Παγκοσμιοποίηση του Εμπορίου—Πώς σας Επηρεάζει
ΟΤΑΝ ο Πέτρος έχασε τη δουλειά του σε μια πολυεθνική εταιρία στην οποία εργαζόταν επί 20 χρόνια, το έγγραφο της απόλυσης εξηγούσε ότι αποκλειστικός υπεύθυνος ήταν η «παγκοσμιοποίηση της οικονομίας». Όταν το νόμισμα της Ταϋλάνδης, το μπατ, έχασε πάνω από το μισό της αξίας του, ο υπουργός οικονομικών εκείνης της χώρας εμφανίστηκε στην τηλεόραση και επέκρινε την «παγκοσμιοποίηση». Όταν η τιμή του ρυζιού αυξήθηκε κατά 60 τοις εκατό σε μια χώρα της νοτιοανατολικής Ασίας, οι επικεφαλίδες των εφημερίδων στα περίπτερα δήλωναν: «Φταίει η Παγκοσμιοποίηση!»
Τι ακριβώς είναι η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας; Πώς και γιατί επηρεάζει τη χώρα σας και τα χρήματά σας; Τι κρύβεται πίσω από αυτή την τάση;
Τι Είναι η Παγκοσμιοποίηση;
Ως οικονομικό φαινόμενο, η παγκοσμιοποίηση είναι η μετάβαση από τις ξεχωριστές εθνικές οικονομίες σε μια παγκόσμια οικονομία. Στο σημερινό «παγκόσμιο χωριό», η παραγωγή αγαθών έχει διεθνοποιηθεί, και το χρήμα ρέει διασχίζοντας ελεύθερα και άμεσα τα σύνορα των διαφόρων χωρών. Στην ουσία, πρόκειται για εμπόριο χωρίς σύνορα. Σε αυτό το σύστημα, οι πολυεθνικές εταιρίες ασκούν τεράστια δύναμη, ενώ ανώνυμοι επενδυτές μπορούν να φέρουν υλική ευημερία ή να προκαλέσουν καταστροφική ύφεση σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου.
Η παγκοσμιοποίηση αποτελεί και αιτία και αποτέλεσμα της επανάστασης της πληροφόρησης. Προωθείται από την αλματώδη πρόοδο των τηλεπικοινωνιών, τον απίστευτο ρυθμό με τον οποίο αυξάνεται η υπολογιστική ισχύς των κομπιούτερ και την ανάπτυξη δικτύων πληροφοριών όπως το Ιντερνέτ. Αυτοί οι τομείς της τεχνολογίας βοηθούν στην υπερπήδηση των φραγμών που δημιουργούν οι αποστάσεις. Ποια είναι τα αποτελέσματα;
Πλεονεκτήματα και Μειονεκτήματα;
Σύμφωνα με τους υποστηρικτές της, η παγκοσμιοποίηση μπορεί να αποτελέσει μια ακατανίκητη εμπορική και επενδυτική δύναμη που ενισχύει οικονομίες και προωθεί την ανάπτυξη ακόμη και στις πιο φτωχές χώρες του κόσμου. Λόγου χάρη, στη διάρκεια της δεκαετίας του 1990 και μόνο, ξένοι επενδυτές διοχέτευσαν ένα τρισεκατομμύριο δολάρια (περ. 300 τρισ. δρχ.) σε αναπτυσσόμενες οικονομίες. Αυτή η εκπληκτική αύξηση στις διεθνείς επενδύσεις έκανε δυνατή την κατασκευή δρόμων, αεροδρομίων και εργοστασίων σε φτωχότερα κράτη. Η παγκοσμιοποίηση έχει αποτελέσει πράγματι μια δύναμη που ανέβασε το βιοτικό επίπεδο σε μερικές χώρες του κόσμου. Ο Πίτερ Σάδερλαντ, πρόεδρος του Συμβουλίου για την Ανάπτυξη στο Εξωτερικό, λέει ότι «μέχρι πρόσφατα χρειάζονταν τουλάχιστον δύο γενιές για να διπλασιαστεί το βιοτικό επίπεδο, αλλά στην Κίνα το βιοτικό επίπεδο διπλασιάζεται τώρα κάθε 10 χρόνια». Η παγκοσμιοποίηση θεωρείται ότι δημιουργεί πρωτοφανείς ευκαιρίες για δισεκατομμύρια ανθρώπους. Η καταπληκτική επέκταση του παγκόσμιου εμπορίου έχει προκαλέσει ένα κύμα παραγωγικότητας και αποδοτικότητας και έχει δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας.
Αλλά οι επικριτές της ανταπαντούν ότι η παγκοσμιοποίηση μπορεί επίσης να καταστρέψει οικονομίες μέσα σε μια νύχτα. Με το πάτημα λίγων κουμπιών στον κομπιούτερ μπορεί να υποτιμηθεί ταχύτατα ένα εθνικό νόμισμα, εξανεμίζοντας τις οικονομίες μιας ολόκληρης ζωής για εκατομμύρια οικογενειάρχες. Τα ανησυχητικά σχόλια από το στόμα κάποιου επιφανούς αναλυτή της Γουόλ Στριτ μπορούν να κάνουν μέσα σε μια στιγμή ένα σωρό πανικοβλημένους επενδυτές να πουλήσουν τις μετοχές τους στην Ασία, δημιουργώντας ένα τεράστιο κενό κεφαλαίου το οποίο θα μπορούσε τελικά να οδηγήσει εκατομμύρια άτομα στη φτώχεια. Ένα διοικητικό συμβούλιο μπορεί να αποφασίσει να κλείσει κάποιο εργοστάσιο στο Μεξικό και, αντ’ αυτού, να ανοίξει κάποιο άλλο στην Ταϋλάνδη—δημιουργώντας θέσεις εργασίας στην Ασία και καταδικάζοντας ταυτόχρονα σε ανέχεια εκατοντάδες οικογένειες στη Λατινική Αμερική.
Πολλοί τονίζουν ότι η παγκοσμιοποίηση έχει δυσκολέψει τη ζωή μεγάλων τμημάτων της ανθρώπινης κοινωνίας και ότι απειλεί να αποκλείσει από την πρόοδο κάποιο μέρος του κόσμου. «Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι οι απογοητευτικές οικονομικές επιδόσεις πολλών αφρικανικών χωρών που βρίσκονται νότια της Σαχάρας φανερώνουν την αποτυχία τους να ενσωματωθούν στην παγκόσμια οικονομία και έτσι να μπορέσουν να συμμετάσχουν στο εμπόριο με επιτυχία και να προσελκύσουν επενδυτές», είπε ο Σάδερλαντ.
Μεταδοτικές Συνέπειες που Μπορούν να σας Κάνουν Πλούσιους ή Φτωχούς
Γιατί σας αφορά αυτό; Επειδή οι τοπικές, οι εθνικές και οι περιφερειακές οικονομίες είναι πλέον αλληλένδετες και αλληλοεξαρτώμενες. Γι’ αυτό, τα αρνητικά συμπτώματα μιας οικονομίας μπορεί να μεταδοθούν γρήγορα και να προσβάλουν άλλες—περιλαμβανομένης και της οικονομίας της χώρας σας. Παραδείγματος χάρη, η παγκόσμια οικονομική θύελλα που σάρωσε την Ασία το 1997, καθώς επίσης τη Ρωσία και τη Λατινική Αμερική το 1998 και το 1999, απειλεί τώρα να καταφέρει ένα σημαντικό πλήγμα στην ευημερία των Ηνωμένων Πολιτειών, ορισμένων ευρωπαϊκών χωρών και πολλών άλλων οικονομικά σταθερών κρατών. Οικονομίες που τη μια στιγμή φαίνονταν υγιείς την άλλη παρουσίασαν σοβαρά προβλήματα—πιθανώς όχι εξαιτίας κάποιας καινούριας εξέλιξης στο εσωτερικό των συνόρων τους, αλλά εξαιτίας κάποιου πλήγματος από το εξωτερικό. Οι οικονομολόγοι αποκαλούν αυτό το φαινόμενο «οικονομική μεταδοτικότητα». Ο Λάιονελ Μπάρμπερ των Φαϊνάνσιαλ Τάιμς (Financial Times) λέει: «Τα οικονομικά πλήγματα κάνουν την εμφάνισή τους ταυτόχρονα και, σε πολλές περιπτώσεις, το ένα ενισχύει το άλλο. Η “μεταδοτικότητα” δεν αποτελεί πια έναν πιθανό κίνδυνο, αλλά μια πραγματικότητα».
Σε όλο τον κόσμο, λοιπόν, η παγκοσμιοποίηση ενώνει ολοένα και περισσότερο τις ζωές των ανθρώπων δημιουργώντας ένα ενιαίο οικονομικό πλέγμα. Άσχετα με το πού ζείτε, αυτή η «μεταδοτικότητα» σας επηρεάζει με αρκετούς τρόπους. Προσέξτε τα ακόλουθα παραδείγματα. Όταν άλλαξε η αξία του νομίσματος της Βραζιλίας τον Ιανουάριο του 1999, οι πτηνοτρόφοι της Αργεντινής συγκλονίστηκαν μόλις διαπίστωσαν ότι οι Βραζιλιάνοι είχαν αρχίσει να πουλάνε τα κοτόπουλά τους στα σούπερ μάρκετ του Μπουένος Άιρες φτηνότερα από τα εγχώρια. Επιπλέον, η διεθνής οικονομική κρίση είχε ήδη ρίξει τις τιμές της ξυλείας, της σόγιας, των φρουτοχυμών, του βοδινού και του τυριού της Αργεντινής. Οι χαμηλές τιμές και η μειωμένη ζήτηση οδήγησαν στο κλείσιμο γαλακτοπαραγωγικών αγροκτημάτων σε εκείνη τη χώρα, αφήνοντας άνεργους εκατοντάδες ανθρώπους.
Στο μεταξύ, οι χοιροτρόφοι στο Ιλινόις των Η.Π.Α. διαπίστωσαν ότι, ενώ στο παρελθόν έκαναν μεγάλες εξαγωγές χοιρινού στις ακμάζουσες ασιατικές χώρες, τώρα έπρεπε να ρίξουν τις τιμές, διότι η ζήτηση ήταν χαμηλή και ο ανταγωνισμός ανήλεος. «Ποτέ δεν είχαμε δει στο παρελθόν τόσο μεγάλες απώλειες στη βιομηχανία παραγωγής χοιρινού, ούτε και στη Μεγάλη Οικονομική Κρίση», είπε με θλίψη ένας κτηνοτρόφος. Στην ίδια χώρα, έγιναν απολύσεις εργαζομένων στη χαλυβουργία, διότι οι επιχειρήσεις στις οποίες δούλευαν είχαν να αντιμετωπίσουν τεράστιες εισαγωγές χάλυβα από την Κίνα, την Ιαπωνία, τη Ρωσία, την Ινδονησία και άλλες χώρες—που καμιά τους δεν είχε ισχυρό νόμισμα, πράγμα το οποίο καθιστούσε τα εξαγόμενα προϊόντα τους πολύ φτηνά. Εξαιτίας της έλλειψης αγοραστών στην Ασία, το σιτάρι συσσωρευόταν απούλητο στις Ηνωμένες Πολιτείες, προς μεγάλη απογοήτευση των αγροτών αυτής της χώρας.
Οι συνέπειες της παγκοσμιοποίησης επιτείνονται περαιτέρω από το γεγονός ότι τράπεζες και συνταξιοδοτικά ταμεία πλούσιων χωρών έχουν χορηγήσει μεγάλα δάνεια ή έχουν κάνει μεγάλες επενδύσεις σε «αναδυόμενες αγορές»—ευφημισμός που χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει μερικές οικονομίες του αναπτυσσόμενου κόσμου. Η κατάρρευση, λοιπόν, αυτών των οικονομιών στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης των ετών 1997-1999 είχε άμεση επίδραση σε απλούς πολίτες οι οποίοι είτε ήταν συνταξιούχοι είτε είχαν καταθέσεις σε τράπεζες που υπέστησαν απώλειες. Σχεδόν κάθε άνθρωπος έχει νιώσει να τον διαπερνάει ρίγος από το φόβο μιας πιθανής άμεσης ή έμμεσης οικονομικής ζημιάς.
Οι Πλούσιοι Γίνονται Πλουσιότεροι και οι Φτωχοί Φτωχότεροι
Αν εξετάσουμε προσεκτικότερα τη διαδικασία της παγκοσμιοποίησης, θα διαπιστώσουμε ότι έχει δημιουργήσει επεκτεινόμενα «νησιά» πλουσίων στις φτωχές χώρες και εξαπλούμενες «θάλασσες» φτωχών στις πλούσιες χώρες. Πώς συμβαίνει αυτό; Ο Ντέιβιντ Κόρτεν απαντάει εν μέρει σε αυτό το ερώτημα στο βιβλίο του με τίτλο Όταν οι Εταιρίες Κυβερνούν τον Κόσμο (When Corporations Rule the World): «Η ραγδαία οικονομική ανάπτυξη σε χώρες με χαμηλά εισοδήματα έχει ως αποτέλεσμα σύγχρονα αεροδρόμια, τηλεοράσεις, αυτοκινητόδρομους ταχείας κυκλοφορίας και κλιματιζόμενα εμπορικά κέντρα όπου πωλούνται εξεζητημένες ηλεκτρονικές συσκευές και επώνυμα προϊόντα για τους λίγους τυχερούς. Σπάνια βελτιώνει τις συνθήκες διαβίωσης για τους πολλούς. Αυτού του είδους η ανάπτυξη στρέφει την οικονομία προς τις εξαγωγές προκειμένου να αποκτηθεί το ξένο συνάλλαγμα που απαιτείται για να γίνει δυνατή η αγορά των αγαθών τα οποία επιθυμούν οι πλούσιοι. Γι’ αυτό, γίνεται εκμετάλλευση της γης των φτωχών με σκοπό την καλλιέργεια εξαγώγιμων προϊόντων. Οι πρώην καλλιεργητές αυτής της γης καταλήγουν στις φτωχογειτονιές των πόλεων όπου ζουν με μισθούς πείνας, εργαζόμενοι υπό άθλιες συνθήκες σε κέντρα παραγωγής εξαγώγιμων προϊόντων. Οικογένειες διαλύονται, η κοινωνική δομή κλονίζεται και κινδυνεύει να διαλυθεί, ενώ η βία αποτελεί πλέον μόνιμο χαρακτηριστικό. Τα άτομα που ευνοούνται από την ανάπτυξη χρειάζονται στη συνέχεια περισσότερο ξένο συνάλλαγμα για να εισαγάγουν όπλα προκειμένου να προστατευτούν από το μένος των μη προνομιούχων».
Σε όλο τον κόσμο, η παγκοσμιοποίηση έχει δημιουργήσει μεγάλη πίεση για τους εργαζομένους, καθώς οι κυβερνήσεις προσπαθούν να συγκρατήσουν σε χαμηλά επίπεδα τους μισθούς και τις εργασιακές συνθήκες, με σκοπό να προσελκύσουν ξένους επενδυτές υποσχόμενοι χαμηλό κόστος. Μολονότι μερικές χώρες που βιομηχανοποιήθηκαν πρόσφατα έχουν ωφεληθεί επειδή αυξήθηκαν οι εξαγωγές λόγω του πιο ελεύθερου παγκόσμιου εμπορίου, τα φτωχότερα κράτη ως επί το πλείστον δεν απολαμβάνουν κανένα όφελος.
Πόσο σοβαρή έχει γίνει η παγκόσμια ανισότητα; Σκεφτείτε απλώς μια στατιστική που παρέθεσε ο Κόρτεν: «Σήμερα [το 1998] υπάρχουν 477 δισεκατομμυριούχοι σε όλο τον κόσμο, ενώ το 1991 υπήρχαν μόνο 274. Τα περιουσιακά στοιχεία όλων αυτών ισούνται περίπου με το σύνολο των ετήσιων εισοδημάτων που έχει το φτωχότερο ήμισυ της ανθρωπότητας—2,8 δισεκατομμύρια άνθρωποι». Ποιος είναι ο ένοχος; «Αυτή η κατάσταση αποτελεί άμεση συνέπεια της ανεξέλεγκτης παγκόσμιας οικονομίας».
Υποκινούνται από Απληστία—Υγιής Τάση;
Ποιο είναι το βασικό μειονέκτημα της παγκοσμιοποίησης; Σχολιάζοντας την οικονομική κρίση των ετών 1997-1998, ο συντάκτης Τζιμ Χόγκλαντ είπε ότι οι ιστορικοί του μέλλοντος «θα ανακαλύψουν μια σειρά από χαμένες ευκαιρίες, ανεπαρκή διεθνή συνεργασία και ανθρώπινη απληστία». Μερικοί ρωτούν: “Μπορεί να υπάρξει παγγήινη ειρήνη και ευημερία με ένα οικονομικό σύστημα το οποίο στρέφει μια μειονότητα πλουσίων εναντίον μιας πλειονότητας φτωχών σε έναν αγώνα ζωής και θανάτου; Είναι ηθικό να απολαμβάνει απίστευτα πλούτη ένας μικρός αριθμός νικητών ενώ ένας πολύ μεγαλύτερος αριθμός χαμένων εξαναγκάζεται να ζει μέσα σε εξευτελιστικές στερήσεις;”
Πράγματι, η αχαλίνωτη απληστία και η ηθική ανεπάρκεια έχουν δημιουργήσει έναν κόσμο τεράστιας οικονομικής ανισότητας. Τα λόγια που είπε ένας δικηγόρος πριν από 2.000 χρόνια εξακολουθούν να αληθεύουν: «Η φιλαργυρία είναι ρίζα κάθε είδους κακών πραγμάτων». (1 Τιμόθεο 6:10) Είναι οι ανθρώπινες κυβερνήσεις προετοιμασμένες να αντιμετωπίσουν με επιτυχία τέτοια εγγενή ελαττώματα του ατελούς ανθρώπινου χαρακτήρα; Ο Φερνάντο Καρντόσου, πρόεδρος της Βραζιλίας, εξέφρασε τις ανησυχίες του: «Το να κάνουμε την ανάπτυξη πιο ανθρώπινη σε αυτή την εποχή της Παγκοσμιοποίησης αποτελεί τώρα βασική πρόκληση, εφόσον όλοι μας πρέπει να αντιμετωπίσουμε . . . το ηθικό κενό που έχει δημιουργήσει η ειδωλολατρία της αγοράς».
«Επική Σύγκρουση Δύναμης και Αξιών»
Σε μια ομιλία που έκανε στο 22ο Παγκόσμιο Συνέδριο του Συλλόγου για τη Διεθνή Ανάπτυξη, ο Κόρτεν εξέφρασε τις αμφιβολίες του όσον αφορά μερικά από τα ωφέλιμα αποτελέσματα της παγκόσμιας οικονομίας. Δήλωσε ότι λαβαίνει χώρα «μια επική σύγκρουση δύναμης και αξιών ανάμεσα στους ανθρώπους σχεδόν όλου του κόσμου και στους θεσμούς της παγκόσμιας οικονομίας. Η έκβαση αυτής της σύγκρουσης πιθανόν να καθορίσει αν ο 21ος αιώνας θα σημάνει την πτώση του είδους μας σε μια αναρχία απληστίας, βίας, στέρησης και περιβαλλοντικής καταστροφής που θα μπορούσε κάλλιστα να οδηγήσει στην εξαφάνισή μας. Ή αν θα σημάνει τη δημιουργία πολιτισμένων κοινωνιών που θα ευημερούν και θα αποδίδουν αξία στη ζωή και στις οποίες όλοι οι άνθρωποι θα μπορούν να ζουν ειρηνικά μεταξύ τους και αρμονικά με τον πλανήτη».
[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 22]
«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΓΙΝΕΤΑΙ ΠΙΟ ΜΙΚΡΟΣ»
Αυτή η έκφραση χρησιμοποιήθηκε σε ένα κύριο άρθρο του περιοδικού Έζιαγουίκ (Asiaweek), στο τεύχος της 26ης Φεβρουαρίου 1999, το οποίο δήλωνε: «Ο κόσμος γίνεται πιο μικρός χάρη στην ελεύθερη διακίνηση του εμπορίου, του κεφαλαίου, των πληροφοριών και της τεχνολογίας. . . . Το μυστικό της επιτυχίας είναι η συμμετοχή: όσο περισσότερες περιοχές και χώρες εισέρχονται στο παγγήινο δίκτυο τόσο μεγαλύτερη γίνεται η αγορά για τους παραγωγούς όλου του κόσμου».
Έλεγε επίσης: «Οι οικονομικές καταστροφές που σάρωσαν [τα τελευταία χρόνια] την ανατολική Ασία, τη Ρωσία και τη Βραζιλία έδειξαν ότι, σε αυτόν τον οικονομικά και τεχνολογικά ενοποιημένο κόσμο, είναι κοντόφθαλμο να ενισχύει κάποιος μια περιοχή ενώ οι υπόλοιπες καταρρέουν».
Το ίδιο άρθρο προειδοποίησε ότι δεν πρέπει να καταδικαστεί η Ασία σε «οικονομική και πολιτική απομόνωση», υπενθυμίζοντας στους αναγνώστες ότι «οι οικονομίες που κατέχουν ως προς το μέγεθος τη δεύτερη και την τρίτη θέση στον κόσμο εξακολουθούν να είναι της Ιαπωνίας και της Κίνας». Στη συνέχεια ανέφερε: «Η μοναδική πληθυσμιακή πυκνότητα της Ασίας δεν μπορεί παρά να γίνει μια υπολογίσιμη δύναμη». Τα δισεκατομμύρια της Ασίας δεν μπορούν να αγνοηθούν. Ζούμε πράγματι σε μια παγκόσμια οικονομία, και τα σύνορα του εμπορίου έχουν ανοίξει αισθητά.
[Εικόνες στη σελίδα 23]
Ορισμένοι κατηγορούν την παγκοσμιοποίηση για την αύξηση του χάσματος μεταξύ πλουσίων και φτωχών