Τα Σπαθιά Ξεγυμνώνονται

Το 1095, ο Πάπας Ουρβανός Β΄ κάλεσε τους Ευρωπαίους Καθολικούς να τραβήξουν το κατά γράμμα σπαθί. Ο Ισλαμισμός έπρεπε να εκδιωχτεί από τους άγιους τόπους της Μέσης Ανατολής, στους οποίους ο Χριστιανικός κόσμος αξιούσε ότι είχε αποκλειστικά δικαιώματα.

Η ιδέα του «δίκαιου» πολέμου δεν ήταν καινούρια. Για παράδειγμα, αυτή η ιδέα χρησιμοποιήθηκε όταν έγινε ο πόλεμος κατά των Μουσουλμάνων στην Ισπανία και στη Σικελία. Και τουλάχιστο μια δεκαετία πριν από την έκκληση του Ουρβανού, λέει ο Κάρλφριντ Φρόλιχ της Θεολογικής Σχολής του Πρίνσετον, ο Πάπας Γρηγόριος Ζ΄ «οραματίστηκε μια militia Christi [Χριστιανική εκστρατεία] ενάντια σ’ όλους τους εχθρούς του Θεού και σκέφτηκε ήδη να στείλει ένα στρατό στην Ανατολή».

Η ενέργεια του Ουρβανού αποτελούσε εν μέρει απάντηση στο αίτημα για βοήθεια που είχε κάνει ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Αλέξιος. Αλλά από τη στιγμή που φαινόταν ότι οι σχέσεις του Ανατολικού και του Δυτικού μέρους του Χριστιανικού κόσμου καλυτέρευαν, ο πάπας μπορεί να υποκινήθηκε και από την πιθανότητα που πρόσφερε αυτό να ξαναενωθούν οι αντιμαχόμενες αδελφές εκκλησίες. Εν πάση περιπτώσει, αυτός συγκάλεσε τη Σύνοδο του Κλερμόν, η οποία διακήρυξε ότι σ’ εκείνους που ήταν πρόθυμοι να συμμετάσχουν σ’ αυτό το «άγιο» εγχείρημα θα δινόταν πλήρης άφεση αμαρτιών. Η ανταπόκριση ήταν απρόσμενα θετική. Το «Deus volt» (Είναι θέλημα Θεού) έγινε η κραυγή που συγκέντρωνε ανθρώπους σε Ανατολή και Δύση.

Άρχισε μια σειρά από εκστρατείες που κάλυψαν το μεγαλύτερο μέρος δυο αιώνων. (Βλέπε το πλαίσιο στη σελίδα 24.) Αρχικά, οι Μουσουλμάνοι νόμισαν ότι οι εισβολείς ήταν Βυζαντινοί. Αλλά αφού κατάλαβαν την πραγματική τους προέλευση, τους ονόμασαν Φράγκους—το όνομα του γερμανικού λαού από το οποίο πήρε αργότερα το όνομά της η Γαλλία (France). Για να αντιμετωπιστεί η πρόκληση αυτών των Ευρωπαίων «βαρβάρων», αναπτύχθηκε στους Μουσουλμάνους ένα αίσθημα που ευνοούσε το τζιχάντ, τον άγιο πόλεμο ή την άγια διαμάχη.

Ο Βρετανός καθηγητής Ντέσμοντ Στιούαρτ τονίζει: «Σε κάθε λόγιο ή έμπορο που φύτευε τους σπόρους του Ισλαμικού πολιτισμού με τη διδασκαλία και με το παράδειγμά του, αντιστοιχούσε κι ένας στρατιώτης για τον οποίον το Ισλάμ αποτελούσε πρόσκληση για μάχη». Στο δεύτερο μισό του 12ου αιώνα, ο Μουσουλμάνος ηγέτης Νουρεντίν είχε ήδη δημιουργήσει μια ικανή στρατιωτική δύναμη, ενώνοντας τους Μουσουλμάνους της βόρειας Συρίας και της άνω Μεσοποταμίας. Έτσι, «ακριβώς όπως οι Χριστιανοί του Μεσαίωνα πήραν τα όπλα για να προωθήσουν τη θρησκεία του Χριστού», συνεχίζει ο Στιούαρτ, «έτσι και οι Μουσουλμάνοι πήραν τα όπλα για να προωθήσουν τη θρησκεία του Προφήτη».

Φυσικά η προώθηση των ιδανικών της θρησκείας δεν αποτελούσε πάντοτε την υποκινούσα δύναμη. Το βιβλίο The Birth of Europe (Η Γέννηση της Ευρώπης) σημειώνει ότι για τους περισσότερους Ευρωπαίους, οι Σταυροφορίες «πρόσφεραν μια δελεαστικότατη ευκαιρία να αποκτήσουν φήμη ή να πάρουν λάφυρα ή να αποκτήσουν νέα εδάφη ή να κυβερνήσουν ολόκληρες χώρες—ή να ξεφύγουν απλώς από την ανία, μέσω μιας ένδοξης περιπέτειας». Οι Ιταλοί έμποροι επίσης διέκριναν μια ευκαιρία να ιδρύσουν εμπορικούς σταθμούς στις χώρες της Ανατολικής Μεσογείου. Αλλά άσχετα με το κίνητρο, φαινομενικά ήταν όλοι πρόθυμοι να πεθάνουν για τη θρησκεία τους—σ’ ένα «δίκαιο» πόλεμο του Χριστιανικού κόσμου ή σ’ ένα Μουσουλμανικό τζιχάντ.

Το Σπαθί Φέρνει Απροσδόκητα Αποτελέσματα

«Μολονότι οι Σταυροφορίες είχαν για κύριο στόχο τους τούς Μουσουλμάνους της Ανατολής», λέει η The Encyclopedia of Religion (Εγκυκλοπαίδεια της Θρησκείας), «ο ζήλος των Σταυροφόρων στράφηκε στους Εβραίους που ζούσαν στις χώρες από τις οποίες στρατολογήθηκαν οι Σταυροφόροι, δηλαδή στην Ευρώπη. Μια κύρια ιδέα των Σταυροφόρων ήταν η εκδίκηση για το θάνατο του Ιησού, και οι Εβραίοι έγιναν τα πρώτα θύματα. Το διωγμό των Εβραίων που έλαβε χώρα στη Ρουέν το 1096 τον ακολούθησαν σύντομα σφαγές στο Βορμς, στο Μάιντς και στην Κολωνία». Αυτό δεν ήταν παρά προοίμιο του αντισημιτικού πνεύματος που επικράτησε στις μέρες του Ολοκαυτώματος, στη Ναζιστική Γερμανία.

Οι Σταυροφορίες αύξησαν επίσης την ένταση μεταξύ Ανατολής και Δύσης, η οποία αναπτυσσόταν από το 1054, όταν ο Πατριάρχης της Ανατολής, Μιχαήλ Κηρουλάριος, και ο Καρδινάλιος της Δύσης, Ουμβέρτος, αφόρισαν ο ένας τον άλλον. Όταν οι Σταυροφόροι αντικατέστησαν τους Έλληνες κληρικούς με Λατίνους επισκόπους στις πόλεις που κατέλαβαν, το σχίσμα μεταξύ Ανατολής και Δύσης έφτασε στο σημείο να αγγίξει και τον κοινό λαό.

Ο διχασμός των δυο εκκλησιών έγινε πλήρης στη διάρκεια της Τέταρτης Σταυροφορίας, όταν—σύμφωνα με τον πρώην Αγγλικανό Εφημέριο του Καντέρμπουρι, Χέρμπερτ Γουάνταμς—ο Πάπας Ινοκέντιος Γ΄ έπαιξε «διπλό παιχνίδι». Αφενός, ο πάπας αγανάκτησε για τη λαφυραγώγηση της Κωνσταντινούπολης. (Βλέπε το πλαίσιο στη σελίδα 24.) Ο ίδιος έγραψε: «Πώς μπορούμε να αναμένουμε από την Εκκλησία των Ελλήνων να δείξει και πάλι αφοσίωση στην Αγία Έδρα, τη στιγμή που έχει δει τους Λατίνους να δίνουν το παράδειγμα στο κακό και στην εκτέλεση του έργου του διαβόλου, έτσι ώστε ήδη, και για εύλογες αιτίες, οι Έλληνες τους μισούν ήδη χειρότερα κι από τα σκυλιά». Αφετέρου, αυτός επωφελήθηκε πρόθυμα από την κατάσταση, εγκαθιδρύοντας εκεί ένα Λατινικό βασίλειο, υπό την ηγεσία κάποιου δυτικού πατριάρχη.

Αφού πέρασαν δυο αιώνες σχεδόν ακατάπαυστου πολέμου, η Βυζαντινή Αυτοκρατορία είχε εξασθενήσει τόσο πολύ, ώστε δεν μπόρεσε να αντισταθεί στις ορμητικές επιθέσεις των Οθωμανών Τούρκων, οι οποίοι κατέλαβαν τελικά την Κωνσταντινούπολη στις 29 Μαΐου 1453. Η αυτοκρατορία είχε κατακερματιστεί όχι απλώς από το Ισλαμικό σπαθί, αλλά κι από το σπαθί που χρησιμοποίησε η αδελφή εκκλησία της αυτοκρατορίας, που βρισκόταν στη Ρώμη. Ο διαιρεμένος Χριστιανικός κόσμος είχε παράσχει στον Ισλαμισμό μια εξυπηρετική βάση για να εισχωρήσει στην Ευρώπη.

Το Σπαθί της Πολιτικής και το Σπαθί του Διωγμού

Οι Σταυροφορίες ενίσχυσαν τη θέση της θρησκευτικής και πολιτικής ηγεσίας που κατείχαν οι πάπες. «Έδωσαν στους πάπες τη δυνατότητα να ελέγχουν την ευρωπαϊκή διπλωματία», γράφει ο ιστορικός Τζον Χ. Μάντι. Δεν πέρασε πολύς καιρός, και «η εκκλησία είχε γίνει η μεγαλύτερη κυβέρνηση της Ευρώπης . . . [ικανή] να ασκεί περισσότερη πολιτική εξουσία από κάθε άλλη δυτική κυβέρνηση».

Αποτελούσαν οι Σταυροφορίες τον καλό πόλεμο, τον οποίο διδάχτηκαν να διεξάγουν οι Χριστιανοί;—2 Κορινθίους 10:3, 4· 1 Τιμόθεον 1:18, ΜΝΚ.

Η Πρώτη Σταυροφορία (1096-1099) είχε σαν αποτέλεσμα να ανακαταληφθεί η Ιερουσαλήμ και να εγκαθιδρυθούν τέσσερα Λατινικά κράτη στην Ανατολή: το Βασίλειο της Ιερουσαλήμ, η Ηγεμονία της Έδεσσας, το Πριγκιπάτο της Αντιόχειας και η Ηγεμονία της Τρίπολης. Μια αυθεντία, τα λόγια της οποίας παραθέτει ο ιστορικός Χ. Τζ. Γουέλς, λέει σχετικά με την κατάληψη της Ιερουσαλήμ: «Η ανθρωποσφαγή ήταν τρομακτική· το αίμα των κατακτημένων κυλούσε στους δρόμους, μέχρι του σημείου που οι άντρες πιτσιλίζονταν με αίμα καθώς έτρεχαν πάνω στα άλογά τους. Το σούρουπο, ‘κλαίγοντας από τη μεγάλη τους χαρά’, οι Σταυροφόροι γύρισαν από το πατητήρι του αίματος, και πήγαν στον Άγιο Τάφο όπου σταύρωσαν τα αιματοβαμμένα χέρια τους για να προσευχηθούν».

Η Δεύτερη Σταυροφορία (1147-1149) ξεκίνησε λόγω της απώλειας της Ηγεμονίας της Έδεσσας, η οποία έπεσε στα χέρια των Σύρων Μουσουλμάνων το 1144· τέλειωσε όταν οι Μουσουλμάνοι απέκρουσαν με επιτυχία τους «άπιστους» του Χριστιανικού κόσμου.

Στην Τρίτη Σταυροφορία (1189-1192), που έγινε αφού πρώτα ξαναπήραν την Ιερουσαλήμ οι Μουσουλμάνοι, ένας από τους ηγέτες ήταν ο Ριχάρδος Α΄, «ο Λεοντόκαρδος», της Αγγλίας. Αυτή η σταυροφορία «κατέρρευσε» σύντομα, λέει η The Encyclopedia of Religion, «λόγω της φθοράς που επέφεραν οι εχθροί, των διενέξεων και της έλλειψης συνεργασίας».

Η Τέταρτη Σταυροφορία (1202-1204) κατευθύνθηκε στην Κωνσταντινούπολη αντί για την Αίγυπτο, λόγω έλλειψης κεφαλαίων· δόθηκε στους σταυροφόρους η υπόσχεση ότι θα λάβαιναν υλική βοήθεια σε αντάλλαγμα για το ότι θα συνέβαλλαν στην ενθρόνιση του Αλέξιου, ενός εξόριστου Βυζαντινού μνηστήρα του στέμματος. «Η [προκληθείσα] λεηλασία της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους είναι κάτι που η Ορθόδοξη Ανατολή ποτέ δεν ξέχασε ούτε συγχώρεσε», λέει η The Encyclopedia of Religion, και προσθέτει: «Αν μπορεί να δοθεί μια συγκεκριμένη χρονολογία για την πλήρη οριστικοποίηση του σχίσματος, η καταλληλότερη—όπως κι αν το δούμε το ζήτημα από ψυχολογική άποψη—είναι το έτος 1204».

Η Σταυροφορία των Παιδιών (1212) προκάλεσε το θάνατο χιλιάδων παιδιών από τη Γερμανία και τη Γαλλία, προτού προλάβουν καν να φτάσουν στον προορισμό τους.

Η Πέμπτη Σταυροφορία (1217-1221), η τελευταία που έγινε υπό την κατεύθυνση του πάπα, απέτυχε εξαιτίας της μειονεκτούσας ηγεσίας και της παρέμβασης του κλήρου.

Στην Έκτη Σταυροφορία (1228-1229) ηγέτης ήταν ο Αυτοκράτορας Φρειδερίκος Β΄ του Χόχενσταουφεν, που είχε προηγουμένως αφοριστεί από τον Πάπα Γρηγόριο Θ΄.

Η Έβδομη και η Όγδοη Σταυροφορία (1248-1254 και 1270-1272), στις οποίες ηγέτης ήταν ο Λουδοβίκος Θ΄ της Γαλλίας, κατέρρευσαν μετά το θάνατό του στη Βόρεια Αφρική.