Το Διευρυνόμενο Χάσμα

Η κατανομή του παγκόσμιου πλούτου δεν ήταν ποτέ δίκαιη, αλλά η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας έχει διευρύνει το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών. Πράγματι, φαίνεται ότι μερικές αναπτυσσόμενες χώρες έχουν ωφεληθεί από την ενοποίησή τους με την παγκόσμια οικονομία. Οι ειδικοί ισχυρίζονται ότι στη διάρκεια της περασμένης δεκαετίας ο αριθμός των ανθρώπων που βρίσκονται κάτω από το επίπεδο της φτώχειας στην Ινδία έχει μειωθεί από 39 τοις εκατό σε 26 τοις εκατό και ότι στην Ασία γενικά έχει σημειωθεί παρόμοια βελτίωση. Κάποια μελέτη δείχνει ότι, το 1998, μόνο το 15 τοις εκατό του πληθυσμού της Ανατολικής Ασίας ζούσε με 1 δολάριο (περ. 1,1 ευρώ) την ημέρα, σε σύγκριση με το αντίστοιχο 27 τοις εκατό πριν από δέκα χρόνια. Ωστόσο, η παγκόσμια εικόνα δεν είναι και τόσο ρόδινη.

Στο τμήμα της Αφρικής νότια της Σαχάρας και σε μερικές άλλες λιγότερο αναπτυγμένες περιοχές, στην πραγματικότητα το εισόδημα μειώθηκε τα περασμένα 30 χρόνια. «Η διεθνής κοινότητα . . . ανέχεται την ύπαρξη περίπου 3 δισεκατομμυρίων ανθρώπων​—σχεδόν της μισής ανθρωπότητας—​οι οποίοι συντηρούνται με 2 δολάρια (περ. 2,2 ευρώ) ή και λιγότερο την ημέρα σε έναν κόσμο που απολαμβάνει άνευ προηγουμένου ευημερία», σημειώνει ο Κόφι Ανάν, γενικός γραμματέας του ΟΗΕ. Μια από τις κύριες αιτίες αυτού του τεράστιου κοινωνικού χάσματος είναι η οικονομική ιδιοτέλεια. «Οι ιδιωτικές οικονομικές αγορές ανά τον κόσμο αδιαφορούν για τους πολύ φτωχούς», εξηγεί ο Λάρι Σάμερς, πρώην υπουργός οικονομικών των ΗΠΑ. «Οι μεγάλες τράπεζες δεν ενδιαφέρονται για φτωχές κοινότητες​—επειδή τα χρήματα δεν βρίσκονται εκεί».

Η τεράστια διαφορά εισοδήματος ανάμεσα στους πλούσιους και στους φτωχούς διαχωρίζει ανθρώπους ακόμη και χώρες μεταξύ τους. Μέχρι πρόσφατα η περιουσία του πλουσιότερου ανθρώπου στις Ηνωμένες Πολιτείες ξεπερνούσε τη συνολική καθαρή περιουσία 100 εκατομμυρίων και πλέον συμπατριωτών του. Η παγκοσμιοποίηση έχει ευνοήσει επίσης την ανάπτυξη πλούσιων πολυεθνικών εταιριών οι οποίες ουσιαστικά έχουν αναλάβει τον έλεγχο της παγκόσμιας αγοράς όσον αφορά συγκεκριμένα προϊόντα. Λόγου χάρη, το 1998 μόλις δέκα εταιρίες είχαν τον έλεγχο του 86 τοις εκατό των τηλεπικοινωνιακών επιχειρήσεων που αποφέρουν κέρδη 262 δισεκατομμυρίων δολαρίων (περ. 295 δισ. ευρώ). Η οικονομική επιρροή αυτών των πολυεθνικών εταιριών συνήθως υπερβαίνει αυτήν των κυβερνήσεων και, όπως επισημαίνει η Διεθνής Αμνηστία, «τα ανθρώπινα και τα εργατικά δικαιώματα δεν έχουν προτεραιότητα στην ατζέντα τους».

Οι οργανισμοί για τα ανθρώπινα δικαιώματα δικαιολογημένα ανησυχούν για το γεγονός ότι τα πλούτη του κόσμου συγκεντρώνονται στα χέρια λίγων προνομιούχων. Θα θέλατε να ζείτε σε μια γειτονιά στην οποία το πλουσιότερο 20 τοις εκατό των ανθρώπων κερδίζουν 74 φορές περισσότερα χρήματα από το φτωχότερο 20 τοις εκατό; Χάρη δε στην τηλεόραση, το φτωχό 20 τοις εκατό των ανθρώπων γνωρίζουν πολύ καλά πώς ζουν οι πλούσιοι συνάνθρωποί τους, μολονότι διακρίνουν ότι δεν υπάρχουν πιθανότητες να βελτιώσουν τη δική τους θέση. Αυτή η κατάφωρη αδικία στην παγκόσμια γειτονιά σπέρνει σαφώς πολλούς σπόρους δυσφορίας και απογοήτευσης.

«Για να επιτύχει η παγκοσμιοποίηση, πρέπει να επιτύχει και για τους πλούσιους και για τους φτωχούς εξίσου. Πρέπει να προσφέρει δικαιώματα και όχι μόνο πλούτη. Πρέπει να παράσχει κοινωνική δικαιοσύνη και ισότητα, και όχι μόνο οικονομική ευημερία και καλύτερη επικοινωνία».​—ΚΟΦΙ ΑΝΑΝ, ΓΕΝΙΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ.

ΟΠΩΣ τόνισε ο Κόφι Ανάν, η πραγματικά επιτυχημένη παγκοσμιοποίηση θα βελτίωνε τη ζωή κάθε κατοίκου της παγκόσμιας γειτονιάς. Αλλά τα όσα έχουμε δει τα πρόσφατα χρόνια απέχουν πολύ από αυτό το ιδεώδες. Τα ανθρώπινα δικαιώματα και η κοινωνική ισότητα έχουν μείνει πολύ πιο πίσω από την τεχνική και υλική πρόοδο.

Το κύριο πρόβλημα είναι ότι η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας υποκινείται από την επιθυμία για απόκτηση χρημάτων. Όταν το κίνητρο είναι το κέρδος, σπανίως λαβαίνονται υπόψη οι φτωχοί και οι μη προνομιούχοι ή οι μακροπρόθεσμες ανάγκες του πλανήτη. «Μια ανεξέλεγκτη παγκόσμια οικονομία που κυριαρχείται από εταιρίες οι οποίες αναγνωρίζουν το χρήμα ως τη μόνη τους αξία είναι εξ ορισμού ασταθής . . . και ουσιαστικά εξασθενίζει την ανθρωπότητα», λέει ο Δρ Ντέιβιντ Κ. Κόρτεν.

Θα μπορέσουν οι κυβερνήσεις του κόσμου να θέσουν υπό έλεγχο την παγκόσμια οικονομία με τέτοιον τρόπο ώστε να παράσχει κοινωνική δικαιοσύνη; Αυτό φαίνεται απίθανο να συμβεί. Έως τώρα, οι κυβερνήσεις δυσκολεύονται να λύσουν οποιοδήποτε παγκόσμιο πρόβλημα—είτε πρόκειται για το παγκόσμιο έγκλημα είτε για την παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας είτε για την παγκόσμια φτώχεια. «Απαιτείται συλλογική δράση για τη διαφύλαξη των παγκόσμιων συμφερόντων», εξηγεί ο Ανάν, «αλλά στο σημερινό κόσμο της παγκοσμιοποίησης, οι διαθέσιμοι μηχανισμοί για παγκόσμια δράση βρίσκονται σε εμβρυϊκό στάδιο».