ΕΙΝΑΙ καταπληκτικός από το ξεκίνημά του. Τρεις εβδομάδες μετά τη σύλληψη, ξεκινάει με 125.000 κύτταρα και κατόπιν αυξάνεται με ρυθμό 250.000 κυττάρων το λεπτό. Ο μικρός εγκέφαλος συνεχίζει την αλματώδη ανάπτυξή του μέχρι τη γέννηση οπότε ο αριθμός των κυττάρων πλησιάζει τα 100.000.000.000—όσα περίπου είναι και τα άστρα στο Γαλαξία μας!

Αλλά μήνες πριν από αυτό, ενώ ακόμη βρίσκεται στη μήτρα, ο εγκέφαλος του βρέφους έχει ήδη μπει σε λειτουργία. Καταγράφει ερεθίσματα που προέρχονται από το υδάτινο περιβάλλον του. Ακούει, γεύεται, έχει αίσθηση του φωτός, αντιδρά στο άγγιγμα, μαθαίνει και θυμάται. Τα συναισθήματα της μητέρας μπορούν να τον επηρεάσουν. Τα στοργικά λόγια ή η απαλή μουσική τον ηρεμούν. Τα θυμωμένα λόγια και η μουσική ροκ τον αναστατώνουν. Ο ρυθμικός χτύπος της καρδιάς της μητέρας τον γαληνεύει. Αλλά αν η καρδιά της μητέρας αρχίζει να χτυπά γρήγορα από φόβο, σύντομα η καρδιά του βρέφους διπλασιάζει το ρυθμό της. Η μητέρα που είναι σε απόγνωση μεταδίδει την ανησυχία της και στο βρέφος που βρίσκεται στη μήτρα της. Η ήρεμη μητέρα έχει και ήσυχο μωρό. Η χαρούμενη μητέρα μπορεί να κάνει το μωρό που είναι στην κοιλιά της να πηδάει από χαρά. Αυτά και άλλα πολλά κρατούν τον εγκέφαλο του βρέφους απασχολημένο. Είναι καταπληκτικός ακόμα και όταν βρίσκεται στη μήτρα.

Σχηματίζονται επιπρόσθετα νευρικά κύτταρα μετά τη γέννηση; Οι τελευταίες έρευνες απαντούν όχι. Εντούτοις, αναμφισβήτητα τα νευρικά κύτταρα συνεχίζουν να αναπτύσσονται με εντυπωσιακό ρυθμό σε μέγεθος, ενώ δημιουργούν τρισεκατομμύρια νέες συνδέσεις μεταξύ τους. Ο εγκέφαλος ενός βρέφους κατά τη γέννηση έχει μέγεθος ίσο μόνο με το ένα τέταρτο του εγκέφαλου ενός ενήλικου, αλλά το μέγεθός του τριπλασιάζεται στη διάρκεια του πρώτου έτους. Χρόνια πριν φτάσει στην εφηβική ηλικία, ο εγκέφαλος ζυγίζει 1.400 γραμμάρια, που είναι το βάρος του εγκέφαλου ενός ενήλικου. Αυτό δεν σημαίνει ότι περιέχει και τη γνώση ενός ενήλικου. Η γνώση δεν καθορίζεται από το βάρος του εγκέφαλου ή από τον αριθμό των κυττάρων του. Αντίθετα, αυτή φαίνεται ότι έχει σχέση με τον αριθμό των συνδέσεων, που λέγονται συνάψεις, και οι οποίες σχηματίζονται μεταξύ των νευρικών κυττάρων του εγκέφαλου.

Ο αριθμός τους είναι επίσης φοβερός! Μπορεί τελικά να σχηματιστούν ένα τετράκις εκατομμύριο συνδέσεις, αριθμός που σε ζαλίζει—δηλαδή το ένα ακολουθούμενο από 15 μηδενικά! Αλλά αυτό συμβαίνει μόνο αν ο εγκέφαλος δεχτεί αρκετά ερεθίσματα μέσω των πέντε ή περισσότερων αισθήσεων. Το περιβάλλον πρέπει να διεγείρει και τη διανοητική και τη συναισθηματική δράση γιατί αυτό είναι εκείνο που προκαλεί την ανάπτυξη του λεπτού δικτύου των δενδριτών. Οι δενδρίτες είναι μικροσκοπικές αποφυάδες, που μοιάζουν με ρίζες, οι οποίες διακλαδίζονται από τα νευρικά κύτταρα για να συνδεθούν με άλλα νευρικά κύτταρα.

Στη δημιουργία αυτών των συνδέσεων περιλαμβάνεται επίσης και ο παράγοντας του χρόνου: Οι συνδέσεις σχηματίζονται πολύ πιο γρήγορα στα νεαρά παρά στα ηλικιωμένα άτομα. Το ρητό, «Τώρα στα γεράματα, μάθε γέρο γράμματα», δεν είναι αληθινό. Αλλά όμως είναι δυσκολότερο να διδάξεις ένα ηλικιωμένο άτομο γράμματα. Στους ηλικιωμένους οι συνδέσεις μεταξύ των νευρικών κυττάρων σχηματίζονται με βραδύτερο ρυθμό και εξασθενούν γρηγορότερα. Ο σχηματισμός τους απαιτεί το ίδιο τίμημα όπως και στο παιδί—έκθεση σ’ ένα περιβάλλον πλούσιο σε ερεθίσματα. Το μυαλό πρέπει συνεχώς να βρίσκεται σε δραστηριότητα. Ποτέ να μη βυθιστεί μοιρολατρικά σε διανοητική ρουτίνα! Να μην πάρει ποτέ του σύνταξη!

Αλλά η καταπληκτική ανάπτυξη είναι εκείνη που συμβαίνει στον εγκέφαλο του βρέφους. Είναι σαν το σφουγγάρι που απορροφά ό,τι το περιβάλλει! Μέσα σε δυο χρόνια το μωρό μαθαίνει μια πολύπλοκη γλώσσα, απλώς με το να παραβρίσκεται σε περιβάλλον που μιλιέται αυτή η γλώσσα. Αν ακούει δυο γλώσσες, τις μαθαίνει και τις δυο. Αν μιλιούνται τρεις γλώσσες, μαθαίνει και τις τρεις. Ένας άντρας δίδαξε τα μικρά του παιδιά πέντε γλώσσες συγχρόνως—ιαπωνικά, ιταλικά, γερμανικά, γαλλικά και αγγλικά. Μια γυναίκα διευθέτησε ώστε η κόρη της να βρεθεί σε περιβάλλον που μιλιούνταν πολλές γλώσσες και μέχρι το παιδί να γίνει πέντε χρονών είχε μάθει να μιλάει άνετα οχτώ γλώσσες. Η εκμάθηση γλωσσών είναι συνήθως δύσκολη για τους ενήλικους, αλλά για τα μωρά είναι απλώς φυσιολογική.

Η γλώσσα είναι μόνο ένα παράδειγμα των ικανοτήτων που είναι γενετικώς προγραμματισμένες στον εγκέφαλο του βρέφους. Οι ικανότητες μουσικής και τέχνης, ο μυϊκός συντονισμός, η ανάγκη που νιώθουμε για νόημα και σκοπό, η συνείδηση και οι ηθικές αξίες, ο αλτρουισμός και η αγάπη, η πίστη και η ώθηση για λατρεία—όλα εξαρτώνται από ειδικευμένα συστήματα του εγκέφαλου. (Βλέπε Πράξεις 17:27.) Με άλλα λόγια, τα γενετικώς καθορισμένα δίκτυα των νευρικών κυττάρων είναι ειδικά προγραμματισμένα για να είναι επιδεκτικά στην ανάπτυξη αυτών και άλλων ικανοτήτων και δυνατοτήτων.

Ωστόσο, καταλαβαίνουμε ότι κατά τη γέννηση όλα αυτά είναι απλώς δυνατότητες, ικανότητες, προδιαθέσεις. Για να αναπτυχθούν πρέπει να δεχτούν ερεθίσματα. Θα πρέπει να υπάρχουν οι κατάλληλες εμπειρίες ή το περιβάλλον ή η απαιτούμενη μελέτη για να έρθουν σε ύπαρξη. Και για καλύτερα αποτελέσματα, ειδικά στην περίπτωση των βρεφών, θα πρέπει επίσης όλα αυτά να γίνουν στον κατάλληλό τους χρόνο.

Αλλά όταν το περιβάλλον είναι κατάλληλο και ο χρόνος είναι ο σωστός, συμβαίνουν καταπληκτικά πράγματα. Δεν μαθαίνουν απλώς γλώσσες, αλλά μαθαίνουν επίσης να παίζουν μουσικά όργανα, καλλιεργούν αθλητικές ικανότητες, εκπαιδεύονται οι συνειδήσεις τους, η αγάπη γίνεται μέρος του εαυτού τους και μπαίνει η βάση για αληθινή λατρεία. Όλα αυτά και πολλά, πολλά περισσότερα συμβαίνουν, γιατί ο εγκέφαλος του βρέφους σπέρνεται με καλό σπόρο και ποτίζεται με την αγάπη των γονέων.

Πρέπει να Γίνεις Μεγαλοφυΐα!

«Ο κόσμος θα μπορούσε να είναι γεμάτος πνευματικούς γίγαντες όπως ο Αϊνστάιν, ο Σαίξπηρ, ο Μπετόβεν και ο Λεονάρντο ντα Βίντσι αν διδάσκαμε τα βρέφη αντί τα παιδιά».—Δρ Γκλεν Ντομάν, διευθυντής των Ινστιτούτων για την Επίτευξη των Ανθρώπινων Δυνατοτήτων.

«Έτσι, κανένα παιδί δεν γεννιέται μεγαλοφυΐα και κανένα δεν γεννιέται κουτό. Όλα εξαρτώνται από τους ερεθισμούς που δέχονται τα κύτταρα του εγκέφαλου στη διάρκεια των αποφασιστικών χρόνων. Αυτά τα αποφασιστικά χρόνια είναι από τη γέννηση ως την ηλικία των τριών. Στο νηπιαγωγείο είναι πάρα πολύ αργά».—Μασάρου Ιμπιούκα, συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο Kindergarten Is Too Late! (Το Νηπιαγωγείο Έρχεται Πολύ Αργά!)

Η ΚΑΤΑΠΛΗΚΤΙΚΗ δυνατότητα που έχει ο εγκέφαλος ενός βρέφους φέρνει τους γονείς αντιμέτωπους με μια απόφαση. Πότε να αρχίσει η ειδική εκπαίδευση; Τι να τα διδάξουν; Σε τι ποσότητα; Με τι ρυθμό; Μερικά αποτελέσματα είναι θεαματικά: μικρά παιδιά ηλικίας δυο μέχρι πέντε χρονών διαβάζουν, γράφουν, μιλούν δυο ή περισσότερες γλώσσες, παίζουν στο βιολί και στο πιάνο κλασική μουσική, κάνουν ιππασία, κολυμπούν και κάνουν ασκήσεις γυμναστικής.

Στις περισσότερες περιπτώσεις ο στόχος είναι το πνεύμα μάλλον παρά το σώμα. Ένα παιδί δυο ετών ηλικίας μετράει ως το 100, κάνει προσθέσεις με ακρίβεια, έχει λεξιλόγιο 2.000 λέξεων, διαβάζει προτάσεις 5 λέξεων και έχει αναπτύξει τέλειο έλεγχο του τόνου της φωνής του. Ένα παιδί ηλικίας τριών χρονών κατονομάζει μέρη του κυττάρου καθώς του υποδεικνύονται σε έναν πίνακα: μιτοχόνδρια, ενδοπλασματικό δίκτυο, σώματα Γκόλτζι, κεντριόλια, κενοτόπια, χρωμοσώματα, κ.ο.κ. Ένα άλλο παιδί τριών χρονών ηλικίας παίζει βιολί. Ένα τεσσάρων χρονών μεταφράζει από ιαπωνικά και γαλλικά σε αγγλικά. Ένας εκπαιδευτικός που διδάσκει μαθηματικά σε μικρά παιδιά ισχυρίζεται: «Αν ρίξω 59 δραχμές στο πάτωμα, τα παιδιά μας θα μπορούσαν να σας πουν αμέσως ότι είναι 59 και όχι 58».

Ενώ μερικοί είναι ενθουσιασμένοι μ’ αυτή την εντατική εκπαίδευση, άλλοι έχουν επιφυλάξεις. Στη συνέχεια παραθέτουμε ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα των αντιδράσεων μερικών επαγγελματιών σ’ αυτό τον τομέα:

«Γενικά, τα αποδεικτικά στοιχεία δεν είναι ιδιαίτερα ευνοϊκά σχετικά με το να αρχίζει τόσο νωρίς η εκπαίδευση των παιδιών στις θεωρητικές επιστήμες. Υπάρχει πλήρης απόδειξη ότι αυτό είναι δυνατό να γίνει. Ωστόσο, το ζήτημα δεν είναι αν μπορεί να γίνει ή όχι, αλλά μάλλον, ποια είναι τα αποτελέσματα, τα άμεσα καθώς επίσης και τα μακροπρόθεσμα».

«Είναι μια θεωρία που μεταβάλλει τα παιδιά σε μικρούς ηλεκτρονικούς υπολογιστές, δεν τα αφήνει να πάρουν ανάσα».

«Τα παιδιά μαθαίνουν με το να παίρνουν την πρωτοβουλία και να εξερευνούν μόνα τους το περιβάλλον τους. Ίσως [πιέζοντάς τα προς την πνευματική ανάπτυξη] να παρεμβαίνουμε σε κάποια άλλη ανάπτυξη που βρίσκεται σε πρόοδο [όπως η συναισθηματική ανάπτυξη και η προσαρμογή στην κοινωνία]».

«Το μήνυμά μου είναι, προσέξτε μήπως εξισώσετε την εξυπνάδα με τη σωστή ανάπτυξη. Η διανοητική ανωτερότητα πολύ συχνά αποκτιέται σε βάρος της προόδου σε άλλους τομείς, που είναι ίδιας ή ακόμα και μεγαλύτερης σπουδαιότητας».

«Αυτή δεν είναι μια υγιής σχέση μεταξύ γονέα και παιδιού. Το μήνυμα που μεταδίδει στα παιδιά είναι ‘Σ’ αγαπώ γιατί είσαι έξυπνος’».

Χωρίς αμφιβολία υπάρχουν μερικοί γονείς που πιέζουν τα παιδιά τους, προσπαθώντας να τα κάνουν ‘παιδιά-θαύματα’ ή μεγαλοφυΐες. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις αυτό που κυριαρχεί είναι το εγώ των γονέων και η περηφάνια. Τα παιδιά χρησιμοποιούνται σαν βιτρίνα ενώ στην πραγματικότητα οι γονείς είναι εκείνοι που απολαμβάνουν την αντανάκλαση της δόξας. Ωστόσο, δεν φαίνεται να είναι αυτό το κίνητρο μερικών από τους πρωτοπόρους στον τομέα της πρώιμης μάθησης.

Ο Γκλεν Ντομάν, που αναφέρθηκε στην αρχή αυτού του άρθρου, είναι ενάντια στην ιδέα της παραγωγής σούπερ-μωρών. Ο στόχος του: «Να διδάξουμε όλους τους γονείς πώς να κάνουν τα παιδιά τους πολύ έξυπνα, άκρως ικανά, και γοητευτικά παιδιά». Η μάθηση πρέπει να ποικίλλει και να είναι διασκεδαστική για τα μωρά. Πρέπει να αναπτύσσονται διανοητικά, σωματικά και συναισθηματικά. Ο Ντομάν είναι αρνητικός στο θέμα των τεστ. «Τα τεστ είναι ενάντια στη μάθηση. Φέρνουν πολύ άγχος. Το να διδάσκεις ένα παιδί είναι σαν να του δίνεις ένα δώρο που φέρνει χαρά. Το να το περνάς από τεστ είναι σαν να του ζητάς ανταμοιβή—προκαταβολικά».

Η Μασάρου Ιμπιούκα, που αναφέρθηκε επίσης στην αρχή, όταν ρωτήθηκε αν η πρώιμη εκπαίδευση παράγει μεγαλοφυΐες, είπε: «Ο μοναδικός σκοπός της πρώιμης ανάπτυξης είναι να εκπαιδεύσουμε το παιδί να αποκτήσει μια προσαρμοστική διάνοια και ένα υγιές σώμα, και να είναι έξυπνο και ευγενικό».

Ο Σινίκι Σουζούκι, φημισμένος για την επιτυχία του στο να εκπαιδεύει παιδιά στο βιολί, είπε: «Αυτή η φράση ‘Εκπαίδευση για την Ανάπτυξη Ταλέντων’ δεν εφαρμόζεται μόνο στη γνώση ή στις τεχνικές ικανότητες αλλά επίσης στην ηθική, στην ανάπτυξη του χαρακτήρα, και στην εκτίμηση του ωραίου. Γνωρίζουμε ότι αυτά είναι ανθρώπινα χαρακτηριστικά που αποκτιούνται μέσω της εκπαίδευσης και του περιβάλλοντος. Έτσι, το κίνημά μας δεν ασχολείται στο να κάνει τα λεγόμενα ‘παιδιά-θαύματα’ ούτε έχει σκοπό να δώσει έμφαση στην ‘πρώιμη ανάπτυξη’. Θα πρέπει να το διατυπώσουμε ως ‘ολοκληρωμένη ανθρώπινη εκπαίδευση’».

Ο Σουζούκι θεωρεί την εξάσκηση που γίνεται με τη βία άκαρπη και ανεπιθύμητη. Όταν τον ρωτούν για πόσο χρόνο θα πρέπει να εξασκούνται τα παιδιά, ποτέ δεν βάζει αυστηρό πρόγραμμα. Λέει: «Είναι καλύτερα να εξασκούνται πέντε φορές την ημέρα για δυο λεπτά την κάθε φορά με προετοιμασία και καλή προσοχή, παρά να επιμένετε για μισή ώρα ενώ αυτά δεν έχουν καμιά διάθεση να συνεχίσουν». Η συνταγή του είναι: «Δυο λεπτά με κέφι, πέντε φορές την ημέρα».

Τότε λοιπόν, ποια είναι η κατάλληλη ισορροπία σχετικά με την πρώιμη μάθηση για το μικρό σας παιδί; Το άρθρο που ακολουθεί σας δίνει να εξετάσετε μερικές κατευθυντήριες γραμμές.

[Εικόνα στη σελίδα 5]

Μην πιέζετε. Η συνταγή του Σουζούκι: «Δυο λεπτά με κέφι, πέντε φορές την ημέρα»

Εκπαιδεύστε το Παιδί σας με το Σωστό Τρόπο—Και Κάντε το από τη Βρεφική Ηλικία!

«Η περίοδος της βρεφικής ηλικίας είναι χωρίς αμφιβολία η πιο πλούσια. Θα πρέπει να αξιοποιηθεί μέσω εκπαίδευσης με κάθε δυνατό και εφικτό τρόπο. Αν σπαταλήσουμε αυτή την περίοδο της ζωής δεν θα μπορέσουμε να την αντικαταστήσουμε ποτέ. Αντί να αγνοήσουμε αυτά τα πρώτα χρόνια, είναι καθήκον μας να τα καλλιεργήσουμε με τη μεγαλύτερή μας φροντίδα».—Δρ Αλέξις Κάρρελ.

ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ να προγραμματίζουμε και το μυαλό και την καρδιά. Οι άνθρωποι μπορεί να μένουν έκθαμβοι από τα καταπληκτικά κατορθώματα του μυαλού, αλλά ο Θεός κοιτάζει την καρδιά. Η γνώση που βρίσκεται στο κεφάλι έχει την τάση να φουσκώνει το άτομο με υπερηφάνεια· η αγάπη που βρίσκεται στην καρδιά είναι εκείνη που οικοδομεί. Τα έξυπνα μυαλά έχουν ανάγκη από καρδιές που έχουν αγάπη, επειδή «το στόμα μιλάει απ’ το περίσσεμα της καρδιάς». Απ’ αυτή τη συμβολική καρδιά επίσης, προέρχονται οι καλές και οι κακές πράξεις. (Ματθαίος 12:34, 35, Νεοελληνική Δημοτική Μετάφραση· 15:19· 1 Σαμουήλ 16:7· 1 Κορινθίους 8:1) Έτσι, ενώ είναι σπουδαίο να διεγείρουμε το μυαλό των παιδιών, είναι ακόμα πιο σπουδαίο να ενσταλάζουμε αγάπη στις καρδιές τους.

Υπάρχει μια έμφυτη προδιάθεση γι’ αυτό κατά τη γέννηση. Αυτό μπορεί να ονομαστεί ‘δέσιμο’. Η μητέρα κρατάει το μωρό της, το σφίγγει τρυφερά, το χαϊδεύει και φιλώντας το του μιλάει. Το μωρό, με τη σειρά του κοιτάζει αφοσιωμένο τη μητέρα του. Το ‘δέσιμο’ αναπτύσσεται. Το μητρικό ένστικτο διεγείρεται και το μωρό αισθάνεται ασφάλεια. Μερικές αυθεντίες σ’ αυτό το θέμα πιστεύουν ότι «τα πρώτα λίγα λεπτά και οι πρώτες ώρες μετά τη γέννηση του βρέφους είναι μια ευαίσθητη περίοδος η οποία είναι ιδανική για την ανάπτυξη στενής σχέσης μεταξύ γονέα και παιδιού».

Μια καλή αρχή, αλλά είναι μόνο η αρχή. Το βρέφος είναι αβοήθητο, και εξαρτάται κυρίως από τη μητέρα του για τις άμεσες ανάγκες του—σωματικές και συναισθηματικές. Χωρίς τροφή το μωρό λιμοκτονεί· αλλά μπορεί να λιμοκτονήσει και συναισθηματικά επίσης. Το τρυφερό σφίξιμο, το αγκάλιασμα, το κούνημα, το παιχνίδι, η τρυφερότητα—όλα είναι ερεθίσματα για την ανάπτυξη του εγκέφαλου. Αυτά τα ερεθίσματα παρομοιάζονται σαν τροφή που χρειάζεται ο εγκέφαλος. Χωρίς αυτά ο εγκέφαλος εξασθενεί και εμποδίζεται η ανάπτυξή του που είναι αναγκαία για τη ζωή. Κι αν τα στερηθεί αυτά μπορεί επίσης να γίνει εχθρικός, εγκληματικός και βίαιος. Η μητρική φροντίδα κατέχει θέση προτεραιότητας για το παιδί και για την κοινωνία—πολύ πιο σπουδαία από οποιαδήποτε κοσμική σταδιοδρομία!

Ο Ρόλος του Πατέρα

Ο πατέρας δεν εξαιρείται. Αν είναι παρών στη γέννα, τότε θα αρχίσει ο δεσμός μεταξύ πατέρα και βρέφους. Καθώς περνούν οι εβδομάδες και οι μήνες, η επίδραση του ρόλου του αυξάνεται με γοργό ρυθμό, όπως δείχνει ο Δρ Τ. Μπέρρυ Μπράζελτον που είναι ειδικός στον τομέα της ανάπτυξης του παιδιού.

«Κάθε παιδί έχει ανάγκη από μια μητέρα και έναν πατέρα», λέει, «και κάθε πατέρας μπορεί να προσφέρει κάτι το ξεχωριστό. Για το μωρό, η αυξημένη μητρική φροντίδα δεν μπορεί να αντικαταστήσει έναν δραστήριο και γεμάτο ενδιαφέρον πατέρα». Παραθέτει μια έκθεση που δείχνει τον διαφορετικό τρόπο που μεταχειρίζονται τα παιδιά οι μητέρες σε σύγκριση με τους πατέρες. «Οι μητέρες έχουν την τάση να είναι τρυφερές και όχι τόσο εκδηλωτικές σε χειρονομίες με τα μωρά τους. Απεναντίας, οι πατέρες είναι πιο παιχνιδιάρηδες, γαργαλούν και τσιμπούν τα μωρά τους περισσότερο απ’ όσο το κάνουν οι μητέρες».

Αλλά οι πατέρες κάνουν κάτι περισσότερο από το να είναι απλώς διασκεδαστικοί. Λέει ότι «εκεί που υπάρχει ένας δραστήριος πατέρας, το παιδί μεγαλώνει με καλύτερες επιδόσεις στο σχολείο, καλύτερη αίσθηση του χιούμορ και τα καταφέρνει καλύτερα στις σχέσεις του με τα άλλα παιδιά. Έχει περισσότερη εμπιστοσύνη στον εαυτό του κι έχει καλύτερα κίνητρα για μάθηση. Μέχρι την ηλικία των έξι ή εφτά χρονών, ο βαθμός νοημοσύνης του παιδιού θα είναι υψηλότερος».

Ο Ιεχωβά Θεός δίνει εντολή ότι πρέπει να υπάρχει μια στενή σχέση μεταξύ πατέρα και γιου όσον αφορά τη διδασκαλία: «Ούτοι οι λόγοι, τους οποίους εγώ σε προστάζω σήμερον, θέλουσιν είσθαι εν τη καρδία σου· και θέλεις διδάσκει αυτούς επιμελώς εις τα τέκνα σου, και περί αυτών θέλεις ομιλεί καθήμενος εν τη οικία σου και περιπατών εν τη οδώ και πλαγιάζων και εγειρόμενος». (Δευτερονόμιον 6:6, 7) Αποκλείεται η δημιουργία ενός χάσματος γενεών!

Εκπαίδευση από τη Βρεφική Ηλικία

Στη διάρκεια των ετών από τη γέννηση μέχρι την ηλικία των έξι, υπάρχουν διάφορα στάδια ή φάσεις στην ανάπτυξη των βρεφών: ο μυϊκός συντονισμός, η ικανότητα ομιλίας, τα συναισθηματικά προσόντα, η μνημονική ικανότητα, η ικανότητα σκέψης, η συνείδηση και άλλα. Καθώς ο εγκέφαλος του βρέφους αναπτύσσεται γρήγορα και αυτά τα στάδια φτάνουν με τη σειρά τους, τότε είναι ο κατάλληλος καιρός για να γίνει η εκπαίδευση στις διάφορες αυτές ικανότητες.

Τότε είναι που ο εγκέφαλος του βρέφους απορροφά αυτές τις ικανότητες και τα προσόντα ακριβώς όπως το σφουγγάρι απορροφά νερό. Του δείχνουν αγάπη, μαθαίνει να αγαπά. Του μιλούν και του διαβάζουν, μαθαίνει και να μιλάει και να διαβάζει. Του φοράνε τα σκι, γίνεται επιδέξιος σκιέρ. Στο έντιμο περιβάλλον αποκτά δίκαιες αρχές. Αν αυτά τα ευνοϊκά για μάθηση στάδια περάσουν χωρίς να γίνει η κατάλληλη εκπαίδευση, θα είναι πολύ πιο δύσκολο να αποκτήσει αργότερα αυτά τα προσόντα και τις ικανότητες.

Η Αγία Γραφή αναγνωρίζει το γεγονός αυτό, γι’ αυτό προτρέπει τους γονείς: «Εκπαίδευε το παιδίον εις την οδόν την οποίαν πρέπει να βαδίζη, και δεν θα απομακρυνθή από αυτήν ακόμη και όταν θα είναι γέρων». (Παροιμίαι 22:6, Αγία Γραφή, Ν. Λούβαρι-Α. Χαστούπη) Τα ερμηνευτικά σχόλια των Κέιλ και Ντέλιτζ το αποδίδουν ως εξής: «Δίδαξε το παιδί σύμφωνα με τον τρόπο Του». Η εβραϊκή λέξη που μεταφράζεται ‘εκπαιδεύω’ επίσης σημαίνει «δίνω την αρχική διδασκαλία» και αυτό εδώ δείχνει τα πρώτα στάδια της αρχικής διδασκαλίας που λαβαίνει το βρέφος. Δώστε την σύμφωνα με τις δυνατότητες του παιδιού, σύμφωνα με τον τρόπο του, σύμφωνα με τα στάδια της ανάπτυξης μέσα από τα οποία περνά. Αυτός είναι ο κατάλληλος καιρός για να την απορροφήσει εύκολα και ό,τι μαθαίνει σ’ αυτά τα χρόνια της διαμόρφωσής του πιθανόν να μην τα ξεχάσει ποτέ.

Αυτή είναι επίσης και η άποψη των περισσότερων μελετητών της ανθρώπινης ανάπτυξης: «Πουθενά στην έρευνα σχετικά με την ανάπτυξη του παιδιού δεν αποδείξαμε ότι έχουμε ισχυρή ικανότητα να μεταβάλλουμε τα αρχικά πρότυπα προσωπικότητας ή τις αρχικές κοινωνικές τάσεις». Παραδέχονται ότι μπορεί να συμβεί, αλλά «τις περισσότερες φορές δεν πραγματοποιείται πλήρης θεραπεία». Εντούτοις, έχουμε πολλές εξαιρέσεις όπου οι αλλαγές πραγματοποιούνται μέσω της δύναμης που έχει η αλήθεια του Θεού.—Εφεσίους 4:22, 24· Κολοσσαείς 3:9, 10.

Η γλώσσα είναι ένα καλό παράδειγμα στο ζήτημα της εκπαίδευσης στον κατάλληλο καιρό. Τα μωρά είναι γενετικώς προγραμματισμένα με την ικανότητα της ομιλίας, αλλά για να λειτουργήσει αυτό το ενσωματωμένο εγκεφαλικό κύκλωμα στην πλήρη απόδοσή του, το βρέφος πρέπει να εκτεθεί σε ήχους ομιλίας στο κατάλληλο στάδιο της ανάπτυξής του. Η ανάπτυξη των κέντρων ομιλίας φτάνει στο αποκορύφωμά της μεταξύ των μηνών 6 και 12 αν οι ενήλικοι μιλούν συχνά στο βρέφος. Μεταξύ των μηνών 12 και 18 αυτή η ανάπτυξη επιταχύνεται καθώς το βρέφος αντιλαμβάνεται ότι οι λέξεις έχουν νόημα.

Το βρέφος μαθαίνει λέξεις πριν ακόμα είναι σε θέση να τις πει. Στη διάρκεια του δεύτερου έτους της ζωής του, αυτό το είδος του δεκτικού, ή παθητικού, λεξιλογίου μπορεί να φτάσει από μερικές λέξεις σε πολλές εκατοντάδες. Ο απόστολος Παύλος υπενθύμισε στον Τιμόθεο ότι «από τη βρεφική σου ηλικία γνωρίζεις τη Γραφή». (2 Τιμόθεον 3:15, Νεοελληνική Δημοτική Μετάφραση) Πολύ πιθανόν να είχαν διαβάσει στον Τιμόθεο την Αγία Γραφή όταν αυτός ήταν ακόμα βρέφος και έτσι γνώριζε πολλές Γραφικές λέξεις προτού ακόμη είναι σε θέση να τις λέει.

Το σημείο είναι ότι υπάρχουν ορισμένα χρονικά διαστήματα κατά την ανάπτυξη του παιδιού οπότε αυτό μπορεί να μάθει εύκολα ορισμένα πράγματα, σχεδόν τα απορροφάει. Αν όμως, αυτός ο καιρός περάσει χωρίς να δοθούν τα αναγκαία ερεθίσματα, οι ικανότητες αυτές δεν θα αναπτυχθούν πλήρως. Αν, για παράδειγμα, τα παιδιά δεν ακούν καθόλου ομιλία μέχρις ότου περάσουν χρόνια, θα μάθουν, βέβαια, να μιλούν αργότερα αλλά με πολύ αργό ρυθμό και πολύ κόπο και συνήθως ποτέ δεν θα τα καταφέρουν ικανοποιητικά.

Διαβάζετε στο Παιδί σας από Τότε που Είναι Μωρό

Πότε να αρχίζετε; Από την αρχή. Διαβάζετε στο νεογέννητό σας. ‘Αλλά αυτό δεν θα καταλαβαίνει!’ Πότε αρχίσατε να του μιλάτε; ‘Μα, αμέσως φυσικά’. Μήπως καταλάβαινε τι του λέγατε; ‘Ε, όχι, αλλά . . .’ Τότε γιατί να μην του διαβάζετε;

Όταν έχετε το βρέφος στα γόνατά σας και το αγκαλιάζετε με το χέρι σας, κρατώντας το σφιχτά, αυτό αισθάνεται ασφάλεια, αισθάνεται ότι αγαπιέται. Το να του διαβάζετε είναι μια ευχάριστη εμπειρία. Του κάνει εντύπωση. Συνδέει την ανάγνωση μ’ ένα αίσθημα χαράς. Τα μωρά έχουν την τάση να μιμούνται, και οι γονείς είναι τα πρότυπα για μίμηση. Θέλει να σας αντιγράψει. Θέλει να διαβάσει. Κάνει ότι διαβάζει. Αργότερα, γεύεται τη χαρά που προσφέρει το διάβασμα.

Εξαιτίας αυτού έρχεται και ένα άλλο μεγάλο όφελος—συνήθως δεν γίνεται μανιώδης τηλεθεατής. Δεν κάθεται αποβλακωμένος να παρατηρεί χιλιάδες μαχαιρώματα, πυροβολισμούς, φόνους, βιασμούς, πορνείες και μοιχείες. Μπορεί να κλείσει την τηλεόραση, να ανοίξει ένα βιβλίο και να διαβάσει. Μεγάλο κατόρθωμα αυτή την εποχή που υπάρχει αγραμματοσύνη και πάθος για την τηλεόραση!

Χρειάζεται Χρόνος για να Αγαπάτε το Παιδί

Φυσικά, χρειάζεται χρόνος για να διαβάζετε στα παιδιά. Και χρειάζεται χρόνος για να παίζετε με το μωρό σας, να παίζετε παλαμάκια και κρυφτούλι, να το παρατηρείτε καθώς μεγαλώνει, καθώς εξερευνά το περιβάλλον του, όταν ανακαλύπτει καινούρια πράγματα, όταν ικανοποιεί την περιέργειά του και διεγείρει τη δημιουργικότητά του. Απαιτείται χρόνος για να είναι κάποιος γονέας. Και είναι καλύτερα να αρχίσετε ενώ τα παιδιά σας είναι μωρά. Τότε είναι που συνήθως αρχίζει το χάσμα των γενεών· σπάνια περιμένουν να φτάσουν ως την εφηβεία. Ο Ρόμπερτ Τζ. Κήσαν, που παίζει σ’ ένα παιδικό πρόγραμμα σαν Κάπταιν Κανγκουρώ, λέει πώς μπορεί να συμβεί αυτό:

«Ένα μικρό κορίτσι με το δάχτυλο στο στόμα, με την κούκλα αγκαλιά και με κάποια ανυπομονησία περιμένει τον ερχομό του γονιού της στο σπίτι. Θέλει να του πει κάποια εμπειρία που είχε παίζοντας με το κουβαδάκι της. Είναι ενθουσιασμένη που θα συμμεριστεί τη συγκίνηση που δοκίμασε αυτή τη μέρα. Η ώρα έρχεται και ο γονιός φτάνει. Εξαντλημένος από το άγχος που επικρατεί στον τόπο της εργασίας ο γονιός πολύ συχνά λέει στο παιδί, ‘Όχι τώρα, χρυσό μου. Είμαι απασχολημένος, πήγαινε να δεις τηλεόραση’. Είναι λέξεις που λέγονται πιο συχνά από οποιεσδήποτε άλλες σε πολλά αμερικανικά σπίτια, ‘Είμαι απασχολημένος, πήγαινε να δεις τηλεόραση’. Αν όχι τώρα, πότε; ‘Αργότερα’. Αλλά αυτό το αργότερα έρχεται σπάνια . . .

»Τα χρόνια περνούν και το κορίτσι μεγαλώνει. Την εφοδιάζουμε με παιχνίδια και ρούχα. Της δίνουμε ρούχα της αγαπημένης της φίρμας και ένα στερεοφωνικό, αλλά δεν της δίνουμε αυτό που θέλει περισσότερο απ’ όλα, το χρόνο μας. Τώρα είναι δεκατεσσάρων, τα μάτια της είναι ανέκφραστα, είναι βυθισμένη σε κάποια σκέψη. ‘Χρυσό μου, τι συμβαίνει; Μίλησέ μου, μίλησέ μου’. Είναι πολύ αργά. Πολύ αργά. Η αγάπη πέταξε. . . .

»Όταν λέμε στο παιδί, ‘Όχι τώρα, αργότερα’. Όταν του λέμε, ‘Πήγαινε να δεις τηλεόραση’. Όταν του λέμε, ‘Μη μου κάνεις τόσες πολλές ερωτήσεις’. Όταν αποτυχαίνουμε να δώσουμε στους νεαρούς μας το μοναδικό πράγμα που απαιτούν από εμάς, το χρόνο μας. Όταν αποτυχαίνουμε να αγαπήσουμε ένα παιδί. Δεν σημαίνει ότι είμαστε αδιάφοροι. Είμαστε απλώς πάρα πολύ απασχολημένοι για να αγαπήσουμε ένα παιδί».

Είναι αλήθεια, ότι η αγάπη για το παιδί απαιτεί χρόνο. Όχι απλώς χρόνο για να γεμίσετε το στομάχι του και να το ντύσετε, αλλά χρόνο για να γεμίσετε την καρδιά του με αγάπη. Όχι αγάπη με σταθμά και μέτρα, αγάπη με περιορισμούς, αλλά αγάπη που ξεχειλίζει, «απεριόριστη αγάπη», όπως την αποκαλεί ο Μπάρτον Λ. Γουάιτ, συγγραφέας του βιβλίου The First Three Years of Life (Τα Πρώτα Τρία Χρόνια της Ζωής). Αυτός είπε: «Είναι πολύ άσοφο από μέρους των εργαζόμενων γονέων να αναθέτουν την ανατροφή του παιδιού τους σε κάποιον άλλο, ειδικά στη φροντίδα που παρέχουν διάφορα κέντρα. Μου πέταξαν αρκετές ντομάτες εξαιτίας αυτής της δήλωσης, αλλά το μόνο πράγμα για το οποίο νοιάζομαι είναι το καλύτερο συμφέρον των μωρών». Το θεωρεί σαν «το καλύτερο συμφέρον των μωρών», και όμως αντιλαμβάνεται ότι αυτό το ιδανικό δεν είναι πάντα δυνατό να επιτευχθεί από οικονομική άποψη, εκεί όπου ο ένας ή ακόμα και οι δυο γονείς πρέπει να εργάζονται.

Διαπαιδαγώγηση—Ένα Λεπτό Θέμα!

Πολλές ντομάτες επίσης ρίχνουν και στην Αγία Γραφή εξαιτίας των συμβουλών που δίνει για την διαπαιδαγώγηση. «Ο φειδόμενος της ράβδου του μισεί τον υιόν του, ο δε αγαπών αυτόν φροντίζει να τον διαπαιδαγωγήση». (Παροιμίαι 13:24, Αγία Γραφή, Ν. Λούβαρι-Α. Χαστούπη) Στις υποσημειώσεις η New International Version Study Bible (Η Νέα Διεθνής Μετάφραση για τη Μελέτη της Βίβλου), λέει γι’ αυτό το εδάφιο: «ράβδος. Πιθανόν τρόπος του λέγειν για κάθε είδος διαπαιδαγώγησης». Το Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words (Το Ερμηνευτικό Λεξικό των Λέξεων της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης του Βάιν), ορίζει τη λέξη «ράβδος» σαν ένα «σκήπτρο, σαν ένα έμβλημα εξουσίας».

Η εξουσία των γονέων μπορεί να περιλαμβάνει και ξυλιές, αλλά πολύ συχνά αυτό δεν είναι αναγκαίο. Σύμφωνα με τα εδάφια 2 Τιμόθεον 2:24, 25, (Κριτικό Κείμενο) ο χριστιανός «δει . . . ήπιον είναι . . . προς πάντας . . . εν πραύτητι παιδεύοντα». Η λέξη «παιδεύω» που υπάρχει εδώ έχει σχέση με τη λέξη διαπαιδαγώγηση. Η διαπαιδαγώγηση πρέπει να δίνεται έχοντας υπόψη τα αισθήματα των παιδιών: «Και οι πατέρες, μη παροργίζετε τα τέκνα σας, αλλ’ εκτρέφετε αυτά εν παιδεία και νουθεσία Κυρίου [Ιεχωβά (ΜΝΚ)]».—Εφεσίους 6:4.

Οι ψυχολόγοι, προασπίζοντας την ανεκτικότητα, λένε ότι αν δείρεις το παιδί σου, το μισείς. Αυτό δεν είναι αλήθεια. Η ανεκτικότητα είναι μισητή. Έχει προκαλέσει μια παγκόσμια πλημμύρα νεανικών εγκλημάτων προξενώντας έτσι μεγάλο πόνο σε εκατομμύρια γονείς. Συμβαίνει αυτό που λέει το εδάφιο Παροιμίαι 29:15: «Παιδίον δε απολελυμένον καταισχύνει την μητέρα αυτού». Κάτω από τον τίτλο «Διαμάχη μεταξύ αυστηρών και ανεκτικών γονέων», η Δρ Τζόις Μπράδερς λέει:

«Μια πρόσφατη μελέτη που έγινε ανάμεσα σε 2.000 σχεδόν σπουδαστές της πέμπτης και της έκτης τάξης—μερικοί από τους οποίους είχαν ανατραφεί από αυστηρούς γονείς και άλλοι από ανεκτικούς—έδωσε μερικά καταπληκτικά αποτελέσματα. Τα παιδιά που είχαν διαπαιδαγωγηθεί με αυστηρότητα είχαν ανεπτυγμένο αυτοσεβασμό και καλή επιτυχία στον κοινωνικό και ακαδημαϊκό τομέα». Μήπως ένιωθαν κάποια έχθρα για τους αυστηρούς γονείς τους; Όχι, «πίστευαν ότι οι κανόνες που είχαν θέσει οι γονείς ήταν για το καλό των ίδιων των παιδιών και ότι ήταν ένας τρόπος έκφρασης της αγάπης των γονέων».

Ο Γουάιτ λέει ότι αν είστε αυστηρός με το παιδί σας, δεν πρέπει να φοβάστε ότι θα σας αγαπά λιγότερο από το αν ήσασταν επιεικής. Τα παιδιά στη διάρκεια των δυο πρώτων χρόνων της ζωής τους δεν απομακρύνονται εύκολα από εκείνους που έχουν την κύρια ευθύνη να τα φροντίζουν· ακόμη και αν τους δίνετε μερικές ξυλιές τακτικά, θα διαπιστώσετε πως εξακολουθούν να επιστρέφουν σ’ εσάς».

Το Καλύτερο απ’ Όλα τα Κηρύγματα

Είστε εσείς. Το παράδειγμά σας. Εσείς είστε το πρότυπο του παιδιού σας. Το παιδί προσέχει περισσότερο αυτό που είστε παρά αυτό που λέτε. Ακούει τα λόγια σας, αλλά μιμείται τις πράξεις σας. Το παιδί σας είναι μιμητικό. Έτσι, τι θέλετε να γίνει το παιδί σας; Στοργικό, ευγενικό, γενναιόδωρο, μελετηρό, έξυπνο, εργατικό, μαθητής του Ιησού, λάτρης του Ιεχωβά; Οτιδήποτε θέλετε να γίνει, να γίνετε πρώτα εσείς ο ίδιος.

Έτσι, εκπαιδεύστε το παιδί σας από τη βρεφική ηλικία, τότε που ο εγκέφαλός του αναπτύσσεται γρήγορα και απορροφάει τις πληροφορίες και τα αισθήματα για να γεμίσει το μυαλό και την καρδιά του.