Είναι η Νηστεία Κάτι το Ξεπερασμένο;

«ΝΗΣΤΕΥΩ κάθε Δευτέρα από τότε που ήμουν έφηβη», λέει η Μρουντούλαμπεν, μια ευκατάστατη 78χρονη Ινδή. Αυτό ήταν μέρος της λατρείας της, ένας τρόπος για να εξασφαλίσει την επιτυχία του γάμου της, την υγεία των παιδιών της καθώς και την προστασία του συζύγου της. Τώρα που έχει χηρέψει, εξακολουθεί να νηστεύει τις Δευτέρες προκειμένου να έχει καλή υγεία και να ευημερούν τα παιδιά της. Όπως εκείνη, έτσι και οι περισσότερες Ινδουίστριες καθιστούν τις τακτικές νηστείες μέρος της ζωής τους.

Ο Πρακάς, ένας μεσήλικος επιχειρηματίας που ζει σε κάποιο προάστιο της Μουμπάι (Βομβάη) στην Ινδία, λέει ότι νηστεύει κάθε χρόνο τις Δευτέρες του μήνα Σάβαν (Σραβάνα). Αυτός ο μήνας του Ινδουιστικού ημερολογίου έχει ιδιαίτερη σημασία από θρησκευτικής πλευράς. Ο Πρακάς εξηγεί: «Άρχισα να το κάνω αυτό για θρησκευτικούς λόγους, αλλά τώρα έχω ένα επιπρόσθετο κίνητρο να συνεχίσω για λόγους υγείας. Επειδή ο μήνας Σάβαν πέφτει στο τέλος των μουσώνων, δίνει στο σώμα μου την ευκαιρία να καθαριστεί από ασθένειες που πλήττουν κατά την περίοδο των βροχών».

Μερικοί πιστεύουν ότι η νηστεία βοηθάει το άτομο σωματικά, διανοητικά και πνευματικά. Για παράδειγμα, η Διεθνής Εγκυκλοπαίδεια του Γκρόλιερ (Grolier International Encyclopedia) αναφέρει: «Πρόσφατες επιστημονικές έρευνες υποδηλώνουν ότι η νηστεία μπορεί να συντελέσει στην καλή υγεία και, όταν γίνεται προσεκτικά, μπορεί να οδηγήσει σε κατάσταση αυξημένης συνειδητότητας και ευαισθησίας». Λέγεται ότι ο φιλόσοφος Πλάτων νήστευε επί δέκα ημέρες ή περισσότερο και ότι ο μαθηματικός Πυθαγόρας υποχρέωνε τους μαθητές του να νηστέψουν πριν τους διδάξει.

Για μερικούς, νηστεία σημαίνει πλήρη αποχή από τροφή και νερό για κάποιο προσδιορισμένο χρονικό διάστημα, ενώ άλλοι πίνουν υγρά κατά τη διάρκεια της νηστείας. Πολλοί θεωρούν ότι το να παραλείπουν ορισμένα γεύματα ή το να απέχουν από κάποιο συγκεκριμένο είδος τροφής αποτελεί νηστεία. Αλλά η μακρόχρονη νηστεία χωρίς επίβλεψη μπορεί να είναι κάτι το παρακινδυνευμένο. Ο δημοσιογράφος Πάρουλ Σεθ λέει ότι, αφού το σώμα χρησιμοποιήσει το απόθεμα των υδατανθράκων, στη συνέχεια μετατρέπει τις μυϊκές πρωτεΐνες σε γλυκόζη και κατόπιν στρέφεται στο λίπος του σώματος. Η μετατροπή του λίπους σε γλυκόζη απελευθερώνει τοξικά παράγωγα που ονομάζονται κετονικά σώματα. Καθώς αυτά συσσωρεύονται, κινούνται προς τον εγκέφαλο και επιφέρουν βλάβη στο κεντρικό νευρικό σύστημα. «Σε αυτή την περίπτωση η νηστεία γίνεται επικίνδυνη», λέει ο Σεθ. «Μπορείτε να πάθετε σύγχυση, να χάσετε τον προσανατολισμό σας και να υποστείτε ακόμη χειρότερα πράγματα. . . . [Μπορεί] να προκαλέσει κώμα και τελικά το θάνατο».

Ένα Μέσο και μια Τελετουργία

Η νηστεία έχει χρησιμοποιηθεί ως ισχυρό μέσο για την επίτευξη πολιτικών ή κοινωνικών στόχων. Ένα διακεκριμένο άτομο που χρησιμοποιούσε αυτό το όπλο ήταν ο Μοχάντας Κ. Γκάντι στην Ινδία. Καθώς εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι έτρεφαν μεγάλη εκτίμηση για αυτόν, χρησιμοποίησε τη νηστεία με σκοπό να ασκήσει ισχυρή επιρροή στις μάζες των Ινδουιστών της Ινδίας. Περιγράφοντας το αποτέλεσμα της νηστείας που έκανε με σκοπό την επίλυση κάποιας διένεξης μεταξύ των εργατών και των ιδιοκτητών μιας βιομηχανίας, ο Γκάντι είπε: «Το τελικό αποτέλεσμα ήταν να δημιουργηθεί μια ατμόσφαιρα καλής θέλησης μεταξύ όλων όσων περιλαμβάνονταν. Η καρδιά των ιδιοκτητών συγκινήθηκε . . . Η απεργία λύθηκε αφού είχα νηστέψει μόνο τρεις ημέρες». Ο πρόεδρος της Νότιας Αφρικής, Νέλσον Μαντέλα, συμμετείχε σε μια πενθήμερη απεργία πείνας κατά τη διάρκεια της φυλάκισής του ως πολιτικός κρατούμενος.

Η πλειονότητα, όμως, εκείνων που έχουν τη συνήθεια να νηστεύουν το κάνουν αυτό για θρησκευτικούς λόγους. Η νηστεία αποτελεί εξέχουσα τελετουργία του Ινδουισμού. Ορισμένες ημέρες, λέει το βιβλίο Νηστείες και Γιορτές της Ινδίας (Fast and Festivals of India), «τηρείται ολική νηστεία . . . πλήρης αποχή ακόμη και από το νερό. Τόσο άντρες όσο και γυναίκες τηρούν αυστηρή νηστεία . . . για να εξασφαλίσουν ευτυχία, ευημερία και συγχώρηση παραπτωμάτων και αμαρτιών».

Η νηστεία τηρείται ευρέως στο Ζαϊνισμό. Η εφημερίδα Δε Σάντεϊ Τάιμς οβ Ίντια Ριβιού (The Sunday Times of India Review) αναφέρει: «Ένας Ζαϊνιστής [σοφός] από τη Βομβάη [Μουμπάι] έπινε μόνο δύο ποτήρια βρασμένο νερό την ημέρα—επί 201 ημέρες. Έχασε 33 κιλά». Μερικοί νηστεύουν ακόμη και μέχρι του σημείου να λιμοκτονήσουν, με την πεποίθηση ότι αυτό θα τους φέρει σωτηρία.

Για όλους γενικά τους ενήλικους που ασκούν τον Ισλαμισμό, η νηστεία είναι υποχρεωτική το μήνα του Ραμαζανιού. Δεν επιτρέπεται να πίνουν καθόλου νερό ή να λαβαίνουν τροφή από την ανατολή ως τη δύση του ήλιου επί έναν ολόκληρο μήνα. Αν κάποιος είναι άρρωστος ή ταξιδεύει κατά τη διάρκεια αυτού του μήνα, τότε πρέπει να αναπληρώσει τις ημέρες της νηστείας. Η Σαρακοστή πριν από το Πάσχα είναι καιρός νηστείας για μερικά άτομα του Χριστιανικού κόσμου, και πολλά θρησκευτικά τάγματα τηρούν νηστείες σε άλλες καθορισμένες ημέρες.

Η νηστεία ασφαλώς δεν έχει εκλείψει. Εφόσον αποτελεί μέρος τόσο πολλών θρησκειών, μπορεί να αναρωτηθούμε: Είναι η νηστεία κάτι που το απαιτεί ο Θεός; Υπάρχουν περιστάσεις κατά τις οποίες οι Χριστιανοί μπορεί να αποφασίσουν να νηστέψουν; Θα μπορούσε να είναι ωφέλιμο κάτι τέτοιο; Το επόμενο άρθρο θα εξετάσει αυτά τα ερωτήματα.

[Εικόνα στη σελίδα 3]

Ο Ζαϊνισμός θεωρεί ότι η νηστεία είναι μια οδός που οδηγεί στη σωτηρία της ψυχής

[Εικόνα στη σελίδα 4]

Ο Γκάντι χρησιμοποίησε τη νηστεία ως ισχυρό μέσο για την επίτευξη πολιτικών ή κοινωνικών στόχων

[Εικόνα στη σελίδα 4]

Στον Ισλαμισμό, η νηστεία είναι υποχρεωτική το μήνα του Ραμαζανιού

Απαιτεί ο Θεός τη Νηστεία;

Ο ΝΟΜΟΣ του Θεού, που δόθηκε μέσω του Μωυσή, απαιτούσε τη νηστεία μόνο σε μία περίσταση—στην ετήσια Ημέρα του Εξιλασμού. Σύμφωνα με το Νόμο, οι Ισραηλίτες έπρεπε εκείνη την ημέρα να ‘ταπεινώσουν [ταλαιπωρήσουν, ΜΝΚ] τις ψυχές τους’, πράγμα το οποίο θεωρείται ότι έχει την έννοια της νηστείας. (Λευιτικόν 16:29-31· 23:27· Ψαλμός 35:13) Ωστόσο, αυτού του είδους η νηστεία δεν ήταν απλός τυπικισμός. Η τήρηση της Ημέρας του Εξιλασμού υποκινούσε το λαό Ισραήλ να συνειδητοποιεί περισσότερο την αμαρτωλότητά του και την ανάγκη που είχε για απολύτρωση. Νήστευαν εκείνη την ημέρα για να εκφράσουν επίσης λύπη για τις αμαρτίες τους και μετάνοια ενώπιον του Θεού.

Αν και αυτή ήταν η μόνη υποχρεωτική νηστεία υπό το Μωσαϊκό Νόμο, οι Ισραηλίτες τηρούσαν νηστείες και σε άλλες περιπτώσεις. (Έξοδος 34:28· 1 Σαμουήλ 7:6· 2 Χρονικών 20:3· Έσδρας 8:21· Εσθήρ 4:3, 16) Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονταν και οι προαιρετικές νηστείες ως μέσο για την εκδήλωση μετάνοιας. Ο Ιεχωβά παρότρυνε το λαό τού Ιούδα, ο οποίος έσφαλε: «Επιστρέψατε προς εμέ εξ όλης της καρδίας υμών και εν νηστεία και εν κλαυθμώ και εν πένθει». Δεν έπρεπε να είναι κάτι το επιφανειακό, διότι ο Θεός λέει στη συνέχεια: «Διαρρήξατε την καρδίαν σας και μη τα ιμάτιά σας».—Ιωήλ 2:12-15.

Με τον καιρό, η νηστεία πολλών έγινε επιφανειακός τυπικισμός. Ο Ιεχωβά απεχθανόταν τέτοιες ανειλικρινείς νηστείες και γι’ αυτό ρώτησε τους υποκριτές Ισραηλίτες: ‘Τοιαύτη είναι η νηστεία, την οποίαν εγώ εξέλεξα; να ταλαιπωρή ο άνθρωπος την ψυχήν αυτού μίαν ημέραν; να κλίνη την κεφαλήν αυτού ως σπάρτον και να υποστρόνη σάκκον και στάκτην εις εαυτόν; νηστείαν θέλεις ονομάσει τούτο και ημέραν δεκτήν εις τον Ιεχωβά;’ (Ησαΐας 58:5) Αντί να κάνει αυτός ο παραστρατημένος λαός επίδειξη της νηστείας του, του ζητήθηκε να παρουσιάσει έργα που αρμόζουν στη μετάνοια.

Μερικές νηστείες που καθιέρωσαν οι Ιουδαίοι επέσυραν ευθύς εξαρχής την αποδοκιμασία του Θεού. Για παράδειγμα, ο λαός τού Ιούδα κάποτε είχε τέσσερις ετήσιες νηστείες για να θυμάται τις συμφορές που είχε προκαλέσει η πολιορκία και η ερήμωση της Ιερουσαλήμ τον έβδομο αιώνα Π.Κ.Χ. (2 Βασιλέων 25:1-4, 8, 9, 22-26· Ζαχαρίας 8:19) Όταν απελευθερώθηκαν οι Ιουδαίοι από την αιχμαλωσία στη Βαβυλώνα, ο Ιεχωβά είπε μέσω του προφήτη Ζαχαρία: «Ότε ενηστεύετε . . . τα εβδομήκοντα εκείνα έτη, ενηστεύετε τωόντι δι’ εμέ; δι’ εμέ;» Ο Θεός δεν επιδοκίμαζε αυτές τις νηστείες, επειδή οι Ιουδαίοι νήστευαν και πενθούσαν για κρίσεις που είχαν προέλθει από τον ίδιο τον Ιεχωβά. Νήστευαν εξαιτίας της συμφοράς που τους έπληξε και όχι εξαιτίας της δικής τους αδικοπραγίας η οποία οδήγησε σε αυτήν. Όταν αποκαταστάθηκαν στην πατρίδα τους, ήταν καιρός να ευφρανθούν αντί να θρηνούν για το παρελθόν.—Ζαχαρίας 7:5.

Είναι η Νηστεία για τους Χριστιανούς;

Αν και ο Ιησούς Χριστός ποτέ δεν πρόσταξε τους μαθητές του να νηστεύουν, τόσο ο ίδιος όσο και οι ακόλουθοί του νήστευαν την Ημέρα του Εξιλασμού, επειδή βρίσκονταν υπό το Μωσαϊκό Νόμο. Επιπλέον, μερικοί από τους μαθητές του νήστευαν με τη θέλησή τους σε άλλες περιπτώσεις, εφόσον ο Ιησούς δεν τους έδωσε την οδηγία να αποφεύγουν αυτή τη συνήθεια εντελώς. (Πράξεις 13:2, 3· 14:23) Ωστόσο, δεν έπρεπε ποτέ να «ασχημίζουν τα πρόσωπά τους για να φανούν στους ανθρώπους ότι νηστεύουν». (Ματθαίος 6:16) Αυτή η εξωτερική επίδειξη ευλάβειας μπορεί να προκαλούσε βλέμματα θαυμασμού και νεύματα επιδοκιμασίας από άλλους ανθρώπους. Παρ’ όλα αυτά, ο Θεός δεν ευαρεστείται με τέτοια επίδειξη.—Ματθαίος 6:17, 18.

Ο Ιησούς είπε επίσης ότι οι ακόλουθοί του θα νήστευαν τον καιρό του θανάτου του. Με αυτόν τον τρόπο δεν θέσπιζε κάποια τελετουργική νηστεία. Αντίθετα, καταδείκνυε ποια θα ήταν η αντίδρασή τους στη βαθιά θλίψη που θα ένιωθαν. Όταν θα ανασταινόταν, θα ήταν και πάλι μαζί τους, και έτσι δεν θα υπήρχε πια τέτοιος λόγος για να νηστεύουν.—Λουκάς 5:34, 35.

Ο Μωσαϊκός Νόμος έφτασε στο τέλος του όταν «ο Χριστός προσφέρθηκε μία φορά για πάντα για να βαστάξει τις αμαρτίες πολλών». (Εβραίους 9:24-28) Με το τέλος του Νόμου, έπαψε να υφίσταται η εντολή να νηστεύουν την Ημέρα του Εξιλασμού. Έτσι, η μόνη υποχρεωτική νηστεία που αναφέρεται στην Αγία Γραφή καταργήθηκε.

Τι θα Πούμε για τη Σαρακοστή;

Ποια είναι, λοιπόν, η βάση για τη συνήθεια που έχει ο Χριστιανικός κόσμος να νηστεύει τη Σαρακοστή; Τόσο οι Καθολικές όσο και οι Προτεσταντικές εκκλησίες αναγνωρίζουν τη Σαρακοστή, αν και ο τρόπος που την τηρούν διαφέρει από εκκλησία σε εκκλησία. Μερικοί τρώνε μόνο ένα γεύμα την ημέρα κατά τη διάρκεια των 40 ημερών πριν από το Πάσχα. Άλλοι νηστεύουν ολοκληρωτικά μόνο την πρώτη ημέρα της Σαρακοστής και τη Μεγάλη Παρασκευή. Για μερικούς, η Σαρακοστή απαιτεί να απέχουν από κρέας, ψάρι, αβγά και γαλακτοκομικά προϊόντα.

Η Σαρακοστή υποτίθεται ότι βασίζεται στη νηστεία των 40 ημερών που έκανε ο Ιησούς μετά το βάφτισμά του. Μήπως αυτός θέσπιζε σε εκείνη την περίπτωση κάποια τελετουργία την οποία θα έπρεπε να ακολουθούμε κάθε χρόνο; Όχι, βέβαια. Αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι η Αγία Γραφή δεν αναφέρει πως υπήρχε κάποια τέτοια συνήθεια μεταξύ των πρώτων Χριστιανών. Η Σαρακοστή τηρήθηκε για πρώτη φορά τον τέταρτο αιώνα μετά τον Χριστό. Όπως συνέβη με πολλές άλλες διδασκαλίες του Χριστιανικού κόσμου, αυτή τη δανείστηκαν από ειδωλολατρικές πηγές.

Αν η Σαρακοστή μιμείται τη νηστεία του Ιησού στην έρημο μετά το βάφτισμά του, τότε γιατί τηρείται κατά τη διάρκεια των εβδομάδων που οδηγούν στο Πάσχα—τον υποτιθέμενο καιρό της ανάστασής του; Ο Ιησούς δεν νήστεψε τις ημέρες πριν από το θάνατό του. Οι αφηγήσεις των Ευαγγελίων δείχνουν ότι αυτός και οι μαθητές του επισκέφτηκαν διάφορα σπίτια και γευμάτισαν στη Βηθανία λίγες μόνο ημέρες πριν πεθάνει. Μάλιστα έφαγε το πασχαλινό γεύμα το βράδυ πριν από το θάνατό του.—Ματθαίος 26:6, 7· Λουκάς 22:15· Ιωάννης 12:2.

Μπορούμε να αντλήσουμε κάποιο δίδαγμα από το γεγονός ότι ο Ιησούς νήστεψε μετά το βάφτισμά του. Ξεκινούσε μια ζωτική διακονία. Περιλαμβανόταν η δικαίωση της κυριαρχίας του Ιεχωβά και το μέλλον ολόκληρης της ανθρώπινης φυλής. Ήταν καιρός για βαθύ στοχασμό και για να επικαλεστεί με προσευχή τη βοήθεια και την καθοδηγία του Ιεχωβά. Στη διάρκεια αυτής της περιόδου ήταν κατάλληλο που νήστεψε ο Ιησούς. Αυτό δείχνει ότι η νηστεία μπορεί να είναι ωφέλιμη όταν γίνεται με το σωστό κίνητρο και στην κατάλληλη περίσταση.—Παράβαλε Κολοσσαείς 2:20-23.

Πότε θα Μπορούσε η Νηστεία να Είναι Ωφέλιμη

Ας εξετάσουμε μερικές περιστάσεις κατά τις οποίες ένας λάτρης του Θεού σήμερα θα μπορούσε να νηστέψει. Ένα άτομο που έχει διαπράξει αμαρτία μπορεί να μην έχει διάθεση να φάει για κάποιο χρονικό διάστημα. Αυτό δεν το κάνει ούτε για να εντυπωσιάσει τους άλλους ούτε από θυμό για τη διαπαιδαγώγηση που έλαβε. Και φυσικά, η νηστεία αυτή καθαυτή δεν τακτοποιεί τα ζητήματα με τον Θεό. Ωστόσο, το αληθινά μετανοημένο άτομο νιώθει βαθιά θλίψη επειδή πλήγωσε τον Ιεχωβά και πιθανόν τους φίλους του και τα μέλη της οικογένειάς του. Η οδύνη και η ένθερμη προσευχή για συγχώρηση μπορεί να αναστείλουν την επιθυμία για φαγητό.

Ο Βασιλιάς Δαβίδ του Ισραήλ είχε μια παρόμοια εμπειρία. Όταν αντιμετώπιζε την προοπτική να χάσει το γιο που του γέννησε η Βηθ-σαβεέ, επικέντρωσε όλες του τις προσπάθειες στην προσευχή προς τον Ιεχωβά ζητώντας έλεος για το παιδί. Νήστεψε, καθώς οι προσευχές του απορρόφησαν όλα τα συναισθήματα και τις δυνάμεις του. Έτσι και σήμερα, η λήψη τροφής μπορεί να μη φαίνεται κατάλληλη υπό ορισμένες συνθήκες οι οποίες είναι γεμάτες ένταση.—2 Σαμουήλ 12:15-17.

Μπορεί επίσης να υπάρξουν περιπτώσεις κατά τις οποίες ένα θεοσεβές άτομο θέλει να επικεντρώσει την προσοχή του σε κάποιο βαθύ πνευματικό ζήτημα. Ίσως να απαιτηθεί να κάνει έρευνα στην Αγία Γραφή και στα Χριστιανικά έντυπα. Μπορεί να χρειαστεί κάποιο χρονικό διάστημα για στοχασμό. Στη διάρκεια της πλήρους απορρόφησης σε μια τέτοια μελέτη, το άτομο μπορεί να προτιμήσει να μην αποσπάται η προσοχή του από τη λήψη γευμάτων.—Παράβαλε Ιερεμίας 36:8-10.

Υπάρχουν Γραφικά παραδείγματα υπηρετών του Θεού που νήστευαν όταν έπρεπε να λάβουν σοβαρές αποφάσεις. Στις ημέρες του Νεεμία οι Ιουδαίοι έπρεπε να πάρουν όρκο ενώπιον του Ιεχωβά, και θα υπόκειντο σε κατάρα αν τον αθετούσαν. Έπρεπε να υποσχεθούν ότι θα απέβαλλαν τις ξένες συζύγους τους και ότι θα παρέμεναν ξεχωρισμένοι από τα γύρω έθνη. Πριν πάρουν αυτόν τον όρκο και κατά τη διάρκεια της εξομολόγησης της ενοχής τους, όλη η συναγωγή νήστεψε. (Νεεμίας 9:1, 38· 10:29, 30) Επομένως, όταν ένας Χριστιανός χρειαστεί να πάρει βαρυσήμαντες αποφάσεις, μπορεί να παραμείνει χωρίς τροφή για κάποιο μικρό χρονικό διάστημα.

Η λήψη αποφάσεων από μέρους των πρεσβυτερίων στην πρώτη Χριστιανική εκκλησία συνοδευόταν μερικές φορές από νηστεία. Σήμερα, οι πρεσβύτεροι των εκκλησιών οι οποίοι χρειάζεται να πάρουν δύσκολες αποφάσεις, ίσως σε σχέση με κάποια δικαστική υπόθεση, μπορεί να απέχουν από τροφή καθώς εξετάζουν το ζήτημα.

Η επιλογή κάποιου να νηστέψει υπό ορισμένες περιστάσεις αποτελεί προσωπική απόφαση. Δεν θα πρέπει να κρίνει ο ένας τον άλλον σχετικά με αυτό το ζήτημα. Δεν θέλουμε να ‘φαινόμαστε δίκαιοι στους ανθρώπους’· ούτε θα πρέπει να κάνουμε την τροφή τόσο σημαντική ώστε να μας παρεμποδίζει να φροντίζουμε για σοβαρές υποχρεώσεις. (Ματθαίος 23:28· Λουκάς 12:22, 23) Εξάλλου, η Αγία Γραφή δείχνει ότι ο Θεός ούτε απαιτεί να νηστεύουμε ούτε απαγορεύει τη νηστεία.