Οι Αρχαίοι Γραφείς και ο Λόγος τους Θεού

ΟΙ ΕΒΡΑΪΚΕΣ ΓΡΑΦΕΣ ολοκληρώθηκαν στο τέλος του πέμπτου αιώνα Π.Κ.Χ. Τους μετέπειτα αιώνες, Ιουδαίοι λόγιοι, ιδιαίτερα οι Σοφερείμ και αργότερα οι Μασορίτες, αποδείχτηκαν επιμελείς θεματοφύλακες του εβραϊκού κειμένου. Ωστόσο, τα αρχαιότερα βιβλία της Γραφής ανάγονται στις ημέρες του Μωυσή και του Ιησού του Ναυή, χίλια χρόνια πριν από την εποχή των Σοφερείμ. Το υλικό πάνω στο οποίο γράφτηκαν αυτά τα βιβλία ήταν ευπαθές και γι’ αυτό οι ρόλοι έπρεπε να αντιγράφονται πολλές φορές. Τι γνωρίζουμε για το επάγγελμα του γραφέα εκείνη την αρχαία εποχή; Υπήρχαν επιδέξιοι αντιγραφείς στον αρχαίο Ισραήλ;

Τα αρχαιότερα Βιβλικά χειρόγραφα που έχουμε στη διάθεσή μας σήμερα είναι κάποια τμήματα των Ρόλων της Νεκράς Θαλάσσης, και μερικά από αυτά χρονολογούνται από τον τρίτο και το δεύτερο αιώνα Π.Κ.Χ. «Δεν έχουμε παλαιότερα αντίγραφα κανενός τμήματος της Γραφής», εξηγεί ο καθηγητής Άλαν Ρ. Μίλαρντ, ειδήμων στις γλώσσες και στην αρχαιολογία της Εγγύς Ανατολής, και προσθέτει: «Οι γειτονικοί πολιτισμοί μπορούν να δείξουν πώς εργάζονταν οι αρχαίοι γραφείς, και αυτού του είδους η γνώση μπορεί να βοηθήσει στην αξιολόγηση του εβραϊκού κειμένου και της ιστορίας του».

Γραφείς στον Αρχαίο Ισραήλ

Ο Μωυσής ανατράφηκε ως μέλος του σπιτικού του Φαραώ. (Έξοδος 2:10· Πράξεις 7:21, 22) Σύμφωνα με τους αιγυπτιολόγους, η εκπαίδευση του Μωυσή περιλάμβανε το να μάθει καλά την αιγυπτιακή γραφή και τουλάχιστον κάποιες από τις επιδεξιότητες των γραφέων. Στο βιβλίο του Ο Ισραήλ στην Αίγυπτο (Israel in Egypt), ο καθηγητής Τζέιμς Κ. Χόφμαϊερ αναφέρει: «Υπάρχει λόγος να πιστεύουμε τη βιβλική παράδοση που αποδίδει στον Μωυσή την ικανότητα να καταγράφει γεγονότα και να συντάσσει οδοιπορικά, καθώς και άλλες εργασίες που έκαναν οι γραφείς».b

Η Γραφή αναφέρεται και σε άλλους στον αρχαίο Ισραήλ οι οποίοι είχαν επιδεξιότητες γραφέα. Σύμφωνα με το έργο Η Ιστορία της Αγίας Γραφής, Έκδοση Κέμπριτζ (The Cambridge History of the Bible), ο Μωυσής «διόρισε εγγράμματους αξιωματούχους . . . να καταγράφουν αποφάσεις και οργανωτικές υποθέσεις». Αυτό το συμπέρασμα βασίζεται στο εδάφιο Δευτερονόμιο 1:15, το οποίο λέει: «[Εγώ ο Μωυσής] πήρα, λοιπόν, τις κεφαλές των φυλών σας . . . και τους έθεσα κεφαλές σε εσάς, χιλίαρχους και εκατόνταρχους και πεντηκόνταρχους και δέκαρχους και επόπτες των φυλών σας». Ποιοι ήταν αυτοί οι επόπτες;

Η εβραϊκή λέξη που αποδίδεται «επόπτης» εμφανίζεται κάποιες φορές σε Γραφικές περικοπές οι οποίες αναφέρονται στις ημέρες του Μωυσή και του Ιησού του Ναυή. Διάφοροι λόγιοι εξηγούν ότι αυτή η λέξη σημαίνει «γραμματέας», «κάποιος που “γράφει” ή “καταγράφει”» και «αξιωματούχος ο οποίος βοηθούσε το δικαστή κάνοντας γραμματειακή εργασία». Ο αριθμός των περιπτώσεων όπου εμφανίζεται αυτή η εβραϊκή λέξη δείχνει ότι υπήρχαν αρκετοί τέτοιοι γραμματείς στον Ισραήλ και ότι αρχικά είχαν εκτεταμένες ευθύνες στη διοίκηση του έθνους.

Το τρίτο παράδειγμα αφορά τους ιερείς του Ισραήλ. Η Εγκυκλοπαίδεια Τζουντάικα (Encyclopaedia Judaica) υποστηρίζει ότι «οι θρησκευτικές και οι κοσμικές τους αρμοδιότητες απαιτούσαν να είναι εγγράμματοι». Λόγου χάρη, ο Μωυσής πρόσταξε τους γιους του Λευί: «Στο τέλος κάθε εφτά χρόνων . . . θα διαβάζεις αυτόν το νόμο μπροστά σε όλο τον Ισραήλ». Οι ιερείς επωμίστηκαν τη φροντίδα του επίσημου αντιγράφου του Νόμου. Αυτοί εξουσιοδοτούσαν και επέβλεπαν την παραγωγή των μετέπειτα αντιγράφων.—Δευτερονόμιο 17:18, 19· 31:10, 11.

Εξετάστε πώς έγινε το πρώτο αντίγραφο του Νόμου. Τον τελευταίο μήνα της ζωής του, ο Μωυσής είπε στους Ισραηλίτες: «Την ημέρα που θα περάσετε τον Ιορδάνη για να μπεις στη γη που σου δίνει ο Ιεχωβά ο Θεός σου, πρέπει να στήσεις μεγάλες πέτρες και να τις ασπρίσεις με ασβέστη. Και πρέπει να γράψεις πάνω τους όλα τα λόγια αυτού του νόμου». (Δευτερονόμιο 27:1-4) Μετά την καταστροφή της Ιεριχώς και της Γαι, οι Ισραηλίτες συγκεντρώθηκαν στο Όρος Εβάλ, το οποίο βρίσκεται στο κέντρο της Υποσχεμένης Γης. Εκεί ο Ιησούς του Ναυή έγραψε όντως πάνω στις πέτρες ενός θυσιαστηρίου «ένα αντίγραφο του νόμου του Μωυσή». (Ιησούς του Ναυή 8:30-32) Για να γίνουν οι εν λόγω επιγραφές έπρεπε να υπάρχουν άνθρωποι με γνώσεις γραφής αλλά και ανάγνωσης. Αυτό δείχνει ότι οι αρχαίοι Ισραηλίτες είχαν την κατάρτιση και τις επιδεξιότητες που χρειάζονταν για να διατηρήσουν τα ιερά κείμενά τους με ακρίβεια.