Θρησκευτικοί Πόλεμοι στη Γαλλία

ΤΗΝ Κυριακή 1 Μαρτίου 1562, ο δούκας της Γκιζ και ο αδελφός του Κάρολος, καρδινάλιος της Λοραίνης—δύο ηγέτες του γαλλικού Καθολικισμού—ίππευαν με την ένοπλη συνοδεία τους προς το Βασί, ένα χωριό στα ανατολικά του Παρισιού. Αποφάσισαν να σταματήσουν στο ναό του Βασί για να παρακολουθήσουν τη Θεία Λειτουργία.

Ξαφνικά άκουσαν ύμνους. Η ψαλμωδία προερχόταν από αρκετές εκατοντάδες Προτεστάντες οι οποίοι είχαν συγκεντρωθεί για λατρεία σε έναν αχυρώνα. Οι στρατιώτες εισέβαλαν στην αγροικία δια της βίας. Στη σύγχυση που ακολούθησε, ανταλλάχτηκαν ύβρεις και κατόπιν άρχισαν να εκτοξεύονται πέτρες. Οι στρατιώτες άνοιξαν πυρ, σκοτώνοντας δεκάδες Προτεστάντες και τραυματίζοντας εκατοντάδες άλλους.

Ποια γεγονότα οδήγησαν σε αυτή τη σφαγή; Πώς αντέδρασαν οι Προτεστάντες;

Ιστορικό Φόντο

Στο πρώτο μισό του 16ου αιώνα, η Γαλλία ήταν πλούσια και πυκνοκατοικημένη. Αυτή η οικονομική και δημογραφική κατάσταση συνοδεύτηκε από προσπάθειες που έγιναν προκειμένου να ασκείται μια μορφή Καθολικισμού η οποία θα χαρακτηριζόταν από περισσότερη πνευματικότητα και αδελφοσύνη. Οι άνθρωποι ήθελαν μια εκκλησία που θα ήταν λιγότερο πλούσια και περισσότερο άγια. Μερικά μέλη του κλήρου, καθώς και λόγιοι ανθρωπιστές, απαίτησαν να γίνουν θρησκευτικές μεταρρυθμίσεις προκειμένου να καταπολεμηθούν οι καταχρήσεις των ανώτερων κληρικών και η ανικανότητα των κατώτερων κληρικών. Ένας κληρικός που αγωνίστηκε για την ανανέωση ήταν ο Καθολικός επίσκοπος Γκιγιόμ Μπρισονέ.

Στην επισκοπή του στο Μο, ο Μπρισονέ ενθάρρυνε όλους να διαβάζουν τις Γραφές. Μάλιστα χρηματοδότησε μια νέα μετάφραση των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών στη γαλλική. Σύντομα ξέσπασε πάνω του η οργή του Πανεπιστημίου Θεολογίας της Σορβόνης στο Παρίσι, του θεματοφύλακα της Καθολικής ορθοδοξίας, διακόπτοντας τις προσπάθειές του. Αλλά ο επίσκοπος είχε την προστασία του Φραγκίσκου Α΄, βασιλιά της Γαλλίας από το 1515 ως το 1547. Εκείνη την εποχή, ο βασιλιάς έβλεπε ευνοϊκά τη μεταρρύθμιση.

Ωστόσο, ο Φραγκίσκος Α΄ ανέχτηκε την κριτική κατά της εκκλησίας μόνο μέχρι του σημείου που δεν απειλούσε τη δημόσια τάξη και την εθνική ενότητα. Το 1534, φανατικοί Προτεστάντες ανάρτησαν αφίσες που καταδίκαζαν την Καθολική Θεία Λειτουργία ως ειδωλολατρική, και μάλιστα κάρφωσαν μια αφίσα στην πόρτα της κρεβατοκάμαρας του βασιλιά. Ως αποτέλεσμα, ο Φραγκίσκος Α΄ άλλαξε στάση και εξαπέλυσε μια σφοδρή εκστρατεία καταστολής.

Βάναυση Καταστολή

Σύντομα άρχισαν να καίνε τους Προτεστάντες στην πυρά. Πολλοί ανθρωπιστές, οι υποστηρικτές τους, καθώς και ακόλουθοι του νεοσύστατου Προτεσταντισμού εγκατέλειψαν τη χώρα. Οι ιθύνοντες άρχισαν να λογοκρίνουν βιβλία και να ελέγχουν τους δασκάλους, τους εκδότες και τους τυπογράφους.

Οι Βαλδένσιοι έγιναν στόχος της σφοδρής επίσημης εναντίωσης. Ήταν μια μειονότητα ανθρώπων οι οποίοι είχαν ως βάση τους την Αγία Γραφή και ζούσαν σε φτωχά χωριά στα νοτιοανατολικά της χώρας. Μερικοί κάηκαν στην πυρά, εκατοντάδες σφάχτηκαν και περίπου 20 από τα χωριά τους λεηλατήθηκαν.—Βλέπε πλαίσιο στη σελίδα 6.

Γνωρίζοντας την ανάγκη που υπήρχε για μεταρρύθμιση μέσα στην εκκλησία, μια σύνοδος Καθολικών επισκόπων συνήλθε το Δεκέμβριο του 1545 στο Τρίδεντο της Ιταλίας. Όταν η σύνοδος ολοκληρώθηκε το 1563, σύμφωνα με τη Σύγχρονη Ιστορία του Κέμπριτζ (The Cambridge Modern History), «το γενικό αποτέλεσμα . . . ήταν ότι ενισχύθηκαν τα χέρια εκείνων που ήταν αποφασισμένοι να ξεριζώσουν τον Προτεσταντισμό».

Προμήνυμα Πολέμου

Κουρασμένα από την αναμονή των αλλαγών, πολλά μέλη του κινήματος το οποίο υποστήριζε τη μεταρρύθμιση μέσα στην Καθολική Εκκλησία τάχθηκαν με τον Προτεσταντισμό. Γύρω στο 1560, πολλοί Γάλλοι αριστοκράτες και οι οπαδοί τους προσχώρησαν στους Ουγενότους, όπως ονομάζονταν οι Προτεστάντες. Οι Ουγενότοι εκφράζονταν όλο και πιο έντονα. Οι δημόσιες συναθροίσεις τους ήταν, μερικές φορές, πηγή προκλήσεων και ανταγωνισμού. Για παράδειγμα, το 1558, χιλιάδες Ουγενότοι συγκεντρώθηκαν στο Παρίσι επί τέσσερις συνεχείς ημέρες για να ψάλουν ύμνους.

Όλα αυτά εξόργισαν τόσο τους ισχυρούς άρχοντες της Καθολικής Εκκλησίας όσο και τον Καθολικό λαό. Με την υποκίνηση του Καρδινάλιου Κάρολου της Λοραίνης, ο Βασιλιάς Ερρίκος Β΄, ο οποίος είχε διαδεχθεί τον πατέρα του Φραγκίσκο Α΄, εξέδωσε το Διάταγμα του Εκουάν, τον Ιούνιο του 1559. Ο δηλωμένος σκοπός του διατάγματος ήταν να εξαλείψει τον «αισχρό συρφετό των Λουθηρανών». Αυτό οδήγησε σε μια εκστρατεία τρόμου κατά των Ουγενότων στο Παρίσι.

Ο Ερρίκος Β΄ πέθανε λίγες εβδομάδες αργότερα όταν τραυματίστηκε σε κάποιον αγώνα κονταρομαχίας. Ο γιος του, ο Βασιλιάς Φραγκίσκος Β΄, υπό την πίεση του οίκου της Γκιζ, ανανέωσε το διάταγμα που όριζε τη θανατική ποινή για τους αμετανόητους Προτεστάντες. Το επόμενο έτος ο Φραγκίσκος Β΄ πέθανε, και η μητέρα του, η Αικατερίνη των Μεδίκων, κυβέρνησε στη θέση του δεκάχρονου αδελφού του, του Κάρολου Θ΄. Η πολιτική συμφιλίωσης της Αικατερίνης δεν άρεσε στους Γκιζ, οι οποίοι ήταν αποφασισμένοι να αφανίσουν τον Προτεσταντισμό.

Το 1561, η Αικατερίνη οργάνωσε μια διάσκεψη στο Πουασί, κοντά στο Παρίσι, στην οποία συναντήθηκαν Καθολικοί και Προτεστάντες θεολόγοι. Με το διάταγμα που εκδόθηκε τον Ιανουάριο του 1562, η Αικατερίνη έδωσε στους Προτεστάντες την ελευθερία να συγκεντρώνονται για λατρεία έξω από τις πόλεις. Οι Καθολικοί εξαγριώθηκαν! Αυτό ήταν το έναυσμα για τα όσα συνέβησαν δύο μήνες αργότερα—τη σφαγή των Προτεσταντών στον αχυρώνα στο χωριό Βασί, που περιγράφτηκε νωρίτερα.

Οι Πρώτοι Τρεις Πόλεμοι

Η σφαγή στο Βασί πυροδότησε τον πρώτο από τους οχτώ θρησκευτικούς πολέμους που βύθισαν τη Γαλλία σε μια φρικτή περίοδο αλληλοσπαραγμού από το 1562 ως τα μέσα της δεκαετίας του 1590. Μολονότι περιλαμβάνονταν επίσης πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα, το ουσιαστικό κίνητρο πίσω από το λουτρό αίματος ήταν η θρησκεία.

Μετά τη Μάχη του Ντρε το Δεκέμβριο του 1562, η οποία στοίχισε 6.000 ζωές, τερματίστηκε ο πρώτος θρησκευτικός πόλεμος. Η Συνθήκη Ειρήνης της Αμπουάζ, που υπογράφτηκε το Μάρτιο του 1563, έδωσε στους Ουγενότους ευγενείς περιορισμένη ελευθερία λατρείας σε ορισμένους τόπους.

«Ο δεύτερος πόλεμος προκλήθηκε από τους φόβους των Ουγενότων για μια διεθνή Καθολική συνωμοσία», λέει Η Νέα Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα (The New Encyclopædia Britannica). Εκείνη την εποχή, οι Καθολικοί δικαστές συνήθως κρεμούσαν πολίτες απλώς και μόνο επειδή ήταν Ουγενότοι. Το 1567 μια απόπειρα των Ουγενότων να αιχμαλωτίσουν τον Βασιλιά Κάρολο Θ΄ και τη μητέρα του, την Αικατερίνη, ήταν το έναυσμα για το δεύτερο πόλεμο.

Αφού αναφέρθηκαν σε μια ιδιαίτερα αιματηρή μάχη στο Σεν Ντενί, έξω από το Παρίσι, οι ιστορικοί Γουίλ και Άριελ Ντουράν έγραψαν: «Η Γαλλία αναρωτήθηκε ξανά τι θρησκεία ήταν αυτή που οδηγούσε τους ανθρώπους σε τέτοια σφαγή». Λίγο αργότερα, το Μάρτιο του 1568, η Συνθήκη Ειρήνης του Λονζιμό έδωσε ξανά στους Ουγενότους τη λιγοστή ανοχή που απολάμβαναν προηγουμένως υπό τη Συνθήκη Ειρήνης της Αμπουάζ.

Ωστόσο, οι Καθολικοί είχαν προσβληθεί και αρνήθηκαν να εκτελέσουν τους όρους της συνθήκης ειρήνης. Έτσι, το Σεπτέμβριο του 1568, ξέσπασε ένας τρίτος θρησκευτικός πόλεμος. Η επακόλουθη συνθήκη ειρήνης έδωσε στους Ουγενότους ακόμη περισσότερα δικαιώματα. Τους παραχωρήθηκαν οχυρές πόλεις, περιλαμβανομένου του λιμανιού Λα Ροσέλ. Επίσης, ένας σημαίνων Προτεστάντης πρίγκιπας, ο ναύαρχος ντε Κολινί, διορίστηκε σύμβουλος του βασιλιά. Και πάλι οι Καθολικοί εξαγριώθηκαν.

Η Σφαγή της Νύχτας του «Αγίου» Βαρθολομαίου

Περίπου ένα χρόνο αργότερα, στις 22 Αυγούστου 1572, ο Κολινί γλίτωσε από μια δολοφονική επίθεση στο Παρίσι, η οποία έλαβε χώρα ενώ περπατούσε από το Παλάτι του Λούβρου προς το σπίτι του. Εξοργισμένοι, οι Προτεστάντες απείλησαν να λάβουν σκληρά μέτρα για να εκδικηθούν αν δεν αποδιδόταν γρήγορα δικαιοσύνη. Σε μια μυστική σύσκεψη, ο νεαρός Βασιλιάς Κάρολος Θ΄, η μητέρα του Αικατερίνη των Μεδίκων και αρκετοί πρίγκιπες αποφάσισαν να σκοτώσουν τον Κολινί. Για να αποφύγουν τυχόν αντίποινα, διέταξαν επίσης τη δολοφονία όλων των Προτεσταντών που είχαν έρθει στο Παρίσι για να παραστούν στο γάμο του Προτεστάντη Ερρίκου της Ναβάρας και της Μαργαρίτας του Βαλουά, κόρης της Αικατερίνης.

Τη νύχτα της 24ης Αυγούστου, οι καμπάνες του ναού Σεν Ζερμέν λ’Οσερουά, απέναντι από το Λούβρο, έδωσαν το σήμα για να αρχίσει η σφαγή. Ο δούκας της Γκιζ και οι άντρες του όρμησαν στο κτίριο στο οποίο κοιμόταν ο Κολινί. Εκεί τον σκότωσαν, τον έριξαν από το παράθυρο και ακρωτηρίασαν το πτώμα του. Ο Καθολικός δούκας διέδωσε τα εξής: «Σκοτώστε τους όλους. Είναι διαταγή του βασιλιά».

Από τις 24 ως τις 29 Αυγούστου, σκηνές φρίκης σημάδεψαν τους δρόμους του Παρισιού. Μερικοί ισχυρίστηκαν ότι ο ποταμός Σηκουάνας βάφτηκε κόκκινος από το αίμα χιλιάδων σφαγμένων Ουγενότων. Άλλες πόλεις είχαν το δικό τους λουτρό αίματος. Ο αριθμός των νεκρών κυμάνθηκε, όπως υπολογίζεται, από 10.000 ως 100.000· ωστόσο οι περισσότεροι συμφωνούν σε έναν αριθμό τουλάχιστον 30.000.

«Ένα γεγονός, τόσο φρικτό όσο και η σφαγή αυτή καθαυτή», ανέφερε κάποιος ιστορικός, «ήταν η χαρά που προκάλεσε η σφαγή». Μόλις άκουσε τα νέα για τη σφαγή, ο Πάπας Γρηγόριος ΙΓ΄ έδωσε εντολή να γίνει ευχαριστήρια τελετή και έστειλε τα συγχαρητήριά του στην Αικατερίνη των Μεδίκων. Επίσης έδωσε εντολή να κοπεί ένα ειδικό μετάλλιο σε ανάμνηση της σφαγής των Ουγενότων και ενέκρινε να ζωγραφιστεί ένας πίνακας της σφαγής με τα λόγια: «Ο Πάπας επιδοκιμάζει το φόνο του Κολινί».

Όπως λέγεται, μετά τη σφαγή ο Κάρολος Θ΄ έβλεπε σε οπτασίες τα θύματά του και φώναζε στη νοσοκόμα του: «Τι κακή συμβουλή που ακολούθησα! Θεέ μου, συγχώρησέ με!» Πέθανε το 1574 σε ηλικία 23 ετών και τον διαδέχτηκε ο αδελφός του Ερρίκος Γ΄.

Οι Θρησκευτικοί Πόλεμοι Συνεχίζονται

Στο μεταξύ, ο Καθολικός πληθυσμός ξεσηκωνόταν από τους ηγέτες του κατά των Ουγενότων. Στην Τουλούζη, οι Καθολικοί κληρικοί παρότρυναν τους ακολούθους τους: «Σκοτώστε τους όλους, λεηλατήστε· εμείς είμαστε οι πατέρες σας. Θα σας προστατέψουμε». Μέσω βίαιης καταστολής, ο βασιλιάς, τα συμβούλια, οι κυβερνήτες και οι στρατηγοί έδωσαν το παράδειγμα και οι μάζες των Καθολικών ακολούθησαν.

Ωστόσο, οι Ουγενότοι αντεπιτέθηκαν. Μέσα σε δύο μήνες από τη σφαγή της Νύχτας του «Αγίου» Βαρθολομαίου, ξεκίνησαν τον τέταρτο θρησκευτικό πόλεμο. Όπου ήταν περισσότεροι από τους Καθολικούς, κατέστρεφαν αγάλματα, σταυρούς και θυσιαστήρια σε Καθολικούς ναούς, και επίσης σκότωναν. «Ο Θεός δεν θέλει να γλιτώσουν ούτε οι πόλεις ούτε οι άνθρωποι», διακήρυξε ο Ιωάννης Καλβίνος, ηγέτης του γαλλικού Προτεσταντισμού, στο φυλλάδιό του με τίτλο Διακήρυξη για τη Διατήρηση της Αληθινής Πίστης.

Ακολούθησαν τέσσερις ακόμη θρησκευτικοί πόλεμοι. Ο πέμπτος τελείωσε το 1576 όταν ο Βασιλιάς Ερρίκος Γ΄ υπέγραψε συνθήκη ειρήνης η οποία παρείχε στους Ουγενότους πλήρη ελευθερία λατρείας σε όλη τη Γαλλία. Η άκρως Καθολική πόλη του Παρισιού τελικά στασίασε και έδιωξε τον Ερρίκο Γ΄, επειδή τον θεώρησε υπερβολικά φιλικό προς τους Ουγενότους. Οι Καθολικοί ίδρυσαν μια κυβέρνηση αντίστασης, την Καθολική Αγία Λίγκα, με αρχηγό τον Ερρίκο της Γκιζ.

Τελικά, ο όγδοος πόλεμος, ο Πόλεμος των Τριών Ερρίκων, είδε τον Ερρίκο Γ΄ (Καθολικός) να συνάπτει συμμαχία με το μελλοντικό διάδοχό του, Ερρίκο της Ναβάρας (Προτεστάντης), κατά του Ερρίκου της Γκιζ (Καθολικός). Ο Ερρίκος Γ΄ φρόντισε να δολοφονηθεί ο Ερρίκος της Γκιζ, αλλά τον Αύγουστο του 1589, ο ίδιος ο Ερρίκος Γ΄ δολοφονήθηκε από ένα Δομινικανό μοναχό. Έτσι, ο Ερρίκος της Ναβάρας, ο οποίος είχε σωθεί πριν από 17 χρόνια στη διάρκεια της σφαγής της Νύχτας του «Αγίου» Βαρθολομαίου, έγινε ο Βασιλιάς Ερρίκος Δ΄.

Επειδή ο Ερρίκος Δ΄ ήταν Ουγενότος, το Παρίσι αρνήθηκε να υποταχθεί σε αυτόν. Η Καθολική Αγία Λίγκα οργάνωσε ένοπλη αντίσταση σε όλη τη χώρα. Ο Ερρίκος κέρδισε αρκετές μάχες, αλλά όταν κατέφτασε μια στρατιά Ισπανών για να υποστηρίξει τους Καθολικούς, τελικά αποφάσισε να αποκηρύξει τον Προτεσταντισμό και να δεχτεί την Καθολική πίστη. Ο Ερρίκος στέφθηκε στις 27 Φεβρουαρίου 1594 και μπήκε στο Παρίσι, όπου ο λαός, εντελώς εξουθενωμένος από τους πολέμους, τον χαιρέτισε ως βασιλιά.

Έτσι τερματίστηκαν οι Θρησκευτικοί Πόλεμοι της Γαλλίας έπειτα από 30 και πλέον χρόνια, στη διάρκεια των οποίων Καθολικοί και Προτεστάντες κατά περιόδους έσφαζαν ο ένας τον άλλον. Στις 13 Απριλίου 1598, ο Ερρίκος Δ΄ εξέδωσε το ιστορικό Διάταγμα της Νάντης, το οποίο χορηγούσε ελευθερία συνείδησης και λατρείας στους Προτεστάντες. Σύμφωνα με τον πάπα, το διάταγμα ήταν «το χειρότερο πράγμα που μπορούσε να φανταστεί κανείς επειδή έδινε ελευθερία συνείδησης στον καθένα, δηλαδή έκανε το πιο τρομερό πράγμα στον κόσμο».

Σε όλη τη Γαλλία, οι Καθολικοί ένιωθαν ότι το διάταγμα αποτελούσε αθέτηση της υπόσχεσης που είχε δώσει ο Ερρίκος να υποστηρίξει το δόγμα τους. Η εκκλησία δεν ησύχασε παρά μόνο όταν, σχεδόν έναν αιώνα αργότερα, ο Λουδοβίκος ΙΔ΄ ανακάλεσε το Διάταγμα της Νάντης, ξεκινώντας έναν ακόμη σφοδρότερο διωγμό εναντίον των Ουγενότων.

Καρποί των Πολέμων

Ως το τέλος του 16ου αιώνα, η ευημερία της Γαλλίας είχε εξανεμιστεί. Το μισό βασίλειο είχε πολιορκηθεί, λεηλατηθεί, εξαγοραστεί ή ερημωθεί. Οι στρατιώτες είχαν υπερβολικές απαιτήσεις από το λαό, πράγμα που οδηγούσε τους χωρικούς σε εξεγέρσεις. Οι Προτεστάντες, που αποδεκατίστηκαν από θανατικές ποινές, σφαγές, εκπατρισμούς και αποκηρύξεις της πίστης, εισήλθαν στο 17ο αιώνα με μειωμένο αριθμό.

Όπως έδειχναν τα πράγματα, οι Καθολικοί είχαν νικήσει στους Θρησκευτικούς Πολέμους της Γαλλίας. Αλλά ευλόγησε ο Θεός τη νίκη τους; Αποδεδειγμένα όχι. Κουρασμένοι από όλους αυτούς τους φόνους εν ονόματι του Θεού, πολλοί Γάλλοι έγιναν άθρησκοι. Ήταν οι πρόδρομοι αυτού που ονομάστηκε αντιχριστιανική τάση του 18ου αιώνα.

ΔΥΣΤΥΧΩΣ, τα θρησκευτικά μίση που επικρατούσαν στη Γαλλία του 16ου αιώνα δεν έσβησαν. Τον επόμενο αιώνα, βαθιές προκαταλήψεις δίχασαν την Ευρώπη, καθώς Καθολικοί και Προτεστάντες βρέθηκαν ξανά στα πεδία των μαχών στη διάρκεια του Τριακονταετούς Πολέμου (1618-1648). Εν ονόματι του Θεού, οι καθ’ ομολογία Χριστιανοί άρχισαν και πάλι να αλληλοσφάζονται άγρια.

Το θρησκευτικό μίσος και οι φόνοι δεν έχουν σταματήσει. Καθολικοί και Προτεστάντες πρόσφατα έσφαζαν ο ένας τον άλλον στην Ιρλανδία, ενώ Ορθόδοξοι και Ρωμαιοκαθολικοί έκαναν το ίδιο στην περιοχή της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Και όσο απίστευτο και αν φαίνεται, στη διάρκεια των δύο παγκόσμιων πολέμων, τόσο Καθολικοί όσο και Προτεστάντες σκότωσαν εκατοντάδες χιλιάδες μέλη της δικής τους θρησκείας στα πεδία των μαχών. Υπάρχει δικαιολογία για αυτούς τους φόνους; Ποια είναι η άποψη του Θεού;