Οι Καθαροί—Ήταν Χριστιανοί Μάρτυρες;

«ΣΦΑΞΤΕ τους όλους· ο Θεός θα αναγνωρίσει τους δικούς Του». Εκείνη την καλοκαιρινή μέρα του 1209, οι κάτοικοι του Μπεζιέ, στη νότια Γαλλία, σφαγιάστηκαν. Ο μοναχός Αρνό Αμαλάριχος, ο οποίος ως παπικός λεγάτος είχε διοριστεί επικεφαλής των Καθολικών σταυροφόρων, δεν έδειξε καθόλου έλεος. Όταν οι άντρες του τον ρώτησαν πώς θα ξεχώριζαν τους Καθολικούς από τους αιρετικούς, εκείνος λέγεται ότι έδωσε τη διαβόητη απάντηση που αναφέρεται παραπάνω. Οι Καθολικοί ιστορικοί την παρουσιάζουν πιο ήπια, ως εξής: «Μην ανησυχείτε. Πιστεύω ότι πολύ λίγοι είναι αυτοί που θα μεταστραφούν». Όποια και αν ήταν η ακριβής απάντησή του, το αποτέλεσμα ήταν η σφαγή τουλάχιστον 20.000 αντρών, γυναικών και παιδιών στα χέρια περίπου 300.000 σταυροφόρων, οι οποίοι βρίσκονταν υπό τις διαταγές επισκόπων της Καθολικής Εκκλησίας.

Τι οδήγησε σε εκείνη τη σφαγή; Αυτή ήταν απλώς η αρχή της Σταυροφορίας εναντίον των Αλβιγηνών, την οποία είχε εξαπολύσει ο Πάπας Ιννοκέντιος Γ΄ ενάντια στους αποκαλούμενους αιρετικούς που ζούσαν στην περιοχή της Λανγκεντόκ, στη νοτιοκεντρική Γαλλία. Προτού τελειώσει αυτή η σταυροφορία περίπου 20 χρόνια αργότερα, πιθανώς ένα εκατομμύριο άνθρωποι—Καθαροί, Βαλδένσιοι, ακόμη και πολλοί Καθολικοί—είχαν χάσει τη ζωή τους.

Θρησκευτικές Διαφωνίες στην Ευρώπη του Μεσαίωνα

Η ραγδαία ανάπτυξη του εμπορίου τον 11ο αιώνα Κ.Χ. έφερε μεγάλες αλλαγές στην κοινωνική και οικονομική δομή της Ευρώπης του Μεσαίωνα. Πόλεις ξεφύτρωναν για να φιλοξενήσουν τους αυξανόμενους τεχνίτες και καταστηματάρχες. Αυτό πρόσφερε την ευκαιρία για την ανάπτυξη καινούριων ιδεών. Οι θρησκευτικές διαφωνίες ρίζωσαν στη Λανγκεντόκ, όπου ένας αξιοσημείωτα διαλλακτικός και προοδευτικός πολιτισμός ευημερούσε όσο πουθενά αλλού στην Ευρώπη. Η Τουλούζη στη Λανγκεντόκ ήταν, από πλευράς πλούτου, η τρίτη μητρόπολη στην Ευρώπη. Αυτός ήταν ο κόσμος στον οποίο άκμασαν οι τροβαδούροι, και οι στίχοι μερικών από αυτούς άγγιζαν πολιτικά και θρησκευτικά θέματα.

Περιγράφοντας τη θρησκευτική κατάσταση που υπήρχε τον 11ο και το 12ο αιώνα, το σύγγραμμα Ανασκόπηση της ιστορίας και των θρησκευτικών φιλοσοφιών (Revue d’histoire et de philosophie religieuses) δηλώνει: «Το 12ο αιώνα, όπως και τον προηγούμενο αιώνα, η ηθική του κλήρου, η χλιδή του, η φιλοχρηματία του και η ανηθικότητά του συνέχισαν να αποτελούν αντικείμενο αμφισβητήσεων, αλλά αυτά που πρωταρχικά δέχονταν επικρίσεις ήταν ο πλούτος και η δύναμή του, οι συμπαιγνίες του με τις κοσμικές εξουσίες και η δουλοπρέπειά του».

Περιοδεύοντες Κήρυκες

Ακόμη και ο Πάπας Ιννοκέντιος Γ΄ αναγνώρισε ότι η ανεξέλεγκτη διαφθορά που επικρατούσε στην εκκλησία έφταιγε για τον αυξανόμενο αριθμό των διαφωνούντων κηρύκων που περιόδευαν στην Ευρώπη, ιδιαίτερα στη νότια Γαλλία και στη βόρεια Ιταλία. Η πλειονότητα από αυτούς ήταν είτε Καθαροί είτε Βαλδένσιοι. Αυτός επέπληξε τους ιερείς για το ότι δεν δίδασκαν το λαό, λέγοντας: «Τα παιδιά στερούνται το ψωμί το οποίο εσείς δεν ενδιαφέρεστε να τους μοιράσετε». Ωστόσο, αντί να προωθήσει τη Βιβλική εκπαίδευση για το λαό, ο Ιννοκέντιος ισχυρίστηκε ότι «είναι τέτοιο το βάθος της θεϊκής Γραφής, ώστε, όχι μόνο οι απλοί άνθρωποι και οι αναλφάβητοι, αλλά ακόμη και οι σοφοί και οι μορφωμένοι δεν είναι πλήρως ικανοί να προσπαθήσουν να το κατανοήσουν». Η ανάγνωση της Αγίας Γραφής απαγορεύτηκε σε όλους εκτός από τους κληρικούς, και πάλι επιτρεπόταν μόνο στη λατινική γλώσσα.

Προκειμένου να αντικρούσει τις ιδέες που διέδιδαν οι διαφωνούντες περιοδεύοντες κήρυκες, ο πάπας ενέκρινε την ίδρυση του Τάγματος των Αδελφών Κηρύκων, ή αλλιώς των Δομινικανών. Σε αντίθεση με τον Καθολικό κλήρο που ζούσε μέσα στη χλιδή, αυτοί οι μοναχοί έπρεπε να είναι περιοδεύοντες κήρυκες με την αποστολή να υπερασπίζονται την Καθολική ορθοδοξία εναντίον των «αιρετικών» στη νότια Γαλλία. Ο πάπας έστειλε και παπικούς λεγάτους για να λογικέψουν τους Καθαρούς και να προσπαθήσουν να τους επαναφέρουν στη μάντρα των Καθολικών. Αφού απέτυχαν αυτές οι προσπάθειες και σκοτώθηκε ένας από τους λεγάτους του, υποτίθεται από κάποιον αιρετικό, ο Ιννοκέντιος Γ΄ διέταξε να πραγματοποιηθεί η Σταυροφορία εναντίον των Αλβιγηνών το 1209. Η Άλβι ήταν μια από τις πόλεις στις οποίες οι Καθαροί ήταν ιδιαίτερα πολυάριθμοι, γι’ αυτό και οι εκκλησιαστικοί χρονικογράφοι αναφέρονταν στους Καθαρούς ως Αλβιγηνούς (στη γαλλική Αλμπιζουά) και χρησιμοποιούσαν αυτή τη λέξη για να ορίζουν όλους τους «αιρετικούς» που βρίσκονταν σε εκείνη την περιοχή, περιλαμβανομένων και των Βαλδένσιων. (Βλέπε πλαίσιο κάτω).

[Πλαίσιο στη σελίδα 28]

ΟΙ ΒΑΛΔΕΝΣΙΟΙ

Προς το τέλος του 12ου αιώνα Κ.Χ., ο Πιερ Βαλντέ, ή αλλιώς Πέτρος Βάλντο, ένας πλούσιος έμπορος από τη Λυών, χρηματοδότησε τις πρώτες μεταφράσεις τμημάτων της Αγίας Γραφής σε διάφορες τοπικές διαλέκτους της προβηγκιανής, της γλώσσας που μιλιόταν στη νότια και στη νοτιοανατολική Γαλλία. Ως ειλικρινής Καθολικός, εγκατέλειψε την επιχείρησή του και αφιέρωσε τον εαυτό του στο κήρυγμα του Ευαγγελίου. Νιώθοντας αποστροφή για το διεφθαρμένο κλήρο, πολλοί άλλοι Καθολικοί τον ακολούθησαν και έγιναν περιοδεύοντες κήρυκες.

Ο Βάλντο σύντομα αντιμετώπισε εχθρότητα από μέρους του τοπικού κλήρου, ο οποίος έπεισε τον πάπα να θέσει υπό απαγόρευση τη δημόσια μαρτυρία του. Όπως αναφέρεται, η απάντησή του ήταν: «Πρέπει να υπακούμε στον Θεό μάλλον παρά στους ανθρώπους». (Παράβαλε Πράξεις 5:29). Λόγω της επιμονής του, ο Βάλντο αφορίστηκε. Οι ακόλουθοί του, οι οποίοι αποκαλούνταν Βαλδένσιοι, ή αλλιώς οι Φτωχοί της Λυών, αγωνίστηκαν με ζήλο να ακολουθήσουν το παράδειγμά του, κηρύττοντας δύο-δύο στα σπίτια των ανθρώπων. Αυτό οδήγησε στη γοργή εξάπλωση των διδασκαλιών τους σε ολόκληρη τη νότια και την ανατολική Γαλλία, σε τμήματα της βόρειας Γαλλίας, καθώς και στη βόρεια Ιταλία.

Βασικά, αυτοί υποστήριζαν την επιστροφή στις πεποιθήσεις και στις συνήθειες της πρώτης Χριστιανοσύνης. Αμφισβητούσαν, μεταξύ άλλων διδασκαλιών, το καθαρτήριο, τις προσευχές για τους νεκρούς, τη Μαριολατρία, τις προσευχές προς τους «αγίους», τη λατρεία του εσταυρωμένου, τα συγχωροχάρτια, τη Θεία Ευχαριστία και το νηπιοβαφτισμό.b

Οι διδασκαλίες των Βαλδένσιων βρίσκονταν σε οξεία αντίθεση με τις μη Χριστιανικές δυαδιστικές διδασκαλίες των Καθαρών, με τους οποίους πολλές φορές συγχέονται. Αυτή η σύγχυση οφείλεται κυρίως στους Καθολικούς πολεμίους τους, οι οποίοι προσπάθησαν εσκεμμένα να ταυτίσουν το κήρυγμα των Βαλδένσιων με τις διδασκαλίες των Αλβιγηνών, δηλαδή των Καθαρών.