Ένας Χείμαρρος από Τεχνητές Χημικές Ουσίες

ΑΥΤΟΣ ο αιώνας θα μπορούσε κάλλιστα να αποκληθεί η εποχή της χημείας. Οι τεχνητές χημικές ενώσεις έχουν αλλάξει τη ζωή μας. Τα σπίτια, τα γραφεία και τα εργοστάσιά μας είναι γεμάτα από αεροζόλ, τεχνητά γλυκαντικά, καλλυντικά, βαφές, μελάνια, χρώματα, παρασιτοκτόνα, φαρμακευτικά προϊόντα, πλαστικά, ψυκτικές ουσίες, συνθετικά υφάσματα—ο σχετικός κατάλογος θα μπορούσε να γεμίσει τόμους.

Για να καλυφτεί η παγκόσμια ζήτηση αυτών των προϊόντων, η ετήσια παραγωγή χημικών ουσιών σε όλο τον κόσμο, σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (WHO), ανέρχεται περίπου στο 1,5 τρισεκατομμύριο δολάρια (περ. 465 τρισ. δρχ.). Η WHO αναφέρει ότι κάπου 100.000 χημικές ουσίες κυκλοφορούν τώρα στην αγορά και ότι κάθε χρόνο προστίθενται από 1.000 ως 2.000 καινούριες.

Ωστόσο, αυτός ο χείμαρρος από χημικές ουσίες εγείρει ερωτήματα σχετικά με το πώς αυτές επηρεάζουν το περιβάλλον καθώς και την ίδια μας την υγεία. Είναι σαφές ότι πλέουμε σε άγνωστα νερά. «Ανήκουμε όλοι σε μια πειραματική γενιά, και θα περάσουν δεκαετίες προτού οι επιδράσεις γίνουν γνωστές σε όλη τους την έκταση», είπε μια γιατρός.

Περισσότερες Χημικές Ουσίες, Περισσότεροι Κίνδυνοι;

Οι άνθρωποι που επηρεάζονται συχνότερα από τους χημικούς ρύπους, παρατηρεί η WHO, είναι «οι φτωχοί, αναλφάβητοι άνθρωποι με λίγη ή καμιά κατάλληλη εκπαίδευση και χωρίς τη στοιχειώδη ενημέρωση για τους κινδύνους που εγκυμονούν οι χημικές ουσίες στις οποίες εκτίθενται άμεσα ή έμμεσα κάθε ημέρα». Αυτό αληθεύει ιδιαίτερα για τα παρασιτοκτόνα. Όλοι, όμως, επηρεαζόμαστε από τις χημικές ουσίες.

Περίπου το 20 τοις εκατό από τα πηγάδια της Καλιφόρνιας, λέει το βιβλίο Μια Πράσινη Ιστορία του Κόσμου (A Green History of the World), έχουν επίπεδα μόλυνσης, η οποία προέρχεται εν μέρει και από παρασιτοκτόνα, που ξεπερνούν τα επίσημα όρια ασφαλείας. «Στη Φλόριντα», προσθέτει το βιβλίο, «1.000 πηγάδια έχουν κλείσει εξαιτίας της μόλυνσης· στην Ουγγαρία 773 πόλεις και χωριά έχουν νερό που είναι ακατάλληλο για κατανάλωση, στη Βρετανία δέκα τοις εκατό των υδροφόρων στρωμάτων είναι μολυσμένα σε βαθμό που ξεπερνάει τα όρια ασφαλείας της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας και σε τμήματα τόσο της Βρετανίας όσο και των Ηνωμένων Πολιτειών το νερό της βρύσης δεν μπορεί να δοθεί σε νεογέννητα επειδή περιέχει υψηλά επίπεδα νιτρικών αλάτων».

Ο υδράργυρος είναι μια άλλη χρήσιμη χημική ουσία, η οποία όμως είναι ενδεχομένως τοξική. Διαφεύγει στο περιβάλλον από πολλές και διάφορες πηγές—από τις καμινάδες των εργοστασίων μέχρι τους δισεκατομμύρια λαμπτήρες φθορισμού που υπάρχουν. Παρόμοια, ο μόλυβδος μπορεί να βρεθεί σε πολλά προϊόντα, από τα καύσιμα ως τα χρώματα. Αλλά όπως και ο υδράργυρος, έτσι και αυτός μπορεί να αποδειχτεί τοξικός, ιδιαίτερα για τα παιδιά. Η έκθεση σε μολυβδούχες αναθυμιάσεις μπορεί να μειώσει μέχρι και κατά «τέσσερις βαθμούς το δείκτη νοημοσύνης» του μέσου παιδιού, λέει μια αναφορά από το Κάιρο της Αιγύπτου.

Σύμφωνα με το Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον, κάθε χρόνο περίπου 100 τόνοι υδραργύρου, 3.800 τόνοι μολύβδου, 3.600 τόνοι φωσφορικών αλάτων και 60.000 τόνοι απορρυπαντικών καταλήγουν στη Μεσόγειο Θάλασσα ως αποτέλεσμα των ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Όπως είναι ευνόητο, αυτή η θάλασσα κινδυνεύει. Αλλά δεν είναι η μόνη. Μάλιστα, τα Ηνωμένα Έθνη ανακήρυξαν το 1998 Διεθνές Έτος Ωκεανού. Σε παγκόσμια κλίμακα, όλοι οι ωκεανοί αντιμετωπίζουν προβλήματα, ιδιαίτερα εξαιτίας της μόλυνσης.

Ενώ η χημική τεχνολογία μάς έχει δώσει πολλά επωφελή προϊόντα, η από μέρους μας χρήση και απόθεση πολλών από αυτά έχει σημαντικό κόστος για το περιβάλλον. Μήπως έχουμε κάνει τους εαυτούς μας, όπως είπε πρόσφατα ένας αρθρογράφος, «ομήρους της προόδου»;

[Πλαίσιο στη σελίδα 4]

Χημικές Ουσίες και Χημικές Αντιδράσεις

Ο όρος «χημικές» εφαρμόζεται σε όλες τις βασικές ουσίες οι οποίες απαρτίζουν τον κόσμο που μας περιβάλλει, περιλαμβανομένων των εκατό και πλέον θεμελιωδών στοιχείων, όπως είναι ο σίδηρος, ο μόλυβδος, ο υδράργυρος, ο άνθρακας, το οξυγόνο, το άζωτο. Οι χημικές ενώσεις, δηλαδή οι συνδυασμοί διαφορετικών στοιχείων, περιλαμβάνουν διάφορα πράγματα, όπως το νερό, τα οξέα, τα άλατα και τις αλκοόλες. Πολλές από αυτές τις ενώσεις έρχονται σε ύπαρξη μόνες τους.

Η «χημική αντίδραση» έχει οριστεί ως «η διεργασία στην οποία μια ουσία μετατρέπεται χημικά σε κάποια άλλη». Η φωτιά είναι χημική αντίδραση· μετατρέπει μια καύσιμη ουσία—το χαρτί, τη βενζίνη, το υδρογόνο, και ούτω καθεξής—σε μία ή περισσότερες τελείως διαφορετικές ουσίες. Πολλές χημικές αντιδράσεις λαβαίνουν χώρα αδιάκοπα, τόσο γύρω μας όσο και μέσα μας.

Χημικές Ουσίες—Φίλος και Εχθρός;

ΠΑΙΡΝΟΥΜΕ πολλές αποφάσεις στη ζωή ζυγίζοντας τα υπέρ και τα κατά. Παραδείγματος χάρη, πολλοί άνθρωποι αγοράζουν αυτοκίνητο για τις ευκολίες που προσφέρει. Αλλά, παρά τις ευκολίες αυτές, πρέπει να υπολογίσουν το κόστος που συνεπάγεται η ιδιοκτησία του αυτοκινήτου—τα ασφάλιστρα, τα τέλη κυκλοφορίας, την απώλεια της αξίας του λόγω παλαιότητας—καθώς και το κόστος συντήρησής του. Πρέπει επίσης να λάβουν υπόψη τους τον κίνδυνο τραυματισμού ή θανάτου εξαιτίας κάποιου ατυχήματος. Το ίδιο ισχύει σε μεγάλο βαθμό και με τις συνθετικές χημικές ουσίες—πρέπει κανείς να ζυγίζει τα υπέρ και τα κατά. Πάρτε για παράδειγμα τη χημική ουσία που ονομάζεται MTBE (μεθυλο-τριτοταγής βουτυλαιθέρας), ένα πρόσθετο καυσίμων το οποίο ενισχύει την καύση και περικόπτει τις εκπομπές καυσαερίων από τα οχήματα.

Κατά ένα μέρος, χάρη στο MTBE ο αέρας σε πολλές πόλεις των Ηνωμένων Πολιτειών είναι πιο καθαρός από όσο ήταν εδώ και χρόνια. Αλλά ο καθαρότερος αέρας «έχει το τίμημά του», αναφέρει το περιοδικό Νέος Επιστήμονας (New Scientist). Αυτό συμβαίνει επειδή το MTBE είναι ενδεχομένως καρκινογόνος ουσία και έχει διαρρεύσει από δεκάδες χιλιάδες υπόγειες δεξαμενές βενζίνης μολύνοντας συχνά τα υπόγεια ύδατα. Ως αποτέλεσμα, μια πόλη πρέπει τώρα να προμηθεύεται το 82 τοις εκατό του νερού της από αλλού, πράγμα που κοστίζει 3,5 εκατομμύρια δολάρια (περ. 1 δισ. δρχ.) το χρόνο! Το ίδιο περιοδικό λέει ότι αυτή η καταστροφή «θα μπορούσε να εξελιχθεί σε μια από τις σοβαρότερες περιπτώσεις μόλυνσης των υπόγειων υδάτων οι οποίες παρουσιάστηκαν στις Η.Π.Α. εδώ και χρόνια».

Ορισμένες χημικές ουσίες έχουν απαγορευτεί και έχουν αποσυρθεί εντελώς από την αγορά εξαιτίας της βλάβης που προκαλούν στο περιβάλλον και στην υγεία. “Αλλά γιατί”, ίσως ρωτήσετε, “συμβαίνει αυτό; Δεν ελέγχεται επισταμένα η τοξικότητα όλων των νέων χημικών ουσιών προτού αυτές τεθούν σε κυκλοφορία;”

Προβλήματα με τις Τοξικολογικές Εξετάσεις

Στην πραγματικότητα, οι έλεγχοι της τοξικότητας των χημικών ουσιών είναι ένα μείγμα επιστήμης και εικασιών. «Οι ειδικοί που καλούνται να εκτιμήσουν τους κινδύνους δεν ξέρουν πώς να καθορίσουν με ακρίβεια τα όρια μεταξύ “ασφαλούς” και “επισφαλούς” έκθεσης σε οποιαδήποτε χημική ουσία», λέει ο Τζόζεφ Β. Ρόντρικς στο βιβλίο του Υπολογισμένοι Κίνδυνοι (Calculated Risks). Αυτό αληθεύει ακόμη και για τα φάρμακα, πολλά από τα οποία παρασκευάζονται συνθετικά. «Ακόμη και ο πιο προσεκτικός έλεγχος», λέει Η Παγκόσμια Εγκυκλοπαίδεια του Βιβλίου (The World Book Encyclopedia), «δεν μπορεί να καταδείξει πάντα την πιθανότητα που υπάρχει να παρουσιάσει ένα φάρμακο κάποια απροσδόκητη παρενέργεια».

Τα εργαστήρια έχουν εγγενείς περιορισμούς. Λόγου χάρη, δεν μπορούν να αναπαραγάγουν επακριβώς τη συμπεριφορά που θα έχει μια χημική ουσία στον πολυποίκιλο και περίπλοκο εξωτερικό κόσμο. Ο κόσμος έξω από το εργαστήριο βρίθει από εκατοντάδες, ίσως και χιλιάδες, διαφορετικές συνθετικές χημικές ουσίες, πολλές από τις οποίες μπορούν να αλληλεπιδράσουν μεταξύ τους καθώς και με τα έμβια όντα. Μερικές από αυτές τις χημικές ουσίες είναι ακίνδυνες από μόνες τους, αλλά αν ενωθούν, έξω από τα σώματά μας ή μέσα σε αυτά, μπορούν να παραγάγουν καινούριες, τοξικές ενώσεις. Ορισμένες χημικές ουσίες γίνονται τοξικές, ακόμη και καρκινογόνες, μόνο αφότου υποστούν επεξεργασία από το μεταβολισμό του σώματος.

Πώς μπορούν να καθορίσουν οι ειδικοί που καλούνται να εκτιμήσουν τους κινδύνους αν μια χημική ουσία είναι ασφαλής, εφόσον υπάρχουν τόσες δυσκολίες; Η καθιερωμένη μέθοδος συνίσταται στο να χορηγείται μια υπολογισμένη δόση της χημικής ουσίας σε πειραματόζωα και στη συνέχεια να γίνεται προσπάθεια να εφαρμοστούν τα αποτελέσματα στους ανθρώπους. Είναι αυτή η μέθοδος πάντα αξιόπιστη;

Είναι Αξιόπιστες οι Δοκιμές σε Ζώα;

Εκτός από τα ηθικά ζητήματα που εγείρονται σχετικά με την κακομεταχείριση των ζώων, οι δοκιμές τοξικότητας σε ζώα εγείρουν και άλλα ερωτήματα. Λόγου χάρη, διαφορετικά ζώα αντιδρούν πολλές φορές τελείως διαφορετικά στις χημικές ουσίες. Μια μικρή δόση διοξίνης, η οποία είναι πολύ τοξική, σκοτώνει ένα θηλυκό ινδικό χοιρίδιο, αλλά αυτή η δόση πρέπει να αυξηθεί 5.000 φορές για να σκοτώσει ένα χάμστερ! Ακόμη και είδη που συγγενεύουν στενά, όπως οι αρουραίοι και τα ποντίκια, αντιδρούν διαφορετικά σε πολλές χημικές ουσίες.

Αν, λοιπόν, η αντίδραση ενός είδους ζώου δεν αποτελεί βέβαιη ένδειξη για την αντίδραση κάποιου άλλου είδους, πόσο σίγουροι μπορούν να είναι οι ερευνητές ότι μια συγκεκριμένη χημική ουσία θα γίνει ανεκτή χωρίς προβλήματα από τους ανθρώπους; Η αλήθεια είναι ότι δεν μπορούν να είναι απόλυτα σίγουροι.

Το έργο των χημικών είναι οπωσδήποτε δύσκολο. Πρέπει να ικανοποιούν τους ανθρώπους που θέλουν τα παρασκευάσματά τους, να κατευνάζουν εκείνους που ανησυχούν για την ευημερία των ζώων και να καθησυχάζουν τη δική τους συνείδηση σε σχέση με την ασφάλεια των προϊόντων τους. Για αυτούς τους λόγους, ορισμένα εργαστήρια πειραματίζονται τώρα δοκιμάζοντας τις χημικές ουσίες σε καλλιέργειες ανθρώπινων κυττάρων. Μόνο ο χρόνος θα δείξει, όμως, αν κάτι τέτοιο καθιστά δυνατή την παροχή αξιόπιστων εγγυήσεων όσον αφορά την ασφάλεια.

Όταν Αποτυχαίνουν οι Εργαστηριακοί Έλεγχοι

Το παρασιτοκτόνο DDT, το οποίο βρίσκεται ακόμη ευρέως στο περιβάλλον, αποτελεί παράδειγμα χημικής ουσίας που εσφαλμένα χαρακτηρίστηκε ασφαλής όταν τέθηκε για πρώτη φορά σε κυκλοφορία. Αργότερα, οι επιστήμονες έμαθαν ότι το DDT έχει την τάση να παραμένει στους οργανισμούς για μεγάλο διάστημα, πράγμα που ισχύει και για άλλες ουσίες οι οποίες ενδεχομένως είναι τοξικές. Ποιες είναι οι τραγικές συνέπειες αυτού του γεγονότος; Η τροφική αλυσίδα, η οποία αποτελείται από εκατομμύρια μικροσκοπικά πλάσματα, στη συνέχεια από τα ψάρια και τελικά από τα πουλιά, τις αρκούδες, τις ενυδρίδες και τα λοιπά, γίνεται μια ζωντανή χοάνη, μέσω της οποίας οι τοξίνες συγκεντρώνονται στους τελικούς καταναλωτές. Σε κάποια περίπτωση, ένας πληθυσμός από βουτηχτάρες, κάποιο είδος υδρόβιων πουλιών, δεν μπόρεσε να εκκολάψει ούτε ένα πουλάκι επί δέκα και πλέον χρόνια!

Αυτές οι βιολογικές χοάνες είναι τόσο αποτελεσματικές ώστε μερικές χημικές ουσίες, οι οποίες μόλις και μετά βίας ανιχνεύονται στο νερό, παρουσιάζουν απίστευτα υψηλές συγκεντρώσεις στους τελικούς καταναλωτές. Κλασικό παράδειγμα είναι οι φάλαινες μπελούγκα που ζουν στον ποταμό Σεν Λοράν της Βόρειας Αμερικής. Τα τοξικά τους επίπεδα είναι τόσο υψηλά ώστε, όταν πεθαίνουν, πρέπει να έχουν την ίδια αντιμετώπιση με τα επικίνδυνα απόβλητα!

Έχει διαπιστωθεί ότι ορισμένες χημικές ουσίες που υπάρχουν σε πολλά ζώα μεταμφιέζονται σε ορμόνες. Και μόνο πρόσφατα άρχισαν να ανακαλύπτουν οι επιστήμονες την ύπουλη τοξική επίδραση που μπορούν να έχουν αυτές οι χημικές ουσίες.

Χημικές Ουσίες που Μιμούνται τις Ορμόνες

Οι ορμόνες είναι σημαντικοί χημικοί αγγελιοφόροι στο σώμα. Μεταφέρονται μέσω της κυκλοφορίας του αίματός μας σε άλλα μέρη του σώματός μας, όπου είτε διεγείρουν είτε καταστέλλουν κάποια λειτουργία, όπως τη σωματική ανάπτυξη ή τους κύκλους της αναπαραγωγής. Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι, σύμφωνα με όσα δηλώνει ένα έντυπο που εξέδωσε πρόσφατα η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (WHO), «ένας ταχύτατα αυξανόμενος όγκος επιστημονικών αποδείξεων» πιστοποιεί πως ορισμένες συνθετικές χημικές ουσίες, όταν εισέρχονται στο σώμα, παρεμποδίζουν το έργο των ορμονών είτε με το να τις μιμούνται με επιβλαβή τρόπο είτε με το να τις δεσμεύουν.

Στις εν λόγω χημικές ουσίες συγκαταλέγονται τα PCB,a οι διοξίνες, τα φουράνια και μερικά παρασιτοκτόνα, στα οποία περιλαμβάνονται τα υπολείμματα του DDT. Αυτές οι χημικές ουσίες, που ονομάζονται ενδοκρινικοί απορρυθμιστές, μπορούν να απορρυθμίζουν τις φυσιολογικές λειτουργίες του ενδοκρινικού συστήματος του σώματος, το οποίο είναι η πηγή των ορμονών.

Μια ορμόνη που μιμούνται αυτές οι χημικές ουσίες είναι το οιστρογόνο, η ορμόνη του θηλυκού φύλου. Κάποια μελέτη που δημοσιεύτηκε στο ιατρικό περιοδικό Παιδιατρική (Pediatrics) υποδεικνύει ότι η όλο και συχνότερη εμφάνιση πρόωρης ήβης σε πολλά κορίτσια θα μπορούσε να σχετίζεται με προϊόντα περιποίησης μαλλιών που περιέχουν οιστρογόνο, καθώς και με χημικές ουσίες του περιβάλλοντος οι οποίες μιμούνται το οιστρογόνο.

Η έκθεση ενός αρσενικού όντος σε ορισμένες χημικές ουσίες, σε εποχή κρίσιμη για την ανάπτυξή του, μπορεί να έχει δυσμενείς επιδράσεις. «Διάφορα πειράματα έχουν δείξει», λέει μια έκθεση στο περιοδικό Ντισκάβερ (Discover), «ότι η επαφή με PCB σε κάποια συγκεκριμένη στιγμή στη διάρκεια της ανάπτυξής τους μπορεί να μετατρέψει τις αρσενικές χελώνες και τους αρσενικούς αλλιγάτορες σε θηλυκά ή ερμαφρόδιτα ζώα».

Επιπρόσθετα, οι χημικές τοξίνες καταστέλλουν το ανοσολογικό σύστημα, αφήνοντας τα ζώα πιο ευάλωτα στις ιογενείς λοιμώξεις. Πράγματι, οι ιογενείς λοιμώξεις φαίνεται ότι εξαπλώνονται ευρύτερα και ταχύτερα από ποτέ άλλοτε, ιδιαίτερα μεταξύ των ζώων που βρίσκονται ψηλά στην τροφική αλυσίδα, όπως είναι τα δελφίνια και τα θαλασσοπούλια.

Σε σχέση με τους ανθρώπους, τα παιδιά είναι εκείνα που επηρεάζονται περισσότερο από τις χημικές ουσίες οι οποίες μιμούνται τις ορμόνες. Πριν από μερικά χρόνια, στην Ιαπωνία, παιδιά που γεννήθηκαν από γυναίκες οι οποίες είχαν καταναλώσει ρυζέλαιο μολυσμένο από PCB «έπασχαν από καθυστέρηση της φυσικής και της διανοητικής ανάπτυξης, αντιμετώπιζαν προβλήματα συμπεριφοράς όπως είναι η μειωμένη κινητική δραστηριότητα και η υπερκινητικότητα, είχαν αφύσικα μικρό πέος και ο δείκτης νοημοσύνης τους ήταν πέντε βαθμούς κάτω από το μέσο όρο», αναφέρει το περιοδικό Ντισκάβερ. Εξετάσεις που έγιναν στην Ολλανδία και στη Βόρεια Αμερική σε παιδιά τα οποία είχαν εκτεθεί σε υψηλά επίπεδα PCB έδειξαν παρόμοιες δυσμενείς επιδράσεις στη φυσική και στη διανοητική τους ανάπτυξη.

Σχετική με αυτές τις χημικές ουσίες, αναφέρει η WHO, ίσως να είναι και η αύξηση που παρουσιάζουν μεταξύ αντρών και γυναικών οι «ορμονικά ευαίσθητοι» καρκίνοι, όπως ο καρκίνος του μαστού, του όρχεος και του προστάτη. Εκτός από αυτό, σε αρκετές χώρες, η αποδεδειγμένα συνεχιζόμενη μείωση της κατά μέσο όρο περιεκτικότητας του σπέρματος των αντρών σε σπερματοζωάρια, καθώς και της ποιότητας του σπέρματος, μπορεί να σχετίζεται με την αυξημένη χρήση χημικών ουσιών. Σε ορισμένες χώρες, η κατά μέσο όρο περιεκτικότητα του σπέρματος σε σπερματοζωάρια έχει σχεδόν υποδιπλασιαστεί μέσα σε 50 χρόνια!

Στο προηγούμενο άρθρο παρατέθηκαν τα λόγια κάποιας γιατρού, σύμφωνα με την οποία είμαστε «μια πειραματική γενιά». Φαίνεται ότι έχει δίκιο. Βέβαια, είναι αλήθεια ότι πολλά από τα χημικά μας παρασκευάσματα αποδείχτηκαν επωφελή, αλλά δεν μπορούμε να πούμε το ίδιο για άλλα. Είναι σοφό, λοιπόν, να αποφεύγουμε την περιττή έκθεση σε χημικές ουσίες που μπορούν να μας βλάψουν. Προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι πολλές από αυτές μπορεί να βρίσκονται μέσα στα σπίτια μας. Το επόμενο άρθρο μας εξετάζει τι μπορούμε να κάνουμε για να προστατευτούμε από ενδεχομένως επικίνδυνες χημικές ουσίες.

[Υποσημειώσεις]

Πόσο Τοξικό Είναι το Σπίτι Σας;

ΜΙΑ πρόσφατη μελέτη στην οποία περιλήφθηκαν πάνω από 3.000 άτομα στις Ηνωμένες Πολιτείες και στον Καναδά, σύμφωνα με το περιοδικό Σαϊεντίφικ Αμέρικαν (Scientific American), έδειξε ότι «οι περισσότεροι πολίτες ήταν πολύ πιθανό να έχουν τη μεγαλύτερη επαφή με ενδεχομένως τοξικούς ρύπους . . . μέσα στους χώρους τους οποίους οι ίδιοι συνήθως θεωρούν ουσιαστικά απρόσβλητους από τη μόλυνση, όπως είναι τα σπίτια, τα γραφεία και τα αυτοκίνητα». Οι κυριότερες πηγές μόλυνσης του αέρα μέσα στα σπίτια ήταν οι αναθυμιάσεις τις οποίες αναδίδουν συνηθισμένα προϊόντα, όπως τα υλικά καθαρισμού, τα σκευάσματα για την καταπολέμηση του σκόρου, τα οικοδομικά υλικά, τα καύσιμα, τα αποσμητικά και τα απολυμαντικά, καθώς και οι χημικές ουσίες οι οποίες βρίσκονταν σε ρούχα που τα άτομα είχαν πάρει από το στεγνοκαθαριστήριο και σε καινούριες συνθετικές ταπετσαρίες επίπλων.

«Η γρίπη του διαστήματος», μια αρρώστια από την οποία προσβάλλονταν οι αστροναύτες προτού ανακαλυφτεί το αίτιο που την προκαλούσε, οφειλόταν σε τέτοιου είδους αναθυμιάσεις ή «έκλυση αερίων». Την έκλυση αερίων την αντιλαμβάνεστε όταν κάθεστε μέσα σε ένα καινούριο αυτοκίνητο ή όταν περνάτε δίπλα από τα ράφια με τα προϊόντα καθαρισμού στο σούπερ μάρκετ, παρ’ όλο που αυτά βρίσκονται σε σφραγισμένες συσκευασίες. Όταν, λοιπόν, ένα σπίτι είναι ερμητικά κλειστό για να μην μπει, ας πούμε, το χειμωνιάτικο κρύο, η έκλυση αερίων από διάφορες χημικές ουσίες μπορεί να συντελέσει στο να φτάσει η μόλυνση των εσωτερικών χώρων σε επίπεδα τα οποία ξεπερνούν κατά πολύ τη μόλυνση που υπάρχει έξω.

Τα παιδιά, ιδιαίτερα τα νήπια, είναι τα πιο ευάλωτα άτομα στους ρύπους των εσωτερικών χώρων, λέει η καναδική εφημερίδα Μέντικαλ Ποστ (Medical Post). Βρίσκονται πιο κοντά στο πάτωμα από ό,τι οι μεγάλοι· αναπνέουν πιο γρήγορα από τους ενηλίκους· περνούν μέχρι και το 90 τοις εκατό του χρόνου τους σε κλειστούς χώρους· και, επειδή τα όργανά τους δεν έχουν ωριμάσει ακόμη, τα σώματά τους είναι πιο ευπαθή στις τοξίνες. Απορροφούν περίπου το 40 τοις εκατό του προσλαμβανόμενου μολύβδου, ενώ οι ενήλικοι απορροφούν περίπου το 10 τοις εκατό.

Διατήρηση Ισορροπημένης Στάσης

Εφόσον η παρούσα γενιά ανθρώπων έχει εκτεθεί στις χημικές ουσίες σε βαθμό άνευ προηγουμένου, έχουμε ακόμη πολλά να μάθουμε όσον αφορά τις σχετικές επιδράσεις, γι’ αυτό και οι επιστήμονες παραμένουν επιφυλακτικοί. Το να εκτίθεται κάποιος σε χημικές ουσίες δεν συνεπάγεται αυτόματα ότι θα προσβληθεί από καρκίνο ή θα πεθάνει. Μάλιστα, οι περισσότεροι άνθρωποι φαίνεται να τα καταφέρνουν αρκετά καλά, πράγμα που τιμάει τον Δημιουργό του θαυμαστού ανθρώπινου σώματος. (Ψαλμός 139:14) Εντούτοις, πρέπει να λαμβάνονται λογικά προληπτικά μέτρα, ιδιαίτερα αν ερχόμαστε σε τακτική επαφή με ενδεχομένως τοξικές χημικές ουσίες.

Το βιβλίο Χημική Επιφυλακή! (Chemical Alert!) λέει ότι «μερικές χημικές ουσίες είναι τοξικές με την έννοια ότι διαταράσσουν την ισορροπία των λειτουργιών [του σώματος] και με αυτόν τον τρόπο προκαλούν ασαφή συμπτώματα, τα οποία μπορούν να περιγραφούν απλώς ως αίσθημα γενικής αδιαθεσίας». Η μείωση της έκθεσής μας σε ενδεχομένως επιβλαβείς χημικές ουσίες δεν απαιτεί κατ’ ανάγκη μεγάλες αλλαγές στον τρόπο ζωής μας, αλλά μόνο μικρές μετατροπές στο καθημερινό μας πρόγραμμα. Παρακαλούμε προσέξτε τις υποδείξεις που υπάρχουν στο πλαίσιο της σελίδας 8. Μερικές από αυτές μπορεί να σας βοηθήσουν.

Εκτός από το να παίρνουμε λογικά προληπτικά μέτρα όσον αφορά τις χημικές ουσίες, βοηθάμε τον εαυτό μας όταν αποφεύγουμε και να ανησυχούμε υπερβολικά, ιδιαίτερα σε σχέση με πράγματα τα οποία δεν μπορούμε να ελέγξουμε. «Η ήρεμη καρδιά είναι η ζωή της σάρκας», λέει η Αγία Γραφή στο εδάφιο Παροιμίες 14:30.

Ωστόσο, πολλοί άνθρωποι υποφέρουν και αρρωσταίνουν, και μάλιστα μερικές φορές πεθαίνουν, από τις χημικές τοξίνες.a Όπως και τα εκατομμύρια των ανθρώπων οι οποίοι υποφέρουν σήμερα από τόσες άλλες αιτίες, τα άτομα που πάσχουν από ασθένειες οι οποίες σχετίζονται με τις χημικές ουσίες έχουν κάθε λόγο να αποβλέπουν στο μέλλον, διότι σύντομα η γη θα απαλλαχτεί από τοξίνες που βλάπτουν τους κατοίκους της. Ακόμη και οι «τοξικές» σκέψεις, μαζί με εκείνους που τις καλλιεργούν, θα είναι πράγματα του παρελθόντος, όπως δείχνει το τελευταίο άρθρο αυτής της σειράς.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο στη σελίδα 8]

Για ένα πιο Υγιεινό, Ασφαλέστερο Σπίτι

Η μείωση της έκθεσής σας σε ενδεχομένως τοξικές ουσίες συνήθως απαιτεί μόνο μικρές αλλαγές στον τρόπο ζωής σας. Ακολουθούν μερικές υποδείξεις που μπορεί να βρείτε υποβοηθητικές. (Για επιπρόσθετες, πιο συγκεκριμένες λεπτομέρειες, προτείνουμε να συμβουλευτείτε την τοπική σας βιβλιοθήκη.)

1. Να προσπαθείτε να αποθηκεύετε τις περισσότερες χημικές ουσίες που αναδίδουν ατμούς σε χώρο από τον οποίο δεν θα μολύνουν τον αέρα του σπιτιού σας. Αυτές οι χημικές ουσίες περιλαμβάνουν τη φορμαλδεΰδη και τα προϊόντα που περιέχουν πτητικούς διαλύτες, όπως είναι τα χρώματα, τα βερνίκια, οι κόλλες, τα παρασιτοκτόνα και τα διαλύματα καθαρισμού. Τα πτητικά παράγωγα του πετρελαίου αναδίδουν τοξικούς ατμούς. Σε αυτή την κατηγορία περιλαμβάνεται το βενζόλιο, σχετικά με το οποίο είναι γνωστό ότι η έκθεση σε υψηλές συγκεντρώσεις του για παρατεταμένες περιόδους προκαλεί καρκίνο, γενετικές ανωμαλίες και άλλες αναπαραγωγικές βλάβες.

2. Να έχετε καλό εξαερισμό σε όλα τα δωμάτια, χωρίς να παραλείπετε το μπάνιο. Οι υδρατμοί από το ντους μεταφέρουν στον αέρα ορισμένα πρόσθετα, όπως το χλώριο, που μπορεί να υπάρχουν στο νερό. Κάτι τέτοιο μπορεί να προκαλέσει συγκέντρωση χλωρίου, ακόμη και χλωροφορμίου.

3. Να σκουπίζετε τα πόδια σας πριν μπείτε μέσα. Αυτή η απλή κίνηση, λέει το περιοδικό Σαϊεντίφικ Αμέρικαν, μπορεί να μειώσει την ποσότητα μολύβδου σε ένα συνηθισμένο χαλί μέχρι και έξι φορές. Περιορίζει επίσης τα παρασιτοκτόνα, μερικά από τα οποία αποικοδομούνται γρήγορα όταν βρίσκονται έξω, στο φως του ήλιου, αλλά μπορεί να παραμείνουν επί χρόνια στα χαλιά. Κάτι άλλο που μπορείτε να κάνετε, πράγμα το οποίο αποτελεί έθιμο σε ορισμένα μέρη του κόσμου, είναι να βγάζετε τα παπούτσια σας. Μια καλή ηλεκτρική σκούπα, κατά προτίμηση κάποια που διαθέτει περιστροφική ψήκτρα, μπορεί επίσης να μειώσει τη μόλυνση στα χαλιά.

4. Αν ψεκάσετε ένα δωμάτιο με παρασιτοκτόνο, να κρατήσετε οποιαδήποτε παιχνίδια μακριά από εκείνο το δωμάτιο τουλάχιστον δύο εβδομάδες, έστω και αν η ετικέτα του προϊόντος λέει ότι το δωμάτιο είναι ασφαλές μέσα σε μερικές ώρες μετά τον ψεκασμό. Οι επιστήμονες ανακάλυψαν πρόσφατα ότι οι πλαστικές ύλες και ο αφρός από τα οποία είναι φτιαγμένα μερικά παιχνίδια απορροφούν τα υπολείμματα των παρασιτοκτόνων στην κυριολεξία σαν σφουγγάρι. Τα παιδιά θα απορροφήσουν με τη σειρά τους τις τοξίνες μέσω του δέρματος και του στόματος.

5. Να κάνετε ελάχιστη χρήση παρασιτοκτόνων. Στο βιβλίο του Από την Εποχή της Σιωπηλής Άνοιξης (Since Silent Spring), ο Φρανκ Γκρέιαμ γράφει ότι τα παρασιτοκτόνα «έχουν κάποια χρησιμότητα στο σπίτι και στον κήπο, αλλά οι καμπάνιες πωλήσεων έχουν πείσει το μέσο νοικοκύρη των αστικών κέντρων ότι πρέπει να διαθέτει ολόκληρο οπλοστάσιο από χημικές ουσίες, ικανό να αποτρέψει ακόμη και επιδρομή αφρικανικών ακρίδων».

6. Να ξύσετε τα ξεφλουδισμένα μολυβδούχα χρώματα από όλες τις επιφάνειες και να τις ξαναβάψετε με αμόλυβδα χρώματα. Μην αφήνετε τα παιδιά να παίζουν μέσα σε σκόνη που έχει μολυνθεί από μολυβδούχα χρώματα. Αν υποψιάζεστε ότι υπάρχει μόλυβδος στις υδραυλικές εγκαταστάσεις, να αφήνετε τη βρύση του κρύου νερού να τρέχει λίγο, ώσπου να διαπιστώσετε ότι άλλαξε η θερμοκρασία του νερού, και να μην πίνετε νερό από τη βρύση του ζεστού νερού.—Περιβαλλοντικά Δηλητήρια στην Τροφή Μας (Environmental Poisons in Our Food).

Ποιος θα Καθαρίσει τη Γη Μας;

«ΠΡΟΒΛΕΠΩ ότι μέχρι το έτος 2025 η λέξη “μόλυνση” σε σχέση με τη βιομηχανία μας θα έχει εξαλειφθεί σε μεγάλο βαθμό από το λεξιλόγιο του έθνους μας». Αυτή την πρόβλεψη έκανε πρόσφατα ο πρόεδρος κάποιας εταιρίας χημικών προϊόντων. Εσείς πιστεύετε ότι θα συμβεί αυτό; Αν ναι, πώς θα γίνει κάτι τέτοιο;

Η επιθυμία για κέρδη είναι η αιτία για την οποία διάφορα επικίνδυνα προϊόντα καταλήγουν πολλές φορές στα ράφια των καταστημάτων. Παραδείγματος χάρη, οι νόμοι που αφορούν το εμπορικό απόρρητο επιτρέπουν στις βιομηχανίες παρασιτοκτόνων να κρατούν μυστική τη χημική σύνθεση ορισμένων προσοδοφόρων προϊόντων ονομάζοντας τα συστατικά τους «ανενεργά», ένας όρος που ερμηνεύεται εύκολα ως «ακίνδυνα». Εντούτοις, «τουλάχιστον 394 ανενεργά συστατικά έχουν χρησιμοποιηθεί ως ενεργά παρασιτοκτόνα», αναφέρει το περιοδικό Χημική Εβδομάδα (Chemical Week). Από αυτά τα συστατικά, 209 είναι επικίνδυνοι ρύποι, 21 έχουν χαρακτηριστεί επισήμως καρκινογόνα και 127 μπορεί να προκαλέσουν ασθένειες που σχετίζονται με την εργασία!

Είναι αλήθεια ότι οι έλεγχοι ασφαλείας που διεξάγουν οι κυβερνήσεις έχουν αποδειχτεί πολλές φορές ωφέλιμοι. Αλλά το κύριο μέλημα των κυβερνήσεων, λέει ένας συγγραφέας, είναι «η οικονομική ανάπτυξη και τα κέρδη από τη βιομηχανία». Έτσι, αντιμετωπίζουν συνέχεια ένα δίλημμα—οι κίνδυνοι σε αντιδιαστολή με τα οφέλη. Στην ουσία, το αποτέλεσμα είναι “ρυθμιζόμενη μόλυνση”.

Πού να στραφούμε, λοιπόν, για απαντήσεις; Μια Μάρτυρας του Ιεχωβά υπέβαλε αυτή την ερώτηση σε κάποια φιλική οικοδέσποινα. Εκφράζοντας την εμπιστοσύνη της στους ανθρώπινους ηγέτες και στους επιστήμονες, εκείνη απάντησε: «Αυτοί θα διορθώσουν τα πράγματα κάποια ημέρα».

«Αλλά τι είναι αυτοί;» ρώτησε η Μάρτυρας του Ιεχωβά. «Δεν είναι άνθρωποι σαν εσάς και εμένα; Μπορεί να είναι πιο μορφωμένοι, αλλά έχουν και αυτοί τους περιορισμούς τους, τις αδυναμίες τους. Κάνουν λάθη». Προσθέστε σε αυτό τα τεράστια προβλήματα που έχουν να αντιμετωπίσουν, καθώς και την απληστία και τη διαφθορά της ανθρώπινης κοινωνίας.

Πιστεύετε και εσείς ότι αυτοί θα διορθώσουν τα πράγματα; Η μακρά ιστορία της αποτυχίας των ανθρώπων να κάνουν κάτι τέτοιο δεν εμπνέει εμπιστοσύνη. Το περιοδικό Ζωή Έξω από το Σπίτι (Outdoor Life) ανέφερε: «Οι επιστήμονες και οι οργανισμοί τους είναι απείρως καλύτεροι στο να μελετούν τα προβλήματα της μόλυνσης παρά στο να τα θεραπεύουν». Τι πιθανότητες έχουν οι άνθρωποι να λύσουν αυτό το σοβαρό πρόβλημα;

Μπορούν οι Άνθρωποι να τα Καταφέρουν Μόνοι Τους;

Ο έλεγχος της χημικής μόλυνσης δεν είναι απλώς πρόβλημα των τοπικών αρχών. Αυτό συμβαίνει επειδή οι χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται σε κάποια χώρα επηρεάζουν τους ανθρώπους σε γειτονικές χώρες, ακόμη και τους ανθρώπους σε όλη τη γη! Και οι άνθρωποι δεν έχουν καταφέρει να συνεργαστούν για να λύσουν τέτοιου είδους παγκόσμια προβλήματα. Η Αγία Γραφή δείχνει γιατί συμβαίνει αυτό δηλώνοντας: «Ο άνθρωπος εξουσιάζει τον άνθρωπο προς βλάβη του». (Εκκλησιαστής 8:9) Γιατί δεν καταφέρνουν οι άνθρωποι να αυτοκυβερνηθούν; Και πάλι, η Αγία Γραφή εξηγεί: «Στον άνθρωπο που περπατάει δεν ανήκει το να κατευθύνει το βήμα του». (Ιερεμίας 10:23) Τι σημαίνει αυτό;

Σημαίνει ότι οι άνθρωποι δεν προορίζονταν ποτέ να αυτοκυβερνιούνται ανεξάρτητα από την κατεύθυνση του Θεού. Είναι αλήθεια ότι οι άνθρωποι έχουν κάνει σπουδαία πράγματα—έχουν χτίσει υπέροχα σπίτια, έχουν φτιάξει πρωτοποριακές συσκευές, μάλιστα έχουν πάει και στο φεγγάρι—και όμως είναι ανίκανοι να αυτοκυβερνηθούν χωρίς τη θεϊκή καθοδηγία. Αυτό διδάσκει η Αγία Γραφή, και η ιστορία αποδεικνύει την ακρίβεια της Αγίας Γραφής.

Μια Καθαρισμένη Γη—Με Ποιο Μέσο;

Ο Δημιουργός μας, ο Ιεχωβά Θεός, ενδιαφερόταν πάντα για το ανθρώπινο γένος και για αυτή τη γη, την οποία ετοίμασε για τον άνθρωπο. Όταν δημιούργησε τους ανθρώπους, τους έδωσε την εντολή να φροντίζουν τη γη και τη ζωή που υπάρχει σε αυτήν. (Γένεση 1:27, 28· 2:15) Αργότερα, μετά την παρακοή που έδειξε το πρώτο ζευγάρι στις κατευθύνσεις του, εκείνος έδωσε οδηγίες στο έθνος του αρχαίου Ισραήλ σχετικά με τη φροντίδα της γης, μεταξύ των οποίων ήταν και η απαίτηση να την αφήνουν να αναπαύεται επί έναν ολόκληρο χρόνο κάθε εφτά χρόνια. Αυτό της επέτρεπε να ανανεώνεται. (Έξοδος 23:11· Λευιτικό 25:4-6) Αλλά ο λαός εκδήλωσε απληστία και παρήκουσε τον Θεό. Υπέφεραν και οι ίδιοι και η γη.

Φυσικά, χημική μόλυνση του είδους που αντιμετωπίζουμε σήμερα δεν ήταν δυνατόν να υπάρξει τότε. Παρ’ όλα αυτά, η γη καταστράφηκε επειδή οι Ισραηλίτες δεν την άφηναν να αναπαύεται σύμφωνα με το σκοπό του Θεού, και υπέφεραν αθώοι άνθρωποι. Έτσι λοιπόν, ο Θεός επέτρεψε στους Βαβυλωνίους να κατακτήσουν τον Ισραήλ και να οδηγήσουν το έθνος σε εξορία στη Βαβυλώνα επί 70 χρόνια. Αυτή η τιμωρία επέτρεψε επίσης στη γη να αναπαυτεί ώστε να μπορέσει να αναζωογονηθεί.—Λευιτικό 26:27, 28, 34, 35, 43· 2 Χρονικών 36:20, 21.

Αυτή η ιστορία μάς διδάσκει ότι ο Θεός θεωρεί τους ανθρώπους υπόλογους για όσα κάνουν στη γη. (Ρωμαίους 15:4) Μάλιστα, ο Θεός υπόσχεται ότι θα “καταστρέψει εκείνους που καταστρέφουν τη γη”. (Αποκάλυψη 11:18) Είναι ενδεικτικό το ότι η Αγία Γραφή σκιαγραφεί το είδος των ανθρώπων που συντελούν σε αυτή την “καταστροφή”. Στα κυρίαρχα χαρακτηριστικά τους, όπως αυτά καταγράφονται στην Αγία Γραφή, στα εδάφια 2 Τιμόθεο 3:1-5, περιλαμβάνεται η μανία για χρήματα και η εγωπάθεια, μέχρι του σημείου να ενδιαφέρονται πολύ λίγο για τον Θεό και, κατ’ επέκταση, για τη δημιουργία του, στην οποία συγκαταλέγονται οι συνάνθρωποί τους.

Άρα, αυτά τα δύο Βιβλικά αποσπάσματα—τα εδάφια 2 Τιμόθεο 3:1-5 και Αποκάλυψη 11:18—μας βοηθούν να καταλήξουμε σε δύο βασικά συμπεράσματα. Πρώτον, οι μολυσμένες διάνοιες οδηγούν σε μια μολυσμένη γη. Και δεύτερον, ο Θεός θα επέμβει για να σώσει αυτόν τον πλανήτη και τους θεοφοβούμενους ανθρώπους όταν και οι δύο αυτές μορφές μόλυνσης φτάσουν στο αποκορύφωμά τους. Πώς θα επέμβει ο Θεός;

Μέσω του προφήτη του τού Δανιήλ, ο Θεός προείπε: «Στις ημέρες εκείνων των βασιλιάδων [αναφερόμενος προφανώς στις σημερινές κυβερνήσεις], ο Θεός του ουρανού θα εγκαθιδρύσει μια βασιλεία η οποία . . . θα συντρίψει και θα βάλει τέλος σε όλες αυτές τις βασιλείες και η ίδια θα παραμένει στους αιώνες». (Δανιήλ 2:44) Αυτή η Βασιλεία είναι μια πραγματική παγκόσμια κυβέρνηση. Ο Ιησούς Χριστός δίδαξε τους ακολούθους του να προσεύχονται για αυτή την κυβέρνηση λέγοντας: «Πρέπει, λοιπόν, να προσεύχεστε με αυτόν τον τρόπο: “Πατέρα μας που είσαι στους ουρανούς, . . . ας έρθει η βασιλεία σου. Ας γίνει το θέλημά σου, όπως στον ουρανό, έτσι και πάνω στη γη”».—Ματθαίος 6:9, 10.

Υπό τη στοργική επίβλεψη της Βασιλείας του Θεού, οι κάτοικοι της γης θα απολαύσουν το εξαιρετικό προνόμιο να κάνουν ολόκληρο τον πλανήτη παράδεισο. Ο αέρας θα είναι καθαρός και ευχάριστος, στα ρυάκια θα τρέχει γάργαρο νερό και το έδαφος θα σφύζει από ζωή απαλλαγμένη από τη μόλυνση. (Ψαλμός 72:16· Ησαΐας 35:1-10· Λουκάς 23:43) Κατόπιν, η Αγία Γραφή υπόσχεται: «Τα παλιά [οι αρρώστιες, τα παθήματα, η μόλυνση και τα πολλά άλλα «δεινά» που υπάρχουν σήμερα] δεν θα έρχονται στη μνήμη ούτε θα ανεβαίνουν στην καρδιά».—Ησαΐας 65:17.