Σε Αναζήτηση Πατέρα

Ο Χαμ Τονγκ ήταν κουρασμένος. Ήταν μια σκληρή μέρα γι’ αυτόν, αλλά αγαπούσε τη δουλειά του, κι ένιωθε ικανοποιημένος. Είχε μόλις απολαύσει ένα νόστιμο φαγητό που είχε ετοιμάσει η σύζυγός του, και η ώρα του κυλούσε πολύ ευχάριστα κοντά σ’ εκείνη και στα δυο μικρά παιδιά τους. Η σύζυγός του, η Όι, ήταν απασχολημένη τώρα ράβοντας κάτι, αλλά όχι τόσο ώστε να μη μιλάει σε όποιον είχε διάθεση να ακούει. Καθώς συμμετείχε κι αυτός στη μάλλον ασύνδετη συζήτησή τους, άρχισε να σκέφτεται.

Ήταν άραγε η φαντασία του ή μήπως στ’ αλήθεια η σύζυγός του είχε καλύτερη όψη; Ακόμη και το φαγητό έμοιαζε καλύτερο απ’ ό,τι συνήθως. Ή μήπως ήταν απλώς η δική του διάθεση; Πράγματι, ήταν καλοδιάθετος. Αλλά έπειτα από μια πιο προσεκτική ματιά στη σύζυγό του, παρατήρησε ότι ήταν πιο περιποιημένη. Το σπουδαιότερο όμως απ’ όσα πρόσεξε ήταν το πρόσωπό της. Ήταν πιο γαλήνιο και πιο χαρούμενο απ’ ό,τι ήταν πολύ καιρό τώρα. Αυτό τον ικανοποίησε γιατί την αγαπούσε, και πίστευε ότι αυτό το αίσθημα ήταν αμοιβαίο, παρ’ όλο που η έγγαμη ζωή τους είχε περάσει δύσκολες ώρες σε κάποιες περιπτώσεις. Η σύζυγός του ήταν εργατική και ειλικρινής, αλλά πολύ εύθικτη και ευερέθιστη σε κάθε νύξη κριτικής.

Ενώ τα σκεφτόταν όλα αυτά συνειδητοποίησε ότι αυτός και η Όι δεν είχαν καμιά έντονη διαφωνία εδώ και εβδομάδες. Θυμήθηκε τη ζωηρή και φιλική συζήτηση που είχαν μόλις την προηγούμενη μέρα καθώς έτρωγαν εκείνα τα νοστιμότατα μάνγκο που συνοδεύονταν από γλυκό ρύζι. Είναι αλήθεια ότι κάπου διαφώνησαν, αλλά το ζήτημα τακτοποιήθηκε σε πολύ φιλικό τόνο. Κι εκείνος σίγουρα το εκτίμησε αυτό.

Ο Χαμ μεγάλωσε σ’ ένα σπίτι χωρίς γονείς. Η μητέρα του πέθανε όταν ήταν μικρός. Όσο για τον πατέρα του—η όλη κατάσταση ήταν ένα μυστήριο. Δεν μπορούσε να τον θυμηθεί, και οι μεγαλύτεροι σε ηλικία μέσα στην οικογένεια άφηναν να εννοηθεί ότι τους είχε εγκαταλείψει. Έδειχναν να μη θέλουν ποτέ να μιλάνε γι’ αυτόν. Η μεγαλύτερη αδελφή του είχε αναλάβει το μαγείρεμα και γενικά τη φροντίδα του σπιτιού. Ωστόσο, δεν ήταν ένα πραγματικό σπίτι με οικογενειακή θαλπωρή. Ο καθένας απλώς ερχόταν και έφευγε όποτε του άρεσε. Εκείνη χωρίς αμφιβολία έκανε το καλύτερο που μπορούσε, αλλά πάντοτε φαινόταν κουρασμένη, απασχολημένη και χωρίς χρήματα. Ο Χαμ είχε καταλάβει ότι, για να τους συντηρεί η αδελφή τους, της έστελνε κάποια χρήματα ο μεγαλύτερος αδελφός τους, ο Τούεν, ο οποίος έμενε μακριά. Αυτά όμως μόλις και μετά βίας έφταναν για τα έξοδα· γι’ αυτό κι εκείνη πουλούσε διάφορα πράγματα στην αγορά το πρωί. Όσο για τον ίδιο, ποτέ κανείς δεν ενδιαφέρθηκε γι’ αυτόν ως άτομο. Αισθανόταν πολύ έντονα ότι ήταν ορφανός, ανεπιθύμητος—και μόνος. Όταν ήταν παιδί, πολλές φορές έπαιζε μόνος, σκεφτόταν μόνος και αργότερα έφτιαχνε διάφορα πράγματα μόνος. Αυτό είχε συντελέσει στο να γίνει κάπως εσωστρεφής.

ΕΝΑ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΑΚΙ ΚΑΙ ΜΕΡΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ

Ο Χαμ είχε αναπτύξει ένα υψηλό αίσθημα εκτίμησης για την καλή τεχνική εργασία. Κάτι που τον είχε επηρεάσει πολύ ήταν ένα ξύλινο αυτοκινητάκι που είχε φτιάξει ο πατέρας του γι’ αυτόν προτού εκείνος φύγει. Ο πατέρας του κατασκεύαζε βοϊδάμαξες. Αυτό το αυτοκινητάκι ήταν ένα υπέροχο δείγμα δεξιοτεχνίας και πάντοτε, ειδικά καθώς μεγάλωνε, του ενέπνεε μεγάλο σεβασμό για τον πατέρα του ως τεχνίτη. Στην πραγματικότητα, αυτό ήταν εκείνο που τον είχε υποκινήσει να ακολουθήσει την τέχνη του πατέρα του· παρ’ όλο που κάτι τέτοιο σήμαινε ότι έπρεπε να μάθει μόνος του μέσα από δοκιμές και λάθη, χρησιμοποιώντας τα εργαλεία του πατέρα του που βρίσκονταν ακόμη στο παλιό σπίτι. Ακόμη κι όταν έβλεπε τα δικά του παιδιά να παίζουν μ’ αυτό, πάντοτε σκεφτόταν τον πατέρα του, αλλά βαθιά μέσα του τα αισθήματά του ήταν συγκρουόμενα. Πώς, από τη μια μεριά, ο πατέρας του θα μπορούσε να του χαρίσει ένα τόσο θαυμάσιο παιχνίδι και, από την άλλη μεριά, να εγκαταλείψει την οικογένεια και να τους παρατήσει χωρίς να νοιάζεται καθόλου;

Μόνο κάποια φορά μετά το γάμο του, σε μια επίσκεψη που έκανε στη μεγάλη αδελφή του, η οποία ήταν τώρα παντρεμένη αλλά ζούσε στο παλιό σπίτι, ο Χαμ βρήκε κάποια διαφωτιστικά στοιχεία για τον πατέρα του. Επειδή από τη φύση του είχε το χάρισμα να διακρίνει την καλή τεχνική εργασία, το σπίτι που είχε φτιάξει ο πατέρας του τού προκαλούσε το θαυμασμό. Αυτό του θύμισε τον πατέρα του και τον έκανε να φέρει πάλι στην επιφάνεια το θέμα τού τι είχε απογίνει. «Ω, δεν ξέρω», είπε η αδελφή του ανυπόμονα. «Ορίστε!», συνέχισε, «διάβασε αυτά τα γράμματα· τα έστελνε εκείνος στον Τούεν», και την ίδια στιγμή έβγαλε μια στοίβα παλιά γράμματα από το βάθος ενός συρταριού και τα έριξε μπροστά του. «Μπορείς να τα πάρεις. Εμένα μου είναι άχρηστα». Τα πήρε στο σπίτι του, λοιπόν, και τα διάβασε.

Θυμόταν ότι είχε ενθουσιαστεί τόσο πολύ μ’ αυτά τα γράμματα που διάβασε κάποια τμήματα και στην Όι. «Το φαντάζεσαι;», έλεγε, «ο πατέρας μου τελικά ήταν καλός άνθρωπος! Όχι μόνο καλός τεχνίτης, αλλά και καλός πατέρας. Αυτός προμήθευε τα αναγκαία για ολόκληρη την οικογένεια μέσω του μεγαλύτερου αδελφού μου, του Τούεν. Ενδιαφερόταν για εμάς τελικά. Σ’ ένα γράμμα του μάλιστα αναφέρει κι εμένα. Ο Τούεν είχε καταχραστεί τα χρήματα όταν έφυγε μαζί μ’ εκείνη τη φίλη του. Αυτά τα λίγα χρήματα που έστελνε στη μεγαλύτερη αδελφή μου τα παρουσίαζε ως δικά του. Για σκέψου», τόνισε και πάλι στην Όι, «ο πατέρας μου ήταν καλός άνθρωπος κι ενδιαφερόταν για εμάς». Αυτά τα γράμματα δεν ήταν πλήρη και δεν παρείχαν καμιά ένδειξη για το πού βρισκόταν ο πατέρας του ή για το πότε υπολόγιζε να επιστρέψει. Ο Χαμ θυμόταν που έλεγε στην Όι πόσο ανυπομονούσε να τον γνωρίσει καλύτερα. «Μπορεί μια απ’ αυτές τις μέρες να παρουσιαστεί ξαφνικά», της είχε πει.

Τις βαθιές σκέψεις του γύρω απ’ αυτά τα πρόσφατα γεγονότα τις διέκοψε ο μικρός γιος του που ήθελε να του ξύσει το μολύβι του. Αντί να ξύσει απλώς το μολύβι, ο Χαμ του έδειξε πώς γίνεται και τον βοήθησε να το κάνει μόνος του. Όταν πρόσεξε πόσο χαρούμενο ήταν το αγόρι καθώς έδειχνε στην αδελφή του τι του είχε μάθει ο μπαμπάς του, ο Χαμ ένιωσε ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση είχε πάρει «άριστα» στο ρόλο του ως πατέρας, κι όχι απλώς για τις γνώσεις του στο ξύσιμο των μολυβιών. Τώρα που το σκεφτόταν, κατάλαβε ότι έπαιζε καλύτερα το ρόλο του ως πατέρας από τότε που διάβασε εκείνα τα γράμματα. Όμως, ήταν αρκετά ειλικρινής με τον εαυτό του για να διακρίνει ότι έπρεπε να υπάρχει κάποια βαθύτερη αιτία για τη βελτίωση της οικογενειακής ατμόσφαιρας. ‘Τι θα μπορούσε να είναι αυτό;’ αναρωτιόταν· ‘Τι είναι αυτό που έκανε την Όι να αλλάξει;’

Δεν ήξερε, τότε, πόση εντύπωση είχε κάνει στην Όι ο ενθουσιασμός του για τα πράγματα που ανακάλυψε σχετικά με τον πατέρα του. Αλλά στην πραγματικότητα ήταν η πρώτη φορά που η Όι άρχιζε να συνειδητοποιεί πόση χαρά θα μπορούσε να φέρει σε κάποιον, ο οποίος δεν είχε γνωρίσει ποτέ προηγουμένως πατέρα, το να βρει έναν καλό πατέρα.

Ο Χαμ, ενώ κοιτούσε αδιάφορα γύρω του απορροφημένος στις σκέψεις του, στύλωσε για μια ακόμη φορά το βλέμμα του πάνω στην Όι. Μα, εκείνη ακτινοβολούσε! Ακριβώς όπως τότε που είχε αρχίσει να τη φλερτάρει. Αυτή η σκέψη του έδωσε το θάρρος να ρωτήσει: «Όι, έχεις παρατηρήσει κάτι στο σπίτι μας τελευταία;» Και, βλέποντάς την να τον κοιτάζει απορημένη, πρόσθεσε: «Μιλάω για τη γενική ατμόσφαιρα». «Ναι, έχω παρατηρήσει», απάντησε εκείνη. «Είναι καλύτερη». Ξέροντας πόσο εύκολα θα μπορούσε να θιχτεί με πράγματα που αφορούσαν τη συμπεριφορά της, τη ρώτησε κάπως επιφυλακτικά: «Έχεις καμιά ιδέα για το ποια θα μπορούσε να είναι η αιτία;»

Η Όι συνέχισε να ράβει για ένα-δυο λεπτά, όχι όμως τόσο απορροφημένα όσο πριν και κατόπιν σταμάτησε. Ο Χαμ σχεδόν κρατούσε την αναπνοή του. Ήξερε ότι σ’ αυτή την περίπτωση θα μπορούσε να συμπεράνει ότι της γίνεται επίκριση και να εξοργιστεί. Αλλά παρατήρησε μια έκφραση περισυλλογής στο πρόσωπό της αντί για έκφραση θυμού. «Ξέρεις, το ότι βρήκες μια άκρη για τον πατέρα σου σίγουρα σε επηρέασε Χαμ. Το πρόσεξα τότε, και αυτό στ’ αλήθεια έκανε κι εμένα να σκεφτώ αρκετά πόσο σημαντικό είναι να έχει κανείς έναν καλό πατέρα. Στην πραγματικότητα», είπε αφού σταμάτησε λίγο, «νομίζω πως το γεγονός ότι εσύ ‘βρήκες’ το δικό σου πατέρα βοηθάει κι εμένα να βρω έναν πατέρα». «Τι! Εσύ—να βρεις έναν πατέρα; Μα εσύ ανέκαθεν γνώριζες τον πατέρα σου. Μένει απέναντι, στο σταυροδρόμι». «Ναι το ξέρω, και ίσως μερικές φορές τον έπαιρνα πάρα πολύ ως κάτι το δεδομένο. Όμως δεν εννοώ αυτόν τον πατέρα αλλά κάποιον άλλον—έναν πρώτο Πατέρα». Ο Χαμ ένιωσε ανακούφιση με την όλη στάση της, αλλά η απάντησή της τον προβλημάτισε. Εκείνος δυσκολευόταν να βρει έναν πατέρα—και τώρα παρουσιαζόταν «κι άλλος ένας», ένας «πρώτος Πατέρας». «Τι εννοείς, Όι, λέγοντας ‘κι άλλος ένας’, ‘ο πρώτος Πατέρας’ σου;» Η Όι γύρισε προς το μέρος του, μ’ ένα χαμόγελο απ’ αυτά που σε αιχμαλωτίζουν, και που ο Χαμ είχε να δει πολύ καιρό. «Θέλεις πραγματικά να μάθεις;», ρώτησε εκείνη. «Φυσικά», απάντησε ο Χαμ γελώντας ενώ βολευόταν στη θέση του έτοιμος για να ακούσει.

Η Όι έφυγε από τη ραπτομηχανή και ήρθε να καθήσει δίπλα στον Χαμ. «Χαμ, πρόσεξες μήπως ότι δυο κοπέλες με επισκέπτονται κάθε Τρίτη απόγευμα;» «Όχι, αλλά είδα εδώ κάποιες κοπέλες που μου φάνηκαν άγνωστες. Ποιες είναι;» «Ξέρεις, πριν από μερικούς μήνες αυτές οι κοπέλες ήρθαν στην πόρτα μας και μου είπαν πως ήθελαν να μου μιλήσουν. Έδειχναν φιλικές κι έτσι κι εγώ τις προσκάλεσα μέσα. Η μια κοπέλα άρχισε να μου μιλάει για τις χαώδεις συνθήκες στον κόσμο και ανέφερε ότι υπάρχει γιατρειά. Τότε κατάλαβα ότι ανήκαν σ’ αυτούς τους ανθρώπους που πηγαίνουν στα σπίτια και προσφέρουν θρησκευτικά βιβλία. Τέλος πάντων, συνέχισα να ακούω επειδή πιστεύω ότι θα πρέπει πάντοτε να είμαστε ευγενικοί—αλλά και επειδή αυτά που έλεγαν οι κοπέλες φαίνονταν να έχουν κάποια λογική, αν και δεν μπορούσα να καταλάβω μερικά από τα πράγματα που έλεγαν. Τότε η μια απ’ αυτές έκανε ένα σχόλιο που με ενδιέφερε. Είπε ότι ο Δημιουργός—άρα και Πατέρας—του πρώτου ανθρώπου συγκεντρώνει τώρα ανθρώπους απ’ όλα τα έθνη για να τους φέρει σε μια μεγάλη οικογένεια και να γίνει Πατέρας. . . . » Κατόπιν, αφού δίστασε λιγάκι, η Όι συνέχισε: « . . . και Θεός τους. Όπως μπορείς να φανταστείς, η ιδέα να γίνω μέρος μιας μεγαλύτερης οικογένειας μ’ ένα μεγαλύτερο Πατέρα με έλκυσε. Είπα λοιπόν ότι θα ήθελα να μάθω περισσότερα σχετικά μ’ αυτό. Ξαναήρθαν την επόμενη εβδομάδα για να μου πουν περισσότερα—και από τότε έρχονται κάθε εβδομάδα. Τώρα αρχίζω να πιστεύω ότι αυτά που λένε είναι αληθινά. Γι’ αυτό είπα ότι βρήκα έναν Πατέρα».

Στο άκουσμα όλων αυτών, ο Χαμ απόμεινε σιωπηλός και αναστατώθηκε βαθιά. Όσα είπε η Όι σχετικά μ’ εκείνον τον «πρώτο Πατέρα» τού ήταν άκρως ενδιαφέροντα, αλλά αυτή η λέξη «Θεός» τον ανησύχησε και τον έκανε να αναρωτιέται για την Όι. Θα γινόταν άραγε καμιά φανατική οπαδός της θρησκείας; Έπειτα πρόσεξε πώς καθόταν χωμένη στην αγκαλιά του. Χρόνια ολόκληρα είχαν να ζήσουν τέτοιες στιγμές θαλπωρής σε μια σοβαρή συζήτηση! Οι καινούριες θρησκευτικές της ιδέες δεν θα έπρεπε να είναι και τόσο άσχημες αφού μπόρεσαν να την αλλάξουν τόσο πολύ. Το αντίθετο, σκέφτηκε, και ανταποκρίθηκε κι εκείνος βάζοντας το χέρι του γύρω της και αγκαλιάζοντάς την. Αυτό τον έκανε να ηρεμήσει—αλλά εκείνη η λέξη «Θεός» ακόμη τον προβλημάτιζε. Η Όι θα πρέπει να ήξερε ότι θα τον προβλημάτιζε, επειδή πρόσεξε ότι δίστασε προτού χρησιμοποιήσει τη λέξη.

Είχε καταλάβει ότι υπήρχε αυτή η ασυνήθιστη επικοινωνία ανάμεσα στις καρδιές τους και στις διάνοιές τους, και ένιωσε ότι μπορούσε να της ανοίξει την καρδιά του. «Όι, αυτή η λέξη ‘Θεός’ με ενοχλεί. Εσένα πώς σε επηρεάζει;» «Κι εμένα με ενοχλούσε στην αρχή Χαμ, αλλά δεν μπόρεσα ποτέ να καταλάβω το γιατί. Φυσικά, οι περισσότεροι άνθρωποι εδώ γύρω μας δεν πιστεύουν στον Θεό και μερικοί μάλιστα κοροϊδεύουν ανοιχτά ακόμα και τη λέξη». «Ναι», είπε ο Χαμ έπειτα από μια παύση, «θα μπορούσε να οφείλεται κατά ένα μεγάλο μέρος σ’ αυτό το γεγονός. Ξέρεις, η οικογένειά μου συνήθιζε να κοροϊδεύει όποτε γινόταν λόγος για τον πατέρα μου και κάπου-κάπου αισθανόμουν κι εγώ έτσι· κι αν δεν υπήρχε εκείνο το παιχνίδι, το αυτοκινητάκι, και τα γράμματα βέβαια, θα μπορούσα να αισθάνομαι ακόμα το ίδιο». «Αυτό είναι ενδιαφέρον Χαμ· δείχνει πόσο εύκολα μπορεί να μας επηρεάσει η άποψη των άλλων ανθρώπων. Δεν θα ήταν καλύτερο λοιπόν να βασιζόμαστε μόνο στα γεγονότα και να μην επηρεαζόμαστε από τις προκαταλήψεις των άλλων ανθρώπων;» «Σωστά, Όι», είπε και την αγκάλιασε. «Ας το έχουμε αυτό ως αρχή μας και ας μην ακολουθούμε απλώς τον πολύ κόσμο. Αλλά υπάρχει και κάτι άλλο που με προβληματίζει. Οι περισσότεροι από εκείνους που κοροϊδεύουν τη λέξη ‘Θεός’ και λένε ‘Πού είναι;’ ή ‘Δεν τον βλέπω’ κάνουν τόσα και τόσα για να ικανοποιήσουν δαίμονες τους οποίους και πάλι δεν μπορούν να δουν. Πολλοί μάλιστα δείχνουν να τους φοβούνται. Μήπως συνδέουν όλοι αυτοί τον Θεό με κάποιον που θα πρέπει να φοβόμαστε και να εξευμενίζουμε;» Σταμάτησε λίγο και μετά ρώτησε: «Πιστεύεις ότι μου φαίνεται αποκρουστική η ιδέα του Θεού επειδή υποσυνείδητα βλέπω τον Θεό ως έναν πανίσχυρο, υπερφυσικό δαίμονα που βασανίζει εκείνους που του αντιστέκονται;»

«Αυτό», απάντησε η Όι, «ίσως αληθεύει για πολλούς ανθρώπους, αλλά αυτές οι κοπέλες μού έδειξαν ότι ο αληθινός Θεός, του οποίου το όνομα είναι Ιεχωβά, δεν είναι τέτοιου είδους Θεός. Πράγματι, είναι δυνατός—αλλά έχει άφθονο έλεος ακόμη και για εκείνους που ενεργούν εσφαλμένα, και ποτέ δεν βασανίζει κανέναν. Μοιάζει μ’ έναν πολύ καλό αλλά πανίσχυρο πατέρα ο οποίος ποτέ δεν πεθαίνει κι έτσι είναι πάντοτε έτοιμος να βοηθήσει. Δεν είναι σαν τους δαίμονες. Αυτός παίρνει την πρωτοβουλία στο να βοηθάει τον άνθρωπο. Η Αγία Γραφή λέει ότι είναι Θεός αγάπης». «‘Αγάπης’, είπες; Αν αυτό είναι αλήθεια, θα μου φαινόταν ενδιαφέρον. Η αγάπη σε συνδυασμό με τη δύναμη θα μπορούσε να κάνει πολλά». «Έτσι το βλέπω κι εγώ», συμφώνησε η Όι. «Αλλά», πρόσθεσε ο Χαμ έπειτα από αρκετή ώρα, «αυτό δεν νομίζω ότι συμφωνεί με τα γεγονότα, κι εμείς μόλις κάναμε τη συμφωνία να βασιζόμαστε στα γεγονότα. Για παράδειγμα, εκείνα τα έθνη ή οι θρησκείες που ισχυρίζονται ότι πιστεύουν σ’ έναν Θεό δεν παρέχουν αποδείξεις αγάπης. Εκμεταλλεύονται και σκοτώνουν ο ένας τον άλλον ακριβώς όπως κι εκείνοι που δεν πιστεύουν». «Αυτό είναι αλήθεια», αναφώνησε η Όι, «επειδή δεν λατρεύουν τον Ιεχωβά, αλλά ένα θεό δικής τους επινόησης. Στην πραγματικότητα, κακοπαριστάνουν τον Θεό. Πολλά απ’ αυτά τα έθνη ισχυρίζονται ότι είναι Χριστιανικά, αλλά στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν Χριστιανικά έθνη στη γη σήμερα». «Χμμ, καταλαβαίνω ότι αυτό θα μπορούσε να συμβαίνει, αλλά γιατί να τον κακοπαριστάνουν;» απάντησε. «Μα, γιατί η οικογένειά σου κακοπαράστησε τον πατέρα σου», ανταπάντησε εκείνη, «και ειδικά ο αδελφός σου, ο Τούεν;» «Ναι, τώρα καταλαβαίνω, ειδικά στην περίπτωση του Τούεν, αυτό ήταν προς το συμφέρον του. Ξέρεις Όι, αρχίζει και αποκτά ενδιαφέρον το πράγμα· φαίνεται όμως τόσο περίπλοκο που δεν ξέρω από πού να αρχίσω», είπε μ’ έναν αναστεναγμό.

ΜΙΑ ΘΑΥΜΑΣΙΑ ΣΚΕΨΗ

Η Όι γύρισε ώστε να τον βλέπει καλά και με μια σοβαρή αλλά φιλική έκφραση ρώτησε: «Πες μου ειλικρινά, Χαμ, πιστεύεις σ’ ένα Δημιουργό;» «Σ’ αυτό», απάντησε εκείνος, «είναι λίγο δύσκολο να απαντήσω. Βλέπεις, από τη μια μεριά πρέπει να υπάρχει κάποιος Δημιουργός ο οποίος έχει φέρει σε ύπαρξη όλα τα υπέροχα πράγματα που βρίσκονται γύρω μας». Κατόπιν, αφού σταμάτησε λίγο κοίταξε πιο προσεκτικά την Όι, παρατηρώντας τα αρμονικά, λεπτά χαρακτηριστικά της, τη λάμψη των ματιών της και . . . εκείνο το χαμόγελο. ‘Πώς θα μπορούσαν να γίνουν αυτά;’ αναρωτήθηκε, ‘αυτή η ομορφιά στο σχήμα και στο προφίλ· σίγουρα αυτό δεν οφείλεται απλώς στην τύχη ή σε κάποιες τυφλές δυνάμεις—αδύνατον!’ Πίσω απ’ αυτά υπήρχε κάποιος καλλιτέχνης. Παρατηρώντας το καθαρό, λεπτό δέρμα της αναγνώρισε ότι αυτό ήταν ένα στοιχείο που συνέβαλλε πολύ στην ομορφιά, αλλά δεν ήταν το κύριο στοιχείο. Θυμήθηκε κάποιες φωτογραφίες που είχε δει με παιδιά που λιμοκτονούσαν. Αν και το δέρμα τους εξακολουθούσε να είναι απαλό, τα ρουφηγμένα μάγουλά τους και τα γουρλωμένα μάτια τους τούς έδιναν μια αξιολύπητη όψη. Ό,τι λίπος είχαν και δεν είχαν είχε εξαφανιστεί. Από την άλλη πλευρά, πολλοί άνθρωποι, που τα πρώτα χρόνια της ζωής τους είχαν περάσει, διέθεταν άφθονο λίπος, αλλά εκείνη η ομορφιά στο σχήμα είχε χαθεί. Το λίπος ήταν σε λάθος θέση, δεν βρισκόταν πλέον υπό έλεγχο, υπό τον έλεγχο ενός καλλιτέχνη.

«Λοιπόν Χαμ», είπε η Όι σπάζοντας τη μακρά σιωπή, «βλέπω ότι με κοιτάζεις, αλλά πού είναι οι σκέψεις σου;» Ο Χαμ, μ’ ένα ήρεμο χαμόγελο και πάλι, είπε αργά: «Ξέρεις, Όι, πώς θα μπορούσε να έρθει σε ύπαρξη ένα όμορφο κορίτσι σαν εσένα, έτσι στην τύχη, χωρίς ένα Δημιουργό—και μάλιστα καλλιτέχνη; Αλλά παρ’ όλες τις αποδείξεις που μαρτυρούν κάποιο Δημιουργό εξακολουθώ να προβληματίζομαι. Όλα τα προβλήματα και η απροκάλυπτη πονηρία είναι ανεξέλεγκτα. Γιατί; Θα πρέπει να υπάρχει ένας Δημιουργός, αλλά γιατί δεν κάνει κάτι;» «Αυτό», απάντησε εκείνη, «είναι κάτι που προβλημάτιζε κι εμένα επίσης. Ωστόσο, αυτές οι κοπέλες μού έδειξαν ότι υπήρχαν βάσιμοι λόγοι για τους οποίους ο Θεός δεν είχε ενεργήσει νωρίτερα, αλλά ότι σύντομα θα έκανε κάτι».

«Είπες ότι ‘σου έδειξαν’. Πώς ‘σου έδειξαν’;» «Ω, μου το έδειξαν μέσα στην Αγία τους Γραφή». «Ωραία, μιλάς λες και το να δεις κάτι μέσα στην Αγία Γραφή το κάνει τελεσίδικο. Αλλά τι ακριβώς είναι αυτή η Αγία Γραφή που λες;» απάντησε μάλλον απορημένος. «Είναι ένα μεγάλο βιβλίο», του εξήγησε αυτή, «το οποίο περιέχει την ιστορία της ανθρωπότητας από τα πολύ αρχαία χρόνια, από την αρχή ακόμη. Η μια από τις κοπέλες το περιέγραψε σαν ένα σύνολο γραμμάτων από τον Θεό. Νομίζω πως μίλησε για 60 και πλέον γράμματα». «Γράμματα από τον Θεό», επανέλαβε ο Χαμ και τα λόγια του πρόδιδαν κάποιον ενθουσιασμό. «Ξέρεις, Χαμ, θυμάμαι που μου είπες πως, όταν διάβασες εκείνα τα γράμματα από τον πατέρα σου, αυτά σου έδωσαν μια καινούρια εικόνα γι’ αυτόν, σε έφεραν πιο κοντά του». «Ναι και βέβαια, κι αυτό γιατί μου έδειξαν ότι ο πατέρας μου δεν είχε εγκαταλείψει την οικογένεια όπως είχε υπονοηθεί, αλλά ενδιαφερόταν για εμάς και ότι τα προβλήματα τα είχε προκαλέσει ο μεγαλύτερος αδελφός μου, ο Τούεν». «Λοιπόν, Χαμ, το ίδιο ακριβώς αισθάνθηκα κι εγώ όταν διάβασα την Αγία Γραφή, εκείνα τα ‘γράμματα’ από τον Θεό, τον πρώτο μου Πατέρα. Κι αυτά, επίσης, έδειχναν ποιος ήταν πραγματικά υπεύθυνος για τα προβλήματα». «Φαίνεσαι φοβερά ενθουσιασμένη μ’ αυτά τα ‘γράμματα’ που μου λες», παρατήρησε ο Χαμ, χαμογελώντας. «Ναι, εσύ δεν ενθουσιάστηκες μ’ αυτά τα γράμματα που βρήκες; Και δεν ήταν παρά από έναν άνθρωπο!» Δεν μπορούσε να μη γελάσει. Σ’ αυτό το σημείο είχε δίκιο.

«Γιατί ήταν τόσο σημαντικά αυτά τα γράμματα για εσένα;» ρώτησε η Όι. Ο Χαμ σκέφτηκε αρκετή ώρα προτού απαντήσει. «Να, πάντοτε είχα την αίσθηση ότι ο πατέρας μου ήταν καλός άνθρωπος, αλλά μ’ αυτά τα γράμματα το ήξερα πια ότι ήταν καλός και κατάλαβα πόσο τον είχαν κακοπαραστήσει, οπότε μπορούσα από εκεί κι έπειτα να εκφράζω ανοιχτά την ευγνωμοσύνη μου σ’ αυτόν, και να τον υπερασπίζομαι». «Ναι», απάντησε εκείνη, «και αυτό ακριβώς έκαναν και τα γράμματα από τον πρώτο μου Πατέρα—καθάρισαν το όνομά του. Οι κοπέλες υποσχέθηκαν να μου φέρουν ένα αντίγραφο αυτών των γραμμάτων—την Αγία Γραφή—την Τρίτη». Το ενδιαφέρον του Χαμ γι’ αυτά τα γράμματα άρχισε να μεγαλώνει, αλλά δεν ήθελε να το δείξει πολύ. Στην πραγματικότητα ήθελε χρόνο για να σκεφτεί. Η κορούλα του τον έβγαλε από τη δύσκολη θέση χύνοντας κάτι, πράγμα που απέσπασε την προσοχή της μητέρας της. Η μητέρα της τότε αποφάσισε ότι είχε έρθει η ώρα να τη βάλει για ύπνο.

Ήταν γεγονός ότι υπήρχε κάτι που έτυπτε τη συνείδησή του. Συνειδητοποίησε ότι, από τότε που βρήκε τα γράμματα του πατέρα του, είχε αναπτύξει ένα αίσθημα ευγνωμοσύνης και ευθύνης απέναντι στον πατέρα του, για όσα είχε κάνει αυτός για την οικογένεια και για εκείνον τον ίδιο. Δεν θα έπρεπε να τον διακατέχει το ίδιο αίσθημα απέναντι στον αρχικό Δημιουργό του ανθρώπου—αν βέβαια υπήρχε πραγματικά ένας τέτοιος Δημιουργός; Αισθάνθηκε μια ακατανίκητη παρόρμηση να ξεκαθαρίσει αυτό το ζήτημα στο μυαλό του, αλλά πώς θα μπορούσε να γίνει αυτό; Θυμήθηκε πώς η δεξιοτεχνία που φανέρωνε εκείνο το αυτοκινητάκι ήταν αυτό που του κίνησε το ενδιαφέρον για τον πατέρα του. Κατόπιν, του ήρθε μια σκέψη. ‘Άφησε πίσω του εκείνος ο πρώτος Πατέρας κάτι σαν «αυτοκινητάκι»; Μα και βέβαια’, σκέφτηκε ο Χαμ ενώ παρατηρούσε τα καμώματα μιας σαύρας στο ταβάνι του σπιτιού του. Τελικά, σκέφτηκε, ολόκληρη η φύση ήταν πραγματικά κάτι σαν αυτοκινητάκι που θα μπορούσε να το εξετάσει ο άνθρωπος! Γιατί λοιπόν να μην το εξετάσει; Αποφάσισε να το κάνει αυτό ενώ η προσοχή του είχε απορροφηθεί από τη σαύρα που ήταν απασχολημένη κυνηγώντας έντομα. Είχε χαριτωμένα μικρά ποδαράκια—πολύ πιο δύσκολα στην κατασκευή απ’ ό,τι οι τροχοί ενός κάρου. Έπρεπε να περπατά στο ταβάνι σαν να είχε μικρές βεντούζες στα πόδια και όχι απλώς να ακουμπά στο έδαφος. Ποιος τα σχεδίασε και τα κατασκεύασε αυτά; Ήξερε ότι ο ίδιος δεν θα μπορούσε. Θυμήθηκε την πρώτη εμπειρία που είχε από την κατασκευή ενός κάρου, ειδικά στους τροχούς. Πόσο απλοί φαίνονταν—στην αρχή· αλλά πόσο αγώνα έκανε για να κατασκευάσει τον πρώτο τροχό. Ναι, έπρεπε να σκεφτεί για να τον κατασκευάσει. Αν γι’ αυτούς τους απλούς τροχούς χρειαζόταν τόση σκέψη, πόσο περισσότερη σκέψη χρειαζόταν για τα πόδια της σαύρας!

Καθώς το βλέμμα του πλανιόταν μάλλον άσκοπα στο δωμάτιο, σταμάτησε πάνω στην Όι η οποία βρισκόταν και πάλι στη ραπτομηχανή της. Ήταν κάπως συνοφρυωμένη και κρατούσε ένα κομμάτι χαρτί. Ο Χαμ αισθάνθηκε την ανάγκη να δείξει ενδιαφέρον για τις προσπάθειές της και ρώτησε: «Τι φτιάχνεις;» «Τι φτιάχνω!» είπε αμέσως εκείνη, «δεν μπορώ καλά-καλά να αρχίσω. Αγόρασα ύφασμα για ένα φόρεμα αλλά δεν μπορώ να σκεφτώ πώς πρέπει να το κόψω για να φτάσει». «Γιατί θα πρέπει να σκεφτείς για να φτιάξεις ένα φόρεμα;», ρώτησε για να την πειράξει, και κατόπιν περίμενε να δει την αντίδρασή της. «Να σκεφτείς», αναφώνησε η Όι, «φυσικά και πρέπει να σκεφτείς πώς θα φτιάξεις ένα φόρεμα. Δεν γίνεται έτσι μόνο του!» «Ναι, συμφωνώ, τα πράγματα δεν γίνονται έτσι μόνα τους», είπε εκείνος, και γέλασαν κι οι δυο όταν της είπε για τα συμπεράσματά του σχετικά με τα πόδια της σαύρας.

Καθώς η γυναίκα τού Χαμ γύρισε στις ‘σκέψεις’ της, εκείνος επέστρεψε στις δικές του. Κοιτάζοντας ξανά τη σαύρα θυμήθηκε ότι μόλις μια-δυο μέρες πριν παρακολουθούσε πώς μια σαύρα που μόλις είχε εκκολαφθεί άρχισε αμέσως να κυνηγάει μύγες. Ποιος την είχε προγραμματίσει ώστε να το κάνει αυτό; Πρόσφατα είχε διαβάσει ότι κατασκεύασαν ρομπότ τα οποία τα προγραμμάτισαν να κάνουν διάφορες δουλειές όπως το να συναρμολογούν αμαξώματα αυτοκινήτων. Χρειάστηκαν χιλιάδες χρόνια συλλογικής σκέψης προκειμένου να φτάσει ο άνθρωπος σ’ αυτό το σημείο· και ο ίδιος αμφέβαλλε αν θα μπορούσαν να προγραμματίσουν κάποιο απ’ αυτά ώστε να εξουδετερώσει με τους ελιγμούς του μια μύγα. Κι έτσι, όσο περισσότερο στοχαζόταν σχετικά μ’ αυτό τόσο περισσότερο πειθόταν ότι πρέπει να υπάρχει ένας Δημιουργός, και μάλιστα ένας εξαιρετικά έξυπνος Δημιουργός. Αλλά για να είναι πιο σίγουρος σχετικά με το θέμα, ο Χαμ ένιωσε την ανάγκη να κάνει μια σοβαρή συζήτηση με κάποιον από εκείνους που αρνούνταν την ύπαρξη ενός Δημιουργού. Στην πραγματικότητα, απ’ όσο μπορούσε να θυμηθεί, δεν είχε ποτέ ακούσει κανέναν να μιλάει σοβαρά γι’ αυτό το θέμα.

ΜΗ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Λίγες μέρες αργότερα, ενώ διέσχιζε την πόλη, ο Χαμ συνάντησε έναν πρώην συμμαθητή του τον οποίο είχε καιρό να δει, και σταμάτησαν σ’ ένα καφενείο για να τα πουν. Ήταν ένας συμπαθητικός και πανέξυπνος νέος. Μάλιστα, είχε πάει στο πανεπιστήμιο και θεωρούνταν ως ένας από τους ανερχόμενους διανοούμενους. Όταν ρώτησε τον Χαμ πώς ήταν η σύζυγός του, ο Χαμ ξαφνικά έκανε μια σκέψη. Γιατί να μη δοκιμάσει τις απόψεις του όσον αφορά κάποιο Δημιουργό. Του είπε λοιπόν πως η σύζυγός του έδειχνε ενδιαφέρον για μια θρησκεία που θέτει πίστη στον Θεό.

Η κοροϊδευτική αντίδραση του φίλου του εξέπληξε τον Χαμ επειδή ο φίλος του δεν ήταν τύπος που κορόιδευε. Πάντως, μ’ αυτόν τον τρόπο άνοιξε ο δρόμος για μια απευθείας ερώτηση: «Από πού προέρχεται ο άνθρωπος και όλα τα πράγματα που βλέπουμε στη φύση;» Παρ’ όλο που άκουγε προσεκτικά, ο Χαμ δυσκολευόταν να τα καταλάβει όλα. Ο φίλος του έλεγε ότι στην αρχή υπήρχε το χάος μαζί με τα τέσσερα βασικά στοιχεία, τη φωτιά, το νερό, τον αέρα και τη γη (απ’ όσο μπορούσε να θυμηθεί), αλλά τα πράγματα άρχισαν να αναπτύσσονται με αργό ρυθμό, τυχαία. Στην αρχή υπήρχε το πρώτο απλό κύτταρο το οποίο πολλαπλασιάστηκε. Με τον καιρό και άλλα πράγματα αναπτύχθηκαν. Αν ήταν καλά, συνέχιζαν να πολλαπλασιάζονται· αν όχι, εξαφανίζονταν. Εμφανίστηκαν τυχαία και επιβίωσαν ανάλογα με τις περιστάσεις. Ο Χαμ δεν ήξερε πολλά γύρω από τα κύτταρα, αλλά ήταν πολύ πρακτικό μυαλό—τα παρομοίασε λοιπόν με κάτι που γνώριζε—με τους τροχούς ενός κάρου.

Εφόσον ακόμη και το απλούστερο κύτταρο θα πρέπει να είναι σε θέση να αναπαραχθεί, προκειμένου να είναι χρήσιμο, θα πρέπει να είναι απίστευτα πιο πολύπλοκο από έναν τροχό. Το να κάνει τετράγωνες τρύπες στο κέντρο ενός ξύλινου τροχού και κατόπιν να φτιάχνει ακτίνες ώστε να είναι στέρεες και να ταιριάζουν ακριβώς φαινόταν πολύ απλό—προτού αρχίσει. Αλλά πόσο δυσκολεύτηκε να φτιάξει την κάθε ακτίνα έτσι ώστε να ταιριάζει ακριβώς και να στερεωθεί μέσα στην υποδοχή που θα έμπαινε. Παρ’ όλους τους υπολογισμούς που έκανε και την προσοχή που έδωσε καθώς έκοβε το ξύλο, δημιούργησε ένα σωρό από άχρηστες ακτίνες προτού καταφέρει να φτιάξει έναν και μόνο τροχό. Αν βασιζόταν μόνο στην τύχη θα ήταν σαν να έριχνε μερικά ξύλα κι ένα σκαρπέλο μέσα σε μια μπετονιέρα. Πόσος χρόνος θα χρειαζόταν για να φτιαχτεί μια και μόνο ακτίνα; Η τύχη θα μπορούσε να παράγει μόνο σκουπίδια. Το να βασίζεται κανείς στην τύχη για τα πάντα δεν είναι τρόπος για να γίνει κάποια δουλειά, είτε αυτή περιλαμβάνει την κατασκευή τροχών είτε κυττάρων. Αν σε κάποιο στάδιο της κατασκευής του τροχού δεν έδειχνε την ανάλογη περίσκεψη και επιδεξιότητα αντιμετώπιζε πρόβλημα· αυτό του είχε γίνει μάθημα. Και σίγουρα το γεγονός αυτό πρέπει να έχει πολύ μεγαλύτερη εφαρμογή στην κατασκευή κυττάρων ή και ολόκληρων σωμάτων. ‘Μα ναι!’ σκέφτηκε, ‘αυτό ακριβώς δεν συμβαίνει όταν ένα άτομο έχει καρκίνο; Ίσως ένα μεμονωμένο κύτταρο αρχίζει να λειτουργεί ανεξέλεγκτα και να αναπαράγει κύτταρα πέρα από το ήδη υπάρχον καλομελετημένο σχέδιο κατασκευής, με αποτέλεσμα να γεμίζει το σώμα με τα άχρηστα προϊόντα του ενώ ταυτόχρονα στερεί από τα υγιή κύτταρα την τροφή τους. Τα παιχνίδια της τύχης θα μπορούσαν να προκαλέσουν θάνατο—αλλά ποτέ ζωή!’

Όποτε ο Χαμ δοκίμαζε να αντιτείνει κάποιο επιχείρημα στη θεωρία του φίλου του, εκείνος του απαντούσε ότι για το κάθε στάδιο απαιτούνταν εκατομμύρια χρόνια, επικαλούμενος αυτή τη φράση σαν να διέθετε από μόνη της μαγικές ιδιότητες. Ο Χαμ είχε μάλλον εύθυμη διάθεση καθώς γύριζε με τα πόδια στο σπίτι του και θυμόταν τις προσπάθειες που κατέβαλε ο φίλος του για να τον βοηθήσει να οραματιστεί τι σημαίνουν στην πραγματικότητα ένα εκατομμύριο χρόνια. Ο φίλος του τα κατάφερε μια χαρά, αλλά όχι έτσι όπως θα ήθελε. Αυτό που οραματιζόταν ο Χαμ ήταν ότι έπειτα από εκατομμύρια χρόνια θα εμφανίζονταν όχι χρήσιμα κύτταρα αλλά τα ελαττωματικά πόδια μιας σαύρας—που θα ήταν ψηλά σαν βουνό. Έτσι, όσο περισσότερο το σκεφτόταν τόσο πιο πεπεισμένος ήταν ότι πρέπει να υπάρχει ένας Δημιουργός.

ΑΝΑΚΥΠΤΕΙ ΕΝΑ ΜΥΣΤΗΡΙΩΔΕΣ ΕΡΩΤΗΜΑ

Όμως, τα τελευταία λόγια του φίλου του τον βασάνιζαν. «Αν όλα πρέπει να έχουν σχεδιαστεί εκ των προτέρων, από πού προήλθε ο Δημιουργός που λες;» Ο Χαμ ήταν πολύ έντιμος άνθρωπος, όχι μόνο σε ζητήματα που σχετίζονταν με χρήματα αλλά και στις σκέψεις του και στις πεποιθήσεις του. Δεν ήθελε να εξαπατά ούτε τον εαυτό του ούτε τους άλλους. Το να βρίσκει την αλήθεια σ’ ένα ζήτημα ήταν πιο σημαντικό γι’ αυτόν από το να αντικρούει τα επιχειρήματα των άλλων. Για να ικανοποιηθεί λοιπόν ο ίδιος ήθελε μια απάντηση σ’ αυτή την ερώτηση. Πρέπει να υπάρχει ένας Δημιουργός, αλλά πώς ήρθε σε ύπαρξη; Δεν θα έκλεινε το ζήτημα αν πρώτα δεν έβρισκε μια ικανοποιητική απάντηση γι’ αυτό. Ίσως η Όι να είχε κάποια απάντηση.

Γύρισε στο σπίτι λίγο νωρίτερα απ’ ό,τι συνήθως, και ενώ αυτό το πρόβλημα εξακολουθούσε να τον απασχολεί, περιπλανήθηκε στον κήπο του. Αυτή τη φορά όμως είχε κάποιο συγκεκριμένο σκοπό. Ήθελε να τον παρατηρήσει για να μπορέσει να αξιολογήσει το είδος της εργασίας που περιλαμβανόταν, όπως είχε κάνει και με τα πράγματα τα οποία είχε κατασκευάσει ο πατέρας του. Είχε μείνει κατάπληκτος! Πώς δεν το είχε δει νωρίτερα; Ήξερε ότι είχε αναπτύξει την ικανότητα να διακρίνει με πόση δεξιοτεχνία είναι φτιαγμένα τα πράγματα που έχουν κατασκευαστεί από ξύλο και μέταλλο. Και ήταν πολύ περήφανος γι’ αυτό· ήταν το πρώτο πράγμα που τον έφερε κοντά στον πατέρα του. Τώρα αισθανόταν την ώθηση να δώσει την προσοχή του, η οποία συνδυαζόταν με την ικανότητα που είχε να αναλύει τα ζητήματα, στα πράγματα της φύσης, και να επεκτείνει την αξιολόγησή του σε πράγματα που δεν ήταν κατασκευασμένα από ανθρώπους.

Ο Χαμ ήταν καθισμένος σ’ έναν κορμό και απλώς κοίταζε γύρω του. Το βλέμμα του σταματούσε πότε στους γεμάτους δέντρα λόφους, όχι πολύ μακριά από την πίσω πλευρά του εργαστηρίου του, και πότε στις πολλές ποικιλίες λουλουδιών που είχε φυτέψει η σύζυγός του—όλα έφερναν τόση ευχαρίστηση, τόση ηρεμία και ικανοποίηση, ήταν τόσο διαφορετικά από τις παράγκες με τις πρόχειρες στέγες που είχαν φτιάξει οι άνθρωποι, τις άχρηστες πλαστικές σακούλες που ήταν πεταμένες ολόγυρα, τα μπουκάλια και τα άλλα σκουπίδια απ’ όπου μόλις είχε περάσει διασχίζοντας μια κοντινή φτωχοσυνοικία. ‘Ναι’, σκέφτηκε, ‘ο Δημιουργός δεν έφτιαξε τέτοια άθλια κατασκευάσματα’. Ο Χαμ ήξερε αρκετά τους ανθρώπους ώστε να καταλαβαίνει πώς έγιναν οι φτωχοσυνοικίες. Βασικά, οι φτωχοσυνοικίες όφειλαν την ύπαρξή τους στην έλλειψη ανέσεων και δυνατοτήτων, στην κόπωση και στην τεμπελιά, και στην αδιαφορία για τα πράγματα που φέρνουν ευχαρίστηση, στην τάση να κάνει κανείς τα πράγματα αφιερώνοντας ελάχιστη σκέψη και προσοχή. Αλλά προφανώς, ο Δημιουργός των πραγμάτων που παρατηρούσε τώρα δεν είχε καθόλου τέτοιες αδυναμίες.

Το μεγάλο βάθος και το ευρύ φάσμα σοφίας και αντίληψης που αποκάλυπταν όλα όσα κινούνταν, όσα είχαν ζωή, άρχισαν να γεμίζουν τον Χαμ με θαυμασμό. Πόσο τελείως διαφορετικά ήταν όλα από τα πράγματα που είχε κατασκευάσει ο άνθρωπος, πράγματα σαν τους τροχούς που ήλπιζε ότι μπορούσε να αντιγράψει! Αυτοί ήταν μέσα στα πλαίσια των δυνατοτήτων του. Γι’ αυτόν κυρίως το λόγο τού είχαν κινήσει το ενδιαφέρον. Θυμήθηκε μια φορά που είχε λύσει έναν από τους παλιούς τροχούς του πατέρα του για να δει πώς θα μπορούσε να φτιάξει κι εκείνος έναν. Βλέποντας μια μέλισσα να ξεπροβάλει από ένα λουλούδι εκεί κοντά, συνειδητοποίησε πόσο μάταιο θα ήταν να «λύσει» κάποιο απ’ τα δυο προκειμένου να φτιάξει ένα όμοιό τους. Κοιτάζοντας επιπόλαια τη μέλισσα καθώς αυτή κινούνταν άρχισε να τη βλέπει με άλλο μάτι. Ήταν ένα εργοστάσιο παραγωγής μελιού, τόσο αποδοτικό, κι ωστόσο τόσο καθαρό και όμορφο. ‘Γιατί δεν μπορούν λοιπόν τα εργοστάσια που παράγουν ζάχαρη να είναι σαν κι αυτό;’ σκέφτηκε. Θυμήθηκε όσα είχε διαβάσει για το πώς τα εργοστάσια μολύνουν τα ποτάμια και την ατμόσφαιρα. Και κάθε άλλο παρά όμορφα ήταν. Εξάλλου ως τεχνίτης που ήταν ήξερε ότι απαιτείται επιπρόσθετη προσπάθεια για να κάνεις κάτι λειτουργικό και ταυτόχρονα όμορφο. Ο Δημιουργός θα πρέπει να νοιαζόταν πολύ για τον άνθρωπο για να του προμηθεύσει αυτό το τόσο εύγευστο μέλι που παράγεται σ’ ένα τόσο όμορφο εργοστάσιο.

Ο Χαμ άρχισε να σκέφτεται τώρα τον Δημιουργό ως ένα καλοπροαίρετο πρόσωπο και όχι απλώς σαν έναν κομπιούτερ χωρίς αισθήματα. Βλέποντας το παθητικό λουλούδι και την πολύ δραστήρια μέλισσα, άρχισε να σκέφτεται το ευρύ φάσμα ικανοτήτων που έχει να επιδείξει η δημιουργία. Αυτή η μέλισσα είχε μάλιστα την ικανότητα να σκέφτεται μ’ έναν ορισμένο τρόπο ώστε να επιτελεί την εργασία της. Κατόπιν παρατήρησε μια σαύρα των αγρών, η οποία στεκόταν άκαμπτα στο πάνω μέρος ενός πασσάλου σε κάποιο φράχτη εκεί κοντά και κοίταζε επίμονα μακριά. Την παρατηρούσε υπομονετικά. Ξαφνικά εκείνη ενεργοποιήθηκε, κατέβηκε απότομα από τον πάσσαλο και κατευθύνθηκε προς το θήραμά της το οποίο είχε εντοπίσει σε κάποια απόσταση. Ναι, η σαύρα των αγρών επίσης πρέπει να σκέφτεται κατά κάποιον τρόπο, και ίσως περισσότερο απ’ ό,τι η μέλισσα. Κατόπιν το μυαλό του άρχισε να κάνει συλλογισμούς γύρω από τις διαφορετικές ικανότητες σκέψης. Προφανώς δεν ήταν ίδιες σε όλα τα επίπεδα της ζωής αλλά το κάθε είδος φαινόταν να έχει ό,τι του χρειαζόταν. Προφανώς ο άνθρωπος διέθετε τη μεγαλύτερη ικανότητα σκέψης, αλλά ακόμη και ο άνθρωπος δεν μπορούσε να καταλάβει μερικά πράγματα. Κι αυτός επίσης είχε τους περιορισμούς του. Και λοιπόν; Δεν μπορούσε να αποδεχτεί τους περιορισμούς του και να χρησιμοποιεί όσα διέθετε; ‘Α!’ σκέφτηκε, ‘δεν εφαρμόζεται αυτό στο πρόβλημα που με απασχολεί σχετικά με το «από πού προήλθε ο Θεός;»’ Μα αυτός δεν ήξερε καν ποιος ήταν ο Θεός! Ήταν ένας ενδιάμεσος δημιουργός ή μήπως ήταν ο πρωταρχικός Δημιουργός ή ο πρώτος Πατέρας; Ενδεχομένως ο εγκέφαλος του ανθρώπου δεν ήταν φτιαγμένος για να καταλήξει σε κάποιο συμπέρασμα μόνος του· ή πιθανόν ο Χαμ να μην είχε απλούστατα στη διάθεσή του αρκετά στοιχεία ώστε να προχωρήσει. Αλλά μήπως του ήταν απαραίτητο να καταλάβει πώς ήρθε σε ύπαρξη ο Θεός;

Στην πραγματικότητα, ο Χαμ δεν ήταν καν σε θέση να βρει στοιχεία για το δικό του πατέρα ώσπου ανακάλυψε εκείνα τα γράμματα! Μήπως λοιπόν ο άνθρωπος χρειαζόταν γράμματα από τον Δημιουργό του προκειμένου να τον καταλάβει αληθινά; Η φύση, δηλαδή η δημιουργία του, παρέχει αποδείξεις σχετικά με την ύπαρξή του, αλλά η φύση δεν λέει ποιες είναι οι σκέψεις του Θεού και οι σκοποί του για το μέλλον. Οι άνθρωποι δεν μπορούν να διαβάσουν τις σκέψεις άλλων ανθρώπων, τους οποίους μπορούν να δουν, πώς λοιπόν θα μπορούσαν να διαβάσουν τις σκέψεις του Θεού, τον οποίο δεν μπορούν να δουν; Ναι, ο άνθρωπος χρειάζεται γράμματα από τον Θεό προκειμένου να γνωριστεί μαζί του πραγματικά.

Το ενδιαφέρον του Χαμ για τα γράμματα από τον Θεό, σχετικά με τα οποία του είχε μιλήσει η Όι, άρχισε να μεγαλώνει ακόμα περισσότερο. Αν δεχόμασταν τους περιορισμούς μας και μελετούσαμε εκείνα τα γράμματα αυτό θα αποτελούσε, όπως δείχνουν τα πράγματα, το κλειδί για την πραγματική πρόοδο στην απόκτηση γνώσης και ωφελειών από Εκείνον. Για παράδειγμα, ο Χαμ δεν ήξερε γιατί το σκαρπέλο ήταν πολύ σκληρότερο από το ξύλο· αλλά με το να φροντίζει επιμελώς το σκαρπέλο και να το χρησιμοποιεί σύμφωνα με τις οδηγίες, ήταν σε θέση να κατασκευάζει τροχούς. Δεν ήταν δική του δουλειά να φτιάχνει σκαρπέλα· ούτε ήταν δική του δουλειά να φτιάχνει θεούς. Ή για να αναφέρουμε κάποιο άλλο παράδειγμα: Μήπως επιμένει κανείς να μάθει κάθε λεπτομέρεια για το παρελθόν του εργοδότη του προτού αρχίσει να εργάζεται γι’ αυτόν και μάλιστα για μια ζωή; Στην πραγματικότητα, θα ήταν σκέτη αλαζονεία το να επιμένει κάποιος να μάθει πώς ήρθε σε ύπαρξη ο Θεός προτού τον ακούσει ώστε να ζήσει μια καλύτερη ζωή. Κατόπιν ο Χαμ θυμήθηκε ότι ο φίλος του δεν επέμενε να μάθει από πού προήλθαν τα ‘στοιχεία που υπήρχαν στο χάος’ προτού θέσει πίστη στη θεωρία της εξέλιξης που πίστευε ότι έλαβε χώρα τυχαία χωρίς την παρέμβαση της νοημοσύνης.

Ο Χαμ ήξερε ότι οι άνθρωποι γενικά απέδιδαν όλα τα πράγματα που δεν είχαν κατασκευαστεί ή δεν είχαν γίνει από τον άνθρωπο στη «φύση». Το ίδιο έκανε κι αυτός στο παρελθόν. Έκανε στοχασμούς γύρω από τη διαφορά: «Φύση», «Δημιουργός», «Θεός». Με τη «φύση» όλα τα οφέλη είναι δωρεάν, δεν έχουμε καν την υποχρέωση να αισθανόμαστε ευγνώμονες. Ωστόσο, η χρήση της λέξης «Δημιουργός», συνεπάγεται ένα αίσθημα ευγνωμοσύνης, που όμως δεν εκδηλώνεται. Για τον Χαμ, η λέξη «Θεός» προϋπέθετε ουσιαστικές εκφράσεις αυτής της ευγνωμοσύνης και παράλληλα υποταγή σ’ Αυτόν εξαιτίας της θέσης Του. Ήταν λογικό αυτό; Αναρωτήθηκε. Ο Χαμ δεν είχε κανένα αφεντικό και του άρεσε αυτό, αλλά παρ’ όλα αυτά εξακολουθούσε να βρίσκεται κάτω από κάποια εξουσία. Δεν μπορούσε να κόβει δέντρα για τα κάρα που έφτιαχνε αν δεν είχε τη σχετική άδεια. Τόσο εκείνος όσο και όλοι οι άνθρωποι στην περιοχή του, παρ’ όλο που έλεγαν τόσα για το γεγονός ότι ήταν ελεύθεροι, βρίσκονταν υπό την εξουσία ενός κυβερνήτη και των βοηθών του. Πίστευε ότι αυτό ήταν αναγκαίο για τη διατήρηση της τάξης, και αυτό δεν αποτελούσε φορτίο αν ο κυβερνήτης ήταν καλός άνθρωπος. Ο Χαμ λοιπόν αισθανόταν ότι δεν είχε το ηθικό δικαίωμα να αρνηθεί την υποταγή στον «Θεό», αν Εκείνος ήταν στην πραγματικότητα ο Δημιουργός του ανθρώπου. Κατόπιν, άρχισε να αισθάνεται κάπως ένοχος όσον αφορά το θέμα της ευγνωμοσύνης, επειδή στο παρελθόν αντιμετώπιζε την ομορφιά όλων των πραγμάτων γύρω του ως κάτι το δεδομένο. Μάλιστα, δεν είχε καν ευχαριστήσει τη σύζυγό του ποτέ για τον κόπο της να φυτέψει και να φροντίζει τα λουλούδια που είχε εμπρός του.

Εκείνη τη στιγμή οι σκέψεις του διακόπηκαν, ή μάλλον στιγμιαία παρέλυσαν, από τον εκκωφαντικό θόρυβο ενός στρατιωτικού ελικόπτερου που πέρασε πολύ χαμηλά από πάνω του, κάνοντας την τακτική του περιπολία για την παρακολούθηση των ανταρτών που δρούσαν στους κοντινούς λόφους. Τα μάτια του και το κεφάλι του το ακολούθησαν· στην πραγματικότητα δεν μπορούσαν να κάνουν κι αλλιώς, τόσο μεγάλος ήταν ο θόρυβος που έκανε, μέχρι που χάθηκε πίσω από μερικά ψηλά δέντρα. Το γεγονός ότι είχε κλίση σε θέματα μηχανολογίας φυσιολογικά θα είχε ως αποτέλεσμα να διεγερθεί μέσα του ενδιαφέρον για το ελικόπτερο ως μηχανή. Αλλά τώρα εκνευρίστηκε έντονα από την ενοχλητικά θορυβώδη παρουσία του. ‘Μα’, σκέφτηκε, ‘είναι ανάγκη να κάνουν τόσο θόρυβο, πάνω που απολάμβανα την ησυχία και την ομορφιά του κήπου μου; Δεν μπορούν να τα φτιάξουν έτσι ώστε να κάνουν λιγότερο θόρυβο όταν πετάνε;’ Κατόπιν ως δια μαγείας πήρε την απάντηση—ένα σιγανό και ηχηρό μαζί ‘ναι!’ Ακριβώς μπροστά στα ίδια του τα μάτια πετούσε ένα πανέμορφο ελικόπτερο σε μικρογραφία· ήταν τόσο κοντά του αλλά παρ’ όλα αυτά δεν ακουγόταν. Να τη λοιπόν—ήταν μια λιβελλούλα. Ενώ παρατηρούσε τους ελιγμούς που έκανε αυτή καθώς πετούσε με απότομες κινήσεις εδώ κι εκεί ψάχνοντας για έντομα, αντιλήφθηκε ότι ήταν ανώτερη από κάθε άποψη. Ο άνθρωπος ίσως να μην ήταν σε θέση να κατασκευάσει ένα πιο ήσυχο ελικόπτερο, αλλά ήταν βέβαιος ότι ο Δημιουργός μπορούσε. Συνειδητοποίησε και κάτι άλλο που ποτέ προηγουμένως δεν είχε αντιληφθεί: την ανάγκη να σταματήσει να επηρεάζεται από την έντονη προπαγάνδα για τα επιτεύγματα του ανθρώπου και να ευαισθητοποιηθεί ως προς τις αποδείξεις για τα υπέροχα έργα του Δημιουργού του, οι οποίες είναι λιγότερο ηχηρές αλλά τις βρίσκει κανείς παντού. Την ώρα που σηκώθηκε και προχωρούσε προς το σπίτι, αποφάσισε να αφιερώνει περισσότερο χρόνο παρατηρώντας τον κήπο του—«το αυτοκινητάκι που άφησε ο Θεός» και να αφιερώνει λιγότερο χρόνο διαβάζοντας στις εφημερίδες προπαγανδιστικά σχόλια που δίνουν δόξα σε ανθρώπους.

Μπαίνοντας στο σπίτι η γυναίκα του φώναξε: «Σε είδα να κάθεσαι έξω στον κήπο. Τι έκανες όλη αυτή την ώρα;» Έμεινε σιωπηλός για μια στιγμή και κατόπιν απάντησε: «Κοίταζα το ‘αυτοκινητάκι’». Εκείνη έδειχνε απορημένη. Κατόπιν, ανασηκώνοντας τα μάτια ψηλά είπε: «Εννοείς, το ‘αυτοκινητάκι του Θεού;’» «Μα τι έξυπνη γυναίκα που έχω!», είπε αυτός μ’ ένα χαμόγελο. «Και κοίτα, μετά θέλω να σε ρωτήσω περισσότερα γι’ αυτά τα γράμματα και για κάτι που με προβληματίζει».

Εκείνο το απόγευμα αφού έφαγαν και τέλειωσαν τις δουλειές, ο Χαμ γύρισε στη γυναίκα του και τη ρώτησε: «Όι, τι θα έλεγες αν κάποιος σε ρωτούσε: ‘Πώς έγινε ο Θεός;’» «Δεν έγινε», απάντησε εκείνη, «υπήρχε ανέκαθεν. Η Αγία Γραφή λέει γι’ αυτόν ότι υπάρχει ‘από του αιώνος και έως του αιώνος’. Αυτός ήταν η μεγαλειώδης ύψιστη αιτία». «Μμμ, για άσε με να το σκεφτώ αυτό», μουρμούρισε ο Χαμ λέγοντας δυνατά τις σκέψεις του: «‘μια πρώτη αιτία που υπήρχε ανέκαθεν’. Αυτό μου φαίνεται δύσκολο να το καταλάβω». «Τι εναλλακτική λύση έχεις όμως;» ανταπάντησε η Όι. «Αυτή είναι καλή ερώτηση, Όι. Η απάντηση θα πρέπει να είναι καμιά, απολύτως καμιά. Αν έτσι είχαν τα πράγματα, από πού θα προερχόταν το πρώτο πράγμα που θα υπήρχε; Απλούστατα δεν θα ήταν δυνατόν να υπάρχει επειδή δεν θα υπήρχε τίποτα, ούτε καν μια αιτία για να το φέρει σε ύπαρξη. Θα πρέπει λοιπόν να υπήρχε ανέκαθεν μια αιτιώδης δύναμη—και αυτή η δύναμη θα έπρεπε να έχει ικανότητα σκέψης, να είναι πρόσωπο, ώστε να φέρει σε ύπαρξη όλα αυτά τα πράγματα στη φύση.

»Η απάντηση λοιπόν στην ερώτηση που έκανα ‘Πώς έγινε ο Θεός;’ θα ήταν αυτή ακριβώς που είπες: ‘Υπήρχε ανέκαθεν’. Αλλά», ο Χαμ ρώτησε, γυρίζοντας προς το μέρος τής Όι, «δεν σε απασχολεί να καταλάβεις το πώς;» «Γιατί θα έπρεπε να με απασχολεί; Υπάρχουν πολλά πράγματα που δεν καταλαβαίνω. Τι είναι ο ηλεκτρισμός; Δεν ξέρω, αλλά αν πατήσω με το πόδι μου αυτόν εδώ το διακόπτη η ραπτομηχανή μου θα αρχίσει να δουλεύει. Δεν χρειάζεται να καταλαβαίνει κανείς τα πάντα γύρω από κάποιο πράγμα για να επωφεληθεί απ’ αυτό. Αυτό θα ήταν αλαζονικό, ιδιαίτερα σε σχέση με τον Δημιουργό του ανθρώπου», πρόσθεσε, κοιτάζοντας τον Χαμ μ’ ένα βλέμμα γεμάτο σημασία. «Συμφωνώ μαζί σου Όι. Αλλά εμένα μου πήρε πολύ περισσότερο χρόνο για να φτάσω στο ίδιο συμπέρασμα». «Μα βέβαια», απάντησε εκείνη πειράζοντάς τον, «μόλις τώρα δεν είπες τι ‘έξυπνη γυναίκα’ που έχεις;» Έπειτα, παίρνοντας πιο σοβαρό ύφος, πρόσθεσε: «Μην ξεχνάς Χαμ ότι λαβαίνω κάποια βοήθεια μέσα από την Αγία Γραφή». «Εντάξει, ‘έξυπνη γυναίκα’ μου», είπε εκείνος γελώντας, «πώς θα απαντούσες στο εξής; Τις προάλλες είπες ότι η Αγία Γραφή είναι ένα σύνολο γραμμάτων από τον Δημιουργό για το ανθρώπινο γένος». «Ναι, το θυμάμαι». «Λοιπόν, πώς μπορώ εγώ να ξέρω ότι προέρχονται πραγματικά από τον Θεό;»

Η Όι έκανε μια παύση προτού απαντήσει: «Υποθέτω ότι μπορείς πραγματικά να το καταλάβεις από τα όσα είναι γραμμένα σ’ αυτά». Ο Χαμ είχε αντιρρήσεις: «Αυτό δεν πείθει και πολύ», είπε. «Και λοιπόν, πώς αλλιώς θα μπορούσαμε να ξέρουμε; Πώς ήξερες εσύ με βεβαιότητα ότι εκείνα τα γράμματα που διάβασες ήταν στ’ αλήθεια του πατέρα σου;» Τώρα που το σκεφτόταν έβλεπε ότι δεν είχε καμιά ουσιαστική απόδειξη. Δεν είχε δει τον πατέρα του να τα γράφει. Ούτε καν τα είχε λάβει απευθείας από τον πατέρα του. Και αυτά δεν έφεραν καμιά υπογραφή του πατέρα του. Αλλά ακόμα κι αν είχαν υπογραφή δεν θα είχε τον τρόπο να εξακριβώσει αν ήταν αληθινή. Παρ’ όλα αυτά δεν είχε καμιά αμφιβολία ότι προέρχονταν από τον πατέρα του. Το γράψιμο ήταν το ίδιο σε όλα. Το περιεχόμενο όλων των γραμμάτων έδειχνε ότι προέρχονταν από εκείνον. Όλα αποκάλυπταν ότι γνώριζε ακόμη και λεπτομέρειες για την οικογένεια και ότι ενδιαφερόταν βαθιά γι’ αυτήν, και όλα στο τέλος έδειχναν ότι προέρχονταν από «το στοργικό σας πατέρα». Ποιος άλλος θα υποκινούνταν και θα ήταν σε θέση να γράψει τέτοια υπέροχα γράμματα; Ήταν λοιπόν ικανοποιημένος που είχε άφθονες ενδείξεις για να υποστηρίξει αυτό που πίστευε. Ακόμη και ο τρόπος που τα βρήκε υποστήριζε αυτό που πίστευε!

Έπειτα στράφηκε προς την Όι και είπε: «Έχω να σου κάνω μια ερώτηση, αλλά σκέψου καλά προτού απαντήσεις. Έχεις αδιαμφισβήτητες αποδείξεις ότι η Αγία Γραφή αποτελείται από γράμματα που προέρχονται από τον Θεό; Ή απλώς έχεις κάποιες πειστικές ενδείξεις;» Η Όι έκανε αρκετή ώρα να μιλήσει. Δεν μπορούσε να καταλάβει πού ήθελε να καταλήξει ο Χαμ. Τελικά απάντησε: «Δεν ξέρω για αδιαμφισβήτητες αποδείξεις . . . αλλά εγώ είμαι πεπεισμένη». Τώρα ήταν η σειρά του Χαμ να στοχαστεί. Θα μπορούσαν να υπάρχουν άραγε κάποια οφέλη αν δεχόταν τα πράγματα έτσι—ενδείξεις αντί για αδιαμφισβήτητες αποδείξεις; Γυρίζοντας λοιπόν ξανά προς την Όι τη ρώτησε: «Για ποιον γράφτηκε η Αγία Γραφή και για ποιο σκοπό;» Η Όι σκέφτηκε πάλι αρκετή ώρα προτού απαντήσει: «Θα έλεγα: Για εκείνους που αναζητούν τον Θεό, έτσι ώστε διαβάζοντάς την να έρθουν κοντά Του. Θυμάμαι ότι οι κοπέλες μού έδειξαν το σημείο όπου ο Ιησούς είπε ότι μιλούσε μόνο με παραβολές ώστε εκείνοι που του εναντιώνονταν να μην μπορούν να τον καταλάβουν, οι ειλικρινείς όμως θα ζητούσαν περαιτέρω κατανόηση και θα τη λάβαιναν. Αυτό συμβαίνει και στη δική μου περίπτωση σε σχέση με την Αγία Γραφή. Πολλά τμήματα είναι δυσνόητα, αλλά όταν ρωτάω τις περισσότερες φορές παίρνω ικανοποιητικές απαντήσεις». «Ξέρεις, Όι, αυτό δημιουργεί ένα ενδιαφέρον ερώτημα. Ο Δημιουργός του ανθρώπου και της γης θα μπορούσε εύκολα να διακηρύξει ένα βροντερό άγγελμα από τον ουρανό ή να το παρουσιάσει στους ουρανούς με λαμπρό τρόπο, με τόσο σαφή και απλή γλώσσα ώστε ο καθένας να μπορεί να καταλάβει· ωστόσο, λες ότι χρησιμοποιεί την Αγία Γραφή που είναι δύσκολο να την καταλάβει κανείς και που απαιτεί έρευνα για να την κατανοήσουμε. Γιατί; Έχεις καμιά απάντηση;»

«Αυτό που καταλαβαίνω είναι ότι η Αγία Γραφή γράφτηκε για να φτάσει στις καρδιές των ανθρώπων. Στην πραγματικότητα, θυμάμαι πως διάβασα μια φορά ότι παρομοιάζεται μ’ ένα κοφτερό σπαθί που θα μπορούσε να διεισδύσει μέσα μας και να διακρίνει τις προθέσεις της καρδιάς». «Έτσι, λοιπόν», τη διέκοψε ο Χαμ, «οι πειστικές ενδείξεις θα ήταν πιο αποτελεσματικές από τις αδιάσειστες αποδείξεις. Η Αγία Γραφή, συνεπώς, θα ήταν σαν ένας μαγνήτης που θα προσέλκυε μόνο τους ειλικρινείς· ορισμένοι άλλοι όμως θα μπορούσαν να καταφύγουν σε κάποιες υπεκφυγές, αν το ήθελαν, και έτσι θα αποκάλυπταν τι υπήρχε στην καρδιά τους». Η Όι γέλασε: «Συμφωνώ μαζί σου Χαμ, αλλά αυτό που με αφήνει κατάπληκτη είναι το γιατί τα σκέφτεσαι όλα αυτά τώρα, εκ των προτέρων, ενώ δεν έχεις δει καν μια Αγία Γραφή». «Ξέρεις Όι, έχω μάθει ότι όσο περισσότερο σκέφτεσαι από πριν, τόσο καλύτερα είναι τα αποτελέσματα. Μην ξεχνάς ότι έτσι έμαθα πώς να φτιάχνω κάρα. Όπως και να ’χει, προς το παρόν δεν έχω Αγία Γραφή. Και σίγουρα ξέρω καλύτερα τώρα τι θα πρέπει να αναμένω από την Αγία Γραφή όταν θα την έχω.

»Όλα αυτά οδηγούν στο ερώτημα γιατί απαιτήθηκε τόσος χρόνος προκειμένου να γίνει διαθέσιμη η Αγία Γραφή στους ανθρώπους». «Να, πρώτα-πρώτα», εξήγησε η Όι, «εκείνοι στους οποίους αρχικά είχε ανατεθεί η φύλαξή της, με το πέρασμα του χρόνου, έγιναν κακοί, σταμάτησαν να τη διαδίδουν και δίωκαν μάλιστα εκείνους που προσπαθούσαν να τη διαδώσουν». «Γιατί να θέλουν να το κάνουν αυτό;», ρώτησε ο Χαμ. «Κοίταξε», του απάντησε αμέσως εκείνη, «γιατί ο αδελφός σου ο Τούεν στοίβασε τα γράμματα του πατέρα σου μέσα σ’ ένα συρτάρι, αντί να αφήσει ολόκληρη την οικογένεια να τα διαβάσει;» «Καταλαβαίνω τι θέλεις να πεις. Εκείνος είχε κάτι να κρύψει και αυτά τα γράμματα θα τον εξέθεταν. Αμαύρωνε το καλό όνομα του πατέρα του και έφτιαχνε καλό όνομα για τον εαυτό του». «Ακριβώς, και αυτό κάνουν και οι λεγόμενοι Χριστιανοί με το όνομα του Θεού, Ιεχωβά. Τα γράμματα από τον Θεό εκθέτουν τόσο τις ψεύτικες διδασκαλίες σχετικά μ’ αυτόν όσο και την εσφαλμένη συμπεριφορά εκείνων που ισχυρίζονται ότι είναι Χριστιανοί ενώ εξακολουθούν να πολεμούν και να σκοτώνουν ο ένας τον άλλον». «Ναι», είπε ο Χαμ, «και καταλαβαίνω ότι πρέπει να αρχίσω να διαβάζω αυτά τα γράμματα».

ΜΙΑ ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ

Κατόπιν, ο Χαμ ξαφνικά σκέφτηκε κάτι. Σηκώθηκε, πήγε στο γραφείο του και άρχισε να ανασκαλεύει στα χαρτιά που είχε στα συρτάρια του. Τελικά βρήκε αυτό που έψαχνε: ένα μικρό βιβλίο με τον τίτλο «Γένεσις». Κουνώντας το μπροστά στην Όι ρώτησε: «Έχει αυτό καμιά σχέση με την Αγία Γραφή;» «Ω, ναι!» ξεφώνισε η Όι. «Πού το βρήκες; Στην πραγματικότητα αυτό είναι το πρώτο γράμμα». «Ήταν πολύ καιρό στο γραφείο μου. Δεν θυμάμαι πού το βρήκα», είπε εκείνος και κάθησε για να αρχίσει να το διαβάζει.

Έπειτα από μακρά σιωπή ο Χαμ ξάφνιασε τη γυναίκα του με μια δυνατή κραυγή: «Δες Όι, αυτό είναι θαυμάσιο! Είναι αυτό ακριβώς που ήθελα. Μιλάει για τη δημιουργία». Η Όι δεν είπε τίποτα. Ανυπομονούσε να του πει όλα όσα ήξερε για να τον παρακινήσει να μελετήσει την Αγία Γραφή μαζί της· αλλά ήξερε ότι θα ήθελε να αποφασίσει μόνος του. Συνάμα αυτό ήταν βασανιστικό για εκείνη επειδή μέσα της ξεχείλιζε από την επιθυμία να διαβάσει αυτό το γράμμα. Η ίδια είχε διαβάσει μόνο μερικά εδάφια από την Αγία Γραφή που της είχαν φέρει οι κοπέλες. Ωστόσο συνέχισε να ράβει ξέροντας ότι ο Χαμ θα μιλούσε όταν θα ήταν έτοιμος. Και το έκανε.

«Όι, είσαι έτοιμη να απαντήσεις σε μερικές ερωτήσεις;» «Εντάξει, άρχισε, αλλά να θυμάσαι ότι κι εγώ απλώς μαθαίνω». «Να, διαβάζω σχετικά με τον πρώτο άντρα και την πρώτη γυναίκα πάνω στη γη. Τους ειπώθηκε ότι μπορούσαν να τρώνε από τους καρπούς όλων των δέντρων στον κήπο της Εδέμ—εκτός από ένα δέντρο. Αν έτρωγαν, θα πέθαιναν. Γιατί αυτό; Μήπως ήταν δηλητηριώδες;» Η Όι πήγε κοντά του για να μπορέσει να ρίξει μια ματιά σ’ αυτά που διάβαζε. «Όχι», απάντησε, «ο Θεός χρησιμοποιούσε αυτό το δέντρο ως σύμβολο κάποιου πράγματος. Θα πρόσεξες ότι ονομάζεται το ‘δέντρο της γνώσης του καλού και του κακού’. Αυτό αντιπροσώπευε ένα ηθικό ζήτημα, δηλαδή: Ήταν εκείνος ο άνθρωπος διατεθειμένος να αποδεχτεί την εξουσία του Θεού και το δικαίωμά Του ως Δημιουργού και Ιδιοκτήτη να δίνει ή να κατακρατεί—ή μήπως ήταν αποφασισμένος να κάνει και να παίρνει ό,τι ήθελε; Όλο το σύμπαν ήταν ένας τόπος όπου επικρατούσε τάξη, υπό την κατεύθυνση του Θεού. Στον άνθρωπο επρόκειτο να παραχωρηθεί εξουσία πάνω στα πράγματα που βρίσκονταν στη γη, προκειμένου ολόκληρη η γη, επίσης, να γίνει ένας τόπος τάξης υπό τη γενική κατεύθυνση του Θεού—έτσι όπως ήταν ήδη εκείνος ο κήπος. Στον πρώτο άντρα και στην πρώτη γυναίκα ανατέθηκε μια μεγάλη ευθύνη. Τα όσα έκαναν και τα όσα είχαν διδαχτεί θα τα μετέδιδαν στα παιδιά τους και κατά συνέπεια σε όλο το ανθρώπινο γένος. Έτσι, εκείνο το πρώτο ζευγάρι δοκιμαζόταν ως προς την καταλληλότητά του, από ηθική άποψη, για την εργασία αυτή, και ως προς την οσιότητά του απέναντι στον ιδιοκτήτη του και υπέρτατο άρχοντα».

Έπειτα από αρκετή ώρα, ο Χαμ είπε: «Συμφωνώ ότι δεν μπορείς να χτίσεις ένα καλό σπίτι πάνω σ’ ένα κακό θεμέλιο, και ο Θεός οικοδομούσε κάτι περισσότερο από ένα σπίτι—οικοδομούσε έναν κόσμο δισεκατομμυρίων ανθρώπων, οπότε η οσιότητα αυτών απέναντι στον ιδιοκτήτη τους θα ήταν ουσιώδης. Ε λοιπόν, να τι δεν πάει καλά μ’ αυτόν τον κόσμο! Λείπει η στοιχειώδης οσιότητα απέναντι σε κάποιον που τη δικαιούται. Μπορώ να το διακρίνω ακόμη κι εγώ που μόλις αρχίζω να πιστεύω σ’ έναν Θεό!» «Χαμ, για κοίταξε εδώ όμως», τον διέκοψε η Όι. «Πρόσεξες τι λέει εδώ; Το φίδι—που είναι ο Διάβολος, μια και το αναφέραμε—είπε στη γυναίκα: ‘Δεν θα πεθάνετε βέβαια· αλλά γνωρίζει ο Θεός ότι από την ημέρα που θα φάτε απ’ αυτό θα ανοιχτούν τα μάτια σας και θα είστε ως θεοί, και θα γνωρίζετε το καλό και το κακό’». Ο Χαμ έδειχνε απορημένος. «Δεν καταλαβαίνω απόλυτα τι λέει εδώ». «Κοίταξε», είπε η Όι, «αυτό που είπε στην πραγματικότητα ο Διάβολος σ’ εκείνη τη γυναίκα δεν ήταν ότι ο Θεός τής είπε ψέματα, προκειμένου να την κρατήσει υποταγμένη, και ότι θα μπορούσε να είναι ανεξάρτητη από τον Θεό και να έχει τους δικούς της κανόνες;»

«Περίμενε ένα λεπτό Όι. Αναφέρεσαι ξανά και ξανά στον Διάβολο με τόση άνεση—αλλά, ποιος είναι;» «Ω, με συγχωρείς», είπε εκείνη, «θα έπρεπε να εξηγήσω. Προτού δημιουργήσει τα υλικά πράγματα, ο Θεός δημιούργησε πνευματικά πλάσματα, τους λεγόμενους αγγέλους, που διανοητικά αλλά και από άποψη δύναμης πλάστηκαν ανώτεροι από τον άνθρωπο. Όπως και ο άνθρωπος έτσι κι αυτοί διέθεταν ελεύθερη βούληση. Όπως και ο άνθρωπος είχαν τη δύναμη να φαντάζονται. Ένας απ’ αυτούς τους αγγέλους επέτρεψε στη φαντασία του να ξεπεράσει τα όρια που θέτει η οσιότητα προς τον Θεό. Σκέφτηκε πόσο ωραία θα ήταν αν είχε πολλούς ανθρώπους κάτω από την εξουσία του και την επιρροή του. Έτσι, έβαλε την πρώτη γυναίκα στον πειρασμό να ακολουθήσει τη δική του κατεύθυνση προσφέροντάς της απελευθέρωση από τον Θεό». «Α, τώρα καταλαβαίνω. Και κοίτα τι λέει στη συνέχεια: ‘Είδε η γυναίκα ότι το δέντρο ήταν καλό για βρώση, . . . και επιθυμητό το δέντρο . . . Και αφού πήρε από τον καρπό του έφαγε’. Αυτό είναι ενδιαφέρον—έθεσε τις δικές της ιδέες πάνω απ’ αυτό που είχε πει ο Θεός. Νόμιζε ότι είχε γίνει διαφωτιστής του εαυτού της ενώ στην πραγματικότητα περιερχόταν κάτω από την ψεύτικη διαφώτιση του Σατανά. Έπειτα, δες τι συνέβη: ‘Ο άντρας έφαγε κι αυτός και διώχτηκαν από τον κήπο οπότε δεν είχαν πρόσβαση στο δέντρο της ζωής για να αποκτήσουν την αιώνια ζωή’. Αυτό εμένα μου λέει κάτι. Είναι μια προειδοποίηση ενάντια στην τάση να διαφωτίζουμε εμείς τον εαυτό μας, ενάντια στην τάση να φιλοσοφούμε προς οποιαδήποτε κατεύθυνση που βρίσκεται σε αντίθεση με τον Θεό. Ή ίσως πρέπει να το θέσω διαφορετικά—το να οικοδομούμε μια θρησκεία πάνω σε απόψεις ανθρώπων, πάνω στη φιλοσοφία, δεν θα οδηγήσει σε αιώνια ζωή».

Ο Χαμ έμεινε σιωπηλός αρκετή ώρα, αλλά σκεφτόταν τα όσα είχε διαβάσει. Αυτά τον έκαναν να δει την αιτία της δυστυχίας και των παθημάτων μέσα από διαφορετικό πρίσμα και, το σπουδαιότερο, του έδειξαν μια διέξοδο. Το μυαλό του πήγε πίσω στον καιρό που είχε διαβάσει εκείνα τα γράμματα από τον πατέρα του. Στην αρχή είχε κατενθουσιαστεί, αλλά μετά ένιωσε ένα κενό μεγαλύτερο από ποτέ άλλοτε. Αισθάνθηκε ότι έριξε απλώς μια ματιά ή ότι γεύτηκε κάτι που του άνοιξε την όρεξη χωρίς να υπάρχει κάτι περισσότερο· αυτό τον άφησε με μια λαχτάρα για κάτι που δεν μπορούσε να προσδιορίσει, λαχτάρα για απαντήσεις σε ερωτήματα που δεν μπορούσε να διατυπώσει. Θυμόταν ακόμα την εποχή προτού παντρευτεί, όταν ήταν πολύ δυστυχισμένος. Δεν είχε σκεφτεί ποτέ να αυτοκτονήσει, όπως σκέφτονταν πολλοί, αλλά αισθανόταν ότι η ζωή ήταν στ’ αλήθεια γεμάτη δυστυχία και ότι δεν υπήρχε διέξοδος. Είχε διαβάσει, ή του είχαν πει—δεν θυμόταν τι απ’ τα δυο—ότι αυτή η ζωή που συνοδευόταν από τόση δυστυχία ήταν ανταπόδοση για τις αμαρτίες που διέπραξε κάποιος ως άτομο σε μια προηγούμενη ζωή. Αλλά είχε τις αμφιβολίες του σχετικά μ’ αυτό. Φαινόταν αντίθετο με τη δικαιοσύνη. Εκείνος δεν μπορούσε καν να θυμηθεί τι κακό είχε κάνει στην προηγούμενη ζωή του—και παρ’ όλα αυτά τώρα τιμωρούνταν γι’ αυτό! Είναι σαν να σε βάζουν στη φυλακή χωρίς να σου λένε ποιο νόμο παραβίασες. Πώς θα μπορούσε η δικαιοσύνη να επιβάλει κάποια τιμωρία αν η τιμωρία αυτή καθαυτή δεν είναι δίκαιη; Πώς αυτός θα μπορούσε να αποφύγει να επαναλάβει αυτές τις αμαρτίες αν δεν ήξερε καν ποιες ήταν οι αμαρτίες του; Όλα αυτά του άφηναν ένα αίσθημα ματαιότητας και απελπισίας και δεν είχε κανέναν στον οποίο να στραφεί για βοήθεια. Τώρα συνειδητοποιούσε τι ήταν αυτό που λαχταρούσε. Μια πηγή βοήθειας και διαφώτισης. Το γεγονός ότι διάβασε αυτά τα ευγενικά και τονωτικά γράμματα από τον πατέρα του, τον έκανε να συναισθανθεί πιο έντονα την ανάγκη για βοήθεια από κάποια εξωτερική πηγή. Εκείνο το γράμμα από τον Θεό που μόλις πριν από λίγο διάβαζε είχε αρχίσει να ικανοποιεί αυτή τη λαχτάρα του. Αισθάνθηκε τέτοια ευτυχία που ποτέ προηγουμένως δεν είχε νιώσει. Αυτή θα μπορούσε να αποτελεί μόνιμο χαρακτηριστικό της ζωής, μιας ζωής την οποία δεν θα κηλίδωνε ποτέ η αμαρτία ή ο θάνατος—αρκεί μόνο τα γράμματα αυτά να ήταν από τον Δημιουργό.

«Σκεφτόμουν», είπε ο Χαμ έπειτα από μια μακρά περίοδο σιωπής, «αυτό που ανέφερες προηγουμένως και το οποίο σου είπαν εκείνες οι κοπέλες: ότι ο άνθρωπος πλάστηκε για να ζει πάνω στη γη. Τα όσα διαβάσαμε μόλις τώρα το επιβεβαιώνουν. Καθώς η ανθρώπινη οικογένεια μεγάλωνε, εκείνος ο αρχικός κήπος θα επεκτεινόταν βαθμιαία μέχρι που ολόκληρη η γη θα γινόταν ένας κήπος. Το γεγονός ότι ο πρώτος άντρας και η πρώτη γυναίκα διώχτηκαν από το μέρος εκείνο που ήταν ήδη διαμορφωμένο σε κήπο φαίνεται πως δείχνει ότι είχαν χάσει το προνόμιο να μένουν έστω και προσωρινά σ’ αυτό το τελειοποιημένο, ή μάλλον διαμορφωμένο, κομμάτι της γης, ενώ τους επιτράπηκε να ζήσουν για λίγο στο τμήμα που δεν είχαν διαμορφώσει». «Πράγματι», απάντησε η Όι, «εκδιώχθηκαν από την οικογένεια του Θεού και ζούσαν στη γη σαν πάροικοι. Αλλά βλέπεις τι λέει στη συνέχεια, ότι ‘έκαναν παιδιά’. Ποια θα ήταν η υπόσταση εκείνων στα μάτια του Θεού;» «Υποθέτω ότι θα ήταν κι εκείνοι πάροικοι σαν τον Αδάμ και την Εύα», είπε ο Χαμ, «και ότι θα είχαν μολυνθεί από τη στασιαστική στάση των γονέων τους, αν και δεν είχαν απορρίψει τον Θεό ο καθένας προσωπικά». «Αυτό είναι αλήθεια», συμφώνησε η Όι, «και ο Ιεχωβά που είναι τόσο ελεήμων Θεός έχει υποσχεθεί να προμηθεύσει έναν τρόπο ώστε να απαλείψει το όνειδος πάνω από αυτά τα παιδιά που ζουν σαν πάροικοι και να τα επαναφέρει στην οικογένειά του ώστε να γίνει Πατέρας τους». «Αυτό εννοούσες λοιπόν Όι όταν έλεγες ότι βρήκες έναν Πατέρα. Το ανθρώπινο γένος θα σταματούσε να είναι γένος παροίκων και θα γινόταν μέρος της οικογένειας του Θεού.

»Λέει τίποτα για το θέμα που συζητάμε σ’ αυτό το γράμμα;» «Ναι, λέει, αλλά μόνο συνοπτικά. Θα πρέπει να διαβάσεις όλα τα γράμματα για να κατανοήσεις την όλη διευθέτηση. Κοίταξε Χαμ, δες τι λέει εδώ: ‘Μέσω του σπέρματός σου όλα τα έθνη της γης θα ευλογήσουν τους εαυτούς τους επειδή υπάκουσες στη φωνή μου’». «‘Το σπέρμα σου’—τι είναι αυτό;» ρώτησε ο Χαμ. «Αυτά τα λόγια ειπώθηκαν στον Αβραάμ ο οποίος έζησε πριν από 4.000 χρόνια περίπου, και ο οποίος είναι ο πρόγονος τόσο των Αράβων όσο και των Εβραίων. Ήταν ένας άνθρωπος ξακουστός για την πίστη του και την υπακοή του στον Ιεχωβά. Θα έπαιρνε πολλή ώρα να εξηγήσω ακόμη κι εκείνα που ξέρω εγώ γύρω από το ‘σπέρμα’, αλλά απ’ ό,τι καταλαβαίνω αυτό είναι το μέσο για να απαλειφθεί το όνειδος από τους απογόνους του Αδάμ και να τους προετοιμάσει για να γίνουν παιδιά του Ιεχωβά». «Αυτό σημαίνει ότι θα φέρνονταν έξω από την άγρια ζούγκλα αυτού του κόσμου μέσα στον κήπο του Θεού», είπε ο Χαμ. «Ναι, έτσι είναι», επιβεβαίωσε η Όι. «Μμμ», έκανε ο Χαμ, «το ανθρώπινο γένος ζει σε κάτι ανάλογο με ζούγκλα, από κοινωνικής πλευράς—καθένας ζει για τον εαυτό του. Πράγματι, ίσως υπάρχουν κάποιοι που προσπαθούν αληθινά να κάνουν το σωστό, αλλά σ’ ένα μεγάλο βαθμό οι προσπάθειές τους καταπνίγονται μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον που μοιάζει με ζούγκλα. Δεν υπάρχει κάποιος που να έχει αναλάβει ρόλο όμοιο μ’ αυτόν του αρχικηπουρού και ο οποίος να κατευθύνει όσους κάνουν το καλό με βάση ένα γενικό πρότυπο. Ξέρεις Όι, γίνεται ολοένα και πιο φανερό ότι το ανθρώπινο γένος χρειάζεται μια υπέρτατη, παγκοσμίως αποδεκτή κεφαλή, η οποία θα έχει υπό την επίβλεψή της τα πάντα και θα ενεργεί ως πατέρας. Μόνο εκείνος θα είναι σε θέση να ανταμείψει όσους πράττουν το καλό. Όσο για εκείνους που πράττουν το κακό, μια πατρική δύναμη η οποία θα τους αναχαίτιζε φαίνεται ακόμη πιο απαραίτητη προκειμένου να τους αποτρέψει από το να κατακυριεύουν ή ακόμη και να συντρίβουν εκείνους που κάνουν το καλό, πράγμα το οποίο έχει συμβεί σε μερικές χώρες υπό το καθεστώς διεφθαρμένων δικτατοριών. Τι θα πούμε για εκείνους που αδιόρθωτα πράττουν το κακό, Όι; Τι θα απογίνουν αυτοί;»

«Δεν θα έπρεπε να εξαλειφθούν;» απάντησε η Όι. «Πράγματι», συνέχισε ο Χαμ, «στον κόσμο σήμερα οι άνθρωποι αλληλοσκοτώνονται, είτε σε ατομική είτε σε εθνική κλίμακα. Νομίζω ότι αυτό είναι πέρα για πέρα λάθος. Αλλά σίγουρα ο Δημιουργός της ζωής θα μπορούσε με κάθε δικαίωμα να καταστρέψει εκείνους που αρνούνται να κάνουν το σωστό. Ποιος πατέρας θα επέτρεπε σ’ ένα λυσσασμένο σκυλί να τριγυρίζει μέσα στην αυλή του και να δαγκώνει τα παιδιά του; Σίγουρα η αποστολή του πατέρα δεν είναι απλώς να δώσει ζωή στα παιδιά του, αλλά και να τα φροντίζει και να τα προστατεύει από τους εχθρούς τους». Η Όι τότε είπε ξαφνικά: «Χαμ, απ’ ό,τι καταλαβαίνω, όλα όσα έλεγες είναι αυτά ακριβώς που διδάσκει η Αγία Γραφή. Όταν ο Ιεχωβά συνάξει την οικογένειά του στην αυλή του, που θα είναι ολόκληρη η γη, θα συνεχίσει τότε να ενδιαφέρεται γι’ αυτούς. Στην πραγματικότητα, το κύριο θέμα της Αγίας Γραφής είναι η Βασιλεία του Θεού, που αποτελεί το μέσο με το οποίο εκείνος θα επιτελέσει αυτά τα πράγματα».

Ο Χαμ έμεινε σιωπηλός επί αρκετή ώρα. Κατόπιν αντικρίζοντας την Όι τής είπε σαν να μέτραγε τα λόγια του: «ΑΝ ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΛΕΣ . . . ΑΠΟΔΕΙΧΤΟΥΝ ΑΛΗΘΙΝΑ . . . ΕΙΝΑΙ . . . ΤΑ ΠΙΟ ΥΠΕΡΟΧΑ ΚΑΛΑ ΝΕΑ . . . ΠΟΥ ΕΙΧΕ ΠΟΤΕ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ. Συμφωνείς Όι;» «Ξέρεις ότι συμφωνώ Χαμ. Το είδες. Γι’ αυτό με ρώτησες τι προάλλες πού οφείλεται η καλύτερη ατμόσφαιρα που επικρατεί στο σπίτι. Οφείλεται σ’ εμένα. Το παραδέχομαι· έχω αλλάξει. Ναι, από τότε που πρωτάρχισα να μαθαίνω τα καλά νέα άρχισα να έχω μια πραγματική ελπίδα για ένα λαμπρό μέλλον και μια καινούρια στάση απέναντι στη ζωή τώρα».

Ο Χαμ σηκώθηκε ξαφνικά, πήγε κοντά στην Όι και στάθηκε αντίκρυ της. Ενώ την κρατούσε από τους ώμους, είπε παροτρύνοντάς την: «Όι, τι θα ’λεγες εμείς οι δυο να αναζητήσουμε μαζί τον Πατέρα—συμφωνείς;» Το χαμόγελό της έδωσε την απάντηση.

ΑΓΑΠΗΤΟΙ ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ:

Πολύ πιθανόν να αναρωτιέστε πώς εξελίχθηκε η αναζήτηση του Χαμ και της Όι για τον Πατέρα. Αλλά θυμηθείτε παρακαλούμε ότι δεν πρόκειται για πραγματικά πρόσωπα· ωστόσο, ο Πατέρας, ο Δημιουργός, είναι πραγματικός, όπως και τα ζητήματα που περιλαμβάνονται. Γι’ αυτό παροτρύνουμε εσάς ατομικά να Τον αναζητήσετε. Κάνοντάς το αυτό θα βρείτε μεγάλη ευτυχία επειδή θα καταλάβετε τα πιο σημαντικά ζητήματα γύρω από τη ζωή και επειδή η ζωή σας θα αποκτήσει πραγματικά σκοπό.

Αλλά πώς μπορείτε να αναζητήσετε τον Πατέρα; Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά είναι πρόθυμοι να σας βοηθήσουν σ’ αυτόν τον τομέα μελετώντας την Αγία Γραφή μαζί σας χωρίς καμιά οικονομική επιβάρυνση. Παρακαλούμε να έρθετε σε επαφή μ’ εκείνους που ενδεχομένως σας έφεραν αυτό το βιβλιάριο ή να γράψετε απευθείας στους εκδότες.

[Εικόνα στη σελίδα 12]

Το δώρο ενός πατέρα στο γιο του

[Εικόνα στη σελίδα 13]

Το δώρο ενός άλλου Πατέρα στα παιδιά του

[Εικόνα στη σελίδα 18]

Γιατί δεν μπορούν τα εργοστάσια που παράγουν ζάχαρη να είναι σαν αυτό το εργοστάσιο παραγωγής μελιού—αποδοτικά, καθαρά και όμορφα;

[Εικόνα στη σελίδα 21]

Ανώτερη από ένα ελικόπτερο