Σελίδα Δύο

ΑΥΤΗ Η ΤΕΘΛΑΣΜΕΝΗ ΓΡΑΜΜΗ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΤΟ ΠΟΡΤΡΑΙΤΟ ΕΝΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΕΦΙΑΛΤΗ.

Παριστάνει την απότομη πτώση του Χρηματιστηρίου Αξιών της Νέας Υόρκης, τον Οκτώβριο του 1987. Σε μια μόνο μέρα, η αγορά σ’ αυτό το χρηματιστήριο έπεσε κατά 508 μονάδες—αριθμός τρομακτικός—και παρέσυρε μαζί του τα άλλα 22 κορυφαία χρηματιστήρια του κόσμου. Γιατί υπέστησαν τόσο μεγάλη πτώση τα χρηματιστήρια; Τι σήμανε αυτό το κραχ για εσάς;

Παγκόσμιο Κραχ

Η 19η ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 1987 ήταν μια παράξενη μέρα για τον πλανήτη μας. Εκείνη τη μέρα ξέσπασε μια καταιγίδα που σάρωσε την υφήλιο και έφερε τον όλεθρο σε δεκάδες κράτη. Εντούτοις, αυτή η καταιγίδα δεν είχε καθόλου ανέμους. Δεν έφερε καταρρακτώδεις βροχές, δεν γκρέμισε σπίτια, δεν σκότωσε κανέναν. Εκείνη τη μέρα συνέβη ένα κραχ που είχε αντίκτυπο σ’ ολόκληρο τον κόσμο.

Καταιγίδες χωρίς ανέμους; Όπως πιθανόν να ξέρετε, αυτή η καταιγίδα δεν είχε καμιά σχέση με τις καιρικές συνθήκες της γης αλλά με την οικονομία της. Η 19η Οκτωβρίου ήταν η μέρα που συνέβη το φημισμένο πια Κραχ του 1987, όταν το χρηματιστήριο της Γουόλ Στριτ υπέστη τη μεγαλύτερη, την ταχύτερη πτώση στην ιστορία του, εξαπολύοντας τον πανικό σ’ ολόκληρο τον κόσμο. Η αξία του χρηματιστηρίου σταμάτησε την ανοδική της πορεία και άρχισε προσωρινά να πέφτει με τρομακτική ταχύτητα—από επιτιθέμενος ταύρος, έγινε αρκούδα που τρέπεται σε φυγή.a

Μπορεί οι ήχοι της καταιγίδας να μην ήταν πραγματικοί και τα νύχια της αρκούδας να μην ήταν αληθινά, τα θύματα όμως ήταν πραγματικά. Ένας δημοσιογράφος από τη Ζυρίχη άκουσε κατά τύχη κάποιον άνθρωπο να κραυγάζει, «Καταστράφηκα, καταστράφηκα εντελώς», και παρατήρησε ότι οι άνθρωποι που διάβαζαν τις εφημερίδες στην οικονομική περιοχή φαίνονταν σαν να διάβαζαν την αναγγελία του θανάτου τους. Στο Χονγκ Κονγκ, ο πανικός έφτασε σε τέτοια ύψη που το χρηματιστήριο έκλεισε για τέσσερις μέρες. Αυτό το χρηματιστήριο είχε τη χειρότερη τύχη απ’ όλα τα άλλα στη διάρκεια του κραχ, αφού έχασε περίπου το 33 τοις εκατό της αξίας του. Ένας και μόνο επιχειρηματίας από το Χονγκ Κονγκ έχασε 124 εκατομμύρια δολάρια (περ. 18,6 δισ. δρχ.). Στη Νέα Υόρκη, μια 63χρονη χήρα διαπίστωσε ότι εξαιτίας του κραχ, όχι μόνο οι μετοχές της είχαν χάσει εντελώς την αξία τους, αλλά χρωστούσε επίσης στο μεσίτη της πάνω από 400.000 δολάρια (περ. 60 εκατ. δρχ.)!

Εκατομμύρια Φτωχότεροι

Ο Χέλμουτ Σμιτ, πρώην καγκελάριος της Δυτικής Γερμανίας, είπε στη γερμανική εφημερίδα Die Zeit: «Η πτώση των χρηματιστηρίων όλου του κόσμου κατά 1 τρισεκατομμύριο δολάρια και πλέον έκανε 100 ως 200 εκατομμύρια οικογένειες στη Δύση φτωχότερες απ’ όσο νόμιζαν ότι ήταν πριν από το κραχ». Αλλά το κραχ δεν περιορίστηκε στη Δύση. Τα χρηματιστήρια έπεφταν σαν το ντόμινο, στο Χονγκ Κονγκ, στο Τόκιο, στη Σιγκαπούρη, στην Ταϊβάν, στην Αυστραλία, στη Νότια Αφρική και στη Λατινική Αμερική, καθώς και στην Ευρώπη και στη Βόρεια Αμερική.

Η Le Quotidien του Παρισιού είχε με χοντρά γράμματα την επικεφαλίδα «ΤΟ ΚΡΑΧ». Η Cambio της Λίμα, στο Περού, ανήγγειλε: «ΠΑΝΙΚΟΣ ΣΤΗ ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ, ΣΤΟ ΤΟΚΙΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΛΟΝΔΙΝΟ!» Η The Australian Financial Review του Σίντνεϊ υποστήριξε ότι η Γουόλ Στριτ «έπεσε μ’ ένα γδούπο όμοιο μ’ εκείνο που θα προκαλούσε ένας ψόφιος ταύρος αν τον πετούσαν από το Εμπάιρ Στέιτ Μπίλντινγκ». Αλλά, όπως τόνισε ο πρώην καγκελάριος Σμιτ, αυτά τα καταρρέοντα χρηματιστήρια ήταν κάτι παραπάνω από έναν κυκεώνα αριθμών και από βαρύγδουπες επικεφαλίδες. Το κραχ σήμανε πραγματικές απώλειες για πολλούς, οι οποίοι χρειάστηκε να πουλήσουν τις μετοχές τους στις χαμηλότερες τιμές. Οικονομίες μιας ολόκληρης ζωής, συνταξιοδοτικά ταμεία, χρήματα αποταμιευμένα για τον καιρό της συνταξιοδότησης, σχέδια για την αγορά σπιτιού, σχέδια για τη φροντίδα των παιδιών—όλα έπεσαν θύματα αυτής της οικονομικής καταιγίδας.

Η αισιοδοξία, που επικρατεί στο χρηματιστήριο όταν ανεβαίνουν οι τιμές και η οποία οδήγησε στο κραχ, απλώς χειροτέρεψε τα πράγματα. Ο αριθμός των άμεσων επενδυτών στο αμερικανικό χρηματιστήριο σχεδόν διπλασιάστηκε μεταξύ των ετών 1975 και 1985. Ο αριθμός εκείνων που κατέχουν μετοχές έμμεσα, μέσω συνταξιοδοτικών ταμείων, ασφαλιστικών εταιριών και τραπεζών είχε αυξηθεί στη διάρκεια της ίδιας περιόδου σχεδόν κατά 35 εκατομμύρια. Το χρηματιστήριο, του οποίου οι τιμές ανέβαιναν, προσήλκυε τους επενδυτές, όπως το μέλι προσελκύει τις μύγες. Πολλοί επένδυσαν πάρα πολύ αργοπορημένα, πλήρωσαν πάρα πολλά και δεν μπόρεσαν να αποσύρουν τα χρήματά τους αρκετά γρήγορα.

Άλλη μια Οικονομική Κρίση, σαν Εκείνη του 1929;

Καθώς το κραχ άρχισε να βγαίνει από τη Γουόλ Στριτ και να επεκτείνεται σ’ ολόκληρο τον κόσμο, οι άνθρωποι άρχισαν να θυμούνται μια άλλη χρονιά, πασίγνωστη στην οικονομική ιστορία: το 1929. Εκείνη τη χρονιά, ένα παρόμοιο χρηματιστηριακό κραχ οδήγησε σε παγκόσμια οικονομική κρίση. Ο κόσμος τρέμει ακόμη και σήμερα όταν σκέφτεται εκείνη την εποχή—τότε που έμπαινες στην ουρά για να πάρεις ψωμί, που μοιράζονταν σούπες για τους άπορους, που η ανεργία ήταν ανεξέλεγκτη και επικρατούσε η φτώχεια. Θα οδηγούσε το καινούριο κραχ σε παρόμοια οικονομική κρίση; Άλλωστε, τη χειρότερη μέρα του κραχ του 1929 (τη Μαύρη Τρίτη), το χρηματιστήριο έπεσε κατά 12,8 τοις εκατό. Αλλά τη Μαύρη Δευτέρα του 1987, βούλιαξε κατά 22,6 τοις εκατό. Μια επικεφαλίδα στην εφημερίδα The New York Times, της 20ής Οκτωβρίου 1987, έκανε το ερώτημα: «Είναι το 1987 Ισοδύναμο του 1929;»

Προς μεγάλη ανακούφιση αμέτρητων ανθρώπων, η απάντηση αποδείχτηκε ότι ήταν ‘όχι’. Σχεδόν δυο χρόνια μετά τη Μαύρη Δευτέρα, πολλοί ειδήμονες που εξέτασαν τη μακροπρόθεσμη βλάβη που προξένησε εκείνη η καταιγίδα διαπίστωσαν ότι ήταν ελάχιστη. Η οικονομία των Η.Π.Α. εξακολουθούσε να αναπτύσσεται. Το ποσοστό της ανεργίας ήταν χαμηλό. Στο κάτω-κάτω, ακόμη και μετά τη Μαύρη Δευτέρα, το χρηματιστήριο βρισκόταν μονάχα 4 τοις εκατό πιο κάτω απ’ ό,τι πριν από ένα χρόνο· μάλιστα κατόρθωσε να βρεθεί σε ελαφρώς καλύτερη θέση, στο τέλος του χρόνου.

Πολλοί ειδήμονες θεώρησαν τη Μαύρη Δευτέρα σαν το απλό σκάσιμο μιας φούσκας, μια άκρως απαραίτητη διόρθωση των παραφουσκωμένων τιμών του χρηματιστηρίου. Αν υπάρχει κάτι μόνιμο που άφησε πίσω του το κραχ, αυτό είναι ο αριθμός ρεκόρ των ατόμων που εγκατέλειψαν το χρηματιστήριο. ‘Ποτέ ξανά’, ορκίζονται. Και φαίνεται ότι το εννοούν.

Μήπως σημαίνει αυτό ότι η Μαύρη Δευτέρα ήταν κάτι το ασήμαντο; Κάθε άλλο! Μερικοί ειδήμονες πιστεύουν ότι το κραχ πρέπει να εκληφθεί ως προειδοποίηση, ότι έριξε φως σε βαθιά ελαττώματα που ξεκινάνε από τη Γουόλ Στριτ και φτάνουν στην οικονομία ολόκληρου του κόσμου. Αλλά έχει δώσει προσοχή στην προειδοποίηση ο κόσμος σαν σύνολο; Όχι, σύμφωνα με κάποιον καθηγητή της οικονομολογίας, που είπε στο περιοδικό Time: «Είναι σαν μια παρέα από μεθυσμένους εφήβους που οδηγούν ένα αυτοκίνητο και πιστεύουν ότι επειδή κατάφεραν να πάρουν την τελευταία στροφή, θα καταφέρουν να πάρουν και την επόμενη».

Τι ακριβώς ήταν αυτό που πήγε στραβά στη Γουόλ Στριτ; Θα μπορούσε να ξανασυμβεί ένα κραχ; Και σας επηρεάζουν καθόλου τα κραχ εσάς προσωπικά;

Πώς σας Επηρεάζει η Γουόλ Στριτ;

ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΙΑ την έχουν ονομάσει ζοφερή επιστήμη. Ωστόσο, είναι μια επιστήμη που επηρεάζει τη ζωή όλων μας. Οι τιμές που πληρώνετε στα μαγαζιά, ο αριθμός των διαθέσιμων θέσεων εργασίας, οι υπηρεσίες που παρέχει η κυβέρνηση της χώρας σας—όλα αυτά εξαρτιούνται από την ισχύ της οικονομίας στη χώρα σας.

‘Αλλά τι σχέση έχει αυτό με τη Γουόλ Στριτ;’ θα μπορούσαν να ρωτήσουν μερικοί. ‘Αυτή βρίσκεται πολύ μακριά για να με ενδιαφέρει εμένα’. Το χρηματιστήριο είναι σαν ένας καθρέφτης της οικονομίας. Και σήμερα, τα κράτη του κόσμου είναι τόσο αλληλεξαρτόμενα που δεν υπάρχει οικονομία η οποία να είναι αποκομμένη από τις υπόλοιπες.

Η Παγκοσμιότητα της Οικονομίας

Ο πρόεδρος του Αμερικανικού Χρηματιστηρίου είπε ότι το σοκ που συνέβη τη Μαύρη Δευτέρα «κατέστησε απόλυτα σαφές ότι δεν υπάρχει καμιά χώρα που να ελέγχει πλήρως την τύχη της». Στην Ιταλία, ένας αρθρογράφος της La Repubblica το έθεσε ως εξής: «Οι φόροι της Δυτικής Γερμανίας χτες, το χρέος της Λατινικής Αμερικής σήμερα και . . . οι νομοθετικές πράξεις του Κογκρέσου των Η.Π.Α. αύριο, κάποτε αποτελούσαν γεγονότα ξέχωρα το ένα από το άλλο ή αλληλένδετα μόνο μετά την πάροδο μεγάλης χρονικής περιόδου. Σήμερα, συνδέονται στη στιγμή. Για να το συνειδητοποιήσετε αυτό, αρκεί να μπείτε στην αίθουσα διαπραγματεύσεων μιας μεγάλης διεθνούς τράπεζας, όπου υπάρχει κάτι σαν ηλεκτρονικό διαστημόπλοιο, συνδεδεμένο μέρα-νύχτα με όλα τα χρηματιστήρια του κόσμου».

Ποια χώρα, ποια οικονομία μπορεί να αξιώσει ότι είναι απομονωμένη απ’ αυτό το παγκόσμια αλληλένδετο και αλληλεξαρτόμενο σύστημα; Μήπως οι αφρικανικές χώρες; Οι εκδότες ενός μηνιαίου οικονομικού εντύπου που παρακολουθεί την αφρικανική οικονομία λένε ότι «οι αφρικανικές οικονομίες είναι ιδιαίτερα τρωτές στα εξωτερικά σοκ». Και τι θα πούμε για τις χώρες της Λατινικής Αμερικής; Ένας εκδότης της Jornal do Brasil είπε ότι η χρηματιστηριακή κρίση αποτελούσε μέρος μιας διεθνούς οικονομικής κρίσης. Και τι γίνεται με τη Μέση Ανατολή; Ο αναπληρωτής εκδότης της Ma’ariv του Τελ Αβίβ παρέθεσε τα λόγια ενός πρώην πρωθυπουργού του Ισραήλ: «Όταν κρυολογεί η Αμερική, φταρνίζεται το Ισραήλ».

Ποιος είναι λοιπόν ασφαλής από τις σημερινές οικονομικές καταιγίδες; Αν ένας επιβάτης λιάζεται πάνω στο κατάστρωμα ενός υπερωκεανίου και του πουν ότι στο κύτος του πλοίου, στο κάτω μέρος, έχει ανοίξει μια τρύπα, θα ήταν λογικό να αισθάνεται ότι δεν κινδυνεύει, απλώς και μόνο επειδή το σημείο του προβλήματος βρίσκεται τόσο πολύ μακριά του; Όχι· όλα τα μέρη του πλοίου συνδέονται—κανένα δεν επιπλέει μόνο του. Το ίδιο θα μπορούσε να ειπωθεί και για τις οικονομίες όλου του κόσμου. Το πρόβλημα που αντιμετωπίζει μια οικονομία, μπορεί να δημιουργήσει πρόβλημα σ’ εσάς.

Επικίνδυνα Νερά για τα Μικρά Ψάρια

Μετά το κραχ, οι μικροί επενδυτές εγκατέλειψαν ομαδικά το χρηματιστήριο. Η μαζική αποχώρηση προξένησε μεγάλες απώλειες στις μεσιτικές επιχειρήσεις, όπου έγιναν 25.000 απολύσεις μετά το κραχ. Αλλά προξένησε ακόμη μεγαλύτερα προβλήματα στο ίδιο το χρηματιστήριο.

Τι ήταν εκείνο που τρόμαξε πολλούς επενδυτές και τους έκανε να εγκαταλείψουν τη Γουόλ Στριτ; Είναι φανερό πως το κραχ είχε μεγάλη σχέση μ’ αυτό. Αλλά και με άλλους τρόπους, η Γουόλ Στριτ άρχισε να φαίνεται εχθρικό περιβάλλον για το μικρό επενδυτή, σαν τα νερά που είναι πολύ επικίνδυνα για τα μικρά ψάρια. Ας εξερευνήσουμε εν συντομία τρεις από τις τάσεις που έχουν συντελέσει σ’ αυτό: η επικράτηση των κομπιούτερ, το όργιο της ‘εξαγοράς’ εταιριών από άλλες εταιρίες και η έκρηξη του χρέους.

Μήπως Έχουν το Πρόσταγμα τα Μηχανήματα;

Η Μαύρη Δευτέρα ήταν άσχημη μέρα για τους κομπιούτερ. Το παλιρροϊκό κύμα των συναλλαγών εκείνης της μέρας ήταν πολύ μεγάλο για να το αντέξουν. Σ’ ολόκληρη τη χώρα, οι μεσίτες, εξοργισμένοι αλλά κι ανίκανοι ταυτόχρονα, παρακολουθούσαν τις οθόνες των τερματικών τους να γεμίζουν ερωτηματικά ή απλώς να σβήνουν. Στο επίκεντρο της καταιγίδας, στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης, το κραχ προξένησε τη διακοπή σχεδόν όλων των τμημάτων του συστήματος. Αλλά πολλοί υποστήριξαν ότι οι κομπιούτερ δεν ήταν απλώς θύματα του κραχ, αλλά στην πραγματικότητα συνεργοί στο φαινόμενο των μαζικών πωλήσεων. Κάποιος το έθεσε ως εξής στην εφημερίδα The New York Times: «Απλώς, κομπιούτερ πουλάνε σε κομπιούτερ».

Φυσικά, αυτό δεν είναι απόλυτα αληθινό. Αλλά με μερικά πολύπλοκα τεχνάσματα στις συναλλαγές, τα οποία προωθούνται από μεγάλες εταιρίες-επενδυτές, οι κομπιούτερ αντιδρούν αυτόματα στις συνθήκες της αγοράς—όπως η πτώση της τιμής κάποιας μετοχής—υποδεικνύοντας στο μεσίτη τι πρέπει να κάνει. Το πρόβλημα είναι ότι αυτός σπάνια έχει τον καιρό να εξετάσει την ορθότητα των υποδείξεων που του δίνει ο κομπιούτερ του. Έτσι, οι κομπιούτερ μπορούν να καθορίσουν τις κινήσεις αμέτρητων διαπραγματευτών, όπως ο χορογράφος καθορίζει τις κινήσεις μιας ομάδας χορευτών. Αυτοί όλοι μαζί υπακούνε στους κομπιούτερ τους, δημιουργώντας έτσι τεράστια κύματα πωλήσεων, τα οποία με τη σειρά τους προκαλούν άλλα κύματα πωλήσεων. Οι κομπιούτερ λοιπόν μπορεί να έκαναν πιο έντονο το κραχ, ακριβώς όπως ο ήχος που διοχετεύεται και πάλι στα μεγάφωνα μπορεί να κλιμακωθεί και να γίνει διαπεραστικό σφύριγμα που σου παίρνει τ’ αυτιά. Μερικοί λένε ότι οι κομπιούτερ είναι υπεύθυνοι για τις 300 από τις 508 μονάδες της πτώσης.

Οι κομπιούτερ μπορεί να είναι απαραίτητοι για το χρηματιστήριο, αλλά, τη Μαύρη Δευτέρα, έκαναν τα μικρά ψάρια να αισθάνονται μικρότερα παρά ποτέ. Οι μεμονωμένοι επενδυτές δεν μπορούσαν ούτε να πιάσουν στο τηλέφωνο τους μεσίτες τους, για να τους πουν να πουλήσουν τις μετοχές τους που έπεφταν. Στο μεταξύ, οι μεγάλοι επενδυτές με τα ελεγχόμενα από κομπιούτερ προγράμματα συναλλαγών ξεφορτώνονταν τις μετοχές τους σε μεγάλες ποσότητες.

‘Καταβροχθίζουν’ Ξέφρενα

Πολλοί ανησυχούν επίσης επειδή, στη διάρκεια των τελευταίων ετών, τα ψάρια μεγάλου και μεσαίου μεγέθους ‘καταβροχθίζουν’ ξέφρενα το ένα το άλλο με διαφόρων ειδών ‘εξαγορές’. «Οι άνθρωποι αγοράζουν σήμερα εταιρίες, όπως αγόραζαν κάποτε μετοχές», είπε ένας συνταξιούχος πωλητής χρεωγράφων που έδωσε συνέντευξη στο Ξύπνα!

Οι ‘εξαγορές’ εταιριών που ονομάζονται leveraged buyout (λέβερετζντ μπάιαουτ) ή LBO, είναι πολύ δημοφιλείς στη Γουόλ Στριτ. Κάποια εταιρία μπορεί να χρησιμοποιήσει «leverage» (τεράστια δανεισμένα χρηματικά ποσά, τα οποία απέκτησε, για παράδειγμα, πουλώντας ένα είδος ομολογιών που ονομάζονται junk bonds [βλέπε το πλαίσιο στη σελίδα 6]), προκειμένου να ‘εξαγοράσει’ μια άλλη εταιρία, αγοράζοντας τις κυριότερες μετοχές της. Μόλις το ‘αρπακτικό’ αγοράσει τη λεία του, την κομματιάζει και πουλάει τα κομμάτια για να ξεπληρώσει όλο αυτό το χρέος. Έτσι, το αρπακτικό μπορεί τελικά να κατέχει ό,τι έχει απομείνει, χωρίς να έχει πληρώσει τίποτα! Πουλώντας το είδος των ομολογιών που προαναφέρθηκαν (junk bonds), οι μικρές εταιρίες μπορούν να καταφέρουν να καταβροχθίσουν τις μεγάλες, σαν να καταπίνει μια σαρδέλα καρχαρίες.

Οι συμφωνίες για αναγκαστικές ‘εξαγορές’ αποφέρουν σχεδόν απίστευτα χρηματικά ποσά στις τράπεζες, στους δικηγόρους και στους επιχειρηματίες που διευθετούν τις συμφωνίες. Σε μια τέτοια γιγαντιαία ‘εξαγορά’, που έγινε στα τέλη του 1988, οι αμοιβές που πήραν οι τράπεζες και οι σύμβουλοι μόνο πλησίασαν το 1 δισεκατομμύριο δολάρια (περ. 150 δισ. δρχ.). Μερικά άτομα που απέκτησαν φήμη ως ‘αρπακτικά’ κέρδισαν εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια σε λίγα μόνο χρόνια. Και δεν είναι λίγοι εκείνοι που μπλέχτηκαν σε προβλήματα με το νόμο.

Η Έκρηξη του Χρέους

Οι ‘εξαγορές’ εταιριών δεν αποτελούν παρά ένα παράδειγμα της διαρκούς ‘ερωτοτροπίας’ της Αμερικής με το χρέος. Οι Αμερικανοί σαν άτομα αποταμιεύουν μόνο περίπου το 5 τοις εκατό από το εισόδημά τους. Οι Δυτικογερμανοί αποταμιεύουν περίπου το 13 τοις εκατό και οι Ιάπωνες περίπου το 17 τοις εκατό. Η αγάπη των Αμερικανών για την πιστωτική κάρτα και το σύνθημα ‘αγόρασε τώρα, πλήρωσε αργότερα’ έχουν γίνει θρύλος. Οι αμερικανικές επιχειρήσεις χρωστάνε πάνω από 1,8 τρισεκατομμύρια δολάρια (περ. 270 τρισ. δρχ.) και το ομοσπονδιακό χρέος ξεπερνάει τα 2,6 τρισεκατομμύρια δολάρια (περ. 390 τρισ. δρχ.). Η κυβέρνηση των Η.Π.Α. επίσης έχει καταφέρει μέσα σε οχτώ μόνο χρόνια να γίνει, από μεγαλύτερος πιστωτής του κόσμου, ο μεγαλύτερος χρεώστης στις διεθνείς του συναλλαγές. Ένας αρθρογράφος της καναδικής Globe and Mail συνόψισε την αμερικανική πολιτική ως εξής: «Να ξοδεύεις, να ξοδεύεις κι απλώς να δανείζεσαι».

Μια κάμψη θα δημιουργούσε μεγάλα προβλήματα για τις υπερχρεωμένες αμερικανικές επιχειρήσεις. Οι εταιρίες που είναι φορτωμένες με χρέη θα γίνονταν ξαφνικά εύθραυστες μέσα σ’ ένα τέτοιο κλίμα. Θα άρχιζαν ξαφνικά να μην μπορούν να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους και να πτωχεύουν. Οι τράπεζες έχουν φτάσει κι αυτές στο χείλος της χρεοκοπίας: Έχουν δώσει ριψοκίνδυνα δάνεια, ύψους δισεκατομμυρίων δολαρίων. Αρκετές εκατοντάδες τράπεζες αντιμετωπίζουν προβλήματα και πολλές έχουν αναγκαστεί να κλείσουν.

Το χρέος σε παγκόσμια κλίμακα είναι ακόμη πιο απειλητικό: Οι χώρες του Τρίτου Κόσμου χρωστάνε το τρομακτικό ποσό των 1,2 τρισεκατομμυρίων δολαρίων (περ. 180 τρισ. δρχ.). Δεν είναι να απορεί λοιπόν κανείς που ο πωλητής χρεωγράφων, Φίλιξ Ρόχατιν, προσδιόρισε την οικονομία ως εξής: «Έχουμε δημιουργήσει ένα γιγαντιαίο οικονομικό σπίτι από χαρτιά. Έχουμε λάβει ξεκάθαρη προειδοποίηση για την αδυναμία του».

Η Αποχώρηση

Για το μικρό λοιπόν επενδυτή, μπορεί να φαίνεται ότι στη Γουόλ Στριτ κυριαρχούν οι συναλλαγές των κομπιούτερ που δημιουργούν τεράστια κύματα, τα μεγάλα ψάρια που καταβροχθίζουν ξέφρενα, κι ένα απύθμενο χάσμα χρέους που απειλεί να απορροφήσει ολόκληρη τη λίμνη. Προκαλεί, λοιπόν, έκπληξη το γεγονός ότι τα μικρά ψάρια έχουν αποχωρήσει από το χρηματιστήριο;

Αλλά ακόμη περισσότερο από το φόβο, υπάρχει μια τάση που έχει κάνει πολλούς μικρούς επενδυτές να φύγουν από τη Γουόλ Στριτ. Αυτό το χρηματιστήριο κυβερνιέται από το ίδιο συναίσθημα που προφανώς διέπει ολόκληρο τον κόσμο στις μέρες μας. Ποιο είναι αυτό το συναίσθημα;

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 8]

Αρκετές εκατοντάδες τράπεζες των Η.Π.Α. αντιμετωπίζουν προβλήματα και πολλές έχουν αναγκαστεί να κλείσουν

[Πλαίσιο στη σελίδα 6]

Οδηγός στο Λεξιλόγιο της Γουόλ Στριτ

Τα όσα συμβαίνουν στη Γουόλ Στριτ μπορεί να σας φαίνονται ξένα, επειδή ο κόσμος των οικονομικών έχει μια γλώσσα εντελώς δική του. Ακολουθούν λίγα μόνο δείγματα από τις πιο κοινές λέξεις της Γουόλ Στριτ.

◆ ΜΕΤΟΧΗ: Όταν αγοράζετε μια μετοχή σε κάποια εταιρία, στην πραγματικότητα αγοράζετε ένα κομμάτι αυτής της εταιρίας. Αυτός είναι ένας τρόπος με τον οποίο αποκτούν χρήματα οι εταιρίες. Σε τακτά χρονικά διαστήματα, οι μέτοχοι μπορεί να λαβαίνουν ένα μικρό ποσοστό από τα κέρδη της εταιρίας, που ονομάζεται μέρισμα.

◆ ΟΜΟΛΟΓΙΑ: Ένας άλλος τρόπος με τον οποίο αποκτούν χρήματα οι εταιρίες είναι το να τα δανείζονται πουλώντας ομολογίες. Όταν αγοράζετε μια ομολογία κάποιας επιχείρησης, τότε της δανείζετε χρήματα. Η εταιρία πληρώνει για τη χρήση των χρημάτων σας με τη μορφή τόκου. Οι μετοχές και οι ομολογίες μπορούν να ονομαστούν αλλιώς με το γενικό όρο «χρεώγραφα». Μολονότι γενικά η αξία των ομολογιών δεν αυξάνει όσο αυξάνει μερικές φορές η αξία των μετοχών, οι πρώτες θεωρούνται συχνά ασφαλέστερη επένδυση. Εξαίρεση αποτελεί η junk bond (τζανκ μποντ), η ομολογία δηλαδή που έχει οριστεί επίσημα ως πολύ ριψοκίνδυνη. Η εταιρία που την εκδίδει είναι πιο πιθανό να μη μείνει πιστή στις υποχρεώσεις της, να μη σας πληρώσει όπως είχε συμφωνηθεί. Οι άνθρωποι αγοράζουν αυτές τις ομολογίες επειδή εκδίδονται με υψηλό επιτόκιο.

◆ ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟ ΑΞΙΩΝ: Μια οργανωμένη δημοπρασία, ή αλλιώς αγορά, όπου αγοράζονται και πουλιούνται χρεώγραφα, όπως μετοχές και ομολογίες. Στο χρηματιστήριο, οι μεσίτες εκτελούν τις παραγγελίες για αγορά και πώληση που τους δίνουν οι πελάτες τους, οι επενδυτές, και πληρώνονται με τη μορφή προμήθειας.

◆ ΔΕΙΚΤΗΣ DOW (ΝΤΑΟΥ): Συντομογραφία του όρου Dow Jones Industrial Average (Ντάου Τζόουνς Ιντάστριαλ Άβεριτζ)· είναι ο πιο δημοφιλής δείκτης της ‘υγείας’ και της αξίας του Χρηματιστηρίου Αξιών της Νέας Υόρκης. Είναι ένας μέσος όρος βασισμένος στην τρέχουσα αξία 30 βιομηχανικών μετοχών. Όταν ρωτάνε οι άνθρωποι «Πώς πάει η αγορά;» συνήθως απαντάει κανείς λέγοντας πού βρίσκεται ο δείκτης Dow (Ντάου).

Το Σπίτι που Έχτισε η Απληστία

«Η ΑΠΛΗΣΤΙΑ είναι καλή. Μπορείτε να είστε άπληστος και ταυτόχρονα να αισθάνεστε περίφημα με τον εαυτό σας». Αναφέρθηκε ότι αυτά τα λόγια, που αποτελούσαν μέρος της ομιλίας που εκφωνήθηκε στην αποφοιτούσα τάξη μιας οικονομικής σχολής, έγιναν δεκτά με γέλια και χειροκροτήματα. (The Roaring ’80s [Η Οργιώδης Δεκαετία του 1980], του Άνταμ Σμιθ) Ομιλητής ήταν κάποιος που είχε σημειώσει μεγάλη επιτυχία στη Γουόλ Στριτ, που είχε κερδίσει εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια. Ωστόσο, δεν πέρασε πολύς καιρός, και το περιοδικό Fortune αποκάλεσε το ίδιο άτομο «απατεώνα της χρονιάς». Μέσα σε μερικούς μήνες, βρισκόταν στη φυλακή.

Αποδείχτηκε τελικά ότι η απληστία δεν ήταν και τόσο καλή. Αλλά τα λόγια αυτού του ατόμου αναφέρονται συχνά ως αντιπροσωπευτικά της στάσης που επικρατεί στη Γουόλ Στριτ. Τι δείχνουν τα γεγονότα;

Σκεφτείτε τις τάσεις που επικρατούν στη Γουόλ Στριτ και τις οποίες έχουμε ήδη παρατηρήσει. Συναλλαγές που ελέγχονται από κομπιούτερ και γίνονται με αστραπιαία ταχύτητα, ξέφρενες ‘εξαγορές’ εταιριών που αποφέρουν ασύλληπτα κέρδη, βουνά δανεισμένων χρημάτων, όλα φαίνεται πως έχουν κάτι κοινό: την επιδίωξη του βραχυπρόθεσμου κέρδους.

Όλα τα μάτια είναι στραμμένα στο στιγμιαίο κέρδος. Το άρθρο κάποιου συντάκτη του καναδικού περιοδικού Maclean’s διατύπωσε αυτό το σημείο με δυναμικό τρόπο: «Οι νεόπλουτοι της δεκαετίας του 1980 θέλουν να παίρνουν κάτι χωρίς να δίνουν τίποτα: να παίρνουν όσο το δυνατόν περισσότερα χρήματα, καταβάλλοντας όσο το δυνατόν λιγότερη προσπάθεια». Αποτελεί λοιπόν έκπληξη το γεγονός ότι μια τέτοια κερδοσκοπική κοινωνία έχει παραγάγει το δικό της είδος εγκλήματος; Αυτό το είδος εγκλήματος είναι η . . .

Αθέμιτη Εκμετάλλευση Εμπιστευτικών Πληροφοριών (Insider Trading)

«Τι είναι αυτό;» ρώτησε το Ξύπνα! ένα συνταξιούχο πωλητή χρεωγράφων. Κι εκείνος απάντησε: ‘Στην ευρύτερή του έννοια, αυτό έχει να κάνει με το να χρησιμοποιείς κάτι που ξέρεις εσύ ως επαγγελματίας, αλλά δεν το ξέρει το επενδυτικό κοινό. Αν επωφεληθείς απ’ αυτό, τότε πλεονεκτείς’.

Αυτή η τακτική είναι παράνομη. Αλλά επικράτησε τόσο πολύ στη Γουόλ Στριτ, στη διάρκεια της δεκαετίας του 1980, ώστε σε μια και μόνο χρονιά συνελήφθησαν περίπου 70 επιχειρηματίες της Γουόλ Στριτ. Όπως πολλά από τα προβλήματα της Γουόλ Στριτ, κι αυτό επίσης έχει σαρώσει την υφήλιο. Στην Ιαπωνία, ένας άντρας, για τον οποίο γίνονταν έρευνες προκειμένου να διαπιστωθεί αν είχε χρησιμοποιήσει παράνομα τέτοιες εμπιστευτικές πληροφορίες, προσπάθησε να δωροδοκήσει ένα νομοθέτη που συμμετείχε στη διεκπεραίωση της υπόθεσης, γονατίζοντας μπροστά του και προσφέροντάς του ένα χαρτοφύλακα με 40.000 δολάρια (περ. 6 εκατ. δρχ.) σε μετρητά. Αλλά δεν ήξερε ότι ολόκληρη η σκηνή μαγνητοσκοπούνταν και επρόκειτο να μεταδοθεί αργότερα από την κρατική τηλεόραση!

Κι άλλα χρηματιστήρια—στα οποία περιλαμβάνεται η Μπέι Στριτ του Καναδά, το Μπουρς της Γαλλίας και το Μπόρσα της Ιταλίας—έχουν κλονιστεί από σκάνδαλα που σχετίζονται μ’ αυτό το είδος εγκλήματος. Ξεσκεπάστηκε ένα τέτοιο κύκλωμα που απλωνόταν από την Αγγλία ως το Ισραήλ. Χρηματιστήρια σ’ ολόκληρο τον κόσμο φτιάχνουν νόμους για να εμποδίσουν αυτό το είδος απάτης, αλλά όπως είπε στο Ξύπνα! ο προαναφερθείς πωλητής χρεωγράφων, «είναι δύσκολο να το ορίσει κανείς κι ακόμη πιο δύσκολο να το ελέγξει. Είχαμε πολύπλοκα συστήματα ασφαλείας, αλλά είναι πιο εύκολο να κλαπούν πληροφορίες παρά χρήματα».

Το Σύνδρομο των ‘Γιάπι’

Ενώ η απληστία της Γουόλ Στριτ οδήγησε μερικούς στο έγκλημα, πολύ περισσότερους τους οδήγησε στον υλισμό. Το περιοδικό Newsweek ανέφερε ότι η Γουόλ Στριτ αποτελεί αυτή καθαυτή την καρδιά του άπληστου «φιλάργυρου πολιτισμού» της Αμερικής. Το χρηματιστήριο του 1980, του οποίου οι τιμές ανέβαιναν, προσήλκυσε αμέτρητους νεαρούς αποφοίτους που σκόπευαν να κάνουν περιουσία. Το παρατσούκλι που τους έβγαλαν ήταν ‘γιάπι’ (yuppies), από την αγγλική φράση young urban professionals (νεαροί αστοί επαγγελματίες). Επειδή είναι γνωστό πως οι φιλοδοξίες τους είναι το ίδιο υψηλές με το εισόδημά τους, οι ‘γιάπι’ αποτέλεσαν στόχο των διαφημιστών σαν ιδεώδεις καταναλωτές, σαν πραγματικές μηχανές που ξοδεύουν.

Κάποιος, που ήταν παλιότερα διαπραγματευτής της Γουόλ Στριτ και ο οποίος αυτοχαρακτηρίζεται πρώην ‘γιάπι’, μίλησε στο Ξύπνα! σχετικά με τη ζωή του στη Γουόλ Στριτ, στη διάρκεια των χρόνων της οικονομικής έξαρσης. Είπε ότι ο τρόπος σκέψης που επικρατούσε στην εταιρία του ήταν: «Η δουλειά σου είναι η ζωή σου. Οποιοδήποτε άλλο πράγμα είναι δευτερεύον». Ήταν συνηθισμένο πράγμα να σηκώνεσαι στις 5.00 π.μ., να δουλεύεις όλη μέρα κι έπειτα να βγάζεις έξω τους πελάτες μέχρι αργά τη νύχτα.

Αυτός θυμάται έντονα ένα περιστατικό, το οποίο, κατά τη γνώμη του, συνοψίζει τον τρόπο με τον οποίο σκέφτονταν οι άνθρωποι. Ένας συνάδελφός του τού έδειξε μια σειρά φωτογραφίες, που απεικόνιζαν ένα μεσίτη να παθαίνει καρδιακή προσβολή μέσα σε κάποιο χρηματιστήριο. Κι ενώ αυτός ο άνθρωπος υπέφερε, οι πυρετώδεις συναλλαγές συνεχίζονταν· δεν επιβραδύνθηκαν ούτε σταμάτησαν καθόλου.

Η εφημερίδα The New York Times ανέφερε ότι το κραχ θα αποτελούσε πλήγμα για τους ‘γιάπι’, όχι μόνο εξαιτίας του ότι συνηθίζουν να δανείζονται και να ξοδεύουν, αλλά και εξαιτίας του τρόπου σκέψης τους. Πολλοί ‘γιάπι’ δεν καταλαβαίνουν καν τη διαφορά που έχει η οικονομική αξία από την αυτοαξία.

Η Αναζήτηση Λύσεων

ΟΤΑΝ πρόκειται για τη θεραπεία των παθημάτων που βασανίζουν τη Γουόλ Στριτ, δεν λείπουν οι ιδέες. Ωστόσο λείπει η συμφωνία απόψεων. Μερικοί ειδήμονες υποστηρίζουν ότι πρέπει να περιοριστεί το χρέος και οι ‘εξαγορές’ εταιριών, ενώ άλλοι επιμένουν ότι και τα δυο αυτά είναι καλά για την οικονομία. Οι δυο πλευρές είναι έτοιμες να παρουσιάσουν ένα σωρό στατιστικές προκειμένου να «αποδείξουν» τους ισχυρισμούς τους.

Ο Χέλμουτ Σμιτ πιστεύει ότι οι μεγαλύτερες οικονομικές δυνάμεις του κόσμου (οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Γερμανία και η Ιαπωνία) πρέπει να συνεργαστούν για να δώσουν λύση στις οικονομικές ουαί που μαστίζουν τον κόσμο. Ο ίδιος λέει: «Η μετριότητα και των τριών κυβερνήσεων δεν μπορεί να αποτελέσει δικαιολογία προκειμένου να δαπανούν περισσότερο χρόνο για να κάνουν παράπονα η μια για την άλλη απ’ ό,τι για να αναγνωρίσουν τα δικά τους ελαττώματα. Ακόμη και οι μέτριοι άνθρωποι μπορούν να επωμιστούν ευθύνες».

Αλλά ρωτήστε τον εαυτό σας: Πόσα μπορούμε λογικά να αναμένουμε από κυβερνήσεις οι οποίες έχουν κληρονομήσει τη μετριότητα; Για παράδειγμα, ο Σμιτ παραδέχεται χωρίς δυσκολία ότι το πρόβλημα του χρέους του Τρίτου Κόσμου «δεν έχει λυθεί και στην ουσία είναι αδύνατο να λυθεί». Μπορούν οι μέτριοι άνθρωποι να λύσουν αυτό που είναι αδύνατο να λυθεί;