ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ της Σκοπιάς
ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ
της Σκοπιάς
Ελληνική
  • ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ
  • ΕΚΔΟΣΕΙΣ
  • ΣΥΝΑΘΡΟΙΣΕΙΣ
  • Καλό Εναντίον Κακού—Μια Μακραίωνη Μάχη
    Η Σκοπιά—1993 | 1 Φεβρουαρίου
    • Καλό Εναντίον Κακού—Μια Μακραίωνη Μάχη

      ΣΤΙΣ κινηματογραφικές ταινίες του παρελθόντος, ο «καλός» νικούσε πάντοτε τις δυνάμεις του κακού. Αλλά η πραγματικότητα δεν είναι ποτέ τόσο απλή. Πολύ συχνά στον πραγματικό κόσμο, φαίνεται πως το κακό υπερισχύει.

      Οι κακές πράξεις είναι κάτι το κοινό στα νυχτερινά δελτία ειδήσεων. Στα βόρεια των Ηνωμένων Πολιτειών, ένας άντρας από το Μιλγουόκι δολοφονεί 11 ανθρώπους και αποθηκεύει τα κομμάτια από τα ακρωτηριασμένα σώματά τους στην κατάψυξή του. Νοτιότερα, άγνωστος εισβάλλει σε καφετέρια στο Τέξας και αρχίζει να πυροβολεί αδιακρίτως επί δέκα λεπτά, σκοτώνοντας 23 ανθρώπους, περιλαμβανομένου και του εαυτού του. Ένας δυσαρεστημένος εναντιούμενος στην Κορέα βάζει φωτιά σε μια Αίθουσα Βασιλείας των Μαρτύρων του Ιεχωβά σκοτώνοντας 14 λάτρεις.

      Δεν υπάρχουν μόνο αυτά τα σποραδικά ξεσπάσματα κακού, αλλά υπάρχει άλλο ένα φρικιαστικό κακό που πλήττει τον κόσμο—η γενοκτονία. Υπολογίζεται ότι έχουν εξολοθρευτεί ένα εκατομμύριο Αρμένιοι, έξι εκατομμύρια Ιουδαίοι και πάνω από ένα εκατομμύριο Καμποτζιανοί σε φυλετικές και πολιτικές εκκαθαρίσεις μόνο σε αυτόν τον αιώνα. Οι αποκαλούμενες εθνικές εκκαθαρίσεις έχουν πλήξει πολλά άτομα στην πρώην Γιουγκοσλαβία. Κανείς δεν γνωρίζει πόσα εκατομμύρια αθώοι άνθρωποι έχουν υποβληθεί σε φρικτά βασανιστήρια σε όλο τον κόσμο.

      Τραγωδίες όπως αυτές μας αναγκάζουν να αντιμετωπίσουμε το ενοχλητικό ερώτημα: Γιατί οι άνθρωποι ενεργούν με τέτοιον τρόπο; Δεν μπορούμε να διώξουμε από τη σκέψη μας αυτές τις ωμότητες σκεφτόμενοι ότι είναι προϊόντα λίγων παράφρονων διανοιών. Η απερίγραπτη έκταση του κακού που έχει λάβει χώρα στον αιώνα μας αντικρούει μια τέτοια εξήγηση.

      Κακή πράξη ορίζεται η πράξη που είναι ηθικά εσφαλμένη. Είναι μια πράξη που διαπράττεται από κάποιον ο οποίος μπορεί να διαλέξει ανάμεσα στο να κάνει το καλό και στο να κάνει το κακό. Με κάποιον τρόπο η ηθική του κρίση διαστρεβλώνεται και το κακό θριαμβεύει. Αλλά γιατί και πώς συμβαίνει αυτό;

      Οι θρησκευτικές εξηγήσεις για το κακό συχνά δεν είναι ικανοποιητικές. Ο Καθολικός φιλόσοφος Θωμάς Ακινάτης ισχυρίστηκε ότι «πολλά καλά πράγματα θα εξαλείφονταν αν ο Θεός επέτρεπε να μην υπάρχει το κακό». Πολλοί Προτεστάντες φιλόσοφοι έχουν παρόμοιες απόψεις. Για παράδειγμα, όπως δηλώνεται στην Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα (The Encyclopædia Britannica), ο Γκότφριτ Λάιμπνιτς θεωρούσε ότι το κακό ήταν «ένα απλό αντιστάθμισμα στο καλό που υπάρχει στον κόσμο, το οποίο καλό, όμως, φαίνεται πιο έντονο αν συγκριθεί με το κακό». Με άλλα λόγια, πίστευε ότι χρειαζόμαστε το κακό για να μπορούμε να εκτιμήσουμε το καλό. Ένας τέτοιος τρόπος σκέψης μοιάζει σαν να λέμε σε έναν άρρωστο που πάσχει από καρκίνο ότι η αρρώστια του είναι αυτό ακριβώς που χρειάζεται προκειμένου να κάνει κάποιον άλλον να νιώσει ότι είναι πράγματι ζωντανός και υγιής.

      Οι κακές προθέσεις πρέπει να προέρχονται από κάπου αλλού. Μήπως έμμεσα ευθύνεται ο Θεός; Η Αγία Γραφή απαντάει: «Μηδείς πειραζόμενος ας λέγη ότι από του Θεού πειράζομαι· διότι ο Θεός είναι απείραστος κακών και αυτός ουδένα πειράζει». Αν δεν είναι υπεύθυνος ο Θεός, τότε ποιος είναι; Τα ακόλουθα εδάφια δίνουν την απάντηση: «Πειράζεται δε έκαστος υπό της ιδίας αυτού επιθυμίας, παρασυρόμενος και δελεαζόμενος· έπειτα η επιθυμία αφού συλλάβη, γεννά την αμαρτίαν». (Ιακώβου 1:13-15) Συνεπώς μια κακή πράξη γεννιέται όταν μια κακή επιθυμία καλλιεργείται αντί να απορριφτεί. Εντούτοις, περιλαμβάνονται ακόμα περισσότερα.

      Οι Γραφές εξηγούν ότι οι κακές επιθυμίες εγείρονται επειδή η ανθρωπότητα έχει ένα βασικό ελάττωμα—την κληρονομημένη ατέλεια. Ο απόστολος Παύλος έγραψε: «Καθώς δι’ ενός ανθρώπου η αμαρτία εισήλθεν εις τον κόσμον και δια της αμαρτίας ο θάνατος, και ούτω διήλθεν ο θάνατος εις πάντας ανθρώπους, επειδή πάντες ήμαρτον». (Ρωμαίους 5:12) Εξαιτίας της κληρονομημένης αμαρτίας, η ιδιοτέλεια μπορεί κάλλιστα να παραμερίσει την καλοσύνη στον τρόπο σκέψης μας, και η σκληρότητα μπορεί να υπερισχύσει της συμπόνιας.

      Φυσικά, οι περισσότεροι άνθρωποι ξέρουν ενστικτωδώς ότι μια ορισμένη συμπεριφορά είναι εσφαλμένη. Η συνείδησή τους—δηλαδή ‘ο νόμος που είναι γραμμένος στην καρδιά τους’, όπως την ονομάζει ο Παύλος—τους αποτρέπει από το να κάνουν κάποια κακή πράξη. (Ρωμαίους 2:15) Ωστόσο, το απάνθρωπο περιβάλλον μπορεί να καταπνίξει τέτοια αισθήματα, και η συνείδηση μπορεί να νεκρωθεί αν αγνοείται επανειλημμένα.a—Παράβαλε 1 Τιμόθεον 4:2.

      Μπορεί η ανθρώπινη ατέλεια από μόνη της να εξηγήσει το οργανωμένο κακό που υπάρχει στην εποχή μας; Ο ιστορικός Τζέφρι Μπάρτον Ράσελ παρατήρησε: «Είναι αλήθεια ότι το κακό υπάρχει στον καθένα μας, αλλά ακόμα και αν συσσωρεύαμε τα κακά που υπάρχουν σε κάθε άτομο, αυτό δεν εξηγεί ένα Άουσβιτς . . . Το κακό σε αυτή την κλίμακα φαίνεται ότι είναι ποιοτικά καθώς επίσης και ποσοτικά διαφορετικό». Εκείνος που επισήμανε αυτή την ποιοτικά διαφορετική πηγή του κακού δεν ήταν άλλος από τον Ιησού Χριστό.

      Λίγο πριν από το θάνατό του, ο Ιησούς εξήγησε ότι οι άνθρωποι που σχεδίαζαν να τον σκοτώσουν δεν ενεργούσαν πλήρως με τη δική τους βούληση. Μια αόρατη δύναμη τους καθοδηγούσε. Ο Ιησούς είπε σε αυτά τα άτομα: «Σεις είσθε εκ πατρός του διαβόλου και τας επιθυμίας του πατρός σας θέλετε να πράττητε. Εκείνος ήτο απ’ αρχής ανθρωποκτόνος και δεν μένει εν τη αληθεία». (Ιωάννης 8:44) Είναι σαφές ότι ο Διάβολος, τον οποίο ο Ιησούς αποκάλεσε ‘άρχοντα του κόσμου τούτου’, παίζει πρωτεύοντα ρόλο στην υποκίνηση του κακού.—Ιωάννης 16:11· 1 Ιωάννου 5:19.

      Τόσο η ανθρώπινη ατέλεια όσο και η σατανική επιρροή έχουν επιφέρει πολλά παθήματα επί χιλιάδες χρόνια. Επίσης, δεν υπάρχει καμιά ένδειξη ότι η επιρροή τους στην ανθρωπότητα μειώνεται. Θα υπάρχει για πάντα το κακό; Ή οι δυνάμεις του καλού τελικά θα ξεριζώσουν το κακό;

      [Υποσημειώσεις]

      a Οι ερευνητές διέκριναν πρόσφατα ότι υπάρχει σχέση ανάμεσα στην απερίφραστη βία της τηλεόρασης και στη νεανική εγκληματικότητα. Περιοχές με υψηλό ποσοστό εγκλήματος και με διαιρεμένες οικογένειες αποτελούν επίσης παράγοντες αντικοινωνικής συμπεριφοράς. Στη ναζιστική Γερμανία η αδιάκοπη ρατσιστική προπαγάνδα οδήγησε μερικούς ανθρώπους στο να δικαιολογήσουν—ακόμα και να εκθειάσουν—τις ωμότητες που διαπράχτηκαν κατά των Ιουδαίων και των Σλάβων.

      [Ευχαριστία για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 2]

      Cover: U.S. Army Photo

      [Ευχαριστία για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 3]

      U.S. Army photo

  • Θα Μπορέσει Ποτέ το Καλό να Νικήσει το Κακό;
    Η Σκοπιά—1993 | 1 Φεβρουαρίου
    • Θα Μπορέσει Ποτέ το Καλό να Νικήσει το Κακό;

      ΣΧΕΔΟΝ πριν από δύο χιλιάδες χρόνια, ο Ιησούς Χριστός, ένας αθώος άντρας, περνούσε από δίκη από την οποία θα κρινόταν η ζωή του. Κακοί άνθρωποι σχεδίαζαν να τον θανατώσουν επειδή έλεγε την αλήθεια. Τον κατηγόρησαν ψευδώς για ανατρεπτικές ενέργειες και το πλήθος απαιτούσε κραυγάζοντας να εκτελεστεί. Ένας Ρωμαίος κυβερνήτης, ο οποίος θεωρούσε πιο σημαντικό το πολιτικό του κύρος από τη ζωή ενός ταπεινού ξυλουργού, καταδίκασε τον Ιησού σε βάναυσο θάνατο. Όλα έδειχναν ότι το κακό είχε θριαμβεύσει.

      Ωστόσο, τη νύχτα πριν από την εκτέλεσή του, ο Ιησούς είπε στους μαθητές του: «Εγώ ενίκησα τον κόσμον». (Ιωάννης 16:33) Τι εννοούσε; Εν μέρει, ότι το κακό στον κόσμο ούτε τον είχε πικράνει ούτε τον έκανε να ανταποδώσει με παρόμοιο τρόπο. Ο κόσμος δεν τον είχε βάλει σε ένα κακό καλούπι. (Παράβαλε Ρωμαίους 12:2, Φίλιπς [Phillips]). Ακόμα και όταν πέθαινε, προσευχήθηκε υπέρ των εκτελεστών του: «Πάτερ, συγχώρησον αυτούς· διότι δεν εξεύρουσι τι πράττουσι».—Λουκάς 23:34.

      Ο Ιησούς απέδειξε—μέχρι την τελευταία του πνοή—ότι το κακό μπορεί να νικηθεί. Πρότρεψε τους ακολούθους του να διεξάγουν τη δική τους μάχη εναντίον του κακού. Πώς μπορούν να το κάνουν αυτό; Δίνοντας προσοχή στη Γραφική συμβουλή να ‘μην ανταποδίδουν κακό αντί κακού σε κανέναν’ και να ‘νικάνε το κακό με το αγαθό’, όπως είχε κάνει ο Ιησούς. (Ρωμαίους 12:17, 21) Αλλά είναι αυτή η πορεία πραγματικά αποτελεσματική;

      Αγώνας Κατά του Κακού στο Νταχάου

      Η Έλση ήταν Γερμανίδα, φυλακισμένη στο Νταχάου, η οποία έδωσε ένα πολύτιμο δώρο σε κάποιο 14χρονο κορίτσι από τη Ρωσία, το δώρο της πίστης και της ελπίδας.

      Το Νταχάου ήταν ένα διαβόητο στρατόπεδο συγκέντρωσης όπου χιλιάδες άτομα πέθαναν και εκατοντάδες, περιλαμβανομένης αυτής της νεαρής Ρωσίδας, υποβλήθηκαν σε μακάβρια ιατρικά πειράματα. Το Νταχάου έφτασε στο σημείο να ταυτίζεται με το κακό. Παρ’ όλα αυτά, ακόμα και σε ένα τέτοιο φαινομενικά άγονο έδαφος, το καλό βλάστησε και μάλιστα πολλαπλασιάστηκε.

      Η Έλση λυπόταν πάρα πολύ για αυτό το νεαρό, έφηβο κορίτσι, το οποίο το είχαν επίσης αναγκάσει να βλέπει τους φρουρούς των Ες-Ες να βιάζουν κτηνωδώς τη μητέρα του. Η Έλση, με κίνδυνο της δικής της ζωής, αναζητούσε ευκαιρίες για να μιλήσει σε αυτό το κορίτσι για το καλό και το κακό καθώς επίσης για τη Γραφική ελπίδα της ανάστασης. Αυτή δίδαξε τη νεαρή της φίλη να αγαπάει αντί να μισεί. Τελικά, το κορίτσι από τη Ρωσία επέζησε από τις φρικαλεότητες του Νταχάου, χάρη στην Έλση.

      Η Έλση τα έκανε όλα αυτά επειδή ήθελε να ακολουθήσει το παράδειγμα ανιδιοτέλειας του Χριστού. Ως Μάρτυρας του Ιεχωβά, είχε μάθει να μην ανταποδίδει κακό αντί κακού, και η πίστη της την υποκίνησε να βοηθήσει και άλλους να κάνουν το ίδιο. Μολονότι υπέφερε στο Νταχάου, κέρδισε μια ηθική νίκη ενάντια σε ένα κακό καθεστώς. Μάλιστα αυτή δεν ήταν η μόνη.

      Ο Πολ Τζόνσον, στο βιβλίο του Ιστορία της Χριστιανοσύνης (A History of Christianity), ανέφερε ότι «[οι Μάρτυρες του Ιεχωβά] αρνήθηκαν οποιαδήποτε συνεργασία με το ναζιστικό κράτος που το κατήγγειλαν σαν ολοκληρωτικά κακό. . . . Το ενενήντα επτά τοις εκατό υπέστη διωγμό με τη μια μορφή ή την άλλη». Ήταν αυτός ένας μάταιος αγώνας; Στο βιβλίο Αξίες και Βία στο Άουσβιτς (Values and Violence in Auschwitz), η Πολωνέζα κοινωνιολόγος Άννα Παβέλτσινσκα είπε για τους Μάρτυρες: «Αυτή η μικρή ομάδα κρατουμένων αποτελούσαν μια ισχυρή ιδεολογική δύναμη και κέρδισαν τη μάχη τους ενάντια στο ναζισμό».

      Ωστόσο, για τους περισσότερους από εμάς, η κύρια μάχη γίνεται ενάντια στο κακό που υπάρχει μέσα μας αντί στο κακό που υπάρχει έξω. Είναι ένας αγώνας που γίνεται μέσα μας.

      Πώς να Νικήσουμε το Κακό που Υπάρχει Μέσα Μας

      Ο απόστολος Παύλος περιέγραψε αυτόν τον αγώνα με τον εξής τρόπο: «Δεν πράττω το αγαθόν, το οποίον θέλω· αλλά το κακόν, το οποίον δεν θέλω, τούτο πράττω». (Ρωμαίους 7:19) Όπως ήξερε πολύ καλά ο Παύλος, το να κάνει κάποιος το καλό δεν έρχεται πάντα φυσικά.

      Ο Εουχένιοa ήταν ένας νεαρός Ισπανός ο οποίος, επί δυο ατελείωτα χρόνια, διεξήγε μάχη ενάντια στις κακές του τάσεις. «Έπρεπε να είμαι πολύ αυστηρός με τον εαυτό μου», εξηγεί. «Από πολύ μικρός είχα τάση προς την ανηθικότητα. Ως έφηβος, συμμετείχα εκούσια σε ομοφυλοφιλικά όργια, και για να είμαι ειλικρινής, μου άρεσε αυτός ο τρόπος ζωής». Τελικά, τι τον έκανε να θέλει να αλλάξει;

      «Ήθελα να ευαρεστώ τον Θεό, και έμαθα από την Αγία Γραφή ότι εκείνος δεν επιδοκίμαζε τον τρόπο με τον οποίο ζούσα», είπε ο Εουχένιο. «Έτσι αποφάσισα να γίνω διαφορετικός άνθρωπος, να συμμορφωθώ με τις κατευθυντήριες γραμμές που δίνει ο Θεός. Καθημερινά έπρεπε να αγωνίζομαι ενάντια σε αρνητικές, ακάθαρτες σκέψεις οι οποίες εξακολουθούσαν να κατακλύζουν τη διάνοιά μου. Ήμουν αποφασισμένος να κερδίσω αυτή τη μάχη, και προσευχόμουν ακατάπαυστα για να με βοηθήσει ο Θεός. Έπειτα από δυο χρόνια το χειρότερο είχε περάσει, ωστόσο εξακολουθώ να είμαι αυστηρός με τον εαυτό μου. Αλλά ο αγώνας άξιζε τον κόπο. Τώρα έχω αποκτήσει αυτοσεβασμό, έναν καλό γάμο και, πάνω από όλα, καλή σχέση με τον Θεό. Ξέρω από προσωπική πείρα ότι μπορείς να διώξεις τις κακές σκέψεις προτού κάνουν καρπό—αν πραγματικά προσπαθήσεις».

      Το καλό νικάει το κακό κάθε φορά που απορρίπτουμε μια κακή σκέψη, κάθε φορά που αρνούμαστε να ανταποδώσουμε κακό αντί κακού. Ωστόσο, αυτές οι νίκες, όσο σημαντικές και αν είναι, δεν εξαλείφουν τις δυο κύριες πηγές του κακού. Όσο σκληρά και αν προσπαθούμε δεν μπορούμε να ξεπεράσουμε πλήρως τις κληρονομημένες αδυναμίες μας, και ο Σατανάς ασκεί ακόμα κακή επιρροή πάνω στην ανθρωπότητα. Έτσι θα αλλάξει ποτέ αυτή η κατάσταση;

      Εκμηδενίζει τον Διάβολο

      Η πιστότητα που εκδήλωσε ο Ιησούς μέχρι θανάτου ήταν μια μεγάλη ήττα για τον Σατανά. Ο Διάβολος απέτυχε στην προσπάθεια που έκανε να διασπάσει την ακεραιότητα του Ιησού, και εκείνη η αποτυχία σημείωσε την αρχή του τέλους για τον Σατανά. Όπως εξηγεί η Αγία Γραφή, ο Ιησούς δοκίμασε θάνατο για «να καταργήση [εκμηδενίσει, ΜΝΚ] δια του θανάτου . . . τον διάβολον». (Εβραίους 2:14) Μετά την ανάστασή του, ο Ιησούς είπε στους μαθητές του: «Εδόθη εις εμέ πάσα εξουσία εν ουρανώ και επί γης». (Ματθαίος 28:18) Επίσης αυτή η εξουσία θα χρησιμοποιούνταν για να καταργήσει τα έργα του Σατανά.

      Το βιβλίο της Αποκάλυψης περιγράφει τη μέρα στην οποία ο Ιησούς θα έδιωχνε τον Σατανά από τους ουρανούς. Αυτός ο Πρώτιστος Κακοποιός, μαζί με τους δαίμονές του, θα περιοριζόταν στα περίχωρα της γης. Ως αποτέλεσμα, η Αγία Γραφή προειδοποιεί ότι το κακό θα αφθονούσε: «Ουαί εις τους κατοικούντας την γην και την θάλασσαν, διότι κατέβη ο διάβολος εις εσάς έχων θυμόν μέγαν, επειδή γνωρίζει ότι ολίγον καιρόν έχει».—Αποκάλυψις 12:7-9, 12.

      Οι Βιβλικές προφητείες δείχνουν ότι αυτό το ιστορικό γεγονός έχει ήδη λάβει χώρα—τον καιρό του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου.b Αυτό εξηγεί την έντονη αύξηση του κακού που έχουμε δει στην εποχή μας. Αλλά σύντομα ο Σατανάς θα περιοριστεί ολοκληρωτικά ώστε δεν θα μπορεί πια να επηρεάζει κανέναν.—Βλέπε Αποκάλυψις 20:1-3.

      Τι θα σημάνει αυτό για την ανθρωπότητα;

      ‘Δεν θα Κάνουν Κακό’

      Ως Βασιλιάς της Βασιλείας του Θεού, ο Ιησούς θα χρησιμοποιήσει σύντομα την ‘εξουσία επί της γης’ για να οργανώσει ένα πρόγραμμα πνευματικής αναμόρφωσης. «Οι κάτοικοι του κόσμου θέλουσι μάθει δικαιοσύνην». (Ησαΐας 26:9) Τα οφέλη θα είναι φανερά σε όλους. Η Αγία Γραφή μάς διαβεβαιώνει: ‘Δεν θέλουσι κακοποιεί ουδέ φθείρει . . . διότι η γη θέλει είσθαι πλήρης της γνώσεως του Ιεχωβά, καθώς τα ύδατα σκεπάζουσι την θάλασσαν’.—Ησαΐας 11:9.

      Ακόμα και τώρα, πολλές από τις κακές μας τάσεις μπορούν να υπερνικηθούν. Όταν δεν θα υπάρχει πια δαιμονική επιρροή, θα είναι σίγουρα πολύ ευκολότερο να ‘εκκλίνει κανείς από το κακό και να πράττει το αγαθό’.—1 Πέτρου 3:11.

      Έχουμε κάθε λόγο να είμαστε σίγουροι ότι το καλό θα νικήσει το κακό, επειδή ο Θεός είναι καλός, και με τη βοήθειά του εκείνοι που επιθυμούν να κάνουν το καλό μπορούν να υπερνικήσουν το κακό, όπως απέδειξε ο Ιησούς με το δικό του παράδειγμα. (Ψαλμός 119:68) Αυτοί που τώρα είναι πρόθυμοι να αγωνιστούν κατά του κακού μπορούν να προσμένουν να ζήσουν σε μια καθαρισμένη γη, η οποία θα κυβερνιέται από τη Βασιλεία του Θεού, μια κυβέρνηση που σκοπό της έχει να εξαλείψει το κακό για πάντα. Ο ψαλμωδός περιγράφει το αποτέλεσμα: «Έλεος και αλήθεια συναπηντήθησαν· δικαιοσύνη και ειρήνη εφιλήθησαν. Αλήθεια εκ της γης θέλει αναβλαστήσει· και δικαιοσύνη εξ ουρανού θέλει κύψει».—Ψαλμός 85:10, 11.

      [Υποσημειώσεις]

      a Δεν είναι το πραγματικό του όνομα.

      b Για περισσότερες πληροφορίες, βλέπε σελίδες 20-22 του βιβλίου Μπορείτε να Ζείτε για Πάντα στον Παράδεισο στη Γη, που είναι έκδοση της Βιβλικής και Φυλλαδικής Εταιρίας Σκοπιά.

Ελληνικές Εκδόσεις (1950–2025)
Αποσύνδεση
Σύνδεση
  • Ελληνική
  • Κοινή Χρήση
  • Προτιμήσεις
  • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
  • Όροι Χρήσης
  • Πολιτική Απορρήτου
  • Ρυθμίσεις Απορρήτου
  • JW.ORG
  • Σύνδεση
Κοινή Χρήση