Ένας Θαρραλέος Μεταφραστής

Μέσα σε ένα τέτοιο κλίμα σκληρής εναντίωσης αλλά και ειλικρινούς λαχτάρας για Γραφική γνώση, εμφανίστηκε μια εξέχουσα προσωπικότητα η οποία θα έπαιζε σημαντικό ρόλο στη μετάφραση της Γραφής στη σύγχρονη ελληνική. Αυτός ο θαρραλέος άνθρωπος ήταν ο Νεόφυτος Βάμβας, εξέχων γλωσσομαθής και διακεκριμένος μελετητής της Γραφής, ο οποίος γενικά θεωρείται ένας από τους «Διδασκάλους του Γένους».

Ο Βάμβας διέκρινε ξεκάθαρα ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία ευθυνόταν για την πνευματική αμάθεια των ανθρώπων. Πίστευε ακράδαντα ότι για να αφυπνιστούν οι άνθρωποι πνευματικά χρειαζόταν να μεταφραστεί η Γραφή στην καθομιλουμένη. Το 1831, με τη βοήθεια άλλων μελετητών, άρχισε να μεταφράζει τη Γραφή σε λόγια γλώσσα. Η ολοκληρωμένη μετάφρασή του εκδόθηκε το 1850. Εφόσον η Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία δεν τον υποστήριζε, συνεργάστηκε για την έκδοση και την κυκλοφορία αυτής της μετάφρασης με τη Βιβλική Εταιρία για τη Βρετανία και το Εξωτερικό (BFBS). Η εκκλησία τον χαρακτήρισε «Προτεστάντη», και κατέληξε να θεωρείται απόκληρος.

Η απόδοση του Βάμβα παρέμεινε στενά προσκολλημένη στην αγγλική Μετάφραση Βασιλέως Ιακώβου και κληρονόμησε τις ατέλειες αυτής της μετάφρασης εξαιτίας της περιορισμένης λόγιας μελέτης των Γραφών και της ελλιπούς γλωσσικής γνώσης που υπήρχε εκείνη την εποχή. Εντούτοις, επί πολλά χρόνια αυτή ήταν για το λαό ό,τι πλησιέστερο υπήρχε σε μια Γραφή στη σύγχρονη ελληνική γλώσσα. Είναι ενδιαφέρον ότι περιέχει το προσωπικό όνομα του Θεού τέσσερις φορές, με τη μορφή «Ιεοβά».​—Γένεση 22:14· Έξοδος 6:3· 17:15· Κριτές 6:24.

Ποια ήταν η γενική αντίδραση του κοινού σε αυτήν καθώς και σε άλλες ευκολονόητες μεταφράσεις της Γραφής; Μεγάλος ενθουσιασμός! Ο πωλητής Γραφών της BFBS, ο οποίος βρισκόταν σε ένα καράβι κοντά στις ακτές κάποιου ελληνικού νησιού, «περικυκλώθηκε από τόσο πολλές βάρκες γεμάτες παιδιά που ήρθαν να πάρουν [Γραφές] ώστε αναγκάστηκε . . . να ζητήσει από τον καπετάνιο να αναχωρήσει το καράβι» για να μην αναγκαστεί να αφήσει όλο το απόθεμά του σε ένα και μόνο μέρος! Οι ενάντιοι, όμως, δεν έμειναν με δεμένα τα χέρια.

Οι Ορθόδοξοι ιερείς προειδοποίησαν τους ανθρώπους να μην πάρουν τέτοιες μεταφράσεις. Στην Αθήνα, λόγου χάρη, κατασχέθηκαν Γραφές. Το 1833, ο Ορθόδοξος επίσκοπος της Κρήτης έριξε στην πυρά τις «Καινές Διαθήκες» που ανακάλυψε σε ένα μοναστήρι. Κάποιος ιερέας έκρυψε ένα αντίτυπο, ενώ και οι άνθρωποι στα γύρω χωριά έκρυψαν τα αντίτυπά τους μέχρις ότου έφυγε ο ιεράρχης από το νησί.

Έπειτα από μερικά χρόνια στην Κέρκυρα, η μετάφραση του Βάμβα απαγορεύτηκε από την Ιερά Σύνοδο της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Δεν επιτρεπόταν η πώλησή της και τα υπάρχοντα αντίτυπα καταστράφηκαν. Στη Χίο, στη Σύρο και στη Μύκονο, η εχθρότητα του τοπικού κλήρου οδήγησε στο να καούν Γραφές.

Στο μεταξύ, οι Μάρτυρες του Ιεχωβά έχουν πρωτοστατήσει όσον αφορά τη Γραφική εκπαίδευση στην Ελλάδα, όπως κάνουν και σε πολλές άλλες χώρες. Από το 1905, έχουν χρησιμοποιήσει τη μετάφραση του Βάμβα για να βοηθήσουν χιλιάδες ελληνόφωνους να αποκτήσουν γνώση της Γραφικής αλήθειας.