Γιατί Πρέπει να Σωθούν τα Βροχερά Δάση;

ΠΛΗΘΟΣ ανθρώπων παρακολουθούν κάποιον ποδοσφαιρικό αγώνα και ζητωκραυγάζουν έξαλλα. Εύχονται να μην τελειώσει ποτέ αυτό το παιχνίδι. Αλλά δεν παύουν να πυροβολούν τους παίκτες. Ένας-ένας, οι νεκροί μεταφέρονται εκτός αγωνιστικού χώρου. Το πλήθος εξαγριώνεται όταν ο ρυθμός του παιχνιδιού γίνεται βραδύς.

Η αποψίλωση των δασών μοιάζει πολύ μ’ αυτή την περιγραφή. Οι άνθρωποι απολαμβάνουν τα δάση, στην ουσία εξαρτώνται απ’ αυτά. Αλλά δεν παύουν να εξοντώνουν τους «παίκτες»: το κάθε είδος φυτών και ζώων, η πολύπλοκη αλληλεπίδραση των οποίων είναι αυτό που διατηρεί το δάσος ζωντανό. Εντούτοις, αυτό δεν είναι ένα απλό παιχνίδι. Η αποψίλωση σας επηρεάζει. Επιδρά στην ποιότητα της ζωής σας, ακόμα κι αν δεν έχετε δει ποτέ σας βροχερό δάσος.

Εκείνο που ορισμένοι υποστηρίζουν ότι αποτελεί το μεγαλύτερο κεφάλαιο των βροχερών δασών είναι η εκπληκτική ποικιλία ζωντανών οργανισμών, αυτό που οι επιστήμονες ονομάζουν βιοποικιλία. Σε έκταση πεντακοσίων τετραγωνικών μέτρων βροχερού δάσους στη Μαλαισία, μπορούν να αναπτυχθούν περίπου 835 είδη δέντρων, περισσότερα απ’ όσα στις Ηνωμένες Πολιτείες και στον Καναδά μαζί.

Αλλά αυτή η οργιώδης ποικιλία ζωής είναι εύθραυστη. Ένας επιστήμονας σύγκρινε τα διάφορα είδη με τις βίδες που συγκρατούν τα μέρη ενός αεροπλάνου. Όσο περισσότερες βίδες χαλαρώνουν και φεύγουν από τη θέση τους τόσο περισσότερο οι άλλες βίδες τείνουν να μην αντέχουν την αυξανόμενη πίεση. Αν ευσταθεί αυτή η σύγκριση, τότε ο πλανήτης μας είναι ένα προβληματικό «αεροπλάνο». Καθώς τα βροχερά δάση μικραίνουν, μερικοί υπολογίζουν ότι δέκα χιλιάδες είδη φυτών και ζώων χάνονται κάθε χρόνο και ότι ο ρυθμός εξάλειψης είναι τώρα περίπου 400 φορές μεγαλύτερος απ’ ό,τι ήταν ποτέ άλλοτε στην ιστορία του πλανήτη.

Οι επιστήμονες εκφράζουν τη βαθιά τους λύπη για την καταφανή απώλεια γνώσης που προκαλείται απ’ αυτή τη μείωση στη βιοποικιλία. Λένε ότι είναι σαν να βάζει κάποιος φωτιά σε μια βιβλιοθήκη, χωρίς προηγουμένως να έχει διαβάσει τα βιβλία της. Ωστόσο, υπάρχουν και πιο χειροπιαστές ακόμα απώλειες. Για παράδειγμα, περίπου το 25 τοις εκατό των φαρμάκων που δίνονται με συνταγές στις Ηνωμένες Πολιτείες βασίζονται σε φυτά τροπικών δασών. Ένα τέτοιο φάρμακο αύξησε το ποσοστό υποχώρησης της παιδικής λευχαιμίας από 20 τοις εκατό, που ήταν στη δεκαετία του 1960, σε 80 τοις εκατό, το 1985. Έτσι, σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Προστασίας των Άγριων Ζώων, τα βροχερά δάση «αντιπροσωπεύουν ένα τεράστιο φαρμακείο». Και αμέτρητα φυτά δεν έχουν ακόμα ανακαλυφτεί, πόσο μάλλον να έχουν εξεταστεί για πιθανές ιατρικές χρήσεις.

Επιπρόσθετα, ελάχιστοι από εμάς συνειδητοποιούμε πόσες από τις τροφές που καλλιεργούμε προέρχονται από φυτά που αρχικά ανακαλύφτηκαν στα βροχερά δάση. (Βλέπε πλαίσιο στη σελίδα 11.) Μέχρι σήμερα, οι επιστήμονες συλλέγουν γονίδια από τις ανθεκτικές ποικιλίες αυτών των φυτών, οι οποίες αναπτύσσονται στα δάση, και τα χρησιμοποιούν για να ενισχύουν την αντίσταση που παρουσιάζουν στις ασθένειες οι πιο ευαίσθητοι απόγονοί τους, οι ήμερες καλλιέργειες. Οι επιστήμονες έχουν εξοικονομήσει εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια από απώλειες σοδειών μ’ αυτόν τον τρόπο.

Κι επιπλέον, ούτε καν γνωρίζουμε τι τροφές μπορεί να επιφυλάσσουν ακόμα τα βροχερά δάση, οι οποίες θα μπορούσαν να αρέσουν παντού. Οι περισσότεροι Βορειοαμερικανοί δεν ξέρουν ότι μόλις πριν από εκατό χρόνια, οι πρόγονοί τους θεωρούσαν την μπανάνα παράξενο, εξωτικό φρούτο και πλήρωναν δυο δολάρια (περ. 350 δρχ.) για μια μπανάνα, σε ατομική συσκευασία.

Η Εικόνα της Παγκόσμιας Κατάστασης

Ο ίδιος ο άνθρωπος είναι το ύστατο θύμα της αποψίλωσης. Οι συνέπειες στο περιβάλλον της γης έχουν και περαιτέρω αντίκτυπο, ώσπου τελικά καλύπτουν όλο τον κόσμο. Πώς; Ας ρίξουμε άλλη μια ματιά στο συνηθισμένο βροχερό δάσος. Όπως φαίνεται από το όνομα, η βροχή είναι το κύριο χαρακτηριστικό του. Σε μια μέρα, μπορεί να πέσουν 20 εκατοστά βροχής και, σ’ ένα χρόνο, πάνω από 9 μέτρα! Το βροχερό δάσος είναι τέλεια σχεδιασμένο για να τα βγάζει πέρα μ’ αυτή την καταρρακτώδη νεροποντή.

Ο θόλος αναχαιτίζει τη δύναμη των σταγόνων, κι έτσι αυτές δεν μπορούν να ξεπλύνουν τη γη. Πολλά φύλλα είναι εφοδιασμένα με λεπτά άκρα, ή αλλιώς επιμήκεις απολήξεις, οι οποίες διαλύουν τις βαριές σταγόνες. Έτσι, η καταρρακτώδης βροχή μετατρέπεται σε σταθερή ψιχάλα, που πέφτει στο έδαφος με μικρότερη δύναμη. Οι απολήξεις αυτές επιτρέπουν επίσης στα φύλλα να απαλλαγούν γρήγορα από το νερό, έτσι ώστε να μπορούν να ξαναρχίσουν τη διαδικασία της διαπνοής, επιστρέφοντας υγρασία στην ατμόσφαιρα. Τα ριζικά συστήματα απορροφούν το 95 τοις εκατό του νερού που φτάνει στην επιφάνεια του εδάφους των δασών. Στο σύνολό του, το δάσος απορροφά τη βροχή σαν γιγαντιαίο σφουγγάρι κι έπειτα την αποβάλλει σιγά-σιγά.

Όμως, σε περίπτωση που δεν υπάρχει δάσος, η βροχή πέφτει απευθείας και δυνατά στο εκτεθειμένο έδαφος και μετατοπίζει τόνους ολόκληρους απ’ αυτό. Για παράδειγμα, στην Ακτή Ελεφαντοστού, στη Δυτική Αφρική, 10 περίπου στρέμματα τροπικού βροχερού δάσους με ελαφρά κλίση χάνουν ετησίως μόνο γύρω στα τρία εκατοστά του τόνου έδαφος. Τα ίδια δέκα στρέμματα, ως αποψιλωμένο, καλλιεργημένο κομμάτι γης, χάνουν 90 τόνους έδαφος το χρόνο· ως γυμνό έδαφος, 138 τόνους.

Αυτή η απώλεια του εδάφους κάνει περισσότερα από το να καταστρέφει το χώμα ώστε να είναι ακατάλληλο για καλλιέργεια ή για βοσκή. Η ειρωνεία είναι ότι τα ίδια τα φράγματα, που προξενούν αποψίλωση σε τρομακτικό βαθμό, καταστρέφονται εξαιτίας της. Αυτά γεμίζουν με λάσπη, που μεταφέρουν τα ποτάμια από τις αποψιλωμένες περιοχές, βουλώνουν γρήγορα και είναι πια άχρηστα. Ακόμα, παράκτιες περιοχές και τόποι ωοτοκίας φράζονται από την υπερβολική λάσπη.

Οι συνέπειες στους κύκλους της βροχής και των καιρικών συνθηκών είναι ακόμα πιο καταστροφικές. Σε γενικές γραμμές, οι ποταμοί που βγαίνουν από τα τροπικά βροχερά δάση ρέουν ολόκληρο το χρόνο. Αν όμως δεν υπάρχει το δάσος για να ρυθμίζει τη ροή του νερού μέσα στους ποταμούς, αυτοί υπερχειλίζουν με τις ξαφνικές βροχές κι έπειτα ξεραίνονται. Προκύπτει ένας κύκλος από πλημμύρες και ξηρασίες. Η βροχόπτωση μπορεί να επηρεαστεί σε απόσταση χιλιάδων χιλιομέτρων από το σημείο των ποταμών, επειδή το βροχερό δάσος προσφέρει στην ατμόσφαιρα της περιοχής μέσω της διαπνοής περίπου τη μισή υγρασία. Έτσι, η αποψίλωση των δασών μπορεί να έχει συμβάλει στις πλημμύρες του Μπαγκλαντές, αλλά και στις ξηρασίες της Αιθιοπίας, εξαιτίας των οποίων θανατώθηκαν τόσο πολλά άτομα στη δεκαετία που μας πέρασε.

Αλλά η αποψίλωση μπορεί να επηρεάζει και το κλίμα ολόκληρου του πλανήτη. Τα βροχερά δάση αποκαλούνται ο πράσινος πνεύμονας της γης, επειδή εισπνέουν διοξείδιο του άνθρακα από τον αέρα και χρησιμοποιούν τον άνθρακα για την ανάπτυξη των κορμών, των κλαδιών και του φλοιού. Όταν το δάσος καίγεται, όλος αυτός ο άνθρακας πηγαίνει στην ατμόσφαιρα. Το πρόβλημα είναι ότι ο άνθρωπος διοχετεύει τόσο πολύ διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα (τόσο με την καύση φυσικών καυσίμων όσο και με την αποψίλωση) ώστε μπορεί ήδη να έχει προξενήσει μια τάση υπερθέρμανσης της γης, που ονομάζεται φαινόμενο του θερμοκηπίου και απειλεί να λιώσει τους πολικούς πάγους του πλανήτη και να ανυψώσει το επίπεδο των θαλασσών, πράγμα που θα έχει σαν αποτέλεσμα το πλημμύρισμα των παράκτιων περιοχών.a

Δεν είναι να απορεί λοιπόν κανείς που αυτό το κρίσιμο ζήτημα αφορά ανθρώπους όλου του κόσμου. Μήπως οι άνθρωποι προσφέρουν κάποια βοήθεια; Μπορεί άραγε να υπάρξει κάποια λύση; Ποια ελπίδα υπάρχει γι’ αυτή τη θλιβερή κατάσταση;

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο στη σελίδα 11]

Τα Βροχερά Δάση Δίνουν με Απλοχεριά

Υπάρχει κάποια έκταση τροπικού δάσους κοντά σας αυτή τη στιγμή; Σκεφτείτε μερικές από τις τροφές που ανακαλύφτηκαν αρχικά στα ανά τον κόσμο βροχερά δάση: ρύζι, καλαμπόκι, γλυκοπατάτες, μανιόκα (κασσάβα ή ταπιόκα), ζαχαροκάλαμο, μπανάνες, πορτοκάλια, καφές, ντομάτες, σοκολάτα, ανανάδες, αβοκάντο, βανίλια, γκρέιπφρουτ, διάφοροι ξηροί καρποί, μπαχαρικά και τσάι. Στην κυριολεξία, οι μισές από τις σοδειές τροφίμων του κόσμου βασίζονται σε φυτά που προήλθαν από τα βροχερά δάση! Κι αυτές δεν είναι παρά μερικές από τις τροφές.

Σκεφτείτε τα φάρμακα: Αλκαλοειδή από διάφορα αναρριχητικά φυτά χρησιμοποιούνται ως μυοχαλαρωτικά πριν από χειρουργικές επεμβάσεις· τα ενεργά συστατικά της υδροκορτιζόνης για την καταπολέμηση φλεγμονών, η κινίνη για την καταπολέμηση της ελονοσίας, η δακτυλίτιδα για τη θεραπεία της καρδιακής ανεπάρκειας, η διοσγενίνη στα αντισυλληπτικά χάπια, και η ιπεκακουάνα για την πρόκληση εμετού, όλα αυτά προέρχονται από φυτά των βροχερών δασών. Άλλα φυτά παρουσιάζουν ενδείξεις ότι μπορεί να χρησιμοποιηθούν για την καταπολέμηση του AIDS και του καρκίνου, καθώς και της διάρροιας, του πυρετού, του δαγκώματος φιδιού, και της επιπεφυκίτιδας και άλλων παθήσεων του ματιού. Ποιες άλλες θεραπείες μπορεί να υπάρχουν ακόμα κρυμμένες είναι άγνωστο. Λιγότερο από το 1 τοις εκατό των φυτών των βροχερών δασών έχουν εξεταστεί από επιστήμονες. Ένας βοτανολόγος είπε με θλίψη: «Καταστρέφουμε πράγματα που δεν ξέρουμε καν ότι υπάρχουν».

Κι όμως, ακόμα περισσότερα προϊόντα προέρχονται από τα δάση που χάνονται: το λατέξ, το ρετσίνι, το κερί, τα οξέα, τα οινοπνευματώδη, τα μυρωδικά, τα γλυκαντικά, οι χρωστικές ουσίες, οι ίνες, όπως αυτές που χρησιμοποιούνται στα σωσίβια, το κόμμι που χρησιμοποιείται στις τσίχλες, το μπαμπού και το καλάμι ρατάν—αυτή καθαυτή η βάση για μια τεράστια, παγκόσμια βιομηχανία.

[Εικόνα/Διάγραμμα στη σελίδα 9]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Ο Ρόλος του Δάσους

[Εικόνα στη σελίδα 10]

Συνέπειες της Αποψίλωσης