Μια Ματιά στα Μέρη που Αποκαλούμε Σπίτια

«Ανάμεσα σε απολαύσεις και παλάτια και αν τριγυρίζουμε, το σπίτι, όσο και αν είναι ταπεινό, δεν υπάρχει άλλο μέρος σαν και αυτό».—Τζον Χάουαρντ Πέιν.

ΤΙ ΑΠΟΚΑΛΕΙΤΕ σπίτι; Μια καλή κατασκευή χτισμένη από επαγγελματίες χτίστες με σύγχρονα υλικά; Ή μια οικοδομή που την έχτισαν οι ιδιοκτήτες της χρησιμοποιώντας υλικά που βρήκαν στο κοντινό περιβάλλον τους; Ας ρίξουμε μια γρήγορη ματιά στα μέρη τα οποία οι άνθρωποι αποκαλούν σπίτια σε ολόκληρο τον κόσμο.

Η πρώτη στάση μας είναι στη χώρα του Ελ Σαλβαδόρ, όπου συναντάμε τον Χόρχε και τους γονείς του στο μικρό χωριό Τεχιστεπέκε. Καθώς ξεναγούμαστε στο σπίτι του Χόρχε, παρατηρούμε ότι το πάτωμα είναι απλώς το γυμνό έδαφος. Τα στηρίγματα της οροφής είναι φτιαγμένα από κορμούς δέντρων που στερεώνονται στη γη. Οι πλίθινοι τοίχοι είναι καλυμμένοι με λάσπη. Τα κεραμίδια της στέγης εκτείνονται πέρα από τους τοίχους για να παρέχουν σκιά και να προστατεύουν τους τοίχους από τη βροχή. Ωστόσο, αντί για κεραμίδια πολλοί άνθρωποι στο Ελ Σαλβαδόρ φτιάχνουν τη σκεπή από μακρύ γρασίδι, σχηματίζοντας ένα στρώμα πάχους 15 εκατοστών.

Μερικοί φτωχοί χωρικοί της Κολομβίας ζουν σε κάπως παρόμοια σπίτια. Ανάμεσα στους γωνιακούς πασσάλους που είναι στερεωμένοι στη γη, υπάρχουν μπαμπού κομμένα στη μέση και καλυμμένα με λάσπη, τα οποία σχηματίζουν τους τοίχους. Η σκεπή αποτελείται από φοινικόφυλλα που είναι τοποθετημένα πάνω σε πασσάλους στήριξης.

Στο Τακουαρεμπό της Ουρουγουάης, μερικά σπίτια κατασκευάζονται από πλίθες οι οποίες έχουν φτιαχτεί από μείγμα κοπριάς αλόγου, χώματος και νερού. Το μείγμα χύνεται σε ξύλινα καλούπια τα οποία αφήνονται σε επίπεδη επιφάνεια για να ξεραθεί στον ήλιο. Αυτές οι σκληρές πλίθες χρησιμοποιούνται στην κατασκευή τοίχων, και η σκεπή κατασκευάζεται με καλάμια και στηρίζεται σε πασσάλους. Αντί για τζάμια στα ανοίγματα των παραθύρων, χρησιμοποιούνται ξύλινα παντζούρια, και το πάτωμα είναι σκέτο χώμα.

Μερικές φτωχές οικογένειες στην ενδοχώρα της Ουρουγουάης ζουν σε χορτοκαλύβες. Όπως και τα πλινθόκτιστα σπίτια, αυτές οι κατοικίες είναι δροσερές το καλοκαίρι και ζεστές το χειμώνα. Πλίθες από χόρτο χτίζονται έτσι ώστε να σχηματίζουν έναν τοίχο πάχους 60 εκατοστών και ύψους 1,8 μέτρων. Δένονται καλάμια στα στηρίγματα της σκεπής και έτσι δημιουργείται η καλαμένια σκεπή, η οποία έχει πάχος περίπου 20 εκατοστά. Για να αποκτήσουν οι εξωτερικοί τοίχοι σκληρή, λεία επιφάνεια, μερικοί ιδιοκτήτες σπιτιών τούς καλύπτουν με μείγμα λάσπης και κοπριάς αγελάδας. Τα χωρίσματα μέσα στο σπίτι δημιουργούνται με ένα πλαίσιο από δενδρύλλια καλυμμένα με τσουβάλια από λινάτσα τα οποία ράβονται μεταξύ τους. Μερικές φορές αυτοί καλύπτουν τη λινάτσα με λάσπη.

Σε περιοχές που βρίσκονται κοντά σε ποτάμια και βάλτους, μερικοί κάτοικοι στην ενδοχώρα της Ουρουγουάης ζουν σε καλαμένια σπίτια που πλαισιώνονται από φρεσκοκομμένα κλαδιά δέντρων, στα οποία δένουν σφιχτά δεμάτια από καλάμια. Πώς γίνεται αυτό; Τα καλάμια κόβονται σε μήκος από 1,5 ως 1,8 μέτρα και ξεραίνονται στον ήλιο μέχρι να φύγει η υγρασία. Κατόπιν, τα κάνουν δεμάτια διαμέτρου περίπου 25 εκατοστών, και τελικά τα δένουν στο πλαίσιο για να σχηματίσουν τους τοίχους και τη σκεπή του σπιτιού.

Πλωτά Σπίτια

Κοντά στην πόλη Ικίτος του Περού, κάποιος που έχει περιορισμένους πόρους χτίζει το σπίτι του πάνω στον ποταμό Αμαζόνιο. Πώς, όμως, προφυλάσσει το σπίτι του ώστε να μην παρασυρθεί; Κόβει μεγάλους, ελαφρούς κορμούς από τη ζούγκλα και φτιάχνει μια σχεδία και την αγκυροβολεί με πασσάλους οι οποίοι στερεώνονται στον πυθμένα του ποταμού. Αφού η σχεδία στερεωθεί καλά στους πασσάλους, χτίζει επάνω εκεί το σπίτι του—οικοδόμημα με ένα δωμάτιο, με τοίχους από μπαμπού και σκεπή από καλάμια. Το σπίτι έχει το δικό του είδος κλιματισμού—αέρα που περνάει μέσα από τα κενά στα μπαμπού των τοίχων. Συχνά παραλείπεται ένας ολόκληρος τοίχος λόγω της έντονης τροπικής ζέστης.

Τα καταλύματα για ύπνο συνήθως είναι ένα ξύλινο κρεβάτι, αιώρες ή χαλάκια στο πάτωμα. Αν και αυτό το σπίτι είναι πρωτόγονο σε σύγκριση με την πλειονότητα των σπιτιών στο Ικίτος, για τους φτωχότερους ανθρώπους αυτό είναι το σπίτι τους.

Στην όμορφη λίμνη Τιτικάκα στο Περού, τα καλαμένια σπίτια χτίζονται σε πλωτά νησιά. Τα νησιά επίσης φτιάχνονται από καλάμια και υπάρχουν σε πολλά και διάφορα μεγέθη, μερικά μάλιστα είναι τόσο μικρά όσο ένα γήπεδο τένις. Τα καλάμια αφθονούν σε αυτή τη λίμνη, η οποία βρίσκεται 3.800 και πλέον μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας.

Οι επινοητικοί κάτοικοι δένουν μαζί δεμάτια από καλάμια και με αυτά σχηματίζουν τους τοίχους και τις σκεπές των σπιτιών τους, τα οποία χτίζονται πάνω στην πλωτή πλατφόρμα. Μια φορά το χρόνο, οι άνθρωποι αντικαθιστούν το ψηλότερο στρώμα καλαμιών της πλατφόρμας, πράγμα που αντισταθμίζει τη φθορά που υφίσταται το κατώτερο στρώμα. Η πλατφόρμα έχει πάχος περίπου 2 μέτρα, και το κάτω μέρος σταδιακά σαπίζει και χάνεται.

Ένα διαφορετικό είδος πλωτής κατασκευής, την οποία μερικοί Κινέζοι αποκαλούν σπίτι, μπορεί να βρεθεί στο Χονγκ Κονγκ. Δεν είναι ασυνήθιστο για ένα μικρό πλωτό ταξί που μεταφέρει επιβάτες αντί αμοιβής στο λιμάνι Αμπερντίν του Χονγκ Κονγκ να χρησιμεύει επίσης και ως πλωτό σπίτι της οικογένειας που δουλεύει το ταξί. Εκεί μαγειρεύει η οικογένεια, εκεί τρώει και εκεί κοιμάται. Άλλες οικογένειες Κινέζων δαπανούν όλη τους τη ζωή σε ένα αλιευτικό σκάφος που το λένε τζόγκα και έχει γίνει το σπίτι τους.

Στην Ευρώπη υπάρχουν πολλά ποτάμια και κανάλια στα οποία οι μαούνες μεταφέρουν εμπορεύματα. Μερικές από τις οικογένειες που δουλεύουν με τις μαούνες μετατρέπουν τη μια άκρη σε καταλύματα και έτσι η μαούνα γίνεται το πλωτό σπίτι τους.

Διαμερίσματα στο Στιλ του Βόρνεο

Στο νησί Βόρνεο, οι άνθρωποι που είναι γνωστοί ως Ιμπάν, ή αλλιώς Νταγιάκ της Θάλασσας, χτίζουν μακρόστενα σπίτια, τα οποία είναι η δική τους εκδοχή για τις πολυκατοικίες. Αυτές οι επιμήκεις, χαμηλές κατασκευές, που στηρίζονται σε πολυάριθμους πασσάλους στερεωμένους στο έδαφος, βρίσκονται ψηλά σε αναβαθμίδες που σχηματίζονται στις όχθες των ποταμών. Το κάθε μακρόστενο σπίτι στεγάζει μια ολόκληρη κοινότητα, ένα χωριό κάτω από μια στέγη.

Το μήκος του σπιτιού ποικίλλει ανάλογα με το μέγεθος της κοινότητας, η οποία μπορεί να αποτελείται από δέκα ως εκατό ανθρώπους. Καθώς σχηματίζονται περισσότερες οικογένειες μέσω του γάμου, το μακρόστενο σπίτι απλώς επιμηκύνεται για να τις στεγάσει.

Κάθε οικογένεια έχει το δικό της διαμέρισμα. Πώς έχουν πρόσβαση τα μέλη της οικογένειας στη δική τους κατοικία; Μέσω ενός ανοιχτού εξώστη ο οποίος εκτείνεται σε όλο το μήκος του σπιτιού. Πάνω από τον εξώστη υπάρχει καλαμένια σκεπή για να του παρέχει σκιά και προστασία από τη βροχή. Όταν οι κάτοικοι βρίσκονται στο σπίτι, δαπανούν τον περισσότερο χρόνο τους σε αυτόν τον εξώστη, κάνοντας επισκέψεις ή φτιάχνοντας χειροτεχνήματα, όπως πλεχτά καλάθια ή υφαντά σαρόνγκ.

Μέσα σε κάθε διαμέρισμα, η οικογένεια μαγειρεύει, τρώει και κοιμάται. Πάνω από τα διαμερίσματα και από τον εξώστη υπάρχει μια σοφίτα η οποία χρησιμοποιείται ως χώρος αποθήκευσης γεωργικών εργαλείων και ρυζιού. Επίσης εκτελεί χρέη υπνοδωματίου για τα ανύπαντρα κορίτσια. Οι νεαροί ανύπαντροι άντρες κοιμούνται σε χαλάκια έξω, στο δάπεδο του εξώστη.

Ανόμοια με τα πολυώροφα συγκροτήματα διαμερισμάτων των Δυτικών πόλεων, αυτά τα μακρόστενα σπίτια δεν έχουν μπάνιο ή τουαλέτα. Οι άνθρωποι πλένονται στο γειτονικό ποταμό, και τα λύματα πέφτουν μέσα από τα ανοίγματα του πατώματος στο έδαφος που βρίσκεται 4 μέτρα χαμηλότερα, όπου τα γουρούνια και τα κοτόπουλα βοηθούν στην απομάκρυνσή τους.

Σπίτια Κάτω από την Επιφάνεια του Εδάφους

Στη διάρκεια του 19ου αιώνα, πολλοί από τους πρώτους αποίκους των Ηνωμένων Πολιτειών έφτιαχναν σπίτια από κορμούς ή χόρτα, αλλά ορισμένοι έφτιαχναν τα σπίτια τους κάτω από την επιφάνεια του εδάφους. Έσκαβαν καταφύγια ενός δωματίου στην πλαγιά κάποιου φαραγγιού με την οροφή στο ύψος της πλαγιάς. Ένα μπουρί περνούσε μέσα από την οροφή σαν εξαεριστήρας για να βγαίνουν οι καπνοί από τις φωτιές που άναβαν για το μαγείρεμα και για τη θέρμανση. Είναι αλήθεια ότι αυτά τα υπόγεια σπίτια ήταν σκοτεινά, αλλά ήταν επίσης ζεστά το χειμώνα. Και δεν ήταν ασυνήθιστο για τους άντρες που ζούσαν μόνοι τους να μοιράζονται το καταφύγιο με τα άλογα ή τα βόδια τους.

Σήμερα, στο Νησί της Ορχιδέας κοντά στην Ταϊβάν, οι Γιάμι εξακολουθούν να χτίζουν παραδοσιακά σπίτια που βρίσκονται ως επί το πλείστον κάτω από την επιφάνεια του εδάφους. Πέτρες ορίζουν τους τοίχους του ανοιχτού λάκκου, και ένας αγωγός αποχέτευσης δεν του επιτρέπει να γεμίσει νερό στη διάρκεια των καταιγίδων. Ξύλινα δοκάρια υποστηρίζουν τα καδρόνια και την καλαμένια σκεπή. Πάνω από την επιφάνεια του εδάφους, κάθε σπίτι έχει ένα μικρό, χωριστό οικοδόμημα χωρίς τοίχους, με μια ελαφρώς ανυψωμένη πλατφόρμα και καλυμμένο από άλλη μια καλαμόσκεπη οροφή. Αυτή η προστατευμένη πλατφόρμα γίνεται ο δροσερός πύργος της οικογένειας, όπου μπορούν να καταφεύγουν τα μεσημέρια για να ανακουφίζονται από τον τροπικό καύσωνα. Υπάρχουν άλλοι άνθρωποι, ωστόσο, των οποίων τα σπίτια είναι εντελώς υπόγεια.

Πριν από μερικά χρόνια, η ιδέα τού να χρησιμοποιηθούν σπηλιές ως σπίτια πήρε νέα διάσταση σε κάποιο διαφορετικό μέρος του κόσμου. Στην κοιλάδα του Λίγηρα της Γαλλίας, η ζωή σε σπηλιές έγινε της μόδας ανάμεσα σε αρκετές εύπορες οικογένειες. Εκεί θα μπορούσατε να δείτε μια σπηλιά η οποία μετατράπηκε σε καθιστικό, σε τραπεζαρία και σε κουζίνα—μια σειρά από δωμάτια, το ένα πίσω από το άλλο, τα οποία εκτείνονταν στο βάθος της σπηλιάς. Κάποιο άλλο σπίτι σχεδιάστηκε με πολλές σπηλιές τη μια δίπλα στην άλλη. Κάθε σπηλιά είχε παράθυρα και μια πόρτα με τζάμι στο άνοιγμα της σπηλιάς, που επέτρεπε να μπαίνει μέσα φως. Οι οικογένειες που ζουν σε αυτές τις σπηλιές δαπάνησαν πολλά χρήματα για να τις εκσυγχρονίσουν με τρεχούμενο νερό, ηλεκτρισμό και άλλες ανέσεις, στις οποίες περιλαμβάνεται ένα σύστημα εξαερισμού εξαναγκασμένης κυκλοφορίας προκειμένου να καταπολεμήσουν την υγρασία και τη μούχλα.

Τα σπίτια που εξετάσαμε εδώ μπορεί να διαφέρουν από το δικό σας. Αλλά για τους ανθρώπους που ζουν σε αυτά τα διάφορα μέρη του κόσμου, είναι «σπίτι τους σπιτάκι τους».