Όταν ο σύζυγός μου ανακάλυψε πού βρισκόμουν, μπόρεσε να μου φέρει μερικά ρούχα και λίγο φαγητό. Στη συνέχεια, τον Αύγουστο του 1941, με έστειλαν στο Ράβενσμπρικ​—ένα διαβόητο στρατόπεδο συγκέντρωσης για γυναίκες, 80 περίπου χιλιόμετρα βόρεια του Βερολίνου, στη Γερμανία.

«Κουράγιο, Καλή Μου»

Όταν φτάσαμε εκεί, μας είπαν ότι θα μπορούσαμε να επιστρέψουμε στα σπίτια μας αν υπογράφαμε μια δήλωση αποκήρυξης της πίστης μας. Φυσικά, δεν την υπέγραψα. Απεναντίας, έπρεπε να παραδώσω ό,τι είχα και να γδυθώ μέσα σε κάποιο λουτρό, όπου συνάντησα μερικές Χριστιανές αδελφές από την Ολλανδία. Μας έδωσαν τη στολή του στρατοπέδου με ένα μοβ τρίγωνο ραμμένο πάνω της, καθώς και ένα πιάτο, ένα κύπελλο και ένα κουτάλι. Την πρώτη νύχτα, μας κράτησαν στο παράπηγμα των μεταγωγών. Εκεί, για πρώτη φορά μετά τη σύλληψή μου, ξέσπασα σε κλάματα. «Τι θα γίνει τώρα; Πόσο θα μείνω εδώ;» είπα με λυγμούς. Ομολογουμένως, η σχέση μου με τον Ιεχωβά τότε δεν ήταν πολύ ισχυρή, εφόσον γνώριζα την αλήθεια λίγους μόνο μήνες. Είχα τόσο πολλά να μάθω ακόμη. Την επόμενη μέρα στην αναφορά, μια Ολλανδή αδελφή είχε προφανώς προσέξει πόσο θλιμμένη ήμουν και μου είπε: «Κουράγιο, καλή μου, κουράγιο! Τι μπορεί να μας βλάψει;»

Μετά την αναφορά, μας μετέφεραν σε άλλο παράπηγμα, όπου μας υποδέχτηκαν μερικές εκατοντάδες Χριστιανές αδελφές από τη Γερμανία και την Ολλανδία. Ορισμένες Γερμανίδες αδελφές ζούσαν ήδη πάνω από έναν χρόνο σε αυτό. Η συντροφιά τους με ενίσχυσε​—μου έδωσε όντως κουράγιο. Εντυπωσιάστηκα επίσης βλέποντας το παράπηγμα στο οποίο έμεναν οι αδελφές μας να είναι πολύ πιο καθαρό από άλλα στο στρατόπεδο. Εκτός αυτού, ήταν επίσης γνωστό ως μέρος όπου δεν υπήρχαν κλοπές, βρισιές ή τσακωμοί. Σε αντίθεση με τις απάνθρωπες συνθήκες που αντιμετωπίζαμε στο στρατόπεδο, το παράπηγμά μας έμοιαζε με καθαρό νησί στη μέση μιας βρωμερής θάλασσας.

Η Καθημερινή Ζωή στο Στρατόπεδο

Η ζωή στο στρατόπεδο περιλάμβανε πολλή δουλειά και λίγο φαγητό. Έπρεπε να σηκωνόμαστε στις πέντε το πρωί και λίγο αργότερα άρχιζε η αναφορά. Οι φρουροί μάς ανάγκαζαν να στεκόμαστε έξω περίπου μία ώρα, ό,τι καιρό και αν είχε. Στις πέντε το απόγευμα, έπειτα από μια μέρα σκληρής δουλειάς, περνούσαμε και πάλι από τη διαδικασία της αναφοράς. Στη συνέχεια, τρώγαμε λίγη σούπα και ψωμί και πηγαίναμε, εξαντλημένες πλέον, για ύπνο.

Καθημερινά πλην της Κυριακής, με έβαζαν να δουλεύω σε αγροκτήματα, όπου θέριζα το σιτάρι με ένα δρεπάνι, έσκαβα αυλάκια και καθάριζα χοιροστάσια. Μολονότι η εργασία ήταν σκληρή και βρώμικη, τα κατάφερνα κάθε μέρα, εφόσον ήμουν ακόμη νέα και αρκετά δυνατή. Επιπλέον, έψελνα ύμνους ενόσω δούλευα και αυτό με ενίσχυε. Ωστόσο, δεν περνούσε μέρα που να μη λαχταρούσα να δω το σύζυγό μου και το παιδί μου.

Η τροφή που μας έδιναν ήταν ελάχιστη, αλλά όλες οι αδελφές προσπαθούσαμε να κρατήσουμε ένα κομμάτι από το καθημερινό ψωμί, ώστε να έχουμε κάτι παραπάνω τις Κυριακές, τότε που μπορούσαμε να μαζευόμαστε και να συζητάμε διάφορα θέματα από τη Γραφή. Αν και δεν είχαμε Γραφικά έντυπα, άκουγα διψασμένη τις μεγαλύτερες, πιστές αδελφές από τη Γερμανία καθώς μιλούσαν για πνευματικά πράγματα. Τηρήσαμε μάλιστα και την Ανάμνηση του θανάτου του Χριστού.

Στενοχώρια, Μεταμέλεια και Ενθάρρυνση

Κατά καιρούς, μας διέταζαν να κάνουμε εργασίες που υποστήριζαν άμεσα τις πολεμικές επιχειρήσεις των Ναζί. Λόγω της ουδετερότητάς μας σε πολιτικά ζητήματα, όλες οι αδελφές αρνούνταν να το κάνουν αυτό, και εγώ ακολουθούσα το θαρραλέο παράδειγμά τους. Ως τιμωρία, μας στερούσαν το φαγητό για μέρες και μας είχαν όρθιες στην αναφορά επί ώρες. Κάποτε, μέσα στο καταχείμωνο, μας κλείδωσαν 40 μέρες σε ένα παράπηγμα χωρίς θέρμανση.

Σε εμάς τους Μάρτυρες του Ιεχωβά έλεγαν επανειλημμένα ότι, αν υπογράφαμε τη δήλωση αποκήρυξης της πίστης μας, θα μπορούσαμε να ελευθερωθούμε και να γυρίσουμε στα σπίτια μας. Έχοντας ζήσει έναν και πλέον χρόνο στο Ράβενσμπρικ, ένιωθα πολύ αποθαρρυμένη. Η επιθυμία να δω το σύζυγό μου και την κόρη μου είχε γίνει τόσο ισχυρή ώστε πήγα στους φρουρούς, ζήτησα τη δήλωση που βεβαίωνε ότι δεν θα ήμουν πια Σπουδάστρια της Γραφής, και την υπέγραψα.

Όταν οι αδελφές έμαθαν τι είχα κάνει, κάποιες άρχισαν να με αποφεύγουν. Δυο ηλικιωμένες Γερμανίδες αδελφές όμως, η Χέτβιχ και η Γκέρτρουτ, έψαξαν να με βρουν και με διαβεβαίωσαν για την αγάπη τους. Ενόσω δουλεύαμε μαζί στα χοιροστάσια, μου εξήγησαν με καλοσύνη πόσο σημαντικό είναι να διακρατούμε την ακεραιότητά μας στον Ιεχωβά και ότι δείχνουμε την αγάπη μας σε αυτόν όταν δεν κάνουμε συμβιβασμούς. Το μητρικό τους ενδιαφέρον και η στοργική τους φροντίδα με συγκίνησαν βαθιά.a Ήξερα ότι αυτό που είχα κάνει ήταν λάθος, και ήθελα να ακυρωθεί η δήλωσή μου. Κάποιο απόγευμα είπα σε μια αδελφή για την απόφασή μου να ζητήσω την ακύρωση της δήλωσης. Ένας αξιωματικός του στρατοπέδου πρέπει να είχε ακούσει τη συζήτησή μας, επειδή το ίδιο εκείνο απόγευμα με αποφυλάκισαν αναπάντεχα από το στρατόπεδο και με έστειλαν με τρένο πίσω στην Ολλανδία. Μια από τις επιτηρήτριες​—ακόμη θυμάμαι το πρόσωπό της—​μου είπε: «Είσαι ακόμη Μπίμπελφορσερ (Σπουδάστρια της Γραφής) και θα είσαι πάντα». Εγώ της απάντησα: «Ναι, θα είμαι, αν είναι θέλημα του Ιεχωβά». Εξακολουθούσα όμως να σκέφτομαι: “Πώς μπορώ να αναιρέσω τη δήλωσή μου;”

Ένα από τα σημεία της δήλωσης ανέφερε: «Με αυτό το έντυπο βεβαιώνω ότι ποτέ ξανά δεν θα δραστηριοποιηθώ υπέρ της Εταιρίας των Διεθνών Σπουδαστών της Γραφής». Ήξερα τι θα έκανα! Τον Ιανουάριο του 1943, λίγο μετά την επιστροφή μου στο σπίτι, άρχισα και πάλι να συμμετέχω στο έργο κηρύγματος. Φυσικά, αν οι ναζιστικές αρχές με συλλάμβαναν δεύτερη φορά να κηρύττω για τη Βασιλεία του Θεού, η τιμωρία μου θα ήταν πολύ αυστηρή.

Για να κάνω ακόμη πιο φανερή στον Ιεχωβά την ολόκαρδη επιθυμία μου να τον υπηρετώ όσια, εγώ και ο σύζυγός μου ανοίξαμε ξανά το σπίτι μας για να φιλοξενούμε τους αδελφούς που υπηρετούσαν ως σύνδεσμοι καθώς και τους περιοδεύοντες επισκόπους. Πόσο ευγνώμων ήμουν που μου δόθηκε μια ακόμη ευκαιρία να αποδείξω την αγάπη μου για τον Ιεχωβά και για το λαό του!

Ένα από τα ορόσημα της ζωής μου έλαβε χώρα το 1995​—μια πρόσκληση για να παρακολουθήσω μια αναμνηστική εκδήλωση στο Ράβενσμπρικ. Εκεί συνάντησα αδελφές με τις οποίες ήμασταν μαζί στο στρατόπεδο και τις οποίες δεν είχα δει 50 και πλέον χρόνια! Η συναναστροφή μαζί τους ήταν αξέχαστη και συγκινητική εμπειρία, καθώς και εξαιρετική ευκαιρία για να ενθαρρύνουμε η μία την άλλη ώστε να αποβλέπουμε στην ημέρα κατά την οποία θα ξαναζήσουν οι αγαπημένοι μας που έχουν πεθάνει.

[Εικόνα στη σελίδα 12]

Το 1995 παρευρέθηκα σε μια συγκινητική επανασύνδεση. Είμαι στην πρώτη σειρά, δεύτερη από αριστερά