Πώς Γνωρίζομε ότι Ζούμε στις «Έσχατες Ημέρες»;
ΤΟ «ΕΣΧΑΤΟΝ» κάθε πράγματος σημαίνει το τελικό μέρος, το τέρμα, το τέλος. Παραδείγματος χάριν, η τελευταία ημέρα της εβδομάδος σημαίνει τις τελευταίες είκοσι τέσσερες ώρες που φέρνουν την εβδομάδα σ’ ένα τερματισμό.
Όταν η Γραφή ομιλή για τις ‘έσχατες ημέρες’ δεν αναφέρεται απλώς στις ημέρες μιας εβδομάδος, αλλά σε κάτι πολύ μεγαλύτερο. Όταν το εδάφιο 2 Τιμόθεον 3:1 λέγη ότι «εν ταις εσχάταις ημέραις θέλουσιν ελθεί καιροί κακοί,» αναφέρεται σε μια περίοδο χρόνου που σημειώνεται με καταστρεπτικά γεγονότα παγκοσμίως. Σημαίνει ότι όλα τα στοιχεία αυτού του συστήματος πραγμάτων, το πολιτικό, το στρατιωτικό, το οικονομικό, το κοινωνικό και το θρησκευτικό, θα προσήγγιζαν στον κατακλυσμιαίον τους τερματισμό.
Όπως η τελευταία ημέρα μιας εβδομάδος έχει μια καθωρισμένη αρχή κι ένα καθωρισμένο τέλος, έτσι και, οι «έσχατες ημέρες» ολοκλήρου αυτού του συστήματος πραγμάτων έχουν ένα καθωρισμένο τέλος. Στη διάρκεια αυτού του περιωρισμένου μήκους παγκόσμια γεγονότα πρόκειται να διαμορφωθούν με ταχύτητα προς ένα αποκορύφωμα. Αυτό το αποκορύφωμα θα έλθη όταν ο ίδιος ο Θεός θα τερματίση αυτό το πονηρό σύστημα και θα το αντικαταστήση μ’ ένα καλό. Η Γραφή υπόσχεται: «Κατά . . . την υπόσχεσιν αυτού νέους ουρανούς και νέαν γην προσμένομεν, εν οις δικαιοσύνη κατοικεί.»—2 Πέτρ. 3:8-13.
ΠΩΣ ΘΑ ΤΟ ΓΝΩΡΙΖΑΜΕ;
Αλλά πώς μπορούμε να γνωρίζωμε πότε έφθασε ο κόσμος στις «έσχατες ημέρες» του; Εκτός από τη Βιβλική χρονολογία, υπάρχει κανένας άλλος τρόπος να καθορισθή με βεβαιότητα ποια περίοδος χρόνου θα ιδή το τέλος του παρόντος συστήματος πραγμάτων;
Τον πρώτο αιώνα οι μαθηταί του Ιησού επίσης ήθελαν να το γνωρίσουν αυτό κι έτσι τον ερώτησαν καθαρά ποιο θα ήταν το σημείον της «συντελείας του αιώνος.» (Ματθ. 24:3) Απαντώντας ο Ιησούς απαρίθμησε πολλά από τα σπουδαία γεγονότα που θα ελάμβαναν χώραν. Αυτά τα γεγονότα θα συνέπιπταν όλα μέσα σε μια γενεά για να καθορισθή σαφώς το γνώρισμα των «εσχάτων ημερών.» Θα ήσαν όπως οι διάφορες γραμμές που αποτελούν τα δακτυλικά αποτυπώματα ενός ανθρώπου, αποτυπώματα που δεν μπορούν ν’ ανήκουν σε κανένα άλλο πρόσωπο. Οι «έσχατες ημέρες» περιέχουν την ιδική τους μοναδική συγκρότησι σημείων, ή γεγονότων, που αποτελούν ένα θετικό «δακτυλικό αποτύπωμα» που δεν μπορεί ν’ ανήκη σε καμμιά άλλη χρονική περίοδο.
Όταν οι πολλοί παράγοντες τεθούν μαζί, βλέπομε ότι η δική μας γενεά, η δική μας εποχή είναι εκείνη που είναι γνωστή στη Γραφή ως «έσχατες ημέρες.» Πραγματικά, σ’ αυτό το έτος 1967 ζούμε στο τελικό μέρος αυτής της περιόδου! Αυτό μπορεί να παραβληθή, όχι, απλώς με την τελευταία ημέρα μιας εβδομάδος, αλλά, μάλλον, με το τελευταίο μέρος αυτής της τελευταίας ημέρας.
ΤΟ 1914 ΑΡΧΙΖΟΥΝ ΟΙ «ΕΣΧΑΤΕΣ ΗΜΕΡΕΣ»
Προτού ο Ιησούς περιγράψη τις ‘έσχατες ημέρες’ προειδοποίησε: «Θέλετε δε ακούσει πολέμους και φήμας πολέμων· προσέχετε, μη ταραχθήτε· επειδή πάντα ταύτα πρέπει να γείνωσιν αλλά δεν είναι έτι το τέλος.» (Ματθ. 24:6) Σύμφωνα με τα λόγια του, συνέβησαν πολλές ταραχές, μεταξύ των εθνών στη διάρκεια των αιώνων που ακολούθησαν, και το απλούστατο γεγονός είναι ότι οι «έσχατες ημέρες» δεν ήλθαν στη διάρκεια εκείνου του χρόνου.
Κατόπιν ο Ιησούς ανέφερε μερικά γεγονότα που θα εχαρακτήριζαν τις «έσχατες ημέρες.» Είπε: «Θέλει εγερθή έθνος επί έθνος, και βασιλεία επί βασιλείαν.» Θ’ ακολουθούσαν «κατά τόπους σεισμοί μεγάλοι, και πείναι και λοιμοί.» (Λουκ. 21:10, 11) Τι έλεγε ο Ιησούς στους μέλλοντας ακολούθους του; Να περιμένουν ένα καταστρεπτικό πόλεμο που οι διαστάσεις του θα ήσαν ανήκουστες στην ιστορία, ένα πόλεμο που γρήγορα θα συνωδεύετο από άλλες συμφορές, όπως ασθένειες, πείνα και σεισμοί.
Για ποιο πόλεμο ωμιλούσε ο Ιησούς; Για τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο! Ήταν ο πρώτος πόλεμος ο οποίος ανταπεκρίνετο στην περιγραφή που έδωσε, διότι περιελάμβανε, όχι απλώς έθνη, αλλά ολόκληρα βασίλεια, πραγματικά ολόκληρο τον κόσμο. Ομιλώντας για τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, το περιοδικό Λάιφ έλεγε: «Εφόνευσε περισσοτέρους ανθρώπους από οποιονδήποτε προηγούμενο πόλεμο, και ήταν ο πρώτος πόλεμος που απερρόφησε ολόκληρα έθνη, περιλαμβανομένων και ιδιωτών.»1
Κανένας προηγούμενος πόλεμος στην ιστορία δεν παραβάλλεται μ’ αυτόν. Ήταν τόσο διαφορετικός ώστε απεκλήθη από τους ιστορικούς της εποχής εκείνης «Ο Μεγάλος Πόλεμος.» Γι’ αυτόν, μια Εγκυκλοπαιδεία λέγει: «Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος αφήρεσε τη ζωή διπλασίων ανθρώπων από όσους όλοι οι κυριώτεροι πόλεμοι από το 1790 ως το 1913 μαζί.» Ανέφερε ότι το σύνολο των στρατιωτικών θυμάτων υπερέβη τα 37.000.000, και προσέθεσε: «Ο αριθμός των ιδιωτών που πέθαναν σε περιοχές που πραγματικά διεξήγετο ο πόλεμος ανήλθε συνολικά σε 5.000.000 περίπου. Από αυτούς τους θανάτους ιδιωτών οι 80 τοις 100 οφείλονται σε πείνα, ασθένειες και έκθεσι σε κίνδυνο. Η Ισπανική γρίππη, που μερικά άτομα απέδωσαν στον πόλεμο, προξένησε δεκάδες εκατομμυρίων άλλων θανάτων.»2 Παγκόσμιος Πόλεμος! Επιδημίες! Πείνες! Ακριβώς όπως ο Ιησούς προείπε!
Ναι, το 1914 εσημείωσε την ‘αρχήν ωδίνων,’ όπως διεκήρυξε ο Ιησούς. (Ματθ. 24:8) Ήταν η διαχωριστική γραμμή, η έναρξις των «εσχάτων ημερών,» όπως μπορεί να παρατηρηθή από τις δηλώσεις πολλών αυθεντιών. Στην επέτειο του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου η εφημερίς Ήβνινγκ Σταρ του Λονδίνου έγραψε ότι αυτή η σύρραξις «ξέσχισε την πολιτική κατάστασι όλου του κόσμου. Τίποτε δεν μπόρεσε να ξαναγίνη το ίδιο. Αν όλοι αποβάλωμε την πυρηνική παραφροσύνη από τα συστήματά μας και η ανθρωπίνη φυλή επιζήση, κάποιος ιστορικός του προσεχούς αιώνος θα μπορέση να συμπεράνη πολύ καλά ότι η ημέρα που παρεφρόνησε ο κόσμος ήταν η 4η Αυγούστου 1914.»3
Ο πρώην καγκελλάριος της Δυτικής Γερμανίας Κόνραντ Αντενάουερ είπε για την εποχή την «πριν του 1914 όταν υπήρχε πραγματική ειρήνη, ησυχία και ασφάλεια σ’ αυτή τη γη—μια εποχή που δεν γνωρίζαμε φόβο. . . . . Ασφάλεια και ησυχία έχουν εξαφανισθή από τη ζωή των ανθρώπων από το 1914. Και η ειρήνη; Από το 1914, οι Γερμανοί δεν εγνώρισαν πραγματική ειρήνη ούτε και το ανθρώπινο γένος.»4 Ομοίως, ο πρώην πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Ντουάιτ Ντ. Αϊζενχάουερ είπε: «Μια επιδείνωσις εξηκολούθησε από την εποχή του πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου.»5
Επίσης, όπως προείπε ο Ιησούς, μετά το 1914 μια σειρά σεισμών έσεισε την υδρόγειο σφαίρα, προκαλώντας περισσότερες ζημίες και θύματα όσο ποτέ προηγουμένως. Το 1915, στο Αβετζάνο της Ιταλίας εφονεύθησαν 30.000. Το 1920 πέθαναν στο Κανσού της Κίνας 180.000. Το 1923, απωλέσθησαν στην Ιαπωνία 143.000. Και οι σεισμοί εξακολούθησαν να συμβαίνουν με τρομακτική έντασι, εισπράττοντας φόρο ζωής μεγαλύτερο από οποιαδήποτε άλλη περίοδο στην ανθρωπίνη ιστορία. Τώρα σχεδόν κάθε χρόνος παρίσταται μάρτυς μιας μεγάλης τραγωδίας που οφείλεται σε σεισμούς. Από το 1960 και μόνο έλαβαν χώρα ερημωτικοί σεισμοί στο Μαρόκο, τη Χιλή, το Ιράν, τη Γιουγκοσλαβία, την Αλάσκα, την Τουρκία και άλλες περιοχές. Σαφώς αυτό αποτελεί ένα ακόμη σημείο των «δακτυλικών αποτυπωμάτων» αυτών των «εσχάτων ημερών.»
ΘΑ ΥΠΑΡΞΟΥΝ ΑΚΟΜΗ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ
Εν τούτοις, τα γεγονότα που έλαβαν χώρα σχετικά με τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο ήσαν, όπως είπε ο Ιησούς, μόνο η «αρχή» των «εσχάτων ημερών.» Πιο πολλά ακόμη επρόκειτο να συμβούν. Και συνέβησαν.
Σημειώστε τι λέγει μια ιστορική πηγή: «Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος και οι συνέπειές του ωδήγησαν στην πιο μεγάλη οικονομική κρίσι της ιστορίας που συνέβη στις αρχές της δεκαετίας 1920-1930. Οι συνέπειες του πολέμου και τα προβλήματα προσαρμογής στην ειρήνη ωδήγησαν σε αναταραχή σχεδόν σε κάθε έθνος.» Όλα αυτά ωδήγησαν κατ’ ευθείαν στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Πόσο εστοίχισε αυτός; «Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος εφόνευσε περισσότερα άτομα, εστοίχισε περισσότερα χρήματα, επέφερε ζημία σε περισσότερη ιδιοκτησία, επηρέασε περισσοτέρους ανθρώπους, και προφανώς επέφερε αλλαγές πολύ μεγαλυτέρας εκτάσεως από οποιονδήποτε άλλον πόλεμο στην ιστορία. . . . Υπελογίσθη ότι ο αριθμός των νεκρών του πολέμου, ιδιωτών και στρατιωτικών, ανήλθε σε 22.000.000 και πλέον. Ο αριθμός των τραυματιών υπελογίσθη σε 34.000.000 και πλέον.»6
Δηλαδή ένα σύνολο από 56.000.000 θύματα, σχεδόν 20.000.000 περισσότερα από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο! Πραγματικά, οι ‘ωδίνες’ εγίνοντο οξύτερες καθώς οι «έσχατες ημέρες» προχωρούσαν προς το τέλος των.
Αυτό αληθεύει, επίσης, για άλλες καταστροφές, όπως η πείνα. Στη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και ύστερα απ’ αυτόν «περισσότεροι απέθαναν από πείνα» παρά στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, λέγει κάποια πηγή. Και προσθέτει: «Ο πόλεμος άφησε στην Ευρώπη και την Ασία εκατομμύρια ανθρώπων χωρίς κατάλληλη τροφή, στέγη ή ρουχισμό. Εστερήθησαν καύσιμα, μηχανήματα, πρώτες ύλες, και χρήματα. Τα αγροκτήματά των παρέμειναν ερημωμένα. Η βρεφική θνησιμότης και ασθένεια ήσαν υψηλά.»7
Ούτε εχαλαρώθησαν αυτές οι συνθήκες. Στις Ινδίες σήμερα, λέγει το περιοδικό Γιουνάιτεντ Σταίητς Νιους εντ Ουώρλντ Ρηπόρτ της 27ης Δεκεμβρίου 1965, «μια φυσική συμφορά σχεδόν άνευ προηγουμένου στους συγχρόνους καιρούς αντιμετωπίζει αυτό το έθνος. Μια μεγάλης εκτάσεως πείνα, τέτοια που δεν έχει ιδεί ο κόσμος σ’ αυτή τη γενεά, αναμένεται ως αναπόφευκτη συνέπεια εκτός αν έλθη βοήθεια απ’ έξω.»
ΒΙΑ, ΑΝΗΘΙΚΟΤΗΣ, ΕΚΦΥΛΙΣΜΟΣ
Ο Ιησούς είπε επίσης ότι «θέλει πληθυνθή η ανομία.» (Ματθ. 24:12) Ο απόστολος Παύλος προείπε ότι η νεανική εγκληματικότης, η βία, η διαφθορά και η ιδιοτέλεια θα έφθαναν σε αποκορύφωμα: «Εν ταις εσχάταις ημέραις . . . θέλουσιν είσθαι οι άνθρωποι φίλαυτοι, . . . απειθείς εις τους γονείς, . . . ακρατείς, ανήμεροι, αφιλάγαθοι, . . . φιλήδονοι μάλλον παρά φιλόθεοι, . . . Πονηροί δε άνθρωποι και γόητες θέλουσι προκόψει εις το χείρον.»—2 Τιμ. 3:1-5, 13.
Η καταγραφή των γεγονότων της εποχής μας, που πιστοποιείται από τις επικεφαλίδες των εφημερίδων, κράζει ότι αυτά τα πράγματα συμβαίνουν ακριβώς τώρα! Σημειώστε την εξής έκθεσι: «Μάχες που μερικές φορές έμοιαζαν με ανταρτοπόλεμο εμαίνοντο στους δρόμους των Αμερικανικών πόλεων . . . Ένα κύμα εγκλήματος και οχλαγωγίας σαρώνει τις Ηνωμένες Πολιτείες . . . Σε πολλές πόλεις, οι γυναίκες φοβούνται να βγουν στο δρόμο όταν σκοτεινιάση. Και έχουν σοβαρούς λόγους. Οι απαγωγές, άδικες επιθέσεις, σαδιστικά ξεσπάσματα ανοήτου βίας ευρίσκονται σε άνοδο. Εγκλήματα που συχνά φαίνονται να διαπράττωνται από πραγματική βαρβαρότητα . . . Ο σεβασμός στο νόμο και την τάξι βρίσκονται σε παρακμή.»8
Αυτό δεν περιορίζεται σε μια μόνο χώρα. Οι εκθέσεις απ’ όλο τον κόσμο είναι οι ίδιες. Από τις Φιλιππίνες: «Κανένας Φιλιππίνος δεν είναι ασφαλής στους δρόμους σήμερα. . . . φόνοι, που προκαλούν ρίγος, βανδαλισμοί, και γενική κακοποίησις αυξάνουν σταθερά.»9 Νότιος Κορέα: «Είναι αδύνατο να έχωμε ούτε μιας ημέρας ειρηνική ζωή στη Σεούλ διότι τα βράδια οι δρόμοι γίνονται δρόμοι τρόμου.»10 Σουηδία: «Αυτές οι κρίσιμες καταστάσεις που ανησυχούν όλους αναμένεται ότι θα επιδεινωθούν.»11 Αγγλία: «Η γενική ανομία είναι μεγαλύτερη—κατάπτωσις στο αίσθημα του καθήκοντος και της υποχρεώσεως και αληθείας.»12 Και οι Κομμουνιστικές χώρες; «Σχεδόν παντού, περιλαμβανομένης και της Σοβιετικής Ρωσίας, φαίνεται να παρατηρήται αύξησις του εγκλήματος, και ιδιαιτέρως, δυστυχώς, του νεανικού εγκλήματος.»13
Αυτό που συμβαίνει σ’ όλο τον κόσμο είναι ακριβώς όπως είπε για τη χώρα του ο προϊστάμενος του Ομοσπονδιακού Γραφείου Ερευνών στις Ηνωμένες Πολιτείες: «Οι πολίται αυτής της χώρας θα έπρεπε να μπορούν να βαδίζουν σ’ όλους τους δρόμους των πόλεών μας χωρίς να κτυπηθούν, να κακοποιηθούν ή να ληστευθούν. Αλλά δεν μπορούμε να το κάνωμε σήμερα. Σ’ ολόκληρη τη χώρα, σχεδόν χωρίς εξαίρεσι, αυτή η κατάστασις επικρατεί.»14
Και η ανηθικότης σαρώνει τον κόσμο όπως μια πυρκαϊά του δάσους. Στις Ηνωμένες Πολιτείες τα εξώγαμα τέκνα υπερεδιπλασιάσθησαν από το 1945. Στην Λατινική Αμερική το ποσοστό είναι πολλές φορές μεγαλύτερο. «Σε κάθε 1.000 γεννήσεις ζώντων βρεφών, οι 716 είναι νόθων στη Γουατεμάλα, 613 στο Ελ Σαλβαδόρ, 739 στον Παναμά και 240 στην Αργεντινή.»15 «Η Ουρουγουάη παρουσίασε ένα αριθμό τριών εκτρώσεων για κάθε γέννησι ζώντος βρέφους.»16
Στην Αγγλία ο εκδότης και συγγραφεύς Μάλκολμ Μάγκεριτζ είπε: «Η κατάστασις αυτής της χώρας . . . κατά την γνώμη μου, είναι απολύτως φρικτή.» Όταν τον ερώτησαν για το στασιαστικό πνεύμα της Βρεττανικής νεολαίας κατά των παλαιών αξιών, απήντησε: «Νομίζω ότι είναι πραγματικός εκφυλισμός, . . . Είναι απλώς εκφυλισμένοι . . . οι εξωφρενισμοί μιας εξηντλημένης γενεάς.»17 Μια άλλη πηγή είπε: «Η κατάρρευσις της ηθικής των ατόμων στη Βρεττανία γίνεται το θέμα ενός κόσμου που βρίσκεται σε απορία.»18
ΣΤΕΝΟΧΩΡΙΑ ΕΘΝΩΝ
Ένας κοσμήτωρ της Αμερικανικής παιδείας είπε σε μια συγκέντρωσι διδασκάλων ότι η ανθρωπίνη φυλή σήμερα είναι «σχεδόν χαμένη.» Και προσέθεσε: Όλα όσα συνέβησαν από το 1914 είναι πράγματα που ‘απλώς δεν μπορούσαν να συμβούν’ και θα ιδούμε πολλά περισσότερα απ’ αυτά.»19
Επομένως, ό,τι συνέβη από το 1914 που άρχισαν οι «έσχατες ημέρες» είναι ακριβώς όπως προείπε ο Ιησούς: «Επί της γης στενοχωρία εθνών εν απορία . . . οι άνθρωποι θέλουσιν αποψυχεί εκ του φόβου και προσδοκίας των επερχομένων δεινών εις την οικουμένην.» (Λουκ. 21:25, 26) Γι’ αυτόν ακριβώς τον φόβο, ο αρθρογράφος Δαβίδ Λώρενς λέγει: «Το γεγονός είναι ότι σήμερα η πιο μεγάλη μεμονωμένη συγκίνησις που κατέχει τη ζωή μας είναι ο φόβος.»20
Και δεν είναι απορίας άξιον, διότι εκτός από τη βία, το έγκλημα, την πείνα, την ασθένεια και την ανηθικότητα που ανέρχονται με ταχύτητα πυραύλου, το ανθρώπινο γένος έχει και μια άλλη απειλή. Η εφημερίς Τάιμς Νέας Υόρκης ανέφερε ότι ο Υπουργός Αμύνης των Ηνωμένων Πολιτειών είπε ότι «120 εκατομμύρια και πλέον Αμερικανοί θα πέθαιναν σε περίπτωσι μιας Σοβιετικής επιθέσεως με κατευθυνόμενα βλήματα . . . Αν επρόκειτο να περιληφθούν τα αστικά κέντρα, . . . οι απώλειες σε ανθρώπινες ζωές θ’ ανήρχοντο σε 149 εκατομμύρια.»21
Δεν μπορούμε να διαφύγωμε. Όλες οι γραμμές των «δακτυλικών αποτυπωμάτων» καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι από το 1914, επί πενήντα δύο και πλέον χρόνια τώρα, ευρισκόμεθα στις «έσχατες ημέρες»! Και εκείνο που εφιστά την προσοχή σ’ αυτό δεν είναι η ωρυγή της συμφοράς. Το επικείμενο τέλος αυτού του συστήματος πραγμάτων και η εγκαθίδρυσις της βασιλείας του Θεού είναι γεγονότα που ο Θεός ο ίδιος κάνει να διακηρυχθούν σ’ όλο τον κόσμο σήμερα, εκπληρώνοντας έτσι ένα ακόμη σημείο των «εσχάτων ημερών,» διότι ο Ιησούς είπε ότι αυτό το άγγελμα «θέλει κηρυχθή . . . εν όλη τη οικουμένη, προς μαρτυρίαν εις πάντα τα έθνη· και τότε θέλει ελθεί το τέλος.».—Ματθ. 24:14.
Επομένως, μη εξαπατάσθε από την προπαγάνδα αυτού του κόσμου, η οποία υπόσχεται μια λαμπρά αύριον γι’ αυτό το σύστημα. Ο Θεός υπόσχεται το τέλος του. Ποιον θα πιστεύσετε; Για την αιωνία ευτυχία σας ακούστε, μάθετε και κατόπιν κάμετε ό,τι απαιτεί ο Θεός από σας, διότι «ο κόσμος παρέρχεται, και η επιθυμία αυτού· όστις όμως πράττει το θέλημα του Θεού, μένει εις τον αιώνα.»—1 Ιωάν. 2:17.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
1 Περιοδικό Λάιφ, 13 Μαρτίου 1964, σελ. 45.
2 Το Παγκόσμιο Βιβλίο Εγκυκλοπαιδείας, 1966, Τομ. 20, σελ. 377.
3 Εφημερίς Ήβνιγκ Σταρ του Λονδίνου, παρετέθη εις Τάιμς-Πικαγιούν της Νέας Ορλεάνης, 5 Αυγούστου 1960.
4 Ουέστ Πάρκερ του Κλήβελαντ, 20 Ιανουαρίου 1966. σελ. 1.
5 Γιουνάιτεντ Στέιτς Νιους εντ Ουώρλντ Ρηπόρτ, 13 Σεπτεμβρίου 1965, σελ. 20.
6 Το Παγκόσμιο Βιβλίο Εγκυκλοπαίδειας 1966, Τομ. 20. σελ. 379, 380, 410.
7 Αυτόθι, σελ. 410, 411.
8 Γιουνάιτεντ Στέιτς Νιους εντ Ουώρλντ Ρηπόρτ, 1 Αυγούστου 1966, σελ. 5, 46, 47.
9 Ουίκλυ Γκράφικ των Φιλιππίνων Νήσων, 13 Μαΐου 1964.
10 Χόσουν Νταίηλυ Νοτίας Κορέας, 14 Απριλίου 1964.
11 Μπεκό Ζουρναλέ, Στοκχόλμης, 14 Μαΐου 1964.
12 Περιοδικό Λουκ, 24 Σεπτεμβρίου 1963.
13 Γιουνάιτεντ Στέιτς Νιους εντ Ουώρλντ Ρηπόρτ, 1 Νοεμβρίου 1965, σελ. 80.
14 Αυτόθι, 19 Σεπτεμβρίου 1966, σελ. 43.
15 Σάιενς Νιους Λέττερ, 18 Μαΐου 1963, σελ. 309.
16 Περιοδικό Λουκ, 14 Ιουλίου 1964.
17 Γιουνάιτεντ Στέιτς Νιους εντ Ουώρλντ Ρηπόρτ, 25 Ιουλίου 1966, σελ. 67, 69.
18 Ιντέλιτζενς Ντάιτζεστ Σεπτέμβριος 1966, σελ. 4.
19 Ντισπάτς Αγ. Παύλου, 19 Ιανουαρίου 1963, σελ. 2.
20 Γιουνάιτεντ Στέιτς Νιους εντ Ουώρλντ Ρηπόρτ, 11 Οκτωβρίου 1965, σελ. 144.
21 Εφημερίς Τάιμς Νέας Υόρκης, 18 Φεβρουαρίου 1965, σελ. 1.