«Κάθησε Ήσυχα και Πρόσεχε!»

Η Ζωή με τη Διαταραχή Ελαττωματικής Προσοχής με Υπερκινητικότητα

«Ο Τζιμ έλεγε συνέχεια ότι ο Καλ ήταν απλώς κακομαθημένος και ότι αν εμείς—εννοώντας εμένα—τον διαπαιδαγωγούσαμε αυστηρά, θα συμμορφωνόταν. Να, όμως, τώρα που αυτός ο γιατρός έλεγε ότι δεν έφταιγα ούτε εγώ, ούτε εμείς, ούτε οι δάσκαλοι του Καλ: κάτι δεν πήγαινε καλά με το αγοράκι μας».

Ο ΚΑΛ πάσχει από Διαταραχή Ελαττωματικής Προσοχής με Υπερκινητικότητα (ADHD), μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από αδυναμία συγκέντρωσης, παρορμητικότητα και υπερκινητικότητα. Η διαταραχή υπολογίζεται ότι επηρεάζει ένα ποσοστό 3 ως 5 τοις εκατό όλων των παιδιών σχολικής ηλικίας. «Οι διάνοιές τους είναι σαν τηλεοράσεις με χαλασμένους επιλογείς καναλιών», λέει η Πρισίλα Λ. Βέιλ, ειδική σε θέματα μάθησης. «Η μία σκέψη οδηγεί στην άλλη, χωρίς οργανωμένη δομή ή ευταξία».

Ας εξετάσουμε με συντομία τρία κύρια συμπτώματα της ADHD.

Αδυναμία συγκέντρωσης: Το παιδί με ADHD δεν μπορεί να διαχωρίσει τις ασήμαντες λεπτομέρειες και να συγκεντρωθεί σε ένα θέμα. Έτσι, η προσοχή του αποσπάται εύκολα από εξωτερικές εικόνες, ήχους και οσμές. Δίνει προσοχή, αλλά δεν ξεχωρίζει κανένα χαρακτηριστικό από το περιβάλλον του. Δεν μπορεί να καθορίσει σε ποιο πρέπει πρωτίστως να συγκεντρωθεί.

Παρορμητικότητα: Το παιδί με ADHD ενεργεί προτού σκεφτεί, χωρίς να εξετάσει τις συνέπειες. Το διακρίνει κακός προγραμματισμός και ελλιπής κρίση, και μερικές φορές οι ενέργειές του είναι επικίνδυνες. «Πετάγεται στο δρόμο, πηδάει όποια προεξοχή βρει, σκαρφαλώνει στα δέντρα», γράφει ο Δρ Πολ Γουέντερ. «Ως εκ τούτου, έχει περισσότερα κοψίματα, γδαρσίματα και χτυπήματα από το συνηθισμένο και πηγαίνει συχνότερα στο γιατρό».

Υπερκινητικότητα: Τα υπερκινητικά παιδιά είναι μονίμως υπ’ ατμόν. Δεν μπορούν να καθήσουν ήσυχα. «Ακόμη και όταν μεγαλώσουν», γράφει ο Δρ Γκόρντον Σερφοντάιν στο βιβλίο του Η Κρυμμένη Αναπηρία (The Hidden Handicap), «η προσεκτική παρατήρηση θα αποκαλύψει κάποιο είδος συνεχούς κίνησης των ποδιών, των χεριών, των χειλιών ή της γλώσσας».

Εντούτοις, μερικά παιδιά που αδυνατούν να συγκεντρωθούν και είναι παρορμητικά δεν είναι υπερκινητικά. Η διαταραχή τους μερικές φορές ονομάζεται απλώς Διαταραχή Ελαττωματικής Προσοχής, ή ADD. Ο Δρ Ρόναλντ Γκόλντμπεργκ εξηγεί ότι η ADD «μπορεί να υπάρχει χωρίς ίχνος υπερκινητικότητας. Ή μπορεί να συνυπάρχει με οποιονδήποτε βαθμό υπερκινητικότητας—τη σχεδόν ανεπαίσθητη, τη μάλλον ενοχλητική, ως και εκείνη που φτάνει στα όρια της αναπηρίας».

Τι Προκαλεί την ADHD;

Στο πέρασμα των ετών, για τα προβλήματα προσοχής έχουν κατηγορηθεί τα πάντα, από την κακή ανατροφή ως τις λάμπες φθορισμού. Τώρα πιστεύεται ότι η ADHD συνδέεται με διαταραχές σε ορισμένες λειτουργίες του εγκεφάλου. Το 1990 το Εθνικό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας εξέτασε 25 ενηλίκους που είχαν συμπτώματα ADHD και διαπίστωσε ότι μεταβόλιζαν τη γλυκόζη πιο αργά στις περιοχές του εγκεφάλου που ελέγχουν την κίνηση και την προσοχή. Περίπου στο 40 τοις εκατό των περιπτώσεων ADHD, φαίνεται ότι παίζει ρόλο η γενετική σύνθεση του ατόμου. Σύμφωνα με Το Βιβλίο του Υπερκινητικού Παιδιού (The Hyperactive Child Book), άλλοι παράγοντες που μπορεί να συνδέονται με την ADHD είναι η χρήση αλκοόλ ή ναρκωτικών από την έγκυο μητέρα, η μολυβδίαση και, σε μεμονωμένες περιπτώσεις, η διατροφή.

Ο Έφηβος και ο Ενήλικος με ADHD

Τα πρόσφατα χρόνια οι γιατροί έχουν διαπιστώσει ότι η ADHD δεν είναι απλώς μια πάθηση της παιδικής ηλικίας. «Συνήθως», λέει ο Δρ Λάρι Σίλβερ, «οι γονείς φέρνουν ένα παιδί για θεραπεία και λένε: ‘Έτσι ήμουν και εγώ όταν ήμουν παιδί’. Έπειτα παραδέχονται ότι ακόμη δυσκολεύονται να περιμένουν στην ουρά, να κάθονται στη διάρκεια κάποιας συνάντησης, να τελειώνουν ό,τι αρχίζουν». Τώρα πιστεύεται ότι περίπου τα μισά από τα παιδιά με ADHD διατηρούν τουλάχιστον μερικά από τα συμπτώματά τους στην εφηβεία και στην ενήλικη ζωή.

Στη διάρκεια της εφηβείας, εκείνοι που έχουν ADHD μπορεί να μεταπηδήσουν από τη ριψοκίνδυνη συμπεριφορά στην εγκληματικότητα. «Ανησυχούσα μήπως δεν μπει στο πανεπιστήμιο», λέει η μητέρα ενός εφήβου με ADHD. «Τώρα απλώς προσεύχομαι να μην μπει στη φυλακή». Το γεγονός ότι τέτοιοι φόβοι ίσως είναι βάσιμοι φαίνεται από μια μελέτη που σύγκρινε 103 υπερκινητικούς νέους με μια ομάδα 100 παιδιών που δεν είχαν αυτή τη διαταραχή. «Όταν πέρασαν τα 20», αναφέρει το περιοδικό Νιούζγουικ (Newsweek), «τα παιδιά από την ομάδα των υπερκινητικών είχαν διπλάσιες πιθανότητες να έχουν φάκελο στην αστυνομία, πενταπλάσιες πιθανότητες να έχουν καταδικαστεί για κακουργήματα και εννιαπλάσιες πιθανότητες να έχουν μπει στη φυλακή».

Για έναν ενήλικο, η ADHD παρουσιάζει μοναδικά προβλήματα. Η Δρ Έντνα Κόπλαντ λέει: «Το υπερκινητικό αγόρι ίσως γίνει ένας ενήλικος που αλλάζει συχνά εργασία, τον απολύουν πολλές φορές, χασομεράει όλη μέρα και είναι ανήσυχος». Όταν δεν γίνεται κατανοητή η αιτία, αυτά τα συμπτώματα μπορούν να δημιουργήσουν ένταση στο γάμο. «Σε απλές συζητήσεις», λέει η σύζυγος ενός άντρα με ADHD, «δεν άκουγε καν τα όσα έλεγα. Πάντοτε ήταν σαν να βρισκόταν αλλού».

Φυσικά, αυτά τα χαρακτηριστικά είναι κοινά σε πολλούς—τουλάχιστον ως ένα βαθμό. «Πρέπει να ρωτήσετε αν υπήρχαν πάντοτε τα συμπτώματα», λέει ο Δρ Τζορτζ Ντόρι. Για παράδειγμα, αναφέρει ότι αν ένας άντρας έχει αρχίσει να ξεχνάει από τότε που έχασε την εργασία του ή από τότε που γέννησε η γυναίκα του, αυτό δεν είναι διαταραχή.

Επιπλέον, αν κάποιος έχει πράγματι ADHD, τα συμπτώματα είναι γενικά—δηλαδή, επηρεάζουν σχεδόν κάθε πλευρά της ζωής του ατόμου. Αυτή ήταν η περίπτωση του 38χρονου Γκάρι, ενός έξυπνου, δραστήριου άντρα που δεν μπορούσε να ολοκληρώσει τίποτα χωρίς να αποσπαστεί η προσοχή του. Είχε ήδη αλλάξει πάνω από 120 δουλειές. «Απλώς είχα αποδεχτεί το γεγονός ότι δεν τα κατάφερνα σε τίποτα», είπε. Αλλά ο Γκάρι και πολλοί άλλοι—παιδιά, έφηβοι και ενήλικοι—βοηθήθηκαν να αντιμετωπίσουν την ADHD. Πώς;

Αντιμετώπιση των Δυσκολιών

ΜΕ ΤΟ πέρασμα των ετών έχουν προταθεί διάφορες θεραπείες για την ADHD. Μερικές από αυτές έχουν επικεντρωθεί στη διατροφή. Ωστόσο, μερικές μελέτες δείχνουν ότι τα πρόσθετα των τροφών συνήθως δεν προκαλούν υπερκινητικότητα και ότι οι διατροφικές λύσεις συχνά είναι αναποτελεσματικές. Άλλες μέθοδοι για τη θεραπεία της ADHD είναι η φαρμακευτική αγωγή, η τροποποίηση της συμπεριφοράς και η γνωστική εκπαίδευση.a

Φαρμακευτική αγωγή. Επειδή η ADHD προφανώς περιλαμβάνει δυσλειτουργία του εγκεφάλου, η φαρμακευτική αγωγή για αποκατάσταση της σωστής χημικής ισορροπίας έχει βοηθήσει πολλούς.b Ωστόσο, η φαρμακευτική αγωγή δεν υποκαθιστά τη μάθηση. Απλώς βοηθάει το παιδί να συγκεντρώνεται, δίνοντάς του μια βάση πάνω στην οποία μπορεί να μάθει νέες επιδεξιότητες.

Πολλοί ενήλικοι με ADHD έχουν παρόμοια βοηθηθεί από τη φαρμακευτική αγωγή. Ωστόσο, χρειάζεται προσοχή—τόσο για τους νέους όσο και για τους ενηλίκους—επειδή μερικά διεγερτικά φάρμακα που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία της ADHD μπορεί να προκαλέσουν εθισμό.

Τροποποίηση της συμπεριφοράς. Το ότι ένα παιδί έχει ADHD δεν απαλλάσσει τους γονείς από την υποχρέωση που έχουν να το διαπαιδαγωγούν. Μολονότι το παιδί ίσως έχει ειδικές ανάγκες σε αυτόν τον τομέα, η Αγία Γραφή νουθετεί τους γονείς: ‘Εκπαίδευε το αγόρι σύμφωνα με τον τρόπο που είναι κατάλληλος για αυτό· ακόμη και όταν γεράσει, δεν θα απομακρυνθεί από αυτόν’. (Παροιμίαι 22:6, ΜΝΚ) Στο βιβλίο της Το Υπερκινητικό Παιδί Σας (Your Hyperactive Child), η Μπάρμπαρα Ίνγκερσολ σημειώνει: «Ο γονέας που απλώς παραιτείται και αφήνει ανεξέλεγκτο το υπερκινητικό παιδί του δεν κάνει καλό στο παιδί. Σαν όλα τα άλλα παιδιά, το υπερκινητικό παιδί χρειάζεται σταθερή διαπαιδαγώγηση σε συνδυασμό με σεβασμό για το παιδί ως άτομο. Αυτό σημαίνει σαφή όρια και κατάλληλες ανταμοιβές και τιμωρίες».

Είναι λοιπόν σπουδαίο να παρέχουν οι γονείς μια στερεή οικογενειακή δομή. Επιπλέον, πρέπει να υπάρχει ένα αυστηρό πρόγραμμα όσον αφορά τις καθημερινές δραστηριότητες. Οι γονείς ίσως θελήσουν να αφήσουν κάποια ελευθερία στο παιδί για να φτιάξει αυτό το πρόγραμμα, το οποίο θα περιλαμβάνει χρόνο για μαθήματα, μελέτη, μπάνιο, κτλ. Έπειτα να είστε σταθεροί στην τήρησή του. Να φροντίζετε να συμμορφώνεται το παιδί με το καθημερινό πρόγραμμα. Το περιοδικό Φι Δέλτα Κάπαν (Phi Delta Kappan) παρατηρεί: «Γιατροί, ψυχολόγοι, αρμόδιοι σχολείων και δάσκαλοι έχουν υποχρέωση προς το παιδί και προς τους γονείς του παιδιού να εξηγούν ότι η ύπαρξη ADD ή ADHD δεν δίνει την άδεια στο παιδί να κάνει ό,τι θέλει, αλλά είναι μια εξήγηση η οποία μπορεί να οδηγήσει στο να δοθεί κατάλληλη βοήθεια στο εν λόγω παιδί».

Γνωστική εκπαίδευση. Αυτό περιλαμβάνει το να βοηθηθεί το παιδί να αλλάξει την άποψη που έχει για τον εαυτό του και τη διαταραχή του. «Οι άνθρωποι που έχουν διαταραχή ελαττωματικής προσοχής πιστεύουν ότι είναι ‘άσχημοι, ανόητοι και κακοί’ ακόμη και αν είναι ελκυστικοί, έξυπνοι και καλόκαρδοι», παρατηρεί ο Δρ Ρόναλντ Γκόλντμπεργκ. Συνεπώς, το παιδί με ADD ή ADHD είναι ανάγκη να έχει κατάλληλη άποψη της αξίας του και να γνωρίζει ότι μπορεί να ελέγξει τις δυσκολίες προσοχής που αντιμετωπίζει. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό στη διάρκεια της εφηβείας. Όταν ένα άτομο με ADHD φτάσει στα εφηβικά χρόνια, ίσως έχει δεχτεί πολλές επικρίσεις από τους συνομηλίκους, τους δασκάλους, τα αδέλφια του, και πιθανώς ακόμη και από τους γονείς του. Τώρα είναι ανάγκη να θέσει ρεαλιστικούς στόχους και να κρίνει δίκαια τον εαυτό του, όχι σκληρά.

Οι παραπάνω θεραπευτικές προσεγγίσεις μπορούν επίσης να ακολουθηθούν από ενηλίκους που έχουν ADHD. «Χρειάζονται τροποποιήσεις με βάση την ηλικία», γράφει ο Δρ Γκόλντμπεργκ, «αλλά τα βασικά στοιχεία της θεραπείας—φαρμακευτική αγωγή όπου χρειάζεται, τροποποίηση της συμπεριφοράς και γνωστική [εκπαίδευση]—παραμένουν σωστές προσεγγίσεις για κάθε χρονική περίοδο στη ζωή ενός ανθρώπου».

Παροχή Υποστήριξης

Ο Τζον, ο πατέρας ενός εφήβου με ADHD, λέει στους γονείς που βρίσκονται σε παρόμοια θέση: «Μάθετε ό,τι μπορείτε για αυτό το πρόβλημα. Πάρτε αποφάσεις αφού κατατοπιστείτε. Πάνω από όλα, να αγαπάτε το παιδί σας, να το ενισχύετε. Η χαμηλή αυτοεκτίμηση το σκοτώνει».

Για να έχει το παιδί με ADHD επαρκή υποστήριξη πρέπει να συνεργάζονται και οι δύο γονείς. Ο Δρ Γκόρντον Σερφοντάιν γράφει ότι ένα παιδί με ADHD χρειάζεται «να ξέρει ότι το αγαπούν στο σπίτι και ότι η αγάπη προέρχεται από την αγάπη που υπάρχει μεταξύ των γονέων». (Τα πλάγια γράμματα δικά μας.) Δυστυχώς, αυτή η αγάπη δεν εκδηλώνεται πάντα. Ο Δρ Σερφοντάιν συνεχίζει: «Έχει αποδειχτεί ότι στις οικογένειες στις οποίες υπάρχει [ένα παιδί με ADHD], υπάρχουν περίπου 33 τοις εκατό περισσότερα κρούσματα γαμήλιας ασυμφωνίας και διάλυσης από ό,τι στο φυσιολογικό πληθυσμό». Για να αποτρέψει αυτή την ασυμφωνία, ο πατέρας πρέπει να παίζει σημαντικό ρόλο στην ανατροφή του παιδιού που έχει ADHD. Η ευθύνη δεν πρέπει να βαρύνει αποκλειστικά τη μητέρα.—Εφεσίους 6:4· 1 Πέτρου 3:7.

Οι στενοί φίλοι, μολονότι δεν είναι μέρος της οικογένειας, μπορούν να παράσχουν τεράστια υποστήριξη. Πώς; «Να είστε ευγενικοί», λέει ο Τζον, ο οποίος αναφέρθηκε νωρίτερα. «Να βλέπετε πέρα από όσα μπορούν να δουν τα μάτια σας. Γνωρίστε το παιδί. Μιλήστε και με τους γονείς. Πώς τα πάνε; Τι αντιμετωπίζουν μέρα με τη μέρα;»—Παροιμίαι 17:17.

Τα μέλη της Χριστιανικής εκκλησίας μπορούν να κάνουν πολλά για να υποστηρίξουν τόσο το παιδί που έχει ADHD όσο και τους γονείς του. Πώς; Με το να έχουν λογικές προσδοκίες. (Φιλιππησίους 4:5) Μερικές φορές, ένα παιδί με ADHD μπορεί να δημιουργεί αναστάτωση. Αντί να παρατηρεί σκληρά: «Γιατί δεν μπορείς να ελέγξεις το παιδί σου;» ή «Γιατί δεν το διαπαιδαγωγείς;» ο ομόπιστος που δείχνει διάκριση θα κατανοεί ότι οι γονείς ίσως είναι ήδη καταφορτωμένοι από τις καθημερινές απαιτήσεις της ανατροφής ενός παιδιού με ADHD. Φυσικά, οι γονείς πρέπει να κάνουν ό,τι μπορούν για να περιορίζουν τη συμπεριφορά του παιδιού που προκαλεί αναστάτωση. Πάντως, αντί να ξεσπάνε ενοχλημένοι, εκείνοι που είναι συγγενείς στην πίστη πρέπει να προσπαθούν να δείχνουν «κατανόηση» και να ‘παρέχουν ευλογία’. (1 Πέτρου 3:8, 9) Πράγματι, πολλές φορές ο Θεός «παρηγορεί τους καταβεβλημένους» μέσω συμπονετικών ομοπίστων.—2 Κορινθίους 7:5-7.

Όσοι μελετούν τη Γραφή κατανοούν ότι κάθε ανθρώπινη ατέλεια, περιλαμβανομένων και των διαταραχών της μάθησης και της ADHD, είναι κληρονομιά από τον πρώτο άνθρωπο, τον Αδάμ. (Ρωμαίους 5:12) Επίσης γνωρίζουν ότι ο Δημιουργός, ο Ιεχωβά, θα εκπληρώσει την υπόσχεση που έδωσε να φέρει ένα δίκαιο νέο κόσμο στον οποίο δεν θα υπάρχουν πια βασανιστικές ασθένειες. (Ησαΐας 33:24, ΜΝΚ· Αποκάλυψη 21:1-4) Αυτή η εγγύηση αποτελεί στήριγμα για εκείνους που επηρεάζονται από διαταραχές όπως η ADHD. «Η ηλικία, η εκπαίδευση και η πείρα βοηθούν το γιο μας να καταλαβαίνει και να αντιμετωπίζει τη διαταραχή του», λέει ο Τζον. «Αλλά ποτέ δεν θα θεραπευτεί τελείως σε αυτό το σύστημα πραγμάτων. Η καθημερινή παρηγοριά μας είναι ότι στο νέο κόσμο ο Ιεχωβά θα διορθώσει τη διαταραχή του γιου μας και θα του δώσει τη δυνατότητα να απολαμβάνει τη ζωή στο πλήρες».

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο στη σελίδα 8]

Μερικές Προειδοποιήσεις προς τους Γονείς

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ όλα τα παιδιά μερικές φορές αδυνατούν να συγκεντρωθούν, είναι παρορμητικά και υπερκινητικά. Η παρουσία αυτών των χαρακτηριστικών δεν υποδηλώνει πάντα την ύπαρξη ADHD. Στο βιβλίο του Προτού Είναι Πολύ Αργά (Before It’s Too Late), ο Δρ Στάντον Ε. Σάμνοου παρατηρεί: «Έχω δει αμέτρητες περιπτώσεις στις οποίες ένα παιδί δεν θέλει να κάνει κάτι και οι άλλοι το δικαιολογούν επειδή νομίζουν ότι υποφέρει από μια αναπηρία ή πάθηση για την οποία δεν φταίει αυτό».

Ο Δρ Ρίτσαρντ Μπρόμφιλντ επίσης βλέπει ότι υπάρχει ανάγκη να είμαστε προσεκτικοί. «Σίγουρα, μερικοί άνθρωποι στους οποίους η διάγνωση είναι ότι πάσχουν από ADHD έχουν νευρολογική βλάβη και χρειάζονται φαρμακευτική αγωγή», γράφει. «Αλλά αυτή η διαταραχή έχει επίσης θεωρηθεί υπεύθυνη για κάθε είδους κακομεταχείριση, υποκρισία, παραμέληση και άλλα κοινωνικά δεινά που στις περισσότερες περιπτώσεις δεν έχουν καμία σχέση με την ADHD. Στην πραγματικότητα, η αναστάτωση που μοιάζει με ADHD είναι πιθανότερο να προκληθεί από την έλλειψη αξιών στη σύγχρονη ζωή—την τυφλή βία, τα ναρκωτικά και λιγότερο τρομακτικούς παράγοντες όπως οι απειθάρχητες οικογένειες καθώς και οι οικογένειες στις οποίες τα παιδιά δέχονται υπερβολικά ερεθίσματα—παρά από κάποια νευρολογική ανεπάρκεια».

Πολύ εύλογα λοιπόν ο Δρ Ρόναλντ Γκόλντμπεργκ προειδοποιεί να μη χρησιμοποιείται η ADHD ως «υπεργενικευμένη έννοια». Η συμβουλή του είναι να «βεβαιώνεστε ότι δεν έχετε αφήσει κανένα ενδεχόμενο διάγνωσης το οποίο δεν εξετάσατε». Τα συμπτώματα που μοιάζουν με ADHD μπορεί να είναι χαρακτηριστικά πολλών σωματικών ή συναισθηματικών προβλημάτων. Η βοήθεια ενός πεπειραμένου γιατρού είναι συνεπώς ουσιώδης για να γίνει ακριβής διάγνωση.

Ακόμη και αν συμβεί αυτό, οι γονείς θα κάνουν καλά να ζυγίσουν τα υπέρ και τα κατά της φαρμακευτικής αγωγής. Το Ριταλίν (Ritalin) μπορεί να εξαλείψει τα ανεπιθύμητα συμπτώματα, αλλά μπορεί επίσης να έχει δυσάρεστες παρενέργειες, όπως αϋπνία, αυξημένο άγχος και νευρικότητα. Γι’ αυτό, ο Δρ Ρίτσαρντ Μπρόμφιλντ προειδοποιεί να μη βιαζόμαστε πολύ να χορηγήσουμε φάρμακα στο παιδί απλώς για να εξαλείψουμε τα συμπτώματά του. «Σε πάρα πολλά παιδιά, και σε όλο και περισσότερους ενηλίκους, το Ριταλίν χορηγείται ακατάλληλα», λέει ο ίδιος. «Με βάση την πείρα μου, η χρήση του Ριταλίν φαίνεται να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ικανότητα των γονέων και των δασκάλων να ανεχτούν τη συμπεριφορά των παιδιών. Γνωρίζω παιδιά στα οποία το χορηγούσαν μάλλον για να τα τιθασεύσουν παρά για να καλύψουν τις ανάγκες τους».

Οι γονείς λοιπόν δεν πρέπει να καταλήγουν βιαστικά στο συμπέρασμα ότι τα παιδιά τους έχουν ADHD ή μια διαταραχή της μάθησης. Απεναντίας, πρέπει να σταθμίζουν προσεκτικά τα στοιχεία, με τη βοήθεια ενός ειδικού γιατρού. Αν καθοριστεί ότι το παιδί έχει μια διαταραχή της μάθησης ή ADHD, οι γονείς πρέπει να αφιερώσουν χρόνο για να ενημερωθούν επαρκώς σχετικά με το πρόβλημα ώστε να μπορούν να ενεργήσουν για τα καλύτερα συμφέροντα των παιδιών τους.