Ο Κανόνας του Πτολεμαίου

Ο Κανών βασιλέων του Κλαύδιου Πτολεμαίου, αστρονόμου του δεύτερου αιώνα Κ.Χ., χρησιμοποιείται και αυτός για να υποστηριχτεί η καθιερωμένη χρονολογία 587 Π.Κ.Χ. Ο κατάλογος των βασιλιάδων του Πτολεμαίου θεωρείται η ραχοκοκαλιά της χρονολόγησης όσον αφορά την αρχαία ιστορία, περιλαμβανομένης της νεοβαβυλωνιακής περιόδου.

Ο Πτολεμαίος συνέταξε τον κατάλογό του περίπου 600 χρόνια μετά το τέλος της νεοβαβυλωνιακής περιόδου. Πώς καθόρισε, λοιπόν, το έτος κατά το οποίο άρχισε να κυβερνάει ο πρώτος βασιλιάς του καταλόγου του; Ο Πτολεμαίος εξήγησε ότι, μέσω αστρονομικών υπολογισμών, που βασίζονταν εν μέρει σε εκλείψεις, «υπολογίσαμε πότε άρχισε να βασιλεύει ο Ναβονασσάρ», ο πρώτος βασιλιάς του καταλόγου του.⁴ Ως εκ τούτου, ο Κρίστοφερ Γουόκερ, που εργάζεται στο Βρετανικό Μουσείο, λέει ότι ο Κανόνας του Πτολεμαίου ήταν «κάτι που φτιάχτηκε για να παρέχει στους αστρονόμους σταθερή χρονολόγηση . . . όχι για να παρέχει στους ιστορικούς ακριβές υπόμνημα της ανάρρησης και του θανάτου διαφόρων βασιλιάδων».⁵

«Γνωρίζουμε από παλιά ότι ο Κανόνας είναι αξιόπιστος από αστρονομική άποψη», γράφει ο Λίο Ντεπότ, ένας από τους πιο ένθερμους υποστηρικτές του Πτολεμαίου, «αλλά κάτι τέτοιο δεν σημαίνει αυτομάτως ότι είναι έγκυρος και από ιστορική άποψη». Σχετικά με αυτόν τον κατάλογο βασιλιάδων, ο καθηγητής Ντεπότ προσθέτει: «Όσον αφορά τους παλαιότερους ηγεμόνες [στους οποίους περιλαμβάνονται οι Νεοβαβυλώνιοι βασιλιάδες], ο Κανόνας πρέπει να αντιπαραβάλλεται με τα κείμενα σφηνοειδούς γραφής βασιλεία προς βασιλεία».⁶

Τι είναι αυτά τα «κείμενα σφηνοειδούς γραφής» που μας επιτρέπουν να σταθμίσουμε την ακρίβεια του Κανόνα του Πτολεμαίου; Σε αυτά περιλαμβάνονται τα βαβυλωνιακά χρονικά, κατάλογοι βασιλιάδων, καθώς και πινακίδες οικονομικού περιεχομένου​—έγγραφα τα οποία συνέταξαν γραφείς που έζησαν κατά τη νεοβαβυλωνιακή εποχή ή περίπου τότε.⁷

Πώς αντιπαραβάλλεται ο κατάλογος του Πτολεμαίου με αυτά τα κείμενα σφηνοειδούς γραφής; Το πλαίσιο «Πώς Αντιπαραβάλλεται ο Κανόνας του Πτολεμαίου με Αρχαίες Πινακίδες;» (βλέπε κάτω) δείχνει ένα τμήμα του Κανόνα και το αντιπαραβάλλει με ένα αρχαίο έγγραφο σφηνοειδούς γραφής. Παρατηρήστε ότι ο Πτολεμαίος αναφέρει μόνο τέσσερις βασιλιάδες ανάμεσα στους Βαβυλώνιους ηγεμόνες Κανταλανού και Ναβονίδη. Ωστόσο, ο Κατάλογος των Βασιλιάδων που βρέθηκε στην Ουρούκ​—ένα κείμενο σφηνοειδούς γραφής—​φανερώνει ότι σε αυτό το διάστημα κυβέρνησαν εφτά βασιλιάδες. Μήπως ήταν σύντομες και αμελητέες οι βασιλείες τους; Ένας από αυτούς, σύμφωνα με πινακίδες οικονομικού περιεχομένου, κυβέρνησε εφτά χρόνια.⁸

Επίσης, σημαντικά στοιχεία από έγγραφα σφηνοειδούς γραφής δείχνουν ότι, πριν από τον Ναβοπολασσάρ (τον πρώτο βασιλιά της νεοβαβυλωνιακής περιόδου), ένας άλλος βασιλιάς (ο Ασσούρ-ετίλ-ιλανί) κυβέρνησε τη Βαβυλωνία τέσσερα χρόνια. Ακόμη, επί έναν και πλέον χρόνο, δεν υπήρχε βασιλιάς στη χώρα.⁹ Όλα αυτά, όμως, δεν αναφέρονται στον Κανόνα του Πτολεμαίου.

Γιατί παρέλειψε ο Πτολεμαίος κάποιους ηγεμόνες; Προφανώς, δεν τους θεωρούσε νόμιμους ηγεμόνες της Βαβυλώνας.¹⁰ Για παράδειγμα, δεν συμπεριέλαβε τον Λαβασί-Μαρντούκ, έναν Νεοβαβυλώνιο βασιλιά. Σύμφωνα, όμως, με έγγραφα σφηνοειδούς γραφής, οι βασιλιάδες που παρέλειψε ο Πτολεμαίος κυβέρνησαν όντως τη Βαβυλωνία.

Γενικά, ο Κανόνας του Πτολεμαίου θεωρείται ακριβής. Αλλά με δεδομένες τις παραλείψεις του, πρέπει άραγε να χρησιμοποιείται ως βάση για μια αδιαμφισβήτητη ιστορική χρονολόγηση;

4. Αλμαγέστη, III, 7, μετάφραση G. J. Toomer, στο έργο Ptolemy’s Almagest, έκδοση 1998, σελίδα 166. Ο Πτολεμαίος ήξερε ότι οι Βαβυλώνιοι αστρονόμοι χρησιμοποιούσαν μαθηματικούς τύπους για να «υπολογίσουν» τη χρονική στιγμή προηγούμενων και μελλοντικών εκλείψεων επειδή είχαν ανακαλύψει ότι οι εκλείψεις ίδιου χαρακτήρα επαναλαμβάνονται κάθε 18 χρόνια.​—Αλμαγέστη, IV, 2.

[Πίνακας/​Εικόνες στη σελίδα 30]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΠΩΣ ΑΝΤΙΠΑΡΑΒΑΛΛΕΤΑΙ Ο ΚΑΝΟΝΑΣ ΤΟΥ ΠΤΟΛΕΜΑΙΟΥ ΜΕ ΑΡΧΑΙΕΣ ΠΙΝΑΚΙΔΕΣ;

Ο Πτολεμαίος παραλείπει μερικούς βασιλιάδες στον κατάλογό του. Γιατί;

ΚΑΝΟΝΑΣ ΤΟΥ ΠΤΟΛΕΜΑΙΟΥ

Ναβονασσάρ

Ναβού-ναδίν-ζερί (Ναδινού)

Μουκίν-ζερί και Πουλ

Ουλουλάγιου (Σαλμανασάρ Ε΄) «Βασιλιάς της Ασσυρίας»

Μερωδάχ-βαλαδάν

Σαργών Β΄ «Βασιλιάς της Ασσυρίας»

Πρώτη Μεσοβασιλεία

Μπελ-ιμπνί

Ασσούρ-ναδίν-σουμί

Νεργάλ-ουσεζίβ

Μουσεζίβ-Μαρντούκ

Δεύτερη Μεσοβασιλεία

Εσαραδδών «Βασιλιάς της Ασσυρίας»

Σαμάς-σουμά-ουκίν

Κανταλανού

Ναβοπολασσάρ

Ναβουχοδονόσορ

Αμίλ-Μαρντούκ

Νηριγλίσαρος

Ναβονίδης

Κύρος

Καμβύσης

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΒΑΣΙΛΙΑΔΩΝ ΑΠΟ ΑΡΧΑΙΑ ΠΙΝΑΚΙΔΑ ΤΗΣ ΟΥΡΟΥΚ

Κανταλανού

Σιν-σουμού-λισίρ

Σιν-σαρ-ισκούν

Ναβοπολασσάρ

Ναβουχοδονόσορ

Αμίλ-Μαρντούκ

Νηριγλίσαρος

Λαβασί-Μαρντούκ

Ναβονίδης

[Εικόνα]

Τα βαβυλωνιακά χρονικά ανήκουν στα κείμενα σφηνοειδούς γραφής που μας βοηθούν να σταθμίσουμε την ακρίβεια του Κανόνα του Πτολεμαίου

[Ευχαριστίες]

Photograph taken by courtesy of the British Museum