Καταιγίδα—Ο Φοβερός Βασιλιάς των Νεφών

Από τον ανταποκριτή του Ξύπνα! στην Αυστραλία

ΑΠΟ τότε που ήταν παιδιά, πολλοί άνθρωποι ένιωθαν να τους γοητεύουν τα σύννεφα. Κάποιος 80χρονος αναπολεί πως όταν ήταν μικρός συνήθιζε να ξαπλώνει στο γρασίδι και να παρατηρεί τα σύννεφα «να παρελαύνουν στον ουρανό», όπως λέει ο ίδιος. Θυμάται ότι συχνά αναρωτιόταν από τι ήταν φτιαγμένα τα σύννεφα. Μήπως άραγε ήταν φτιαγμένα από βαμβάκι; Γιατί ήταν το ένα τόσο διαφορετικό από το άλλο; Το ένα έμοιαζε με ιστιοφόρο, το άλλο με άλογο σηκωμένο στα πίσω πόδια του. Και έπειτα έβλεπε κάποιο που θύμιζε ανεμοδαρμένο κάστρο. Τα σύννεφα συνέχισαν να συναρπάζουν την παιδική του φαντασία καθώς γλιστρούσαν στον ουρανό αλλάζοντας συνεχώς σχήμα και μέγεθος. Μέχρι σήμερα, λέει ο ίδιος, του αρέσει ακόμα να βλέπει τα σύννεφα να «παίζουν παντομίμα» στον ουρανό. Ίσως απολαμβάνετε και εσείς αυτή την απλή διασκέδαση.

Ωστόσο, πιθανώς τα πιο εντυπωσιακά και φοβερά σύννεφα είναι εκείνα που έχουν τη δυνατότητα να «μιλάνε». Το όνομά τους είναι σωρειτομελανίες, ή καταιγιδοφόρα σύννεφα. Σκοτεινά και απειλητικά, αυτά τα σύννεφα είναι δυνατόν να φτάσουν στον ουρανό σε ύψος 16 χιλιομέτρων, ή ακόμα μεγαλύτερο, και είναι εκείνα που προξενούν τις καταιγίδες. Καθώς τα σύννεφα που προμηνύουν καταιγίδα μαζεύονται στον ουρανό, είναι δυνατόν να σπινθηροβολούν από τις αστραπές ενώ ταυτόχρονα ακούγονται από αυτά προειδοποιητικές βροντές. Τη νύχτα μπορεί να δημιουργούν μια λαμπερή παράσταση με ήχο και φως, η οποία ξεπερνάει οποιαδήποτε ανθρωποποίητα πυροτεχνήματα. Αυτά τα σύννεφα φέρνουν αέρα, βροχή και χαλάζι, και κατόπιν συνεχίζουν την πορεία τους αφήνοντας πίσω τους μια μυρωδιά φρέσκιας, καθαρής βροχής, η οποία πολλές φορές πέφτει σε διψασμένη γη.

Πώς Δημιουργούνται οι Καταιγίδες

Στα πρόσφατα χρόνια, ο άνθρωπος έχει αποκτήσει τη δυνατότητα να παρατηρεί τον πλανήτη Γη από το διάστημα. Βλέπει ένα χαλί από σύννεφα να αιωρείται πάνω από το μεγαλύτερο μέρος της επιφάνειας της γης. Ο συγγραφέας Φρεντ Χάπγκουντ μάς πληροφορεί ότι «σε οποιαδήποτε δεδομένη στιγμή, η μισή επιφάνεια της γης, 250 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα, καλύπτεται από [σύννεφα]—απλωτά, στρογγυλεμένα, μαλακά σαν βαμβάκι, νηματοειδή, δαντελωτά, φουσκωτά, λιγότερο ή περισσότερο φωτεινά ή σκοτεινά· σύννεφα τα οποία αναπτύσσονται, απλώνονται, ταξιδεύουν και χάνονται σε όλο τον κόσμο». Οι καταιγίδες δημιουργούνται σε κάποιο μέρος αυτής της μάζας των νεφών—στην πραγματικότητα, μέχρι και 15.000.000 καταιγίδες πλήττουν τη γη κάθε χρόνο, και γύρω στις 2.000 καταιγίδες μαίνονται σε κάθε δεδομένη στιγμή.

Η καταιγίδα δημιουργείται όταν μια πυκνή μάζα ψυχρού αέρα βρίσκεται πάνω από μια λιγότερο πυκνή μάζα υγρού αέρα. Όταν δοθεί το έναυσμα, το οποίο μπορεί να είναι η ηλιακή θερμότητα, η ύπαρξη κάποιου μετώπου ή μια ανύψωση του εδάφους, η θερμή και υγρή μάζα του αέρα αρχίζει να ανυψώνεται περνώντας μέσα από την ψυχρή μάζα. Δημιουργούνται ρεύματα αέρα, και κατόπιν η θερμική ενέργεια που είναι αποθηκευμένη στην αέρια μάζα και στους υδρατμούς μετατρέπεται σε άνεμο και ηλεκτρική ενέργεια.

Οι ατμοσφαιρικές συνθήκες που απαιτούνται για να δημιουργηθούν καταιγίδες είναι πιο κοινές στα μικρότερα γεωγραφικά πλάτη. Έτσι εξηγείται γιατί η Νότια Αμερική και η Αφρική είναι οι ήπειροι όπου ξεσπάνε οι περισσότερες καταιγίδες, καθώς επίσης γιατί η Κεντρική Αφρική και η Ινδονησία έχουν κατά γενική ομολογία το υψηλότερο ποσοστό εμφάνισης καταιγίδων σε όλο τον κόσμο. Το αναγνωρισμένο ρεκόρ κατέχει η Καμπάλα, της Ουγκάντας, στην οποία έχουν καταγραφεί 242 μέρες με καταιγίδα μέσα σε ένα χρόνο. Ωστόσο, καταιγίδες εμφανίζονται και σε πολλά άλλα μέρη της γης.

Πυροτεχνήματα στον Ουρανό

Τα χαρακτηριστικά μιας καταιγίδας που είναι φανερά σε όλους είναι από τη μία οι βροντές και από την άλλη οι κεραυνοί ή οι αστραπές. Αλλά τι προξενεί αυτά τα θεαματικά, και πολλές φορές τρομακτικά, φαινόμενα; Κεραυνός ή αστραπή είναι απλούστατα η ηλεκτρική εκκένωση που προκαλείται όταν οι διαφορές στα ηλεκτρικά φορτία δύο περιοχών είναι αρκετά μεγάλες ώστε να ξεπεράσουν τη διηλεκτρική αντοχή του αέρα. Αυτό μπορεί να συμβεί μέσα σε ένα σύννεφο, ανάμεσα σε δύο σύννεφα ή ανάμεσα στα σύννεφα και στο έδαφος. Ο κεραυνός θερμαίνει στιγμιαία τον αέρα σε εξαιρετικά υψηλές θερμοκρασίες—θερμοκρασίες που φτάνουν τους 30.000 βαθμούς Κελσίου τη στιγμή που εκφορτίζει το ηλεκτρικό του φορτίο.

Οι αστραπές και οι κεραυνοί διακρίνονται σε γραμμικούς, διχαλωτούς ή διάχυτους. Αν η εκφόρτιση είναι ορατή ως ξεχωριστός δίαυλος, τότε πρόκειται για γραμμικό κεραυνό. Αν ο δίαυλος φαίνεται χωρισμένος ή διακλαδωμένος, τότε ο κεραυνός ονομάζεται διχαλωτός. Αν η εκκένωση είναι ενδονεφική, δηλαδή ξεσπά μέσα σε ένα σύννεφο, είναι γνωστή ως διάχυτη αστραπή. Οι ειδικοί λένε ότι οι περισσότερες ηλεκτρικές εκκενώσεις που βλέπουμε είναι κεραυνοί από σύννεφο προς το έδαφος.

Οι κεραυνοί προξενούν βλάβη στους ζωντανούς οργανισμούς—ακόμα και θάνατο ή τραυματισμούς σε ανθρώπους και ζώα. Οι άνθρωποι που βρίσκονται στις παραλίες, σε γήπεδα του γκολφ, καθώς επίσης έξω σε αγροτικές περιοχές, αντιμετωπίζουν το μεγαλύτερο κίνδυνο επειδή είναι απροστάτευτοι από το ηλεκτρικό φορτίο.—Βλέπε πλαίσιο στη σελίδα 15.

Μόνο γύρω στο 30 τοις εκατό των ανθρώπων που τους χτυπάει κεραυνός πεθαίνουν, και η πιθανότητα μακροπρόθεσμης βλάβης είναι μικρή αν προσφερθούν γρήγορα οι πρώτες βοήθειες. Ωστόσο, σε αντίθεση με την άποψη που επικρατεί, ο κεραυνός μπορεί να πέσει στο ίδιο σημείο περισσότερες από μία φορές, και συχνά συμβαίνει αυτό!

Οι κεραυνοί ανάβουν πολλές πυρκαγιές. Αυτές μπορεί να καταστρέψουν μεγάλες εκτάσεις γης. Περίπου το 10 τοις εκατό των δασικών πυρκαγιών στις Ηνωμένες Πολιτείες προκαλούνται από κεραυνούς. Αυτές καίνε το 35 και πλέον τοις εκατό του συνόλου των δασών και των θαμνότοπων που αφανίζονται από φωτιά σε αυτή τη χώρα.

Αλλά οι κεραυνοί φέρνουν επίσης και οφέλη. Για παράδειγμα, τα δάση ωφελούνται με ποικίλους τρόπους. Οι κεραυνοί καθαρίζουν το έδαφος από τη χαμηλή βλάστηση χάρη στις μικρές φωτιές που ανάβουν. Αυτό μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο πιο μεγάλων και καταστροφικών πυρκαγιών οι οποίες θα έφταναν στην κορυφή των δέντρων. Ο κεραυνός επιφέρει επίσης κάποια ωφέλιμη αλλαγή στο αέριο άζωτο, το οποίο όταν βρίσκεται σε αυτή τη μορφή δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τα φυτά. Ο κεραυνός μετατρέπει αυτό το αέριο σε ενώσεις αζώτου οι οποίες είναι ζωτικές για το σχηματισμό των ιστών των φυτών και για την ανάπτυξη σπόρων που παρέχουν τις απαραίτητες πρωτεΐνες στα ζώα. Έχει υπολογιστεί ότι το 30 ως το 50 τοις εκατό των οξειδίων του αζώτου που υπάρχουν στη βροχή δημιουργούνται από τους κεραυνούς, και ότι κάθε χρόνο 30 εκατομμύρια τόνοι δεσμευμένου αζώτου παράγονται με αυτόν τον τρόπο σε παγκόσμια κλίμακα.

Το Μεγαλύτερο Όφελος από την Καταιγίδα

Μια καταιγίδα μπορεί να απελευθερώσει πολύ μεγάλη ποσότητα νερού. Ο κύριος λόγος για την τεράστια ποσότητα βροχής που πέφτει σε σύντομο χρονικό διάστημα είναι ότι το ισχυρό ανοδικό ρεύμα αέρα μιας σφοδρής καταιγίδας περιέχει μεγάλη ποσότητα νερού την οποία απελευθερώνει εντελώς ξαφνικά. Σύμφωνα με μετρήσεις, ο ρυθμός πτώσης αυτής της βροχής μπορεί να φτάσει τα 20 εκατοστά την ώρα. Ασφαλώς, αυτές οι τόσο δυνατές βροχοπτώσεις μπορεί να έχουν και την αρνητική τους πλευρά.

Όταν μια καταιγίδα κινείται αργά, ο μεγαλύτερος όγκος της βροχόπτωσης πλήττει μια σχετικά μικρή έκταση γης, και αυτό μπορεί να δημιουργήσει ξαφνική πλημμύρα. Στη διάρκεια κάποιας τέτοιας καταιγίδας, τα επιφανειακά νερά κάνουν τα ρυάκια και τα ποτάμια να ξεχειλίζουν. Σύμφωνα με υπολογισμούς, οι ξαφνικές πλημμύρες που προξενούνται από τις καταιγίδες ευθύνονται σχεδόν για το ένα τρίτο όλων των ζημιών που προκαλούν οι πλημμύρες στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Ωστόσο, η βροχόπτωση που σχετίζεται με τις καταιγίδες αποφέρει πολλά οφέλη. Μεγάλες ποσότητες νερού καταλήγουν στο χώμα, στους υδροταμιευτήρες και στα φράγματα. Ορισμένες έρευνες δείχνουν ότι, σε μερικές περιοχές, το 50 ως 70 τοις εκατό του συνόλου των κατακρημνισμάτων προέρχεται από καταιγίδες· συνεπώς, σε εκείνα τα μέρη οι βροχές αυτού του είδους είναι απαραίτητες για τη ζωή.

Τι Μπορεί να Λεχθεί για το Χαλάζι;

Ένα πολύ καταστροφικό χαρακτηριστικό των καταιγίδων είναι ότι συχνά συνοδεύονται από δυνατό χαλάζι. Το χαλάζι σχηματίζεται όταν σταγόνες βροχής παγώνουν και κατόπιν μεγαλώνουν σε μέγεθος καθώς περνάνε διαδοχικά από ανοδικά σε καθοδικά ρεύματα. Υπάρχουν μερικές αφηγήσεις για χαλαζόκοκκους με απίστευτο μέγεθος και βάρος. Λέγεται ότι ένας χαλαζόκοκκος με διαστάσεις 26 επί 14 επί 12 εκατοστά έπεσε στη Γερμανία το 1925. Υπολογίστηκε ότι το βάρος του ξεπερνούσε τα δύο κιλά. Ένας από τους μεγαλύτερους χαλαζόκοκκους που αναφέρθηκε ποτέ στις Ηνωμένες Πολιτείες έπεσε στην πολιτεία του Κάνσας το 1970. Αυτός ο χαλαζόκοκκος είχε μέγιστη περιφέρεια 44 εκατοστά και βάρος 776 γραμμάρια. Ένας χαλαζόκοκκος αυτού του μεγέθους, ο οποίος πέφτει ψηλά από τα σύννεφα, αρκεί για να σκοτώσει έναν άνθρωπο.

Ευτυχώς, το χαλάζι σε γενικές γραμμές είναι πολύ μικρότερο και το πιθανότερο είναι να προξενήσει αναστάτωση παρά θάνατο. Επίσης, εξαιτίας της φύσης των καταιγίδων οι οποίες δημιουργούν χαλάζι, οι περιοχές που πλήττονται από καταστροφικές χαλαζοθύελλες είναι σχετικά μικρές. Ωστόσο, οι απώλειες που υφίστανται οι γεωργικές καλλιέργειες παγκόσμια εξαιτίας χαλαζόπτωσης υπολογίζονται σε εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια κάθε χρόνο.

Σίφωνες και Καταιγίδες

Πιθανώς το πιο επικίνδυνο επακόλουθο των καταιγίδων είναι οι σίφωνες. Ουσιαστικά όλοι οι σίφωνες σχετίζονται με καταιγίδες, αλλά δεν συνοδεύονται όλες οι καταιγίδες από σίφωνες. Όταν σχηματίζεται, ο σίφωνας είναι μια βίαια περιστρεφόμενη λεπτή στήλη αέρα, με διάμετρο κατά μέσο όρο αρκετές εκατοντάδες μέτρα, η οποία εκτείνεται προς το έδαφος από ένα καταιγιδοφόρο νέφος. Η ταχύτητα του ανέμου στους πιο έντονους σίφωνες μπορεί να υπερβαίνει τα 400 ή 500 χιλιόμετρα την ώρα. Η συνδυασμένη δράση των ισχυρών περιστροφικών ανέμων και τα ανοδικά ρεύματα που δημιουργούνται στο κέντρο μπορούν να ρίξουν κτίρια και να εκτινάξουν στον αέρα θανατηφόρα συντρίμμια. Σίφωνες παρατηρούνται σε πολλές χώρες του κόσμου.

Λιγότερο συγκλονιστικοί από οπτική άποψη αλλά ενδεχομένως το ίδιο καταστροφικοί είναι οι άνεμοι που κινούνται σε ευθεία γραμμή και οι οποίοι σχετίζονται με καθοδικά ρεύματα και με μικροεκρήξεις. Τα καθοδικά ρεύματα μπορούν να προξενήσουν καταστροφικούς ανέμους στο έδαφος ή κοντά σε αυτό, των οποίων η ταχύτητα μπορεί να ξεπερνά τα 150 χιλιόμετρα την ώρα. Οι μικροεκρήξεις είναι πιο έντονες και μπορεί να ξεπεράσουν τα 200 χιλιόμετρα την ώρα.

Είναι φανερό ότι πρέπει να αντιμετωπίζουμε τις καταιγίδες προσεκτικά και να γνωρίζουμε τους κινδύνους που συνεπάγονται. Αποτελούν ένα από τα πολλά χαρακτηριστικά της δημιουργίας για τα οποία έχουμε ακόμα πολλά να μάθουμε.

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 15]

Μέτρα Προστασίας από τους Κεραυνούς

Η Υπηρεσία Αντιμετώπισης Έκτακτων Αναγκών της Αυστραλίας προτείνει τα ακόλουθα μέτρα προστασίας κατά τη διάρκεια της καταιγίδας.

Προστασία στο Ύπαιθρο

◼ Αναζητήστε καταφύγιο σε ένα αυτοκίνητο με σταθερή οροφή ή σε κάποιο κτίριο· αποφεύγετε τις μικρές πρόχειρες κατασκευές, τις υφασμάτινες τέντες και τα μοναχικά δέντρα ή τις μικρές συστάδες δέντρων.

◼ Αν βρίσκεστε στο ύπαιθρο, μακριά από κάποιο μέρος στο οποίο μπορείτε να καταφύγετε, καθήστε κουλουριασμένος (μόνος σας), καλύτερα σε κάποιο κοίλωμα του εδάφους, με τα πόδια σας ενωμένα, και απομακρύνετε οποιοδήποτε μεταλλικό αντικείμενο από το κεφάλι και το σώμα σας. Μην ξαπλώσετε κάτω, αλλά φροντίστε να μην είστε εσείς ό,τι ψηλότερο υπάρχει στην περιοχή.

◼ Αν νιώθετε να ηλεκτρίζονται τα μαλλιά σας ή ακούτε κάποιο βουητό από κοντινά αντικείμενα, όπως βράχους και φράχτες, αλλάξτε αμέσως θέση.

◼ Μην πετάτε χαρταετούς ή μοντέλα αεροπλάνων που συνδέονται με το χειριστή με καλώδια ελέγχου.

◼ Μην πιάνετε μακριά ή μεταλλικά αντικείμενα, όπως καλάμια ψαρέματος, ομπρέλες και μπαστούνια του γκολφ, όταν είστε στο ύπαιθρο.

◼ Μην αγγίζετε ούτε να πλησιάζετε σε μεταλλικές κατασκευές, συρμάτινους φράχτες, ή συρματόσχοινα για άπλωμα των ρούχων.

◼ Μην ιππεύετε, μην ποδηλατείτε και μην οδηγείτε σε ανοιχτά αυτοκίνητα.

◼ Αν οδηγείτε, κόψτε ταχύτητα ή παρκάρετε μακριά από ψηλά αντικείμενα, όπως δέντρα και κολόνες του ηλεκτρικού. Μείνετε μέσα σε οχήματα ή τροχόσπιτα με σταθερή οροφή, αλλά μην αγγίζετε ούτε να ακουμπάτε στο μεταλλικό σκελετό τους.

◼ Αν κολυμπάτε ή κάνετε σέρφινγκ, βγείτε από το νερό αμέσως και αναζητήστε καταφύγιο.

◼ Αν κάνετε βαρκάδα, βγείτε στην ακτή όσο το δυνατόν πιο γρήγορα. Αν κάτι τέτοιο δεν είναι ασφαλές, αναζητήστε καταφύγιο κάτω από κάποια ψηλή κατασκευή, όπως μια γέφυρα ή μια εξέδρα σε ένα λιμάνι. Αν πρόκειται για ιστιοφόρο, βεβαιωθείτε ότι το κατάρτι και τα σχοινιά είναι καλά γειωμένα στο νερό.

Προστασία Μέσα στο Σπίτι

◼ Μείνετε μακριά από παράθυρα, ηλεκτρικές συσκευές, σωλήνες και άλλες μεταλλικές κατασκευές.

◼ Αποφεύγετε να χρησιμοποιείτε το τηλέφωνο. Αν πρέπει να κάνετε ένα επείγον τηλεφώνημα, φροντίστε να είναι όσο το δυνατόν συντομότερο.

◼ Προτού ξεσπάσει η καταιγίδα, αποσυνδέστε το ραδιόφωνο και την τηλεόραση από τις εξωτερικές κεραίες και από την πρίζα. Αποσυνδέστε τα μόντεμ των κομπιούτερ και οποιαδήποτε πηγή ενέργειας. Κατόπιν μείνετε μακριά από τις ηλεκτρικές συσκευές.

[Ευχαριστίες]

Από το έντυπο Σφοδρές Καταιγίδες: Δεδομένα, Προειδοποιήσεις και Προστασία (Severe Storms: Facts, Warnings and Protection).