Κρίση στη Νότια Αφρική

Στα επόμενα τρία άρθρα, ο ανταποκριτής του «Ξύπνα!» στη Νότια Αφρική αναλύει την κρίσιμη κατάσταση και τη λύση της

«ΟΧΛΟΚΡΑΤΙΕΣ στους συνοικισμούς των μαύρων αφήνουν 26 νεκρούς». «Ανάμικτα αισθήματα καθώς θάβονται 15 θύματα των ταραχών». «Η μεγάλης έκτασης βία συνεχίζεται». «Ο απολογισμός των νεκρών φτάνει στους 13 σε ένα 10ήμερο βομβιστικών ενεργειών στη Νότια Αφρική». Οι καθημερινές επικεφαλίδες και τα άρθρα τύπου αφηγούνται τη δυσάρεστη και θλιβερή ιστορία. Όπως το τοποθέτησε ένας σχολιαστής: «Η Νότια Αφρική αντιμετωπίζει τη χειρότερη κρίση στην ιστορία της, και εσωτερικά και εξωτερικά».

Ζωντανές εικόνες και ειδήσεις μεταδίδονται στα σπίτια εκατομμυρίων ανθρώπων σ’ ολόκληρο τον κόσμο. Το αποτέλεσμα είναι ότι πολλοί νομίζουν πως ολόκληρη η Νότια Αφρική βρίσκεται σε χάος. Αλλά αυτό δεν είναι αλήθεια. Στις περισσότερες περιοχές των λευκών και στις αγροτικές περιοχές των μαύρων, η ζωή συνεχίζεται κανονικά.

Παρ’ όλα αυτά, σε μερικούς συνοικισμούς μαύρων, γίνονται φοβερά πράγματα. Πολλοί θεατές της τηλεόρασης ένιωσαν φρίκη όταν είδαν μια νεαρή μαύρη, που είχε κατηγορηθεί ότι ήταν καταδότρια της αστυνομίας, να δέχεται κλωτσιές, να ποδοπατιέται και να καίγεται ζωντανή. Συχνά το δηλητήριο του όχλου στρέφεται εναντίον εκείνων που είναι στην υπηρεσία της κυβέρνησης ή εναντίον εκείνων που συνεργάζονται με την κυβέρνηση. Μαύροι αστυνομικοί έχουν σκοτωθεί και εκατοντάδων τα σπίτια έχουν καεί ή έχουν πάθει ζημιές.

Η πλειονότητα των ταραχοποιών είναι εφηβικής ηλικίας ή και νεότεροι ακόμα. Γι’ αυτούς η βία εξελίσσεται τώρα σε τρόπο ζωής. Επιπλέον, οι κακοποιοί εκμεταλλεύονται τις ταραχές για να επιτίθενται και να ληστεύουν αθώους ανθρώπους.

Οι ταραχές έχουν επηρεάσει την οικονομική κατάσταση της Νότιας Αφρικής. Το τοπικό νόμισμα υποτιμήθηκε σε σοβαρό βαθμό. Πολλές εμπορικές εταιρίες χρειάστηκε να κλείσουν, με αποτέλεσμα να επέλθει ανεργία. Μέρος της καλής φήμης της Νότιας Αφρικής στο διεθνή χώρο έχει χαθεί. Οι απειλές ότι θα αποσυρθούν επενδύσεις και θα επιβληθούν κυρώσεις εναντίον της, προσλαμβάνουν γιγαντιαίες διαστάσεις.

Αυτό επηρεάζει και τις γειτονικές χώρες επίσης—Σουαζιλάνδη, Μποτσουάνα, Λεσούτου, και Νοτιοδυτική Αφρική/Ναμίμπια—των οποίων οι οικονομίες εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τη Νότια Αφρική. Για πολλά χρόνια, δυο μεγάλοι γείτονες, η Μοζαμβίκη και η Αγκόλα, υποφέρουν από μια κρίσιμη κατάσταση πολύ πιο σοβαρή από την κατάσταση της Νότιας Αφρικής, με σκληρές εμφύλιες συγκρούσεις που είχαν σαν αποτέλεσμα να υποστούν οι οικονομίες τους σοβαρές ζημιές.

Η Νότια Αφρική είναι μια όμορφη χώρα, πλούσια προικισμένη με πολλούς φυσικούς πόρους—καλή καλλιεργήσιμη γη, χρυσό, διαμάντια, κάρβουνο, χαλκό και πολλά άλλα πολύτιμα μεταλλεύματα. Και ανάμεσα στα διάφορα τμήματα του πληθυσμού—μαύρων, λευκών, μιγάδων και Ινδών—υπάρχουν πολλοί θαυμάσιοι και ευγενικοί άνθρωποι.

Επιπλέον, η Νότια Αφρική είναι μια πολύ θρησκευόμενη χώρα. Οι περισσότεροι άνθρωποι, λευκοί ή μαύροι, πιστεύουν στον Θεό. Ωστόσο, η χώρα είναι φοβερά διαιρεμένη. Μπορεί μερικώς να κατηγορηθεί η θρησκεία γι’ αυτό; Τι δημιούργησε αυτή τη θλιβερή κατάσταση; Και το πιο σπουδαίο, υπάρχει λύση;

Μια Διαιρεμένη Χώρα—Ποια Είναι η Λύση;

ΤΟ 1955, ένας επισκέπτης στην Αγκόλα, που ήταν Πορτογαλική αποικία την εποχή εκείνη, έμεινε κατάπληκτος όταν αντιλήφθηκε ότι, επειδή ήταν λευκός, είχε γίνει ξαφνικά «αριστοκράτης»! Στα μαγαζιά, στα γραφεία και σε άλλους δημόσιους χώρους, λάβαινε προνομιακή μεταχείριση στις ουρές όπου περίμεναν μαύροι.

Αυτή ήταν μια συνηθισμένη εμπειρία σε πολλές Αφρικανικές χώρες μόλις πριν από δυο δεκαετηρίδες.

Μετά, στη δεκαετία του 1960, στη μια χώρα μετά την άλλη όπου οι λευκοί ήταν μια μικρή μειονότητα, ανέλαβαν την εξουσία οι μαύροι. Στη Νότια Αφρική ωστόσο, υπήρχαν εκατομμύρια λευκοί που κρατούσαν γερά τα ηνία της κυβέρνησης και της οικονομίας και οι οποίοι, για πολλές δεκαετηρίδες, πίστευαν ότι ήταν θέλημα Θεού γι’ αυτούς να κυβερνούν. Πώς δημιουργήθηκε αυτή η κατάσταση;

Το 1652 οι πρώτοι λευκοί άποικοι, Ολλανδοί, αποβιβάστηκαν στο Κέηπ. Όταν συνάντησαν τους Χοττεντότους και τους Βουσμάνους, που ήταν ντόπιοι κάτοικοι ντυμένοι με δέρματα, οι λευκοί αισθάνθηκαν ανώτεροι εξαιτίας του προηγμένου πολιτισμού τους. Σύντομα άρχισαν οι προστριβές.

Όταν στις κυνηγετικές περιοχές των ιθαγενών εγκαταστάθηκαν λευκοί γεωργοί, οι Βουσμάνοι θύμωσαν και αντέδρασαν κλέβοντας από τα κτήνη τους. Οι μικρόσωμοι αυτοί άνθρωποι υπέστησαν αδυσώπητο κυνηγητό σαν να ήταν ζώα, και αυτό οδήγησε στην επαίσχυντη εξόντωση σχεδόν όλων τον 19ο αιώνα. Οι Χοττεντότοι υποδουλώθηκαν, οι αριθμοί τους ελαττώθηκαν δραστικά από ευλογιά, και οι λίγοι που απέμειναν αφομοιώθηκαν από τις άλλες φυλές.

Ήταν στον 18ο αιώνα που ήρθαν λευκοί αγρότες (οι Μπόερς) αντιμέτωποι με τη φυλή των Κόζα, που ήταν μέρος ενός κύματος μαύρων μεταναστών από το βορρά. Και πάλι δημιουργήθηκαν προστριβές. Έγιναν σκληρές μάχες. Στο μεταξύ, οι Βρετανοί είχαν αναλάβει την κυριαρχία στο Κέηπ. Αλλά πολλοί Μπόερς δυσανασχέτησαν κάτω από τη Βρετανική κυριαρχία και στη δεκαετία του 1830 ξεκίνησαν για ένα δύσκολο ταξίδι προς το βορρά. Μετά από πολλές κακουχίες και διαμάχες, σχημάτισαν νέες πολιτείες πέρα από τους ποταμούς Οράγγη και Βάαλ. Και οι Βρετανοί και οι Μπόερς εφάρμοσαν τον φυλετικό διαχωρισμό.

Οι Μπόερς ήταν Καλβινιστές της Ολλανδικής Μεταρρυθμιστικής Εκκλησίας. Διάβαζαν την Αγία Γραφή τακτικά, όμως πίστευαν ότι ήταν ανώτεροι από τους μαύρους—πολλοί πίστευαν ότι οι μαύροι ήταν καταραμένοι απ’ τον Θεό.

Η Εκκλησία Εγκρίνει το Απαρτχάιντ

Η αύξηση τον 19ο αιώνα σε προσήλυτους που δεν ανήκαν στη λευκή φυλή έκανε πολλούς λευκούς να μη νιώθουν άνετα. Το αποτέλεσμα ήταν να λάβει η Εκκλησιαστική Σύνοδος το 1857 μια ιστορική απόφαση: «Εξαιτίας της αδυναμίας μερικών [λευκών] . . . το εκκλησίασμα που έχει βγει από τους ειδωλολάτρες [τους μη λευκούς] . . . θα απολαμβάνει τα Χριστιανικά του προνόμια σε χωριστό κτίριο ή ίδρυμα». Έτσι, η εκκλησία ενέκρινε το διαχωρισμό.

Ο διαχωρισμός συνέχισε την πορεία του. Σήμερα υπάρχουν χωριστές Ολλανδικές Μεταρρυθμιστικές Εκκλησίες για λευκούς, μαύρους, μιγάδες και Ινδούς.

Τα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα είδαν μια περαιτέρω τάση για διαχωρισμό. Μέχρι τότε είχαν ήδη ιδρυθεί πολλές θρησκευτικές ιεραποστολές, κυρίως Βρετανικής προέλευσης, που ήταν κάτω από τον σταθερό έλεγχο των λευκών. Σύμφωνα με τον Τζέιμς Κύρναν, Καθηγητή Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου του Νατάλ, «οι μαύροι κληρικοί σ’ αυτές τις εκκλησίες όπου κυριαρχούν οι λευκοί, θεώρησαν αυτόν τον αποκλεισμό [των μαύρων κληρικών από την ηγεσία] ότι βασιζόταν σε διακρίσεις και αντέδρασαν εναντίον του ιδρύοντας δικές τους εκκλησίες». Η πρώτη σχηματίστηκε στο Γιοχάνεσμπουργκ το 1892. Σήμερα υπάρχουν κάπου 4.000 θρησκευτικοί όμιλοι στη Νότια Αφρική, κυρίως μαύρων.

Ο 20ός αιώνας άρχισε με «Χριστιανούς» λευκούς, Βρετανούς ιμπεριαλιστές και Μπόερς εθνικιστές, να πολεμούν μεταξύ τους για το ποιος θα επικρατήσει. Λόγω της συντριπτικής της δύναμης σε έμψυχο υλικό, η Βρετανία ανέλαβε την κυριαρχία στις Δημοκρατίες των Μπόερς, και μαζί σχημάτισαν αργότερα την Νοτιοαφρικανική Ένωση.

Αλλά οι Μπόερς που τώρα ονομάζονται Αφρικάνερς, πέτυχαν μια πολιτική νίκη όταν, ως Εθνικό Κόμμα, κέρδισαν στις εκλογές το 1948 και ανήλθαν στην εξουσία έχοντας ως πολιτικό τους προσανατολισμό το απαρτχάιντ (διαχωρισμός). Ένα σχόλιο στη Die Transvaler, μια καθημερινή εφημερίδα των Αφρικάνερς, έλεγε: «Ακολουθούμε την πολιτική του απαρτχάιντ . . . που βασίζεται στις Χριστιανικές αρχές της δικαιοσύνης και της αμεροληψίας». Ακολούθησε ένας χείμαρρος από νόμους και κανονισμούς για να εδραιωθεί ο διαχωρισμός των φυλών.

Το αποτέλεσμα είναι ότι, επειδή ζουν χωριστά και δεν έχουν κοινωνικές επαφές, πολλοί λευκοί δεν είναι ενήμεροι των φτωχών συνθηκών διαβίωσης στους συνοικισμούς των μαύρων, αλλά ούτε και μπορούν να εκτιμήσουν στο πλήρες τον εξευτελισμό που έφερε το απαρτχάιντ. Σχεδόν όλοι οι μαύροι απεχθάνονται την πολιτική του απαρτχάιντ. Αυτή η απέχθεια έχει χρησιμοποιηθεί για να ρίξει λάδι στη φωτιά των ταραχών.

Υπάρχει Λύση;

Η πίεση που δέχεται η Νότια Αφρική και από μέσα και απέξω για να τερματίσει το απαρτχάιντ έχει αυξηθεί. Πρόσφατα η κυβέρνηση αποφάσισε να κάνει δραστικές αλλαγές. Έκανε μερικές μεταρρυθμίσεις και κατάργησε ορισμένους νόμους του απαρτχάιντ. Αλλά φαίνεται αδύνατο να λυθούν τα προβλήματα της Νότιας Αφρικής με έναν τρόπο ικανοποιητικό για όλους. Πολλοί, και μαύροι και λευκοί, θέλουν μια ειρηνική αλλαγή, αλλά μερικοί αδιάλλακτοι λευκοί δείχνουν αποφασισμένοι να διατηρήσουν το κατεστημένο. Και οι δυο πλευρές αντιμετωπίζουν δυο παρατάξεις που τις αποτελούν εξτρεμιστές και μετριοπαθείς. Επίσης, οι μαύροι είναι σοβαρά διχασμένοι εξαιτίας της αφοσίωσής τους στις φυλές τους.

Τι λύσεις έχουν να προτείνουν οι εκκλησίες; Πνευματικές λύσεις; Τη Βασιλεία του Θεού; Όχι, έχουν μπει στον πολιτικό στίβο. Μερικοί κληρικοί συνιστούν ακόμη και την ανυπακοή στις αρχές, και διαπραγματεύονται με αρχηγούς απελευθερωτικών κινημάτων που είναι γνωστά για τις βιαιότητές τους. Σαν αποτέλεσμα, πολλοί εκκλησιαζόμενοι παραπονιούνται ότι ακούν ‘πάρα πολλά για τα πολιτικά και πάρα πολύ λίγα για τον Θεό’.

Τη σύγχυση τη μεγαλώνει και η ασυμφωνία μεταξύ των εκκλησιών. Στα διάφορα παρακλάδια της Ολλανδικής Μεταρρυθμιστικής Εκκλησίας γίνονται τώρα πάρα πολλά δυσμενή σχόλια εναντίον του απαρτχάιντ. Πολλοί πάστορες, και μαύροι και λευκοί, το έχουν καταδικάσει. Τον Οκτώβριο του 1983 η Σύνοδος του Δυτικού Κέηπ αποφάσισε ότι οι φυλετικές διακρίσεις είναι «αμαρτία» και ότι από εδώ και πέρα η εκκλησία θα πρέπει να είναι ανοιχτή για τους ανθρώπους όλων των φυλών.

Στις 29 Αυγούστου 1985, το Πρεσβυτέριο του Στέλεμπος, ένα άλλο περιφερειακό σώμα της Ολλανδικής Μεταρρυθμιστικής Εκκλησίας, αναγνώρισε επισήμως ότι οι φυλετικές διακρίσεις «αντιβαίνουν στις Βιβλικές αρχές της αγάπης για τον πλησίον και της δικαιοσύνης» και ότι «το απαρτχάιντ» έχει «οδηγήσει στην ανθρώπινη δυστυχία». Η ασυμφωνία στα φυλετικά ζητήματα μαστίζει επίσης και μερικές από τις Αγγλικές Εκκλησίες. Αυτό προξενεί κατάπληξη και σύγχυση σε ειλικρινείς ανθρώπους που ανατράφηκαν πιστεύοντας ότι το απαρτχάιντ είναι «Θεού θέλημα».