Κομμουνισμός: κοινωνικό σύστημα που υποστηρίζει την απουσία τάξεων, την κοινή ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής και διαβίωσης, καθώς και τη δίκαιη κατανομή των οικονομικών αγαθών.

Ουτοπία Μέσω Επανάστασης ή Μέσω Εξέλιξης;

Η λέξη «κομμουνισμός» προέρχεται από τη λατινική λέξη κομμούνις (communis), που σημαίνει «κοινός, αυτός που ανήκει σε όλους». Όπως και ο σοσιαλισμός, ο κομμουνισμός ισχυρίζεται ότι η ιδιωτική πρωτοβουλία οδηγεί σε ανεργία, φτώχεια, κυκλικές οικονομικές διακυμάνσεις και διαμάχες μεταξύ εργατών και εργοδοτών. Η λύση σ’ αυτά τα προβλήματα είναι η πιο ίση και πιο δίκαιη κατανομή του εθνικού πλούτου.

Ήδη, όμως, στα τέλη του περασμένου αιώνα, οι μαρξιστές είχαν έρθει σε διαφωνία σχετικά με το πώς να επιτύχουν αυτούς τους στόχους για τους οποίους συμφωνούσαν. Στις αρχές του 19ου αιώνα, το τμήμα του σοσιαλιστικού κινήματος, το οποίο απέρριπτε τη βίαιη επανάσταση και υποστήριζε την καταβολή προσπαθειών μέσα στο κοινοβουλευτικό δημοκρατικό σύστημα, απέκτησε περισσότερη δύναμη και έγινε τελικά αυτό που τώρα αποκαλείται δημοκρατικός σοσιαλισμός. Αυτό το είδος σοσιαλισμού μπορεί να βρεθεί σήμερα σε δημοκρατίες όπως της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, της Γαλλίας και της Βρετανίας. Σχεδόν από κάθε άποψη, αυτά τα κόμματα έχουν απορρίψει τη γνήσια μαρξιστική λογική και ενδιαφέρονται απλώς να δημιουργήσουν ένα κράτος πρόνοιας για τους πολίτες τους.

Ένας αφοσιωμένος μαρξιστής, όμως, που πίστευε ακράδαντα ότι η κομμουνιστική Ουτοπία μπορούσε να επιτευχθεί μόνο με βίαιη επανάσταση ήταν ο Λένιν. Οι θεωρίες του, παράλληλα με το μαρξισμό, αποτελούν τη βάση του σύγχρονου αποδεκτού κομμουνισμού. Ο Λένιν, ψευδώνυμο του Βλαντιμίρ Ίλιτς Ουλιάνοφ, γεννήθηκε το 1870, εκεί που τώρα είναι η Σοβιετική Ένωση. Το 1889 μεταστράφηκε στο μαρξισμό. Μετά το 1900, αφού είχε περάσει ένα διάστημα εξορίας στη Σιβηρία, έζησε κυρίως στη Δυτική Ευρώπη. Όταν ανατράπηκε το τσαρικό καθεστώς, επέστρεψε στη Ρωσία, ίδρυσε το Ρωσικό Κομμουνιστικό Κόμμα και ηγήθηκε της Μπολσεβικικής Επανάστασης του 1917. Από τότε υπηρέτησε ως ο πρώτος ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης μέχρι το θάνατό του το 1924. Θεωρούσε το Κομμουνιστικό Κόμμα ως ένα πολύ πειθαρχημένο, συγκεντρωτικό σώμα επαναστατών που υπηρετούσε ως η εμπροσθοφυλακή του προλεταριάτου. Οι Μενσεβίκοι διαφωνούσαν.—Βλέπε πλαίσιο, σελίδα 21.

Η διαχωριστική γραμμή μεταξύ επανάστασης και εξέλιξης δεν είναι πια τόσο σαφής. Το 1978, το βιβλίο Σύγκριση των Πολιτικών Συστημάτων: Εξουσία και Πολιτική σε Τρεις Κόσμους (Comparing Political Systems: Power and Policy in Three Worlds) παρατήρησε: «Ο κομμουνισμός είναι τώρα περισσότερο αναποφάσιστος σχετικά με το πώς να επιτύχει τους σοσιαλιστικούς στόχους. . . . Οι διαφορές μεταξύ του κομμουνισμού και του δημοκρατικού σοσιαλισμού έχουν μειωθεί σημαντικά». Τώρα, το 1990, αυτά τα λόγια αποκτούν μεγαλύτερο νόημα καθώς ο κομμουνισμός υφίσταται δραστικές αλλαγές στην Ανατολική Ευρώπη.

Ο Κομμουνισμός Επαναφέρει τη Θρησκεία

«Έχουμε ανάγκη από πνευματικές αρχές . . . Οι ηθικές αξίες τις οποίες δημιούργησε και ενσωμάτωσε η θρησκεία επί αιώνες μπορούν κι αυτές να βοηθήσουν στη διαδικασία της ανανέωσης στη χώρα μας». Λίγοι άνθρωποι θα μπορούσαν να φανταστούν ότι θα άκουγαν ποτέ αυτές τις λέξεις από το στόμα ενός γενικού γραμματέα του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης. Αλλά στις 30 Νοεμβρίου 1989, ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ ανακοίνωσε αυτή τη δραματική στροφή προς τη θρησκεία στη διάρκεια της επίσκεψής του στην Ιταλία.

Μήπως αυτό υποστηρίζει τη θεωρία ότι οι πρώτοι Χριστιανοί ήταν και οι ίδιοι κομμουνιστές που ασκούσαν κάποια μορφή χριστιανικού σοσιαλισμού; Μερικοί άνθρωποι προβάλλουν αυτόν τον ισχυρισμό υποδεικνύοντας το εδάφιο Πράξεις 4:32, ΝΔΜ, το οποίο λέει σχετικά με τους Χριστιανούς της Ιερουσαλήμ: «Όλα τα είχαν κοινά». Η έρευνα, όμως, αποκαλύπτει ότι αυτή ήταν απλώς μια προσωρινή διευθέτηση που την επέβαλαν απρόβλεπτες περιστάσεις, όχι ένα μόνιμο σύστημα «χριστιανικού» σοσιαλισμού. Επειδή μοιράζονταν τα υλικά αγαθά με στοργικό τρόπο, «δεν υπήρχε κανείς ανάμεσά τους που να στερείται τα απαραίτητα». Ναι, «δινόταν στον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του».—Πράξεις 4:34, 35, ΝΔΜ.

«Γκλάσνοστ» και «Περεστρόικα»

Από τους τελευταίους μήνες του 1989, η Σοβιετική Ένωση και οι όμοιές της κομμουνιστικές κυβερνήσεις στην Ανατολική Ευρώπη δοκιμάζουν συγκλονιστικές πολιτικές ανακατατάξεις. Χάρη στην πολιτική της γκλάσνοστ, δηλαδή διαφάνειας, αυτές οι αλλαγές έγιναν αντιληπτές από όλους. Οι Ανατολικοευρωπαίοι απαίτησαν εκτεταμένες μεταρρυθμίσεις, οι οποίες, μέχρις ενός βαθμού, έχουν παραχωρηθεί. Οι κομμουνιστές ηγέτες έχουν παραδεχτεί την ανάγκη για ένα πιο ανθρωπιστικό και ανεκτικό σύστημα κι έχουν κάνει έκκληση για «αναγέννηση του σοσιαλισμού με μια διαφορετική, πιο φωτισμένη και αποτελεσματική μορφή», όπως το έθεσε ένας Πολωνός οικονομολόγος.

Η κυριαρχούσα μορφή ανάμεσα σ’ αυτούς τους ηγέτες είναι ο Γκορμπατσόφ, ο οποίος, αφού ανέλαβε την εξουσία το 1985, σύντομα εισήγαγε την ιδέα της περεστρόικα (ανασυγκρότησης). Κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψής του στην Ιταλία, υπερασπίστηκε την περεστρόικα ως απαραίτητη για την αντιμετώπιση των προκλήσεων της δεκαετίας του 1990. Είπε: «Έχοντας πάρει το δρόμο των ριζοσπαστικών μεταρρυθμίσεων, οι σοσιαλιστικές χώρες περνούν το σημείο πέρα από το οποίο δεν υπάρχει επιστροφή στο παρελθόν. Εντούτοις, είναι λάθος να ισχυριζόμαστε, όπως ισχυρίζονται πολλοί στη Δύση, ότι πρόκειται για την κατάρρευση του σοσιαλισμού. Αντίθετα, αυτό σημαίνει ότι η σοσιαλιστική διαδικασία στον κόσμο θα επιδιώξει την περαιτέρω ανάπτυξή της σε μια πληθώρα μορφών».

Συνεπώς, οι κομμουνιστές ηγέτες δεν είναι έτοιμοι να συμφωνήσουν με τις εκτιμήσεις που έκανε πέρσι ο αρθρογράφος Τσαρλς Κραουθάμερ, ο οποίος έγραψε: «Το αιώνιο ερώτημα που έχει απασχολήσει κάθε πολιτικό φιλόσοφο από την εποχή του Πλάτωνα και μετά—ποια είναι η καλύτερη μορφή διακυβέρνησης;—βρήκε την απάντησή του. Ύστερα από μερικές χιλιετίες, στη διάρκεια των οποίων δοκιμάστηκε κάθε μορφή πολιτικού συστήματος, φτάνουμε στο τέλος αυτής της χιλιετίας με τη βέβαιη γνώση ότι αυτό που ζητούσαμε το βρήκαμε στη φιλελεύθερη, πολυφωνική καπιταλιστική δημοκρατία».