Φόβοι για έναν Πιο Διαιρεμένο Κόσμο

Πιθανότατα η μεγαλύτερη ανησυχία σχετικά με την παγκοσμιοποίηση είναι ο τρόπος με τον οποίο έχει διευρύνει το χάσμα ανάμεσα στους πλούσιους και στους φτωχούς. Μολονότι αναμφίβολα ο παγκόσμιος πλούτος έχει αυξηθεί, είναι συγκεντρωμένος σε λιγότερα χέρια και σε λιγότερες χώρες. Η καθαρή περιουσία των 200 πλουσιότερων ανθρώπων της γης ξεπερνάει τώρα το συνολικό εισόδημα του 40 τοις εκατό των ανθρώπων που κατοικούν στον πλανήτη​—περίπου 2,4 δισεκατομμυρίων ανθρώπων. Και ενώ οι μισθοί εξακολουθούν να αυξάνονται στις πλούσιες χώρες, στην πραγματικότητα το μέσο εισόδημα σε 80 φτωχές χώρες έχει μειωθεί τα προηγούμενα δέκα χρόνια.

Μια άλλη βασική ανησυχία έχει να κάνει με το περιβάλλον. Η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας στηρίζεται από τις δυνάμεις της αγοράς οι οποίες ενδιαφέρονται πολύ περισσότερο για το κέρδος παρά για την προστασία του πλανήτη. Ο Αγκούς Πουρνόμο, επικεφαλής του Παγκόσμιου Ταμείου για τη Φύση στην Ινδονησία, περιγράφει το δίλημμα: «Βρισκόμαστε σε έναν διαρκή αγώνα δρόμου με την ανάπτυξη. . . . Φοβάμαι ότι σε μια δεκαετία όλοι μας θα ανησυχούμε για το περιβάλλον, αλλά τότε δεν θα υπάρχει τίποτα για να προστατέψουμε».

Οι άνθρωποι ανησυχούν επίσης για την εργασία τους. Οι εργασίες αλλά και τα εισοδήματα έχουν γίνει πιο επισφαλή, καθώς οι παγκόσμιες συγχωνεύσεις και ο έντονος ανταγωνισμός πιέζουν τις εταιρίες να εκσυγχρονίσουν τις διαδικασίες τους. Η πρόσληψη και η απόλυση εργαζομένων σύμφωνα με τις εκάστοτε ανάγκες της αγοράς είναι λογικές κινήσεις για μια εταιρία που ενδιαφέρεται για την αύξηση των κερδών της, οι οποίες όμως ταλανίζουν τη ζωή των ανθρώπων.

Η παγκοσμιοποίηση των οικονομικών αγορών έχει εισαγάγει έναν ακόμη αποσταθεροποιητικό παράγοντα. Οι διεθνείς επενδυτές μπορεί να τοποθετούν τεράστια χρηματικά ποσά σε αναπτυσσόμενες χώρες αλλά αργότερα αποσύρουν τα χρήματά τους ξαφνικά όταν δυσχεραίνει το οικονομικό τοπίο. Τέτοιες μαζικές αποσύρσεις μπορούν να βυθίσουν τη μια χώρα μετά την άλλη σε οικονομική κρίση. Η νομισματική κρίση στην Ανατολική Ασία το 1998 οδήγησε 13 εκατομμύρια ανθρώπους στην ανεργία. Στην Ινδονησία, ακόμη και οι εργαζόμενοι που διατήρησαν την εργασία τους είδαν τον καθαρό μισθό τους να μειώνεται κατά το ήμισυ.

Το Διευρυνόμενο Χάσμα

Η κατανομή του παγκόσμιου πλούτου δεν ήταν ποτέ δίκαιη, αλλά η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας έχει διευρύνει το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών. Πράγματι, φαίνεται ότι μερικές αναπτυσσόμενες χώρες έχουν ωφεληθεί από την ενοποίησή τους με την παγκόσμια οικονομία. Οι ειδικοί ισχυρίζονται ότι στη διάρκεια της περασμένης δεκαετίας ο αριθμός των ανθρώπων που βρίσκονται κάτω από το επίπεδο της φτώχειας στην Ινδία έχει μειωθεί από 39 τοις εκατό σε 26 τοις εκατό και ότι στην Ασία γενικά έχει σημειωθεί παρόμοια βελτίωση. Κάποια μελέτη δείχνει ότι, το 1998, μόνο το 15 τοις εκατό του πληθυσμού της Ανατολικής Ασίας ζούσε με 1 δολάριο (περ. 1,1 ευρώ) την ημέρα, σε σύγκριση με το αντίστοιχο 27 τοις εκατό πριν από δέκα χρόνια. Ωστόσο, η παγκόσμια εικόνα δεν είναι και τόσο ρόδινη.

Στο τμήμα της Αφρικής νότια της Σαχάρας και σε μερικές άλλες λιγότερο αναπτυγμένες περιοχές, στην πραγματικότητα το εισόδημα μειώθηκε τα περασμένα 30 χρόνια. «Η διεθνής κοινότητα . . . ανέχεται την ύπαρξη περίπου 3 δισεκατομμυρίων ανθρώπων​—σχεδόν της μισής ανθρωπότητας—​οι οποίοι συντηρούνται με 2 δολάρια (περ. 2,2 ευρώ) ή και λιγότερο την ημέρα σε έναν κόσμο που απολαμβάνει άνευ προηγουμένου ευημερία», σημειώνει ο Κόφι Ανάν, γενικός γραμματέας του ΟΗΕ. Μια από τις κύριες αιτίες αυτού του τεράστιου κοινωνικού χάσματος είναι η οικονομική ιδιοτέλεια. «Οι ιδιωτικές οικονομικές αγορές ανά τον κόσμο αδιαφορούν για τους πολύ φτωχούς», εξηγεί ο Λάρι Σάμερς, πρώην υπουργός οικονομικών των ΗΠΑ. «Οι μεγάλες τράπεζες δεν ενδιαφέρονται για φτωχές κοινότητες​—επειδή τα χρήματα δεν βρίσκονται εκεί».

Η τεράστια διαφορά εισοδήματος ανάμεσα στους πλούσιους και στους φτωχούς διαχωρίζει ανθρώπους ακόμη και χώρες μεταξύ τους. Μέχρι πρόσφατα η περιουσία του πλουσιότερου ανθρώπου στις Ηνωμένες Πολιτείες ξεπερνούσε τη συνολική καθαρή περιουσία 100 εκατομμυρίων και πλέον συμπατριωτών του. Η παγκοσμιοποίηση έχει ευνοήσει επίσης την ανάπτυξη πλούσιων πολυεθνικών εταιριών οι οποίες ουσιαστικά έχουν αναλάβει τον έλεγχο της παγκόσμιας αγοράς όσον αφορά συγκεκριμένα προϊόντα. Λόγου χάρη, το 1998 μόλις δέκα εταιρίες είχαν τον έλεγχο του 86 τοις εκατό των τηλεπικοινωνιακών επιχειρήσεων που αποφέρουν κέρδη 262 δισεκατομμυρίων δολαρίων (περ. 295 δισ. ευρώ). Η οικονομική επιρροή αυτών των πολυεθνικών εταιριών συνήθως υπερβαίνει αυτήν των κυβερνήσεων και, όπως επισημαίνει η Διεθνής Αμνηστία, «τα ανθρώπινα και τα εργατικά δικαιώματα δεν έχουν προτεραιότητα στην ατζέντα τους».

Οι οργανισμοί για τα ανθρώπινα δικαιώματα δικαιολογημένα ανησυχούν για το γεγονός ότι τα πλούτη του κόσμου συγκεντρώνονται στα χέρια λίγων προνομιούχων. Θα θέλατε να ζείτε σε μια γειτονιά στην οποία το πλουσιότερο 20 τοις εκατό των ανθρώπων κερδίζουν 74 φορές περισσότερα χρήματα από το φτωχότερο 20 τοις εκατό; Χάρη δε στην τηλεόραση, το φτωχό 20 τοις εκατό των ανθρώπων γνωρίζουν πολύ καλά πώς ζουν οι πλούσιοι συνάνθρωποί τους, μολονότι διακρίνουν ότι δεν υπάρχουν πιθανότητες να βελτιώσουν τη δική τους θέση. Αυτή η κατάφωρη αδικία στην παγκόσμια γειτονιά σπέρνει σαφώς πολλούς σπόρους δυσφορίας και απογοήτευσης.