Εκφοβισμός—Παγκόσμιο Πρόβλημα

«Αν έρθεις αύριο στο σχολείο, θα σε σκοτώσουμε».​—Τηλεφωνική απειλή που δέχτηκε μια Καναδή μαθήτρια, η Κρίστεν, από κάποια άγνωστη.a

«Δεν είμαι συναισθηματικό άτομο, αλλά έφτασα στο σημείο να μη θέλω να πάω στο σχολείο. Πονούσε το στομάχι μου, και κάθε πρωί μετά το πρόγευμα, έκανα εμετό».​—Η Χιρόμι, μια Γιαπωνέζα έφηβη μαθήτρια, θυμάται την εμπειρία της με τον εκφοβισμό.

ΕΧΕΤΕ υποστεί ποτέ εκφοβισμό; Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε ζήσει αυτή την εμπειρία κάποια στιγμή. Ίσως να συνέβη στο σχολείο ή στον εργασιακό χώρο, ή ίσως ακόμη και στο ίδιο μας το σπίτι​—όπου τέτοιου είδους κατάχρηση δύναμης εμφανίζεται με ανησυχητική συχνότητα στις μέρες μας. Μια βρετανική πηγή, για παράδειγμα, υπολογίζει ότι το 53 τοις εκατό των ενηλίκων υφίστανται φραστικό εκφοβισμό από το γαμήλιο σύντροφό τους ή από το άτομο με το οποίο συζούν. Οι θύτες καθώς και τα θύματά τους μπορεί να είναι οποιουδήποτε φύλου, από κάθε κοινωνικό στρώμα και από κάθε μέρος του κόσμου.b

Τι ακριβώς είναι ο εκφοβισμός; Δεν είναι εντελώς το ίδιο με την παρενόχληση ή την επίθεση. Συνήθως περιλαμβάνει πολλά μικρά περιστατικά τα οποία συσσωρεύονται με το χρόνο, και όχι μόνο ένα ή λίγα περιστατικά. Ο ψυχολόγος Νταν Ολβέους, πρωτοπόρος στη συστηματική μελέτη του εκφοβισμού, επισημαίνει κάποια κοινά στοιχεία αυτής της συμπεριφοράς, όπως εσκεμμένη επιθετικότητα και αξιοσημείωτη διαφορά δύναμης ανάμεσα στο θύτη ή στους θύτες και στο θύμα.

Ίσως ένας και μόνο ορισμός να μην καλύπτει όλες τις πτυχές του εκφοβισμού, εντούτοις αυτός ο όρος έχει αποδοθεί ως «εκούσια, συνειδητή επιθυμία για πρόκληση βλάβης και άσκηση πίεσης σε κάποιο άτομο». Η πίεση δημιουργείται, όχι μόνο από αυτά που συμβαίνουν πραγματικά, αλλά επίσης από φόβο για το τι θα μπορούσε να συμβεί. Οι μέθοδοι μπορεί να περιλαμβάνουν σκληρά πειράγματα, συνεχή κριτική, προσβολές, κουτσομπολιό και παράλογες απαιτήσεις.​—Βλέπε πλαίσιο στη σελίδα 4.

Η Κρίστεν, η έφηβη που αναφέρθηκε στην αρχή, στο μεγαλύτερο μέρος των σχολικών της χρόνων παρενοχλούνταν από παιδιά τα οποία σκόρπιζαν το φόβο (παλικαράδες). Στο δημοτικό, της έβαζαν τσίχλες στα μαλλιά, την κορόιδευαν για την εμφάνισή της και την απειλούσαν ότι θα τη χτυπήσουν. Στο γυμνάσιο, τα πράγματα έγιναν ακόμη χειρότερα​—μέχρι του σημείου να δέχεται τηλεφωνικές απειλές για τη ζωή της. Τώρα, σε ηλικία 18 χρονών, λέει με λύπη: «Υποτίθεται ότι στο σχολείο πηγαίνεις για να μάθεις, όχι για να απειλούν τη ζωή σου και να σε τρομοκρατούν».

Κάποια ειδική σε θέματα ψυχικής υγείας σχολιάζει: «Είναι μια λυπηρή αλλά κοινή πτυχή της ανθρώπινης δυναμικής. Μερικοί νιώθουν καλύτερα μειώνοντας κάποιον άλλον». Όταν κλιμακώνεται μια τέτοια συμπεριφορά, μπορεί να οδηγήσει σε βίαια αντίποινα, ακόμη και σε τραγωδία. Λόγου χάρη, κάποιος εργαζόμενος στα μέσα συγκοινωνίας, ο οποίος είχε πρόβλημα στην ομιλία, αντιμετώπιζε πειράγματα και εκφοβισμό σε τέτοιον βαθμό ώστε τελικά σκότωσε τέσσερις συναδέλφους του και έπειτα αυτοπυροβολήθηκε.

Ο Εκφοβισμός Είναι Παγκόσμιο Φαινόμενο

Σε όλο τον κόσμο, παιδιά σχολικής ηλικίας υφίστανται εκφοβισμό. Μια έρευνα που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Επιθεώρηση Παιδιατρικής (Pediatrics in Review) αποκαλύπτει ότι στη Νορβηγία το 14 τοις εκατό των παιδιών είτε χρησιμοποιούν εκφοβισμό είτε πέφτουν θύματά του. Στην Ιαπωνία, το 15 τοις εκατό των μαθητών του δημοτικού αναφέρουν ότι υφίστανται εκφοβισμό, ενώ στην Αυστραλία και στην Ισπανία το πρόβλημα εμφανίζεται στο 17 τοις εκατό των μαθητών. Στη Βρετανία κάποιος ειδικός υπολογίζει ότι 1,3 εκατομμύρια παιδιά εμπλέκονται σε περιπτώσεις εκφοβισμού.

Ο καθηγητής Άμος Ρόλινταρ του Κολεγίου Έμεκ Γιζραέλ διεξήγαγε μια έρευνα που συμπεριέλαβε 2.972 μαθητές από 21 σχολεία. Σύμφωνα με την εφημερίδα Δε Τζερούσαλεμ Ποστ (The Jerusalem Post), ο καθηγητής διαπίστωσε ότι «το 65% παραπονέθηκαν πως οι συμμαθητές τους τούς χαστούκιζαν, τους κλωτσούσαν, τους έσπρωχναν ή τους παρενοχλούσαν».

Μια νέα και ύπουλη εξέλιξη είναι ο ψηφιακός εκφοβισμός​—η αποστολή απειλητικών γραπτών μηνυμάτων μέσω κινητού τηλεφώνου και κομπιούτερ. Νεαροί δημιουργούν επίσης ιστοσελίδες που αποπνέουν μίσος για κάποιο θύμα, στις οποίες περιλαμβάνουν προσωπικές πληροφορίες για αυτό. Σύμφωνα με τη Δρ Γουέντι Κρέιγκ από το Πανεπιστήμιο Κουίνς, στον Καναδά, αυτή η μορφή εκφοβισμού είναι «εξαιρετικά καταστροφική για το παιδί που πέφτει θύμα του».

Εργασιακός Χώρος

Ο εκφοβισμός στον εργασιακό χώρο είναι μία από τις πιο γοργά αυξανόμενες αιτίες παραπόνων σχετικά με τη βία στην εργασία. Μάλιστα, μερικές χώρες αναφέρουν ότι είναι πιο συνηθισμένος από τις φυλετικές διακρίσεις ή τη σεξουαλική παρενόχληση. Κάθε χρόνο, περίπου 1 στα 5 άτομα που απαρτίζουν το εργατικό δυναμικό των ΗΠΑ έρχεται αντιμέτωπο με τον εκφοβισμό.

Στη Βρετανία, μια έκθεση που δημοσιεύτηκε το 2000 από το Ινστιτούτο Επιστήμης και Τεχνολογίας του Πανεπιστημίου του Μάντσεστερ ανέφερε ότι από 5.300 εργαζομένους σε 70 οργανισμούς, το 47 τοις εκατό είπαν ότι είχαν παραστεί μάρτυρες περιστατικών εκφοβισμού τα τελευταία πέντε χρόνια. Μια έρευνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης που έλαβε χώρα το 1996, βασισμένη σε συνεντεύξεις 15.800 ατόμων από τα 15 κράτη μέλη της, έδειξε ότι το 8 τοις εκατό​—περίπου 12 εκατομμύρια εργαζόμενοι—​είχαν υποστεί εκφοβισμό.

Είτε συμβαίνουν στο σχολείο είτε στον εργασιακό χώρο, όλες οι μορφές εκφοβισμού φαίνεται πως έχουν ένα κοινό στοιχείο​—τη χρήση δύναμης με σκοπό την πρόκληση βλάβης ή την ταπείνωση κάποιου. Γιατί, λοιπόν, ορισμένοι άνθρωποι εκφοβίζουν άλλους; Ποιες είναι οι συνέπειες; Και τι μπορεί να γίνει για αυτό;

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο στη σελίδα 4]

Μορφές Εκφοβισμού

◼ Σωματικός Εκφοβισμός: Οι δράστες αυτής της μορφής εκφοβισμού αναγνωρίζονται πιο εύκολα από όλους τους άλλους. Εκφράζουν το θυμό τους χτυπώντας, σπρώχνοντας ή κλωτσώντας το στόχο που έχουν επιλέξει​—ή καταστρέφοντας τα υπάρχοντα του θύματος.

◼ Φραστικός Εκφοβισμός: Όσοι ασκούν αυτή τη μορφή εκφοβισμού χρησιμοποιούν λόγια που πληγώνουν και ταπεινώνουν το στόχο τους είτε με υποτιμητικούς χαρακτηρισμούς και προσβολές είτε με συνεχή, σκληρά πειράγματα.

◼ Εκφοβισμός στις Σχέσεις: Τα άτομα που εκφοβίζουν με αυτόν τον τρόπο διαδίδουν κακές φήμες για το στόχο τους. Τέτοιου είδους συμπεριφορά υιοθετείται κυρίως από γυναίκες.

◼ Εκφοβισμός ως Αντίδραση Θυμάτων: Πρόκειται για θύματα εκφοβισμού που γίνονται τα ίδια θύτες. Φυσικά το ότι είναι θύματα εκφοβισμού δεν δικαιολογεί τη συμπεριφορά τους. Απλώς την εξηγεί.

[Ευχαριστίες]

Πηγή: Λάβετε Μέτρα Κατά του Εκφοβισμού (Take Action Against Bullying), των Γκισέλ Λαζουά, Άλισον Μακ Λίλαν και Σίντι Σέντον

Εκφοβισμός​—Μερικές Αιτίες και Συνέπειες

ΤΙ ΕΙΝΑΙ αυτό που κάνει ένα παιδί να αρχίσει να σκορπάει το φόβο; Αν έχετε πέσει ποτέ θύμα εκφοβισμού, μπορεί να μπείτε στον πειρασμό να πείτε: «Δεν με νοιάζει! Δεν υπάρχει δικαιολογία για τέτοιου είδους συμπεριφορά». Πιθανότατα έχετε δίκιο. Υπάρχει, όμως, μεγάλη διαφορά ανάμεσα στο λόγο και στη δικαιολογία. Οι λόγοι για τους οποίους ένα παιδί ακολουθεί αυτή την πορεία δεν δικαιολογούν την εσφαλμένη συμπεριφορά, ίσως, όμως, μας βοηθούν να την κατανοήσουμε. Η απόκτηση τέτοιας ενόρασης μπορεί να έχει πραγματική αξία. Γιατί το λέμε αυτό;

Μια αρχαία παροιμία λέει: «Η ενόραση του ανθρώπου ασφαλώς καταστέλλει το θυμό του». (Παροιμίες 19:11) Ο θυμός μας για τη συμπεριφορά ενός τέτοιου ατόμου μπορεί να μας τυφλώσει, να μας γεμίσει απογοήτευση, ακόμη και μίσος. Αλλά η απόκτηση ενόρασης σχετικά με τη συμπεριφορά του ίσως μας βοηθήσει να κατευνάσουμε το θυμό μας. Αυτό με τη σειρά του ίσως μας επιτρέψει να διακρίνουμε τα ζητήματα πιο καθαρά καθώς αναζητούμε λύσεις. Ας εξετάσουμε, λοιπόν, μερικούς παράγοντες οι οποίοι προκαλούν αυτή την απαράδεκτη συμπεριφορά.

Τι Προκαλεί τον Εκφοβισμό;

Σε πολλές περιπτώσεις τα χρόνια της διάπλασης του ατόμου που χρησιμοποιεί εκφοβιστική συμπεριφορά στιγματίζονται από το κακό παράδειγμα των γονέων ή από ολοκληρωτική εγκατάλειψη. Πολλά τέτοια άτομα προέρχονται από σπίτια όπου οι γονείς είναι ψυχροί ή αδιάφοροι ή, στην πραγματικότητα, έχουν διδάξει τα παιδιά τους να αντιμετωπίζουν τα προβλήματα με οργή και βία. Τα παιδιά που μεγαλώνουν σε τέτοιο περιβάλλον ίσως δεν θεωρούν εκφοβισμό τις δικές τους φραστικές και σωματικές επιθέσεις. Μάλιστα μπορεί να πιστεύουν ότι η συμπεριφορά τους είναι φυσιολογική και αποδεκτή.

Κάποιο 16χρονο κορίτσι, το οποίο είχε πέσει θύμα εκφοβισμού στο σπίτι από το θετό πατέρα της και στο σχολείο από συμμαθητές της, λέει ότι έκανε και εκείνη τα ίδια όταν πήγε στο γυμνάσιο. Η ίδια παραδέχεται: «Βασικά, είχα συσσωρεύσει μέσα μου πολύ θυμό. Μάλωνα με όλους ανεξαιρέτως. Ο πόνος που νιώθεις σε επηρεάζει πολύ. Αν έχεις πονέσει, θέλεις να κάνεις και άλλους να πονέσουν». Μολονότι τέτοιες σωματικές επιθέσεις δεν είναι συνηθισμένες ανάμεσα στα κορίτσια τα οποία χρησιμοποιούν τον εκφοβισμό, ο θυμός που νιώθουν είναι ανάλογος.a

Σε πολλά σχολεία συγκεντρώνονται μεγάλοι αριθμοί μαθητών διαφορετικής προέλευσης, οι οποίοι έχουν ανατραφεί με πολυποίκιλους τρόπους. Δυστυχώς, μερικά παιδιά είναι επιθετικά επειδή έχουν διδαχτεί στο σπίτι ότι το να εκφοβίζουν άλλους και να τους κακομεταχειρίζονται φραστικά είναι ο καλύτερος τρόπος για να πετύχουν το σκοπό τους.

Είναι λυπηρό το ότι τέτοιες μέθοδοι συνήθως φαίνεται πως έχουν επιτυχία. Η Σέλι Χίμελ, κοσμήτορας στο Πανεπιστήμιο της Βρετανικής Κολομβίας, στον Καναδά, μελετάει την παιδική συμπεριφορά εδώ και δύο δεκαετίες. Η ίδια λέει: «Έχουμε παιδιά που καταστρώνουν σχέδια δράσης και, δυστυχώς, ο εκφοβισμός πετυχαίνει. Παίρνουν αυτό που θέλουν​—δύναμη, κύρος και προσοχή».

Ένας άλλος παράγοντας ο οποίος ευνοεί τον εκφοβισμό είναι η έλλειψη επίβλεψης. Πολλά θύματα νιώθουν ότι δεν έχουν πού να στραφούν για βοήθεια​—και το τραγικό είναι ότι στις περισσότερες περιπτώσεις έτσι έχουν τα πράγματα. Η Ντέμπρα Πέπλερ, διευθύντρια του Ερευνητικού Κέντρου ΛαΜάρς για την Αντιμετώπιση της Βίας και των Συγκρούσεων, στο Πανεπιστήμιο Γιορκ του Τορόντο, παρατήρησε μαθητές στο χώρο του σχολείου και διαπίστωσε ότι οι δάσκαλοι εντοπίζουν και σταματούν μόνο το 4 περίπου τοις εκατό των περιστατικών εκφοβισμού.

Ωστόσο, η Δρ Πέπλερ πιστεύει ότι η παρέμβαση έχει μεγάλη σημασία. Όπως λέει η ίδια: «Τα παιδιά δεν μπορούν να λύσουν το πρόβλημα επειδή αυτό σχετίζεται με τη δύναμη, και κάθε φορά που ο παλικαράς εκφοβίζει κάποιον, επιβάλλει τη δύναμή του».

Γιατί, λοιπόν, δεν καταγγέλλονται περισσότερα περιστατικά εκφοβισμού; Επειδή τα θύματα είναι πεπεισμένα ότι αν καταγγείλουν το πρόβλημα, το μόνο που θα γίνει είναι να χειροτερέψουν τα πράγματα. Έτσι λοιπόν, σε κάποιον βαθμό, πολλά νεαρά άτομα περνούν τα σχολικά τους χρόνια σε μια κατάσταση διαρκούς ανησυχίας και ανασφάλειας. Ποιες είναι οι συνέπειες αυτής της ζωής;

Σωματικές και Συναισθηματικές Συνέπειες

Ο Εθνικός Σύλλογος Σχολικών Ψυχολόγων των Ηνωμένων Πολιτειών αναφέρει σε μια έκθεσή του ότι, καθημερινά, περισσότερα από 160.000 παιδιά δεν πηγαίνουν στο σχολείο επειδή φοβούνται τους παλικαράδες. Τα θύματα των παλικαράδων ίσως παύουν να μιλούν για το σχολείο ή για κάποιο συγκεκριμένο μάθημα ή δραστηριότητα στο σχολείο. Ίσως προσπαθούν να πηγαίνουν αργοπορημένα στο σχολείο σε καθημερινή βάση ή να χάνουν κάποια μαθήματα ή ακόμη και να βρίσκουν δικαιολογίες για να μην πηγαίνουν καθόλου στο σχολείο.

Πώς μπορεί να αναγνωρίσει κανείς τα παιδιά που έχουν πέσει θύματα των παλικαράδων; Ίσως είναι άκεφα, ευερέθιστα, απογοητευμένα ή δείχνουν κουρασμένα και εσωστρεφή. Μπορεί να γίνονται επιθετικά απέναντι στην οικογένειά τους ή στους συνομηλίκους τους και στους φίλους τους. Τα αθώα άτομα που γίνονται μάρτυρες πράξεων εκφοβισμού υφίστανται και αυτά συνέπειες. Η κατάσταση τα φοβίζει πολύ, πράγμα που μειώνει την ικανότητά τους για μάθηση.

Ωστόσο, το περιοδικό Επιθεώρηση Παιδιατρικής (Pediatrics in Review) λέει: «Η πιο ακραία συνέπεια του εκφοβισμού για τα θύματα και την κοινωνία είναι η βία, η οποία περιλαμβάνει την αυτοκτονία και το φόνο. Τα παιδιά που είναι θύματα μπορεί να νιώθουν τόσο ανίσχυρα ώστε μερικά αντιδρούν με αυτοκαταστροφικές πράξεις ή καταφεύγουν στο φόνο ως αντίποινα».

Ο Δρ Εντ Άντλαφ, ερευνητής και καθηγητής επιστημών δημόσιας υγείας στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο, εκφράζει την ανησυχία ότι «εκείνοι που εμπλέκονται στον εκφοβισμό έχουν πολύ περισσότερες πιθανότητες να βιώσουν συναισθηματικά προβλήματα τώρα και στο μέλλον». Στη διάρκεια του σχολικού έτους 2001, έγινε κάποια έρευνα που συμπεριέλαβε πάνω από 225.000 μαθητές στο Οντάριο, και το ένα τέταρτο ως το ένα τρίτο από αυτούς είχαν αναμειχθεί σε κάποια μορφή εκφοβισμού, είτε ως θύματα είτε ως θύτες. Από αυτή την ομάδα μαθητών, ο 1 στους 10 είχε σκεφτεί σοβαρά την αυτοκτονία.

Ο επίμονος εκφοβισμός μπορεί να διαβρώσει την αυτοπεποίθηση του θύματος, να επιφέρει σοβαρά προβλήματα υγείας, ακόμη και να καταστρέψει μια σταδιοδρομία. Τα θύματα εκφοβισμού μπορεί να υποφέρουν από πονοκεφάλους, αϋπνίες, άγχος και κατάθλιψη. Μερικοί παρουσιάζουν διαταραχή του μετατραυματικού άγχους. Αν και οι σωματικές επιθέσεις μπορεί να κάνουν τους άλλους να προσφέρουν στο θύμα άφθονη συμπόνια και υποστήριξη, οι συναισθηματικές επιθέσεις ίσως να μην προκαλέσουν την ίδια ανταπόκριση. Η ζημιά είναι πολύ λιγότερο εμφανής. Έτσι λοιπόν, αντί να συμπονέσουν το θύμα, οι φίλοι και η οικογένεια μπορεί να κουραστούν να ακούν τα παράπονά του.

Ο εκφοβισμός έχει επίσης άσχημες συνέπειες και για εκείνους που τον χρησιμοποιούν. Αν δεν σταματήσουν στην παιδική ηλικία, πιθανότατα ως ενήλικοι θα εκφοβίζουν άλλους στον εργασιακό χώρο. Μάλιστα, κάποιες μελέτες αποκαλύπτουν ότι εκείνοι που σκορπούσαν το φόβο ενώ ήταν παιδιά ανέπτυξαν πρότυπα συμπεριφοράς τα οποία διατήρησαν και στη ζωή τους ως ενήλικοι. Επίσης, είχαν περισσότερες πιθανότητες να διαπράξουν αδικήματα από ό,τι εκείνοι που δεν χρησιμοποιούσαν τον εκφοβισμό στην παιδική τους ηλικία.

Επίδραση στην Οικογένεια

Ο εκφοβισμός στον εργασιακό χώρο επηρεάζει την οικογενειακή σταθερότητα και ηρεμία. Μπορεί να δημιουργήσει στο θύμα μια ανεξήγητη τάση να πληγώνει τα αγαπημένα του πρόσωπα στο σπίτι. Επιπλέον, μπορεί να κάνει το γαμήλιο σύντροφο ή κάποιο μέλος της οικογένειας του θύματος να τα βάλει με το φταίχτη δείχνοντας με άστοχο τρόπο την υποστήριξή του προς το θύμα. Από την άλλη πλευρά, ο γαμήλιος σύντροφος μπορεί να επιρρίπτει την ευθύνη για το πρόβλημα στον ή στη σύζυγό του. Έχει παρατηρηθεί πως όταν τέτοιες καταστάσεις εκφοβισμού διαιωνίζονται χωρίς να βρίσκεται λύση, ακόμη και σύζυγοι που κατά κανόνα παρέχουν υποστήριξη ο ένας στον άλλον χάνουν την υπομονή τους. Καθώς περνούν τα χρόνια, οι πιθανότητες διάλυσης της οικογένειας αυξάνονται.

Σε μερικές περιπτώσεις ο εκφοβισμός οδηγεί κάποιον στην απώλεια της σταδιοδρομίας και των πόρων του, στη διάσταση και στο διαζύγιο ή ακόμη και στην αυτοκτονία. Τα μισά ως και τα δύο τρίτα των θυμάτων εκφοβισμού στον εργασιακό χώρο στην Αυστραλία ανέφεραν άσχημες συνέπειες στις στενές τους σχέσεις, όπως με το άτομο με το οποίο συζούσαν, το γαμήλιο σύντροφό τους ή την οικογένειά τους.

Ο Εκφοβισμός Κοστίζει

Ο εκφοβισμός στον εργασιακό χώρο κοστίζει επίσης στους εργοδότες. Το άτομο που εκφοβίζει σε αυτόν το χώρο θα μπορούσε να είναι κάποιος δηκτικός προϊστάμενος ή κάποιος ραδιούργος συνάδελφος, είτε άντρας είτε γυναίκα. Τέτοια άτομα ασκούν υπερβολικό έλεγχο, δίνουν μεγάλη προσοχή στις λεπτομέρειες και υποβιβάζουν τους άλλους με αρνητικές παρατηρήσεις και συνεχή κριτική, ταπεινώνοντας συνήθως το θύμα τους μπροστά στους άλλους. Σπάνια αναγνωρίζουν το γεγονός ότι είναι αγενείς και σπάνια ζητούν συγνώμη για τη συμπεριφορά τους. Συχνά εκφοβίζουν εργαζομένους που είναι ικανοί, αφοσιωμένοι και συμπαθείς στους συναδέλφους τους.

Οι εργαζόμενοι που πέφτουν θύματα εκφοβισμού τείνουν να είναι λιγότερο αποδοτικοί στην εργασία τους. Επηρεάζεται επίσης και η παραγωγικότητα των συνεργατών που γίνονται μάρτυρες εκφοβισμού. Ο εκφοβισμός μπορεί να κάνει τους εργαζομένους να νιώθουν λιγότερο αφοσιωμένοι στον εργοδότη τους και λιγότερο υποχρεωμένοι να κάνουν καλή εργασία. Σύμφωνα με κάποια έκθεση, υπολογίζεται ότι τα άτομα με εκφοβιστική συμπεριφορά κοστίζουν στη βιομηχανία του Ηνωμένου Βασιλείου τρία δισεκατομμύρια ευρώ κάθε χρόνο. Λέγεται μάλιστα ότι αυτή η συμπεριφορά ευθύνεται για το 30 και πλέον τοις εκατό των ασθενειών που σχετίζονται με το άγχος.

Αναμφισβήτητα, ο εκφοβισμός ασκεί επιρροή στην κοινωνία παγκοσμίως. Το ερώτημα είναι: Μπορεί να γίνει κάτι για να τεθεί το πρόβλημα υπό έλεγχο και να εξαλειφθεί;

[Υποσημείωση]

[Εικόνα στη σελίδα 7]

Ο εκφοβισμός στον εργασιακό χώρο είναι πολύ συνηθισμένος

[Εικόνα στη σελίδα 7]

Τα θύματα του συνεχούς εκφοβισμού μπορεί να αποκαρδιωθούν και να απομονωθούν

Απελευθέρωση από τον Εκφοβισμό

“Ο εκφοβισμός είναι τρόπος συμπεριφοράς που μαθαίνεται, και οτιδήποτε μαθαίνεται μπορεί και να απαλειφθεί από το μυαλό”.​—Δρ Κ. Σάλι Μέρφι.

ΚΑΙ ο θύτης και το θύμα χρειάζονται βοήθεια. Ο θύτης χρειάζεται να μάθει να συμπεριφέρεται στους άλλους χωρίς να κάνει κατάχρηση δύναμης. Το δε θύμα του εκφοβισμού χρειάζεται μερικά πρακτικά μέσα για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα.

Συχνά, το άτομο που εκφοβίζει δεν ξέρει πώς να συμπεριφερθεί στους άλλους και δεν κατανοεί τα αισθήματα εκείνων τους οποίους τρομοκρατεί. Χρειάζεται στενή παρακολούθηση και εκπαίδευση σχετικά με το σωστό τρόπο επικοινωνίας. Το βιβλίο Λάβετε Μέτρα Κατά του Εκφοβισμού (Take Action Against Bullying) λέει: «Αν δεν μάθουν και δεν υιοθετήσουν καινούρια συμπεριφορά, τα άτομα που εκφοβίζουν συνεχίζουν αυτή την τακτική σε όλη τους τη ζωή. Εκφοβίζουν τους συντρόφους τους, τα παιδιά τους και πιθανότατα τους υφισταμένους τους στον εργασιακό τους χώρο».

Βοηθήστε τα να Μην Εκφοβίζουν Άλλους

Η εκπαίδευση των παιδιών από μικρά έτσι ώστε να είναι συμπονετικά μπορεί να τα αποτρέψει από το να γίνουν άτομα που εκφοβίζουν άλλους. Οι εκπαιδευτικοί σε μερικές χώρες ακολουθούν μια νέα μορφή εκπαίδευσης η οποία ονομάζεται εκπαίδευση στη συμπόνια. Αντικειμενικός σκοπός είναι να μάθουν οι μαθητές, ακόμη και από την ηλικία των πέντε ετών, να κατανοούν τα αισθήματα των άλλων και να δείχνουν καλοσύνη στους ανθρώπους. Αν και προς το παρόν υπάρχουν λίγα στατιστικά στοιχεία όσον αφορά τη μακροπρόθεσμη επίδραση, τα πρώτα αποτελέσματα δείχνουν ότι τα παιδιά που εκπαιδεύονται με αυτόν τον τρόπο είναι λιγότερο επιθετικά από εκείνα που δεν έχουν λάβει τέτοια εκπαίδευση.

Ως γονέας, δεν πρέπει να αφήνετε την ευθύνη αυτής της εκπαίδευσης αποκλειστικά σε κάποιο σχολικό πρόγραμμα. Αν δεν θέλετε να σκορπάει το παιδί σας το φόβο, πρέπει να το διδάξετε με τα λόγια και το παράδειγμά σας πώς να συμπεριφέρεται στους άλλους με σεβασμό και αξιοπρέπεια. Τι μπορεί να σας βοηθήσει; Πιθανώς, έχετε διαθέσιμη μια θαυμάσια αλλά υποτιμημένη πηγή εκπαίδευσης σε σχέση με αυτό​—το Λόγο του Θεού, την Αγία Γραφή. Πώς μπορεί να βοηθήσει αυτή;

Πρώτα πρώτα, διδάσκει ξεκάθαρα πώς νιώθει ο Θεός για τον εκφοβισμό. Τον καταφρονεί! Η Γραφή λέει για τον Θεό: «Εκείνον που αγαπάει τη βία τον μισεί η ψυχή του». (Ψαλμός 11:5) Επίσης, ο Θεός δεν κλείνει τα μάτια του σε ό,τι συμβαίνει. Η Γραφή αναφέρει τα αισθήματα μεταμέλειας ή λύπης τα οποία ένιωθε ο Θεός για τους Ισραηλίτες όταν αυτοί υπέφεραν “από εκείνους που τους καταδυνάστευαν και εκείνους που τους καταπίεζαν”. (Κριτές 2:18) Σε πολλές περιπτώσεις ο Θεός τιμώρησε όσους έκαναν κατάχρηση δύναμης και εκφόβιζαν τους αδύναμους και ανυπεράσπιστους.​—Έξοδος 22:22-24.

Επίσης, η Γραφή περιέχει ίσως την πιο φημισμένη οδηγία που δόθηκε ποτέ όσον αφορά το πώς μπορούμε να δείχνουμε συμπόνια. Ο Ιησούς είπε: «Όλα όσα θέλετε, λοιπόν, να κάνουν σε εσάς οι άνθρωποι πρέπει και εσείς, παρόμοια, να κάνετε σε αυτούς». (Ματθαίος 7:12) Η εκπαίδευση των παιδιών προκειμένου να αποδεχτούν αυτόν το Χρυσό Κανόνα​—να τον αγαπούν και να ζουν σύμφωνα με αυτόν—​δεν είναι εύκολο πράγμα. Χρειάζεται καλό παράδειγμα, επιμονή και σκληρή προσπάθεια, ιδιαίτερα εφόσον τα μικρά παιδιά είναι εκ φύσεως εγωκεντρικά. Αλλά όλη αυτή η προσπάθεια αξίζει τον κόπο. Αν τα παιδιά σας μάθουν να είναι καλοσυνάτα και συμπονετικά θα θεωρούν αποκρουστική την ιδέα και μόνο του εκφοβισμού.

Βοήθεια για τα Θύματα

Τα θύματα του εκφοβισμού, ιδιαίτερα οι νέοι, αντιμετωπίζουν μια δυσκολία​—να διατηρήσουν την ισορροπία τους κάτω από πίεση. Όταν κάποιος σας εκφοβίζει, πιθανότατα επιθυμεί να σας κάνει να χάσετε τη συναισθηματική σας ισορροπία. Ελπίζει ότι θα καταφύγετε σε ακραίες εκδηλώσεις θυμού ή ότι θα τρομοκρατηθείτε. Αν χάσετε την ψυχραιμία σας ή ξεσπάσετε σε κλάματα και δείξετε ότι πληγωθήκατε ή φοβηθήκατε, τότε πετυχαίνει το σκοπό του. Έτσι λοιπόν, ίσως προσπαθήσει να προκαλέσει την ίδια αντίδραση ξανά και ξανά.

Τι μπορείτε να κάνετε; Εξετάστε τις ακόλουθες εισηγήσεις. Έχουν γραφτεί κυρίως έχοντας υπόψη τους νέους, αλλά οι αρχές θα μπορούσαν επίσης να εφαρμοστούν σε ενηλίκους που υφίστανται εκφοβισμό.

◼ Παραμείνετε ήρεμοι. Μην ενδίδετε στην οργή. Η Γραφή συμβουλεύει σοφά: «Άφησε το θυμό και απομακρύνσου από την οργή». (Ψαλμός 37:8) Όταν χάνετε την ψυχραιμία σας, επιτρέπετε στο άτομο που σας εκφοβίζει να σας ελέγχει και πιθανότατα θα κάνετε πράγματα για τα οποία θα μετανιώσετε.​—Παροιμίες 25:28.

◼ Προσπαθήστε να βγάλετε από το μυαλό σας σκέψεις εκδίκησης. Η εκδίκηση συνήθως έχει αντίθετα αποτελέσματα από τα αναμενόμενα. Σε κάθε περίπτωση, η εκδίκηση δεν φέρνει αληθινή ικανοποίηση. Μια κοπέλα, την οποία χτύπησαν πέντε νεαρές όταν ήταν 16 χρονών, θυμάται: «Ήμουν αποφασισμένη να πάρω εκδίκηση. Με τη βοήθεια, λοιπόν, κάποιων φίλων μου, εκδικήθηκα δύο κοπέλες από αυτές που μου επιτέθηκαν». Με ποιο αποτέλεσμα; «Ένιωσα ένα κενό», λέει η ίδια. Μάλιστα, έπειτα από αυτό χειροτέρεψε και η δική της διαγωγή. Να θυμάστε τα σοφά λόγια της Γραφής: «Να μην ανταποδίδετε κακό αντί κακού σε κανέναν».​—Ρωμαίους 12:17.

◼ Όταν τα πράγματα φαίνεται να οξύνονται, να φεύγετε αμέσως. Η Γραφή λέει: «Προτού ξεσπάσει ο καβγάς, σήκω και φύγε». (Παροιμίες 17:14) Γενικά, να προσπαθείτε να κρατάτε αποστάσεις από εκείνους που έχουν την τάση να εκφοβίζουν άλλους. Το εδάφιο Παροιμίες 22:3 αναφέρει: «Οξυδερκής είναι αυτός που βλέπει τη συμφορά και κρύβεται, αλλά οι άπειροι προχωρούν και πρέπει να υποστούν την ποινή».

◼ Αν ο εκφοβισμός επιμένει, ίσως χρειαστεί να υπερασπιστείτε τον εαυτό σας. Επιλέξτε τη στιγμή που θα είστε ήρεμοι, κοιτάξτε το άτομο στα μάτια και μιλήστε με σταθερή, ήρεμη φωνή. Πείτε του ότι δεν σας αρέσει αυτό που κάνει​—ότι δεν είναι αστείο και ότι προξενεί βλάβη. Μην καταφύγετε σε προσβολές ή προκλήσεις.​—Παροιμίες 15:1.

◼ Μιλήστε σε κάποιον υπεύθυνο, στοργικό ενήλικο σχετικά με το ζήτημα. Αναφερθείτε συγκεκριμένα στο πρόβλημα και ζητήστε βοήθεια για να χειριστείτε την κατάσταση. Να κάνετε το ίδιο όταν προσεύχεστε στον Θεό, και αυτό μπορεί να είναι μια θαυμάσια πηγή βοήθειας και ανακούφισης.​—1 Θεσσαλονικείς 5:17.

◼ Να θυμάστε ότι έχετε αξία ως άτομο. Εκείνος που σας εκφοβίζει μπορεί να θέλει να πιστεύετε ότι δεν είστε σημαντικοί, ότι σας αξίζει η άσχημη συμπεριφορά. Αλλά δεν είναι αυτός ο κριτής σας. Κριτής είναι ο Θεός, και εκείνος ψάχνει να βρει το καλό στον καθένα μας. Αυτός που χάνει την αξία του καθώς καταφεύγει σε τέτοια συμπεριφορά είναι το άτομο που εκφοβίζει.

Γονείς​—Προστατέψτε τα Παιδιά Σας

Οι γονείς μπορούν επίσης να αρχίσουν να προετοιμάζουν τα παιδιά τους όταν αυτά είναι μικρά προκειμένου να αντιμετωπίζουν σοφά τα άτομα που εκφοβίζουν άλλους. Για παράδειγμα, μπορούν να παίζουν παιχνίδια υπόδυσης ρόλων με τα παιδιά τους για να τους δείχνουν πώς μπορούν να αποπνέουν αυτοπεποίθηση.

Ακόμη και η στάση του σώματος​—η ευθυτενής στάση—​μπορεί να δώσει ένα έμμεσο μήνυμα το οποίο αποτρέπει μερικά άτομα που εκφοβίζουν άλλους. Η οπτική επαφή, τα χαλαρά χέρια και η σταθερή φωνή μπορεί να βοηθήσουν επίσης. Οι γονείς προτρέπονται να διδάσκουν το παιδί τους να φεύγει μακριά, να αποφεύγει τους παλικαράδες και να ζητάει βοήθεια από έναν έμπιστο ενήλικο, όπως είναι κάποιος δάσκαλος.

Η εξάλειψη της εκφοβιστικής συμπεριφοράς ξεκινάει από την εκπαίδευση στην οικογένεια. Οι γονείς που είναι διαθέσιμοι όταν τους χρειάζονται τα παιδιά τους, ακούγοντας υπομονετικά και συμπονετικά τις ανησυχίες τους, ενσταλάζουν σε αυτά το αίσθημα ότι είναι επιθυμητά, ότι περιβάλλονται με υποστήριξη και αγάπη. Πολλοί ειδικοί που ασχολούνται με τα προβλήματα των γονέων και με αυτά που δημιουργούνται από τους συνομηλίκους προτρέπουν τους γονείς να μεταδίδουν στα παιδιά τους μια θετική άποψη για τον εαυτό τους. Μια τέτοια υγιής άποψη τα κάνει λιγότερο ελκυστικά ως πιθανούς στόχους στα μάτια των παλικαράδων.

Αλλά περιλαμβάνονται περισσότερα από την απλή συζήτηση. Κάθε μέλος της οικογένειας χρειάζεται να μάθει να αντιμετωπίζει τους άλλους με σεβασμό και αξιοπρέπεια και να καλλιεργεί συμπόνια. Επομένως, μην ανέχεστε οποιαδήποτε εκφοβιστική συμπεριφορά στο σπιτικό σας. Κάντε το σπίτι σας ασφαλές λιμάνι, στο οποίο επικρατεί σεβασμός και αγάπη.

Το Τέλος του Εκφοβισμού

«Ο άνθρωπος εξουσιάζει τον άνθρωπο προς βλάβη του». (Εκκλησιαστής 8:9) Με αυτόν τον τρόπο η Γραφή συνοψίζει την ανθρώπινη ιστορία. Πράγματι, ο εκφοβισμός επιφέρει δεινά στην ανθρωπότητα χιλιάδες χρόνια τώρα. Κάποιος Βιβλικός συγγραφέας είπε: «Εγώ επέστρεψα για να δω όλες τις πράξεις καταδυνάστευσης που γίνονται κάτω από τον ήλιο, και ορίστε! τα δάκρυα των καταδυναστευμένων, οι οποίοι όμως δεν είχαν παρηγορητή· και στο πλευρό εκείνων που τους καταδυνάστευαν υπήρχε δύναμη, και έτσι αυτοί δεν είχαν παρηγορητή».​—Εκκλησιαστής 4:1.

Ωστόσο, είναι βέβαιο ότι ο Θεός βλέπει κάθε είδους εκφοβισμό που λαβαίνει χώρα στον κόσμο και νιώθει συμπόνια για εκείνους που καταδυναστεύονται. Θα κάνει, όμως, ποτέ κάτι για αυτό; Ναι, θα κάνει! Παρατηρήστε την υπόσχεσή του, η οποία βρίσκεται στο εδάφιο Μιχαίας 4:4: «Θα κάθονται ο καθένας κάτω από το κλήμα του και κάτω από τη συκιά του, και δεν θα υπάρχει κανείς που να τους κάνει να τρέμουν· διότι το στόμα του Ιεχωβά των στρατευμάτων το είπε».

Φανταστείτε πώς θα είναι ο κόσμος όταν θα εκπληρωθεί αυτή η υπόσχεση. Δεν θα υπάρχει κανείς που να κάνει τους άλλους να τρέμουν από φόβο​—δεν θα υπάρχουν άτομα με εκφοβιστική συμπεριφορά! Δεν είναι ελκυστικό αυτό; Αλλά ο Θεός δεν αρκέστηκε απλώς στο να υποσχεθεί ένα τέτοιο μέλλον. Τώρα, σε όλο τον κόσμο λαβαίνει χώρα ένα πολύ αποδοτικό πρόγραμμα Βιβλικής εκπαίδευσης. Αυτό το πρόγραμμα αποφέρει θετικά αποτελέσματα. Εκείνοι που συμμετέχουν σε αυτό διδάσκονται πώς να αλλάξουν τα πιο επιθετικά γνωρίσματα της προσωπικότητάς τους, να είναι ειρηνικοί μεταξύ τους και να φέρονται στους άλλους με σεβασμό και αξιοπρέπεια. (Εφεσίους 4:22-24) Πολύ σύντομα, τα αποτελέσματα αυτής της έξοχης καθοδηγίας θα κατακλύσουν τη γη, και το πρόβλημα του εκφοβισμού δεν θα υπάρχει πια. Οι υποσχέσεις του Θεού οι οποίες έχουν καταγραφεί στη Γραφή θα είναι πραγματικότητα. Όλοι όσοι θα ζουν τότε θα απολαμβάνουν έναν κόσμο στον οποίο δεν θα υπάρχουν άτομα που εκφοβίζουν άλλους!

[Εικόνα στη σελίδα 8]

Δεν είναι ντροπή να φύγετε μακριά από κάποιον που εκφοβίζει

[Εικόνα στη σελίδα 9]

Σε μια υγιή οικογενειακή ατμόσφαιρα, τα παιδιά διδάσκονται να αντιμετωπίζουν όλες τις μορφές εκφοβισμού

[Εικόνες στη σελίδα 10]

Διδάξτε τα παιδιά σας να υπερασπίζονται τον εαυτό τους με σταθερό αλλά ωστόσο διακριτικό τρόπο