19. (α) Ποιο αξιόλογο έγγραφο βρέθηκε στην Ιταλία, και πού τοποθετείται χρονολογικά; (β) Πώς ορίζει αυτό το έγγραφο τον αποδεκτό κανόνα της εποχής εκείνης;

¹⁹ Ένας από τους πιο ενδιαφέροντες καταλόγους των πρώτων αιώνων είναι το απόσπασμα που ανακαλύφθηκε από τον Λ. Α. Μουρατόρι στην Αμβροσιανή Βιβλιοθήκη του Μιλάνου της Ιταλίας και δημοσιεύτηκε από τον ίδιο το 1740. Παρ’ όλο που λείπει η αρχή, το ότι λέει πως το Κατά Λουκάν είναι το τρίτο Ευαγγέλιο υποδηλώνει ότι ανέφερε πρώτα το Κατά Ματθαίον και το Κατά Μάρκον. Το Μουρατόρειο Απόσπασμα, το οποίο είναι γραμμένο στη λατινική, τοποθετείται χρονολογικά προς τα τέλη του 2ου αιώνα Κ.Χ. Είναι ένα πολύ ενδιαφέρον έγγραφο, όπως δείχνει η ακόλουθη μετάφραση ενός τμήματός του: «Το τρίτο βιβλίο των Ευαγγελίων είναι το Κατά Λουκάν. Ο Λουκάς, πολύ γνωστός γιατρός, το έγραψε στο όνομά του . . . Το τέταρτο βιβλίο των Ευαγγελίων είναι του Ιωάννη, ενός από τους μαθητές. . . . Και έτσι τα άτομα που έχουν πιστέψει δεν βρίσκονται σε σύγχυση, μολονότι γίνονται διαφορετικές επιλογές γεγονότων στο κάθε βιβλίο των Ευαγγελίων, επειδή σε όλα [αυτά τα βιβλία] γνωστοποιήθηκαν με την καθοδηγία του ενός Πνεύματος όλα τα σχετικά με τη γέννησή του, τα πάθη του, την ανάστασή του, τις συζητήσεις του με τους μαθητές του και τη διπλή έλευσή του, η πρώτη—η οποία έχει ήδη λάβει χώρα—με την ταπείνωση που ήταν αποτέλεσμα της περιφρόνησης, και η δεύτερη—η οποία είναι μελλοντική—με τη δόξα της βασιλικής εξουσίας. Τι το εκπληκτικό, λοιπόν, αν ο Ιωάννης αναφέρει τόσο συχνά στις επιστολές του αυτά τα διάφορα πράγματα, λέγοντας ο ίδιος: ‘όσα είδαμε με τα μάτια μας και ακούσαμε με τα αφτιά μας και ψηλαφήσαμε με τα χέρια μας, αυτά γράψαμε’. Επειδή έτσι δηλώνει ότι είναι, όχι μόνο αυτόπτης μάρτυρας, αλλά και ακροατής και αφηγητής όλων των θαυμαστών πραγμάτων του Κυρίου, με τη σειρά που συνέβησαν. Επιπλέον, οι πράξεις όλων των αποστόλων είναι γραμμένες σ’ ένα βιβλίο. Ο Λουκάς τις συνέταξε [έτσι] για τον κράτιστο Θεόφιλο . . . Όσο για τις επιστολές του Παύλου, το τι είναι, από πού ή για ποιο λόγο στάλθηκαν, το διευκρινίζουν οι ίδιες σ’ αυτόν που θέλει να κατανοήσει. Πρώτα απ’ όλα, εκείνος έγραψε μακροσκελώς στους Κορινθίους για να εμποδίσει το σχίσμα της αίρεσης, κατόπιν στους Γαλάτες [για] την περιτομή και στους Ρωμαίους για τη σειρά των Γραφών, υποδεικνύοντας, επίσης, ότι ο Χριστός αποτελεί το κύριο θέμα σ’ αυτές—την καθεμιά από τις οποίες χρειάζεται να εξετάσουμε, βλέποντας ότι ο ίδιος ο ευλογημένος Απόστολος Παύλος, όπως και ο Ιωάννης, γράφει σε εφτά εκκλησίες ονομαστικά κατά την εξής σειρά: Προς Κορινθίους (πρώτη), Προς Εφεσίους (δεύτερη), Προς Φιλιππησίους (τρίτη), Προς Κολοσσαείς (τέταρτη), Προς Γαλάτας (πέμπτη), Προς Θεσσαλονικείς (έκτη), Προς Ρωμαίους (έβδομη). Αλλά, αν και γράφει δυο φορές στους Κορινθίους και στους Θεσσαλονικείς, για να δώσει διόρθωση, το γεγονός ότι υπάρχει μια εκκλησία απλωμένη σε όλη τη γη γίνεται φανερό [;π.χ., απ’ αυτό το εφταπλό σύγγραμμα]· και ο Ιωάννης, επίσης, στην Αποκάλυψη, μολονότι γράφει σε εφτά εκκλησίες, ωστόσο μιλάει σε όλους. Αλλά [έγραψε] από στοργή και αγάπη μια επιστολή στον Φιλήμονα, μια στον Τίτο και δυο στον Τιμόθεο· [και αυτές] θεωρούνται ιερές κατά την αξιότιμη εκτίμηση της Εκκλησίας. . . . Επιπλέον, συνυπολογίζονται μια επιστολή του Ιούδα και δυο που φέρουν το όνομα του Ιωάννη . . . Δεχόμαστε μόνο τις αποκαλύψεις του Ιωάννη και του Πέτρου, αν και μερικοί από εμάς δεν θέλουν να διαβάζεται [η δεύτερη] στην εκκλησία».—Η Νέα Εγκυκλοπαίδεια Θρησκευτικής Γνώσης, των Σαφ-Χέρζογκ (The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge), 1956, Τόμος VIII, σελίδα 56.

20. (α) Πώς εξηγείται η παράλειψη μιας επιστολής του Ιωάννη και μιας του Πέτρου; (β) Κατά πόσο συμφωνεί, λοιπόν, αυτός ο κατάλογος με το σημερινό μας κατάλογο;

²⁰ Παρατηρούμε ότι προς το τέλος του Μουρατόρειου Αποσπάσματος αναφέρονται 2 μόνο επιστολές του Ιωάννη. Ωστόσο, σ’ αυτό το σημείο η εγκυκλοπαίδεια που αναφέρθηκε παραπάνω, στη σελίδα 55, σημειώνει ότι αυτές οι 2 επιστολές του Ιωάννη «δεν μπορεί παρά να είναι η δεύτερη και η τρίτη, ο συγγραφέας των οποίων αυτοαποκαλείται απλά ‘ο πρεσβύτερος’. Αφού μίλησε ήδη για την πρώτη, αν και συμπτωματικά μόνο, σε σχέση με το Τέταρτο Ευαγγέλιο, και εκεί δήλωσε ότι πιστεύει ακράδαντα πως αυτή είναι του Ιωάννη, ο συγγραφέας θεώρησε ότι εδώ μπορούσε να περιοριστεί στις δυο μικρότερες επιστολές». Όσο για την προφανή απουσία κάποιας αναφοράς στην πρώτη επιστολή του Πέτρου, η πηγή αυτή συνεχίζει και λέει: «Η πιο πιθανή υπόθεση είναι ότι χάθηκαν λίγες λέξεις, ίσως μια γραμμή, όπου η 1 Πέτρου και η Αποκάλυψη του Ιωάννη κατονομάζονταν ως αποδεκτές». Επομένως, σύμφωνα με τα όσα λέει το Μουρατόρειο Απόσπασμα, η εγκυκλοπαίδεια αυτή, στη σελίδα 56, βγάζει το εξής συμπέρασμα: «Η Καινή Διαθήκη θεωρείται ρητά ότι αποτελείται από τα τέσσερα Ευαγγέλια, τις Πράξεις, δεκατρείς επιστολές του Παύλου, την Αποκάλυψη του Ιωάννη, πιθανώς τρεις επιστολές του, αυτήν του Ιούδα και πιθανώς την 1 Πέτρου, ενώ η αντίδραση για ένα άλλο από τα συγγράμματα του Πέτρου δεν είχε κατασιγαστεί ακόμη».

21. (α) Τι ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα σχόλια του Ωριγένη για τα θεόπνευστα συγγράμματα; (β) Τι επιβεβαίωσαν μεταγενέστεροι συγγραφείς;

²¹ Ο Ωριγένης, γύρω στο έτος 230 Κ.Χ., αποδεχόταν ως μέρος της θεόπνευστης Γραφής τα βιβλία Προς Εβραίους και Ιακώβου, που και τα δυο λείπουν από το Μουρατόρειο Απόσπασμα. Μολονότι ο Ωριγένης υποδηλώνει ότι μερικοί αμφισβητούσαν την κανονικότητά τους, αυτό δείχνει, επίσης, ότι τότε είχε γίνει αποδεκτή η κανονικότητα του μεγαλύτερου μέρους των Ελληνικών Γραφών και μόνο λίγοι αμφέβαλλαν για μερικές από τις λιγότερο γνωστές επιστολές. Αργότερα, ο Αθανάσιος, ο Ιερώνυμος και ο Αυγουστίνος επιβεβαίωσαν τα συμπεράσματα προγενέστερων καταλόγων, ορίζοντας ότι τον κανόνα τον αποτελούσαν τα ίδια 27 βιβλία που έχουμε εμείς τώρα.c

22, 23. (α) Πώς φτιάχτηκαν οι κατάλογοι που παρατίθενται στον πίνακα; (β) Γιατί προφανώς δεν υπήρχαν τέτοιοι κατάλογοι πριν από το Μουρατόρειο Απόσπασμα;

²² Οι περισσότεροι από τους καταλόγους του πίνακα είναι πραγματικοί κατάλογοι που δείχνουν ποια βιβλία ήταν δεκτά ως κανονικά. Οι κατάλογοι του Ειρηναίου, του Κλήμη του Αλεξανδρέα, του Τερτυλλιανού και του Ωριγένη διαμορφώνονται πλήρως από τις παραθέσεις τους, οι οποίες φανερώνουν πώς θεωρούσαν αυτά τα συγγράμματα για τα οποία μιλούσαν. Οι κατάλογοι συμπληρώνονται περαιτέρω από τα υπομνήματα ενός ιστορικού εκείνης της εποχής, του Ευσέβιου. Όμως, το γεγονός ότι αυτοί οι συγγραφείς δεν μνημονεύουν ορισμένα κανονικά βιβλία δεν είναι επιχείρημα σε βάρος της κανονικότητάς τους. Απλώς δεν έτυχε να τα αναφέρουν στα συγγράμματά τους, είτε επειδή έτσι θέλησαν οι ίδιοι είτε λόγω των υπό εξέταση θεμάτων. Αλλά, γιατί δεν βρίσκουμε ακριβείς καταλόγους προγενέστερους του Μουρατόρειου Αποσπάσματος;

²³ Μόνο όταν εμφανίστηκαν άτομα που έκαναν κριτική όπως αυτή του Μαρκίωνα, που έζησε στο μέσο του 2ου αιώνα Κ.Χ., δημιουργήθηκε ζήτημα ως προς το ποια βιβλία θα έπρεπε να δέχονται οι Χριστιανοί. Ο Μαρκίων έφτιαξε το δικό του κανόνα για να ταιριάζει στις δοξασίες του, παίρνοντας ορισμένες μόνο από τις επιστολές του αποστόλου Παύλου και μια περικομμένη έκδοση του Ευαγγελίου του Λουκά. Αυτό, μαζί με το πλήθος των απόκρυφων συγγραμμάτων που τότε κυκλοφορούσαν ήδη σε όλο τον κόσμο, έκανε ορισμένους να καθορίσουν, μέσω της κατάρτισης καταλόγων, ποια βιβλία δέχονταν ως κανονικά.

Κύριοι Κατάλογοι των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών από τους Πρώτους Αιώνες

Δ - Δεκτό χωρίς αμφισβήτηση ως Γραφικό και κανονικό

Α - Αμφισβητούμενο σε ορισμένα μέρη

Όνομα και Τόπος

Ματθαίος Δ Δ Δ Δ

Μάρκος Δ Δ Δ Δ

Λουκάς Δ Δ Δ Δ

Ιωάννης Δ Δ Δ Δ

Πράξεις Δ Δ Δ Δ

Ρωμαίους Δ Δ Δ Δ

1 Κορινθίους Δ Δ Δ Δ

2 Κορινθίους Δ Δ Δ Δ

Γαλάτας Δ Δ Δ Δ

Εφεσίους Δ Δ Δ Δ

Φιλιππησίους Δ Δ Δ Δ

Κολοσσαείς Δ Δ Δ Δ

1 Θεσσαλονικείς Δ Δ Δ Δ

2 Θεσσαλονικείς Δ Δ Δ Δ

1 Τιμόθεον Δ Δ Δ Δ

2 Τιμόθεον Δ Δ Δ Δ

Τίτον Δ Δ Δ Δ

Φιλήμονα Δ Δ

Εβραίους Α ΑΔ ΑΔ

Ιακώβου ;

1 Πέτρου Δ; Α Α Α

2 Πέτρου Α; Δ

1 Ιωάννου Δ Δ ΑΔ Δ

2 Ιωάννου Δ Δ ΑΔ

3 Ιωάννου Δ;

Ιούδα Δ ΑΔ Δ

Αποκάλυψις Δ Δ Δ Δ