Μολαταύτα, η χώρα έχει γίνει θέατρο φυλετικής διαμάχης και βίας. Μπορεί να αναρωτηθείτε λοιπόν: ‘Γιατί δεν έχουν κατορθώσει οι εκκλησίες να καλλιεργήσουν Χριστιανική αγάπη και ενότητα;’

Το δίλημμα γίνεται πιο έντονο αν εξετάσετε την πρόσφατη ιστορία. Κι αυτό συμβαίνει επειδή γίνεται ολοφάνερο το γεγονός ότι η θρησκεία φέρει πραγματικά μεγάλη ευθύνη για τις διαμάχες που διαδραματίζονται σ’ αυτή τη χώρα. Για να κατανοήσετε το γιατί, εξετάστε πώς εξελίχθηκε η θρησκευτική κατάσταση στη Νότια Αφρική.

Το 1652, ορισμένοι Ολλανδοί Προτεστάντες ίδρυσαν για πρώτη φορά μια μόνιμη αποικία στο νότιο άκρο της Αφρικής. Οι απόγονοί τους σήμερα μιλάνε την αφρικάανς, μια γλώσσα που αναπτύχθηκε από την ολλανδική. Με τον καιρό, οι ολλανδικές εκκλησίες χωρίστηκαν σε αρκετές μεταρρυθμισμένες εκκλησίες, η μεγαλύτερη από τις οποίες είναι η Ολλανδική Μεταρρυθμισμένη Εκκλησία (Nederduitse Gereformeerde Kerk). Το ένα τρίτο και πλέον του λευκού πληθυσμού του έθνους είναι μέλη της Ολλανδικής Μεταρρυθμισμένης Εκκλησίας.

Στη Νότια Αφρική κατέφτασαν και Άγγλοι άποικοι επίσης. Πολλοί ήταν Αγγλικανοί, οι οποίοι αργότερα χωρίστηκαν στις αποκαλούμενες Υψηλή Εκκλησία και Χαμηλή Εκκλησία. Άλλοι ήταν Μεθοδιστές, Πρεσβυτεριανοί και Κογκρεγκασιοναλιστές. Με όμοιο τρόπο, οι Γερμανοί άποικοι εισήγαγαν τη Λουθηρανική Εκκλησία. Έτσι η Νότια Αφρική έγινε προπύργιο του Προτεσταντισμού, πράγμα που είχε σαν αποτέλεσμα τον προσηλυτισμό εκατομμυρίων μαύρων. Σήμερα, το 77 τοις εκατό των Νοτιοαφρικανών υποστηρίζουν ότι είναι Χριστιανοί—απ’ αυτούς, λιγότεροι από το 10 τοις εκατό είναι Καθολικοί.

Παρ’ όλα αυτά, ο νοτιοαφρικανικός Προτεσταντισμός εξακολουθεί να διχάζεται. Πολλοί λευκοί έχουν εγκαταλείψει τις μεγάλες εκκλησίες και έχουν ενταχθεί στα κινήματα αναγεννημένων. Παρόμοια, πολλοί μαύροι έχουν ιδρύσει ένα αφρικανικό είδος καθ’ ομολογία Χριστιανοσύνης. Το περιοδικό Leadership αναφέρει ότι «μπορεί να υπάρχουν ως και 4.000 τέτοιες ανεξάρτητες εκκλησίες, στη Νότια Αφρική και μόνο».

Οι παραδοσιακές Προτεσταντικές εκκλησίες αντιμετωπίζουν ένα άλλο δίλημμα. Καθώς μειώνονται τα ποίμνιά τους, μειώνεται και η οικονομική υποστήριξη που λαβαίνουν. Και σαν να μην έφτανε αυτό, εκείνοι που μένουν έχουν εντελώς διιστάμενες απόψεις σχετικά με την ανάμειξη της εκκλησίας τους στα φυλετικά ζητήματα. Μερικά μέλη απαιτούν να υποστηρίξει η εκκλησία τους ριζοσπαστικά μέτρα για τον τερματισμό του απαρτχάιντ· ταυτόχρονα, άλλα μέλη απαιτούν να επιδοκιμάσει η εκκλησία τους το απαρτχάιντ. Ανάμεσα σ’ αυτές τις δύο ακραίες ομάδες, υπάρχουν μέλη που διαφωνούν σχετικά με το πόσο θα πρέπει να προχωρήσει η εκκλησία τους στην προώθηση της φυλετικής ισότητας και της κατάργησης των φυλετικών διακρίσεων.

«Αγανακτώ όταν μου λένε ότι πρέπει να πάω να πιαστώ χέρι-χέρι με άγνωστους ανθρώπους και να προσποιηθώ ότι δείχνω αδελφική αγάπη για ανθρώπους που δεν είναι της φυλής μου», είπε ένας Αγγλικανός σχετικά με τις διευθετήσεις για μια λειτουργία που θα την παρακολουθούσαν διάφορες φυλές μαζί. Πολλοί λευκοί Αγγλικανοί αγανακτούν επίσης για την ανάμειξη του μαύρου αρχιεπισκόπου τους Ντέσμοντ Τούτου στην πολιτική.

Μια έκθεση του Νοτιοαφρικανικού Ερευνητικού Συμβουλίου Επιστημών του Ανθρώπου προειδοποίησε λοιπόν ότι η θρησκεία «παίζει συχνά διαιρετικό και καταστροφικό ρόλο», με «την εξωφρενική προοπτική να κάνει τους ακολούθους της, που έχουν την ίδια θρησκευτική παράδοση, να αντιμετωπίζουν ο ένας τον άλλον από αντίπαλα στρατόπεδα». Όπως θα δούμε, ο νοτιοαφρικανικός Προτεσταντισμός έχει παίξει πραγματικά μεγάλο ρόλο στην προώθηση των φυλετικών εχθροτήτων.

Προτεσταντισμός και Απαρτχάιντ

ΕΝΑ ΑΡΘΡΟ στη South African Digest ανέφερε ότι «τα κτίρια, οι εκκλησιαστικές λειτουργίες και η δυνατότητα να γίνει κάποιος μέλος [της Ολλανδικής Μεταρρυθμισμένης εκκλησίας] διακηρύττεται ότι είναι προσιτά σε όλους, άσχετα με τη φυλή και το χρώμα».

Για δεκαετίες, η Ολλανδική Μεταρρυθμισμένη Εκκλησία υποστήριζε τον απόλυτο φυλετικό διαχωρισμό. Τι ήταν λοιπόν εκείνο που έφερε αυτή την ιστορική αλλαγή, η οποία υιοθετήθηκε σε μια συνάντηση εκκλησιαστικών ηγετών, τον Οκτώβριο του 1986;

Πολλοί άνθρωποι ίσως να έμεναν έκπληκτοι αν μάθαιναν ότι, τον περασμένο αιώνα, οι λευκοί, οι μαύροι δούλοι και οι μιγάδες, οι οποίοι είχαν και ευρωπαϊκή και αφρικανική καταγωγή, ανήκαν σε μια Ολλανδική Μεταρρυθμισμένη Εκκλησία. Εντούτοις, το 1857, μια εκκλησιαστική σύνοδος υπέκυψε στις αυξανόμενες φυλετικές εχθρότητες και δήλωσε ότι οι λειτουργίες για τους μιγάδες θα μπορούσαν να γίνονται σε ξεχωριστά κτίρια. Η σύνοδος παραδέχτηκε ότι μια τέτοια απόφαση δεν ενθαρρύνεται από την Αγία Γραφή, αλλά πάρθηκε «σαν αποτέλεσμα της αδυναμίας μερικών». Αυτό οδήγησε, το 1881, στην ίδρυση ενός ξεχωριστού δόγματος για μιγάδες, το οποίο ονομάστηκε Nederduitse Gereformeerde Sendingkerk, δηλαδή Ολλανδική Μεταρρυθμισμένη Ιεραποστολική Εκκλησία.

Εκείνοι οι εκκλησιαστικοί ηγέτες ελάχιστα κατάλαβαν τι ήταν αυτό που ξεκίνησαν. Σύντομα, ιδρύθηκαν και άλλα ξεχωριστά δόγματα για τους μαύρους και για τους Ινδούς. Σε πολλούς ναούς της Ολλανδικής Μεταρρυθμισμένης Εκκλησίας, το δικαίωμα παρακολούθησης ήταν αποκλειστικότητα των λευκών. Αυτό που κάποτε θεωρούνταν «αδυναμία» έγινε άκαμπτη εκκλησιαστική πολιτική. Οι μαύροι διώχνονταν μερικές φορές από τις κηδείες των ίδιων τους των εργοδοτών. Αυτή η ταπείνωση φούντωσε την αγανάκτηση των μαύρων που ήταν μέλη της εκκλησίας.

«Απαρτχάιντ . . . Εκκλησιαστική Πολιτική»

Το 1937, το Ομοσπονδιακό Συμβούλιο των Ολλανδικών Μεταρρυθμισμένων Εκκλησιών (FC) ζήτησε από την κυβέρνηση να θεσπίσει ένα νόμο που θα απαγόρευε στους λευκούς να παντρεύονται μιγάδες. Η κυβέρνηση αρνήθηκε. Το 1939, το ίδιο συμβούλιο (FC) επανέλαβε το αίτημα αυτό, ζητώντας ταυτόχρονα να δοθούν στους λευκούς ξεχωριστές οικιστικές περιοχές, καθώς και ξεχωριστά σχολεία και πανεπιστήμια. Για το σκοπό αυτό, ήρθαν σε επαφή με την κυβέρνηση πολλές αντιπροσωπείες κληρικών. Το 1942, το Ομοσπονδιακό Ιεραποστολικό Συμβούλιο των Ολλανδικών Μεταρρυθμισμένων Εκκλησιών έγραψε στην κυβέρνηση: «Η Εκκλησία επιθυμεί να δει στο μέλλον την αυστηρή εφαρμογή αυτής της αρχής του φυλετικού απαρτχάιντ».

Έπειτα, το 1948, εκλέχτηκε και ανέβηκε στην εξουσία το Εθνικό Κόμμα των λευκών, το οποίο υποσχέθηκε να ενεργήσει με σκοπό τη νομιμοποίηση της πολιτικής του απαρτχάιντ. Σύντομα, θεσπίστηκαν νέοι νόμοι για το απαρτχάιντ. Μετά τις εκλογές, το επίσημο περιοδικό της Ολλανδικής Μεταρρυθμισμένης Εκκλησίας, Die Kerkbode, δήλωσε περήφανα: «Ως εκκλησία . . . πάντοτε στοχεύαμε σκόπιμα στο διαχωρισμό αυτών των δύο πληθυσμιακών ομάδων. Μπορούμε λοιπόν να αποκαλέσουμε σωστά το απαρτχάιντ, εκκλησιαστική πολιτική».

Βιβλική Διδασκαλία;

Μέχρι τότε, οι εκκλήσεις της εκκλησίας για το απαρτχάιντ βασίζονταν κυρίως στην παράδοση. Το 1948, η Σύνοδος του Τράνσβααλ έφτασε στο σημείο να παραδεχτεί πως δεν είχαν κάνει κάποιο «σκόπιμο ισχυρισμό ότι τους ανάγκαζαν οι Βιβλικές αρχές». Τώρα όμως, άρχισε να επισπεύδεται μια νέα τακτική—η παρουσίαση του απαρτχάιντ ως Βιβλικής διδασκαλίας.

Το 1974, η Γενική Σύνοδος της Ολλανδικής Μεταρρυθμισμένης Εκκλησίας εξέδωσε μια έκθεση με τίτλο Ras, Volk en Nasie en Volkereverhoudinge in die lig van die Skrif (Οι Ανθρώπινες Σχέσεις και η Νοτιοαφρικανική Σκηνή υπό το Φως της Γραφής). Σ’ αυτήν, «η θεολογία του απαρτχάιντ βρήκε την κλασική της έκφραση», δηλώνει ο Γιόχαν Κίνγκχορν, εκδότης του βιβλίου Die NG Kerk en Apartheid (Η Ολλανδική Μεταρρυθμισμένη Εκκλησία και το Απαρτχάιντ). Η έκθεση είχε ασχοληθεί εκτενώς με την αφήγηση για το διαχωρισμό του ανθρώπινου γένους στη Βαβέλ και δήλωνε: «Ένα πολιτικό σύστημα που θα βασίζεται στην . . . ξεχωριστή ανάπτυξη διαφόρων πληθυσμιακών ομάδων μπορεί να θεωρηθεί σωστό με βάση την Αγία Γραφή». Επίσης η έκθεση σχολίαζε το αίτημα που έκανε ο Ιησούς να είναι οι ακόλουθοί του «τετελειωμένοι εις εν». (Ιωάννης 17:23) Η έκθεση ισχυριζόταν ότι μια τέτοια ενότητα «δεν θα ήταν απαραίτητο να γίνεται φανερή σε μια μόνο θρησκευτική οργάνωση».

‘Η Αξιοπιστία Περνάει Κρίση’

Ο νοτιοαφρικανικός Προτεσταντισμός έχει γίνει στόχος πολλών επικρίσεων. Το 1982, η Παγκόσμια Ένωση Μεταρρυθμισμένων Εκκλησιών είχε μια συνάντηση στην Οτάβα του Καναδά και ανακήρυξε τη θεολογία του απαρτχάιντ, «αίρεση». Η νοτιοαφρικανική Ολλανδική Μεταρρυθμισμένη Εκκλησία έπαψε να θεωρείται μέλος προσωρινά. Επιπρόσθετα, η ίδια η νοτιοαφρικανική κυβέρνηση άσκησε πίεση στις εκκλησίες, ακυρώνοντας μερικούς από τους νόμους του απαρτχάιντ, περιλαμβανομένου και εκείνου που απαγόρευε τη λεγόμενη επιγαμία.

Πώς αντέδρασαν οι εκκλησίες; Μερικοί διάκονοι της Ολλανδικής Μεταρρυθμισμένης Εκκλησίας άρχισαν να επικρίνουν κι αυτοί ανοιχτά το απαρτχάιντ. Στο βιβλίο Apartheid Is a Heresy (Το Απαρτχάιντ Είναι Αίρεση), ο θεολόγος καθηγητής της Ολλανδικής Μεταρρυθμισμένης Εκκλησίας Ντέιβιντ Μπος δηλώνει: «Αρκεί οι Αφρικάανς Μεταρρυθμισμένες Εκκλησίες να γυρίσουν πίσω στις ρίζες τους, και θα ανακαλύψουν ότι αυτό που τώρα επιδιώκουν δεν είναι τίποτα άλλο παρά αίρεση».

Αλλά τι επίδραση είχε στα μέλη της εκκλησίας μια τέτοια αναδρομή στο παρελθόν; Ο θεολόγος καθηγητής της Ολλανδικής Μεταρρυθμισμένης Εκκλησίας, Μπέρναρντ Κόμπρινκ, παρατηρεί: «Μερικά μέλη δεν διστάζουν να μιλήσουν για την κρίση που περνάει η αξιοπιστία της εκκλησίας, με βάση το γεγονός ότι ενώ μια συγκεκριμένη άποψη ή πολιτική έχει προωθηθεί ως Γραφική για πολλά χρόνια, τώρα ‘ξαφνικά’ προωθούνται άλλες απόψεις ως σύμφωνες με τη Γραφή».

Είναι αλήθεια ότι αυτή η «κρίση που περνάει η αξιοπιστία» της Ολλανδικής Μεταρρυθμισμένης Εκκλησίας κορυφώθηκε τον Οκτώβριο του 1986, όταν η γενική της σύνοδος υιοθέτησε ένα ψήφισμα για το απαρτχάιντ, το οποίο εν μέρει έλεγε: «Αυξάνει η πεποίθηση ότι ο επιβεβλημένος φυλετικός διαχωρισμός και η διαίρεση των λαών δεν μπορεί να εκληφθεί ως εντολή της Αγίας Γραφής. Πρέπει να αναγνωριστεί ότι η προσπάθεια να θεωρηθεί σωστή μια τέτοια εντολή, με βάση την Αγία Γραφή είναι εσφαλμένη και απορριπτέα».

Αυτή η απόρριψη της θεολογίας του απαρτχάιντ έχει προκαλέσει ανάμεικτες αντιδράσεις στους λευκούς. Πολλοί πιστεύουν ότι η σύνοδος της Ολλανδικής Μεταρρυθμισμένης Εκκλησίας δεν έχει προχωρήσει αρκετά, τη στιγμή που δεν επιθυμεί να ενωθεί και να γίνει ένα σώμα με τις μεταρρυθμισμένες εκκλησίες της που αποτελούνται από μαύρους. Υπάρχουν όμως άλλοι που πιστεύουν ότι η εκκλησία έχει προχωρήσει πάρα πολύ κι έτσι δεν την υποστηρίζουν πια οικονομικά. Το Σάββατο, 27 Ιουνίου 1987, συγκεντρώθηκαν στην Πρετόρια 2.000 μέλη της Ολλανδικής Μεταρρυθμισμένης Εκκλησίας που διαφωνούσαν. Αυτοί σχημάτισαν, με ψήφο πλειοψηφίας, μια νέα εκκλησία μόνο για λευκούς που ονομάστηκε Afrikaanse Protestante Kerk (Αφρικάανς Προτεσταντική Εκκλησία).

Ενώ ο ολλανδικός Προτεσταντισμός έχει ηγηθεί στην εδραίωση του απαρτχάιντ, οι αγγλόφωνες νοτιοαφρικανικές εκκλησίες έχουν καταδικάσει δημόσια την αντιφατική πολιτική. Μολαταύτα, δύο λευκοί διάκονοι, ένας Μεθοδιστής κι ένας Κογκρεγκασιοναλιστής, παραδέχονται ότι και στις αγγλόφωνες εκκλησίες η ζωή «αντανακλά τη φυλετική διαίρεση και διάκριση, που μερικές φορές είναι τόσο σταθερή και έντονη όσο κι εκείνη που συναντάει κανείς στις Αφρικάανς Μεταρρυθμισμένες Εκκλησίες».—Apartheid Is a Heresy (Το Απαρτχάιντ Είναι Αίρεση).

Πώς αντιδρούν οι μαύροι που είναι μέλη της εκκλησίας; Ενώ οι λευκοί θεολόγοι έχουν εμπλακεί σε σοβαρές αντιλογίες σχετικά με το απαρτχάιντ, διακεκριμένοι μαύροι θεολόγοι έχουν διαμορφώσει δικές τους απόψεις.