονόμασε «Γαλεέδ» στην εβραϊκή. Και οι δύο αυτές εκφράσεις σημαίνουν «Σωρός Μαρτυρίας».

Στην αρχαία αραμαϊκή είναι γραμμένες ορισμένες επιγραφές που ανακαλύφτηκαν στη βόρεια Συρία και λέγεται ότι χρονολογούνται από το δέκατο ως τον όγδοο αιώνα Π.Κ.Χ. Σταδιακά, όμως, μια καινούρια διάλεκτος της αραμαϊκής έγινε η διεθνής γλώσσα των συναλλαγών την εποχή της Ασσυριακής Αυτοκρατορίας, παίρνοντας τη θέση της ακκαδικής ως η γλώσσα στην οποία διεκπεραιωνόταν η επίσημη κυβερνητική αλληλογραφία με τις εσχατιές της αυτοκρατορίας. Λόγω της χρήσης της, αυτή η καθιερωμένη μορφή αραμαϊκής χαρακτηρίζεται ως επίσημη αραμαϊκή. Εξακολούθησε να χρησιμοποιείται ενόσω η Βαβυλώνα ήταν Παγκόσμια Δύναμη (625-539 Π.Κ.Χ.) καθώς και στη συνέχεια, την εποχή της Περσικής Αυτοκρατορίας (538-331 Π.Κ.Χ.). Ειδικά τότε χρησιμοποιούνταν ευρέως, καθώς ήταν η επίσημη γλώσσα της κυβέρνησης και του εμπορίου σε μια εκτεταμένη περιοχή, όπως πιστοποιούν οι αρχαιολογικές ανακαλύψεις. Εμφανίζεται σε καταλόγους πινακίδων σφηνοειδούς γραφής, σε όστρακα, παπύρους, σφραγίδες και νομίσματα, σε επιγραφές πάνω σε πέτρα, και ούτω καθεξής. Αυτά τα τεχνουργήματα έχουν βρεθεί σε περιοχές όπως η Μεσοποταμία, η Περσία, η Αίγυπτος, η Ανατολία και η βόρεια Αραβία, καθώς και σε τοποθεσίες που εκτείνονται μέχρι και στα Ουράλια Όρη προς Β, μέχρι δε και στο Αφγανιστάν και στο Κουρδιστάν προς Α. Η χρήση της επίσημης αραμαϊκής συνεχίστηκε κατά την ελληνιστική περίοδο (323-30 Π.Κ.Χ.).

Φαίνεται ότι στα συγγράμματα του Έσδρα, του Ιερεμία και του Δανιήλ χρησιμοποιείται αυτή η επίσημη αραμαϊκή. Και οι Γραφές πιστοποιούν επίσης το γεγονός ότι η αραμαϊκή ήταν διεθνής γλώσσα συναλλαγών εκείνους τους αρχαίους καιρούς. Παραδείγματος χάρη, τον όγδοο αιώνα Π.Κ.Χ., οι διορισμένοι εκπρόσωποι του Βασιλιά Εζεκία του Ιούδα απηύθυναν έκκληση στον Ραβσάκη, τον εκπρόσωπο του Ασσύριου Βασιλιά Σενναχειρείμ, λέγοντάς του: «Μίλησε, παρακαλούμε, στους υπηρέτες σου στη συριακή γλώσσα [στη γλώσσα των Αραμαίων, επομένως στην αραμαϊκή], γιατί εμείς καταλαβαίνουμε· και μη μας μιλάς στη γλώσσα των Ιουδαίων, ενώ ακούει ο λαός που είναι πάνω στο τείχος». (Ησ 36:11· 2Βα 18:26) Οι αξιωματούχοι του Ιούδα καταλάβαιναν την αραμαϊκή, ή αλλιώς τη συριακή, αλλά ο κοινός λαός μεταξύ των Εβραίων τότε στην Ιερουσαλήμ προφανώς δεν την καταλάβαινε.

Κάποια χρόνια αφότου οι Ιουδαίοι επέστρεψαν από τη βαβυλωνιακή εξορία, ο Έσδρας ο ιερέας διάβασε το βιβλίο του Νόμου στους Ιουδαίους που είχαν συναχθεί στην Ιερουσαλήμ, και διάφοροι Λευίτες το εξήγησαν στο λαό. Το εδάφιο Νεεμίας 8:8 δηλώνει: «Διάβαζαν μεγαλόφωνα από το βιβλίο, από το νόμο του αληθινού Θεού, ενώ παράλληλα τον ανέλυαν και του προσέδιδαν νόημα· και έκαναν αυτά που διάβαζαν κατανοητά». Αυτή η ανάλυση ή ερμηνεία μπορεί να περιλάμβανε παράφραση του εβραϊκού κειμένου στην αραμαϊκή, την οποία πιθανόν να υιοθέτησαν οι Εβραίοι κατά την παραμονή τους στη Βαβυλώνα. Αναμφίβολα, η ανάλυση περιλάμβανε επίσης διευκρίνιση του νοήματος ώστε οι Ιουδαίοι, έστω και αν καταλάβαιναν το εβραϊκό κείμενο, να συλλάβουν τη βαθιά σημασία των όσων διαβάζονταν.

Ποια Γλώσσα Μιλούσε ο Ιησούς; Σε αυτό το θέμα επικρατεί μεγάλη διχογνωμία μεταξύ των λογίων. Ωστόσο, σχετικά με τις γλώσσες που χρησιμοποιούνταν στην Παλαιστίνη όταν ο Ιησούς Χριστός ήταν στη γη, ο καθηγητής Τζ. Έρνεστ Ράιτ δηλώνει: «Χωρίς αμφιβολία, στους δρόμους των μεγάλων πόλεων ακούγονταν διάφορες γλώσσες. Προφανώς, η ελληνική και η αραμαϊκή ήταν οι πιο κοινές, και οι περισσότεροι αστικοί πληθυσμοί καταλάβαιναν πιθανότατα και τις δύο, ακόμη και σε “μοντέρνες” ή “δυτικές” πόλεις όπως η Καισάρεια και η Σαμάρεια όπου συνηθιζόταν περισσότερο η ελληνική. Ίσως άκουγε κανείς τους Ρωμαίους στρατιώτες και αξιωματικούς να συζητούν στη λατινική, ενώ οι ορθόδοξοι Ιουδαίοι μπορεί κάλλιστα να χρησιμοποιούσαν στις μεταξύ τους συνομιλίες ένα μεταγενέστερο εβραϊκό ιδίωμα—μια γλώσσα που ξέρουμε ότι δεν ήταν ούτε η κλασική εβραϊκή ούτε η αραμαϊκή, παρά τις ομοιότητες που παρουσίαζε και με τις δύο». Αναλύοντας περαιτέρω το θέμα της γλώσσας που μιλούσε ο Ιησούς Χριστός, ο καθηγητής Ράιτ λέει: «Έχει υπάρξει πολλή αντιλογία για το ποια γλώσσα μιλούσε ο Ιησούς. Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε με βεβαιότητα αν μιλούσε την ελληνική ή τη λατινική, αλλά όταν δίδασκε στη διακονία του χρησιμοποιούσε κατά κανόνα είτε την αραμαϊκή είτε την ιδιαίτερα εξαραμαϊσμένη δημώδη εβραϊκή. Όταν ο Παύλος απευθύνθηκε στον όχλο στο Ναό, λέγεται ότι μίλησε στην εβραϊκή. (Πρ 21:40) Οι λόγιοι γενικά θεωρούν ότι αυτό σημαίνει στην αραμαϊκή, αλλά πολύ πιθανόν να χρησιμοποιούσαν τότε οι Ιουδαίοι ως κοινή γλώσσα κάποια μορφή δημώδους εβραϊκής».—Βιβλική Αρχαιολογία (Biblical Archaeology), 1962, σ. 243.

Ενδεχομένως ο Ιησούς και οι πρώτοι μαθητές του, όπως ο απόστολος Πέτρος, να μιλούσαν, τουλάχιστον σε κάποιες περιπτώσεις, την αραμαϊκή της Γαλιλαίας, αν κρίνουμε από το γεγονός ότι τη νύχτα που συνελήφθη ο Χριστός ειπώθηκε στον Πέτρο: «Σίγουρα και εσύ από αυτούς είσαι, γιατί και η διάλεκτός σου σε προδίδει». (Ματ 26:73) Αφορμή για αυτό μπορεί να στάθηκε το ότι ο απόστολος χρησιμοποίησε σε εκείνη την περίπτωση την αραμαϊκή της Γαλιλαίας, μολονότι αυτό δεν είναι βέβαιο, ή μπορεί να μίλησε σε ένα εβραϊκό ιδίωμα της Γαλιλαίας—διάλεκτο διαφορετική από αυτήν που χρησιμοποιούσαν στην Ιερουσαλήμ ή αλλού στην Ιουδαία. Πρωτύτερα, όταν ο Ιησούς είχε πάει στη Ναζαρέτ της Γαλιλαίας και είχε μπει στη συναγωγή εκεί, διάβασε από την προφητεία του Ησαΐα, προφανώς από το εβραϊκό της κείμενο, και κατόπιν είπε: «Σήμερα εκπληρώνεται αυτή η γραφή που μόλις ακούσατε». Δεν λέγεται πουθενά ότι ο Ιησούς μετέφρασε αυτό το απόσπασμα στην αραμαϊκή. Άρα, κατά πάσα πιθανότητα οι παρευρισκόμενοι σε εκείνη την περίσταση καταλάβαιναν χωρίς δυσκολία τη Βιβλική εβραϊκή. (Λου 4:16-21) Ας σημειωθεί επίσης ότι το εδάφιο Πράξεις 6:1, αναφερόμενο σε μια χρονική στιγμή λίγο μετά την Πεντηκοστή του 33 Κ.Χ., κάνει λόγο για ελληνόφωνους Ιουδαίους και για εβραιόφωνους Ιουδαίους στην Ιερουσαλήμ.

Ο καθηγητής Χάρις Μπίρκελαντ (Η Γλώσσα του Ιησού [The Language of Jesus], Όσλο, 1954, σ. 10, 11) επισημαίνει πως το γεγονός ότι η αραμαϊκή ήταν η γραπτή γλώσσα της Παλαιστίνης όταν ο Ιησούς ήταν στη γη δεν σημαίνει κατ’ ανάγκην ότι τη μιλούσαν οι μάζες. Επίσης, το γεγονός ότι οι Πάπυροι της Ελεφαντίνης, οι οποίοι προέρχονται από μια Ιουδαϊκή αποικία στην Αίγυπτο, ήταν γραμμένοι στην αραμαϊκή δεν αποδεικνύει ότι αυτή ήταν η κύρια ή η κοινή γλώσσα στην πατρίδα των Ιουδαίων, διότι η αραμαϊκή ήταν τότε διεθνής γλώσσα των γραμμάτων. Φυσικά, οι Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές περιέχουν αρκετούς αραμαϊσμούς, καθώς, λόγου χάρη, ο Ιησούς χρησιμοποίησε μερικές αραμαϊκές λέξεις. Εντούτοις, σύμφωνα με το επιχείρημα που προβάλλει ο Μπίρκελαντ, ίσως ο Ιησούς να μιλούσε συνήθως τη δημώδη εβραϊκή και να χρησιμοποιούσε περιστασιακά κάποιες αραμαϊκές εκφράσεις.

Μολονότι ίσως δεν μπορεί να αποδειχτεί, όπως διατείνεται ο Μπίρκελαντ, ότι ο κοινός λαός αγνοούσε την αραμαϊκή, παρ’ όλα αυτά φαίνεται πως, όταν ο Λουκάς, ένας μορφωμένος γιατρός, δηλώνει ότι ο Παύλος μίλησε στους Ιουδαίους «στην εβραϊκή» και όταν ο ίδιος ο απόστολος Παύλος είπε ότι η φωνή από τον ουρανό τού μίλησε «στην εβραϊκή», εννοούνταν πράγματι μια μορφή της εβραϊκής (αν και ίσως όχι η αρχαία εβραϊκή) και όχι η αραμαϊκή.—Πρ 22:2· 26:14.

Κάτι που υποστηρίζει περαιτέρω τη χρήση κάποιας μορφής της εβραϊκής στην Παλαιστίνη όταν ο Ιησούς Χριστός ήταν στη γη είναι οι παλαιότατες ενδείξεις ότι ο απόστολος Ματθαίος έγραψε αρχικά το Ευαγγέλιό του στην εβραϊκή. Για παράδειγμα, ο Ευσέβιος (που έζησε μεταξύ του τρίτου και του τέταρτου αιώνα Κ.Χ.) είπε ότι «ο ευαγγελιστής Ματθαίος παρέδωσε το Ευαγγέλιό του στην εβραϊκή γλώσσα». (Ελληνική Πατρολογία [Patrologia Graeca], Τόμ. 22, στ. 941) Και ο Ιερώνυμος (που έζησε μεταξύ του τέταρτου και του πέμπτου αιώνα Κ.Χ.) δήλωσε στο έργο του Περί των επιφανών ανδρών (De viris inlustribus), κεφάλαιο 3: «Ο Ματθαίος, που λέγεται επίσης Λευί, και ο οποίος από τελώνης έγινε απόστολος, πρώτος από όλους συνέγραψε στην Ιουδαία ένα Ευαγγέλιο του Χριστού στην εβραϊκή γλώσσα και με εβραϊκούς χαρακτήρες, προς όφελος εκείνων των περιτμημένων που είχαν πιστέψει. . . . Επιπλέον, το ίδιο το εβραϊκό κείμενο διατηρείται μέχρι την εποχή μας στη βιβλιοθήκη της Καισάρειας, τα βιβλία της οποίας συγκέντρωσε με τόση επιμέλεια ο μάρτυρας Πάμφιλος». (Μετάφραση από το λατινικό κείμενο, το οποίο επιμελήθηκε ο Έ. Κ. Ρίτσαρντσον και δημοσιεύτηκε στη σειρά «Κείμενα και Έρευνες για την Ιστορία της Πρωτοχριστιανικής Λογοτεχνίας» [“Texte und Untersuchungen zur Geschichte der altchristlichen Literatur”], Λειψία, 1896, Τόμ. 14, σ. 8, 9.) Επομένως, ο Ιησούς Χριστός ως άνθρωπος στη γη μπορεί κάλλιστα να χρησιμοποιούσε μια μορφή της εβραϊκής και μια διάλεκτο της αραμαϊκής.—Βλέπε ΕΒΡΑΪΚΗ.