Άστεγοι—Πόσο Σοβαρό Είναι το Πρόβλημα;

ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΑ άνθρωποι σ’ όλο τον κόσμο ζουν σε μέρη, που συνήθως αποκαλούμε φτωχοσυνοικίες. Σύμφωνα με ένα έντυπο του Ο.Η.Ε., που έχει τίτλο Building for the Homeless (Κατοικία για τους Αστέγους), στα αναπτυσσόμενα έθνη «έως το 50 τοις εκατό του αστικού πληθυσμού—σε μερικές πόλεις σχεδόν το 80 τοις εκατό—ζει σε φτωχογειτονιές και σε οικισμούς που έχουν καταληφθεί παράνομα», όπου δεν επαρκούν ούτε το νερό, ούτε ο φωτισμός, ούτε οι εγκαταστάσεις υγιεινής ούτε τα συστήματα απομάκρυνσης των σκουπιδιών. Πώς είναι η ζωή σε τέτοια μέρη; Οι ανταποκριτές του Ξύπνα! δίνουν τις ακόλουθες περιγραφές καταστάσεων, όπως τις βλέπουν στη χώρα τους.

Βομβάη, Ινδία—Στην κεντρική Βομβάη η καλοκαιριάτικη ζέστη είναι πολύ δυνατή, αποπνικτική. Στο πεζοδρόμιο, κάτω από τα απλωμένα κλαδιά μιας ινδικής συκιάς, είναι ξαπλωμένοι και κοιμούνται ένας άντρας, μια γυναίκα κι ένα μωρό. Κάποια υποτυπώδη στρωσίδια, λίγα μαγειρικά σκεύη και οι στάχτες μιας μικρής φωτιάς φανερώνουν ότι αυτοί οι άνθρωποι έχουν μετατρέψει το μέρος αυτό σε προσωρινό τους σπίτι. Δεν έχουν να πάνε πουθενά αλλού. Άνθρωποι που πάνε για ψώνια και επιχειρηματίες περνούν δίπλα από την οικογένεια αυτή και φαίνεται να παραμένουν ασυγκίνητοι. Στο κάτω-κάτω, υπάρχουν δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι σαν κι αυτούς στην πόλη. Σε μια χώρα, όπου υπολογίζεται ότι υπάρχει έλλειψη από 24,7 εκατομμύρια κατοικίες, οι άνθρωποι που δεν έχουν σπίτι αποτελούν συνηθισμένο θέαμα.

Λίγο πιο πέρα, σε ελεύθερα οικόπεδα, κατά μήκος των αυτοκινητόδρομων και των σιδηροδρομικών γραμμών έχουν ξεφυτρώσει κακοφτιαγμένα αντίσκηνα. Τσουβάλια και κουρέλια, το ένα πάνω στο άλλο, χρησιμεύουν ως στέγη για αμέτρητους παράνομα εγκαταστημένους ανθρώπους. Αν οι αρχές δεν ξηλώσουν αυτά τα αντίσκηνα, τότε θα εμφανιστούν στριμωγμένες καλύβες χωρίς παράθυρα, φτιαγμένες από υλικά που έχουν μαζευτεί από δω κι από κει. Η αναζήτηση νερού είναι καθημερινή ασχολία γι’ αυτούς που ζουν εκεί. Τα σιδηροδρομικά βαγόνια και οι σκουπιδότοποι γίνονται ανοιχτές τουαλέτες. Σε σύγκριση με όλ’ αυτά, μπορεί κανείς να χαρακτηρίσει ζηλευτές τις «μόνιμες» κατασκευές σε καθιερωμένες φτωχογειτονιές, όπου τουλάχιστον μπορούν να βρεθούν μερικές βρύσες νερού και κάποια αποχωρητήρια.

Γιοχάνεσμπουργκ, Νότια Αφρική—Για τους λευκούς Νοτιοαφρικανούς η στέγαση δεν αποτελεί μεγάλο πρόβλημα, με την προϋπόθεση βέβαια ότι θα μπορούν να αντιμετωπίσουν το συνεχώς αυξανόμενο κόστος. Εντούτοις, σύμφωνα με το επίσημο κυβερνητικό βιβλίο έτους South Africa 1986 (Νότια Αφρική 1986), «η Νότια Αφρική έχει μεγάλο φόρτο εργασίας μπροστά, σ’ ό,τι αφορά τη στέγαση των Μαύρων, ειδικά στις αστικές περιοχές». Υπάρχουν χιλιάδες άνθρωποι γραμμένοι στις λίστες αναμονής για σπίτι, κι έτσι μερικές φορές χρειάζεται να μείνουν τρεις οικογένειες σ’ ένα σπίτι τεσσάρων δωματίων, ή μια οικογένεια τριών ή τεσσάρων ατόμων σ’ ένα δωμάτιο. Όταν ένας γιος παντρεύεται, μπαίνει κι αυτός στη λίστα αναμονής, ελπίζοντας ότι σε δυο, τρία χρόνια μπορεί να βρεθεί κάτι. Στο μεταξύ, οι νιόπαντροι μένουν στο ίδιο δωμάτιο με τους γονείς ή φτιάχνουν μια παράγκα από αυλακωτή λαμαρίνα στην πίσω αυλή—αν υπάρχει αυλή.

Σε μερικές περιοχές, οι ιδιοκτήτες φτιάχνουν τέτοιες παράγκες και ζητάνε εξωφρενικά ενοίκια. Τα δημοτικά συμβούλια το επιτρέπουν αυτό, επειδή δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τη ζήτηση σπιτιών. Έτσι, δημιουργούνται φτωχογειτονιές και αυξάνονται το έγκλημα και οι αρρώστιες. Το ραδιόφωνο ανάφερε ότι στα 1.000 μωρά τα 136 πεθαίνουν εξαιτίας του ότι γεννιούνται κάτω από τέτοιες ανθυγιεινές συνθήκες—χωρίς τρεχούμενο νερό, και ίσως με μια τουαλέτα για τέσσερις και πέντε οικογένειες. Και τα μεγαλύτερα παιδιά επηρεάζονται. Μαθαίνουν από μικρά να κλέβουν και να παίρνουν ναρκωτικά. Το πιοτό είναι συνηθισμένο ανάμεσα στους νεαρούς.

Σαγκάη, Κίνα—Σ’ αυτή την πόλη, την πιο πυκνοκατοικημένη πόλη του πιο πυκνοκατοικημένου έθνους του κόσμου, η προσπάθεια εξεύρεσης επαρκούς στέγασης για τους περισσότερους από 12 εκατομμύρια κατοίκους της αποτελεί φοβερή πρόκληση. Μολονότι η κυβέρνηση κάνει ό,τι μπορεί για να κατασκευάσει νέες κατοικίες, η πλειονότητα των ανθρώπων ζει ακόμη σε μικρά σπίτια, οικοδομήματα του ’30 και του ’40, που μοιάζουν με κουκλόσπιτα. Είναι χωμένα στο εσωτερικό των μεγάλων οικοδομικών τετραγώνων της πόλης και η μόνη πρόσβαση σ’ αυτά είναι δυνατή μέσω περασμάτων που οι κάτοικοι της Σαγκάης ονομάζουν σοκάκια. Πολλά απ’ αυτά τα σπίτια δεν έχουν τρεχούμενο νερό, εσωτερική κουζίνα ή τουαλέτα· δεν έχουν ούτε θέρμανση, παρά το γεγονός ότι η θερμοκρασία το χειμώνα πέφτει κάτω του μηδενός. Τα μεγαλύτερα κτίρια, στις πρώην γαλλικές και βρετανικές περιοχές, διαιρούνται συνήθως και μένει μία οικογένεια σε κάθε δωμάτιο, ενώ χρησιμοποιούν όλες μια κουζίνα κι ένα μπάνιο από κοινού. Συχνά, σ’ ένα τέτοιο δωμάτιο, ζουν τρεις γενιές μαζί.

Οι αξιωματούχοι της πόλης δίνουν μεγάλη προτεραιότητα στο ζήτημα της καλύτερης στέγασης. Προς το παρόν, υπολογίζεται ότι για κάθε άτομο αντιστοιχούν μόνο 4 ως 5,4 τετραγωνικά μέτρα κατοικήσιμης επιφάνειας. Αυτή η επιφάνεια είναι μικρότερη από τα 5,9 τετραγωνικά μέτρα κατ’ άτομο, τα οποία αποτελούν το στόχο του έθνους. Οι αναφορές δείχνουν ότι το 1985 φτιάχτηκαν στη Σαγκάη 6.000 νέα διαμερίσματα και το 1986 ξοδεύτηκαν 135 εκατομμύρια δολάρια (περ. 19 δισ. δρχ.) για κατασκευές. Ωστόσο, πάνω από εκατό χιλιάδες άνθρωποι περιμένουν στις επίσημες λίστες αναμονής για νέα σπίτια και είναι αδύνατο να καθοριστεί πόσοι άλλοι ψάχνουν για ένα δικό τους σπίτι.

Σάο Πάολο, Βραζιλία—Οικισμοί με παράγκες ξεφυτρώνουν παντού σ’ αυτή την πόλη. Από απόγνωση, οι άστεγοι εισβάλλουν είτε σε ιδιωτικά είτε σε ελεύθερα οικόπεδα και στήνουν επισφαλείς τενεκεδένιες καλύβες και υπόστεγα, μερικές φορές ακριβώς δίπλα σε επιβλητικά σπίτια και σε μοντέρνες πολυκατοικίες. Σε πολλά παραδοσιακά σπίτια όπου έμεναν μεγάλες οικογένειες, το κάθε δωμάτιο έχει με πρόχειρο τρόπο μετατραπεί σε διαμέρισμα κι έτσι συνήθως 50 και πλέον άνθρωποι μοιράζονται ένα και μοναδικό μπάνιο.

Τον περασμένο Απρίλιο, τα πράγματα πήραν άσχημη τροπή όταν η στρατονομία κινητοποιήθηκε για να απομακρύνει όσους είχαν εγκατασταθεί παράνομα σ’ ένα προάστειο του Σάο Πάολο. Σύμφωνα με την εφημερίδα O Estado de S. Paulo, ξυλοκόπησαν τους ηλικιωμένους, έβγαλαν τις γυναίκες έξω τραβώντας τες από τα μαλλιά και χτύπησαν τα παιδιά μέχρι που τα έριξαν στο έδαφος. Πολλά άτομα υπόφεραν από αναπνευστικά προβλήματα εξαιτίας των δακρυγόνων βομβών που ρίχτηκαν μέσα στις παράγκες τους.

Είναι δύσκολο για κάποιον που δεν έχει ζήσει κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες να φανταστεί την αθλιότητα, τη στέρηση και την απόγνωση που φέρνει η ζωή στις φτωχογειτονιές, στις περιοχές που έχουν καταληφθεί παράνομα, στους οικισμούς με τις παράγκες (ή σ’ άλλα τέτοια μέρη, όπως κι αν λέγονται). Ωστόσο, για εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους, αυτές οι καταστάσεις αποτελούν μέρος της καθημερινής πραγματικότητας.