Μια Ματιά σε Μερικούς Διάσημους Κήπους

Η ΠΡΩΤΗ επαφή του ανθρώπου με τον Παράδεισο έγινε σε κάποιον κήπο ο οποίος βρισκόταν στην περιοχή Εδέμ, πιθανώς κοντά στη λίμνη Βαν της σημερινής Τουρκίας. Ένας ποταμός που διακλαδωνόταν σε τέσσερις ποταμούς πότιζε τον κήπο όπου ζούσαν ο Αδάμ και η Εύα, οι οποίοι έπρεπε ‘να τον καλλιεργούν και να τον φροντίζουν’. Πόσο ευχάριστο πρέπει να ήταν να επιμελούνται έναν κήπο γεμάτο από ‘κάθε δέντρο ωραίο στην όραση και καλό στη γεύση’!—Γένεσις 2:8-14· 2:15, ΜΝΚ.

Η Εδέμ ήταν ένα τέλειο σπίτι. Ο Αδάμ, η Εύα και οι απόγονοί τους έπρεπε να επεκτείνουν τα όριά του, αναμφίβολα χρησιμοποιώντας ως πρότυπό τους το εξαιρετικό αρχικό σχέδιο του Θεού. Με τον καιρό, όλη η γη θα γινόταν ένας παράδεισος γεμάτος με τον κατάλληλο αριθμό ανθρώπων. Αλλά η εσκεμμένη ανυπακοή των πρώτων γονέων μας κατέληξε στο να εκδιωχθούν από εκείνον τον πανέμορφο τόπο. Δυστυχώς, όλα τα άλλα μέλη της ανθρώπινης οικογένειας γεννήθηκαν έξω από αυτό το σπίτι στην Εδέμ.

Παρ’ όλα αυτά, η ανθρωπότητα είχε σχεδιαστεί από τον Δημιουργό για να ζει στον Παράδεισο. Έτσι ήταν φυσιολογικό να προσπαθήσουν οι μελλοντικές γενιές να περιβάλουν τον εαυτό τους με απομιμήσεις εκείνου του κήπου.

Κήποι του Μακρινού Παρελθόντος

Οι Κρεμαστοί Κήποι της Βαβυλώνας χαιρετίστηκαν ως ένα από τα θαύματα της αρχαιότητας. Κατασκευάστηκαν πριν από 2.500 και πλέον χρόνια από τον Βασιλιά Ναβουχοδονόσορα για τη σύζυγό του, η οποία ήταν από τη Μηδία και νοσταλγούσε τα δάση και τους λόφους της πατρίδας της. Αυτή η κλιμακωτή κατασκευή, η οποία είχε ύψος 22 μέτρα και θολωτές αψίδες, όλες κατάφυτες, περιείχε αρκετό χώμα για να αναπτυχθούν μεγάλα δέντρα. Η βασίλισσα, γεμάτη νοσταλγία, πιθανώς θα παρηγοριόταν καθώς θα περπατούσε σε εκείνες τις αναβαθμίδες που θύμιζαν την Εδέμ.

Η αρχιτεκτονική κήπων ήταν πολύ ανεπτυγμένη στην εύφορη Κοιλάδα του Νείλου, στην Αίγυπτο. «Η Αίγυπτος», λέει Το Εγχειρίδιο της Οξφόρδης για τους Κήπους (The Oxford Companion to Gardens), «είναι η πηγή των αρχαιότερων απεικονίσεων κήπων παγκόσμια και ο χώρος μιας εξαιρετικά μακραίωνης . . . παράδοσης στην κηπουρική». Ένα σχέδιο το οποίο παρουσιάζει τον κήπο κάποιου Αιγύπτιου αξιωματούχου στις Θήβες, που χρονολογείται περίπου από το 1400 Π.Κ.Χ., δείχνει λίμνες, δρομάκια με δεντροστοιχίες και περίπτερα. Μετά τους βασιλικούς κήπους, οι πιο περίτεχνοι ήταν οι κήποι των ναών, όπου υπήρχαν δέντρα, λουλούδια και θάμνοι που ποτίζονταν μέσω καναλιών τα οποία έπαιρναν νερό από δεξαμενές και λίμνες που ήταν γεμάτες με υδρόβια πουλιά, ψάρια και νούφαρα.—Παράβαλε Έξοδος 7:19.

Οι Πέρσες επίσης έβαλαν από νωρίς τη σφραγίδα τους στον κόσμο των κήπων. Τόσο ελκυστικοί ήταν οι κήποι της Περσίας και της Αιγύπτου ώστε όταν οι νικηφόρες στρατιές του Μεγάλου Αλεξάνδρου επέστρεψαν στην Ελλάδα τον τέταρτο αιώνα Π.Κ.Χ., είχαν εφοδιαστεί καλά με σπόρους, φυτά και ιδέες. Στην Αθήνα, ο Αριστοτέλης και ο μαθητής του Θεόφραστος συγκέντρωσαν πολλά είδη χλωρίδας και δημιούργησαν ένα βοτανικό κήπο για τη μελέτη και την ταξινόμηση των φυτών. Πολλοί πλούσιοι Έλληνες είχαν μεγαλοπρεπείς κήπους, όπως οι Αιγύπτιοι και οι Πέρσες πριν από αυτούς.

Οι Ρωμαίοι αστοί συνδύαζαν το σπίτι και τον κήπο στον περιορισμένο χώρο της πόλης. Οι πλούσιοι δημιουργούσαν εντυπωσιακά πάρκα αναψυχής στις εξοχικές τους επαύλεις. Ακόμα και ο τύραννος Νέρων ήθελε την Εδέμ του· γι’ αυτό εκδίωξε ανελέητα εκατοντάδες οικογένειες, γκρέμισε τα σπίτια τους και κατασκεύασε γύρω από το παλάτι του ένα ιδιωτικό πάρκο που είχε έκταση πάνω από 500 στρέμματα. Αργότερα, γύρω στο 138 Κ.Χ., η ρωμαϊκή αρχιτεκτονική κήπων έφτασε στο ζενίθ της στην έπαυλη του Αυτοκράτορα Αδριανού στο Τίβολι. Η έπαυλη είχε έκταση 2.400 στρέμματα γεμάτα πάρκα, τεχνητές και φυσικές λίμνες και σιντριβάνια.

Επίσης οι αρχαίοι Ισραηλίτες είχαν κήπους και πάρκα. Ο Ιουδαίος ιστορικός Ιώσηπος γράφει ότι υπήρχαν υπέροχα πάρκα με άφθονα ρυάκια σε μια περιοχή που ονομαζόταν Ετάμ, περίπου 13 με 16 χιλιόμετρα έξω από την Ιερουσαλήμ. Τα πάρκα της Ετάμ ίσως περιλαμβάνονταν στους ‘κήπους, στους παραδείσους, στις δεξαμενές υδάτων και στα άλση’ που η Αγία Γραφή λέει ότι ο Σολομών ‘έκανε για τον εαυτό του’. (Εκκλησιαστής 2:5, 6) Έξω ακριβώς από την Ιερουσαλήμ, στο Όρος των Ελαιών, υπήρχε ο Κήπος της Γεθσημανή, ο οποίος έγινε γνωστός σε σχέση με τον Ιησού Χριστό. Εκεί ο Ιησούς βρήκε ένα καταφύγιο όπου μπορούσε ήσυχα να διδάσκει τους μαθητές του.—Ματθαίος 26:36· Ιωάννης 18:1, 2.

Από τους Αραβικούς στους Αγγλικούς Κήπους

Όταν οι στρατιές των Αράβων ξεχύθηκαν στα ανατολικά και στα δυτικά τον έβδομο αιώνα Κ.Χ., γνώρισαν και αυτοί, όπως ο Αλέξανδρος, τους κήπους της Περσίας. (Παράβαλε Εσθήρ 1:5.) «Οι Άραβες», γράφει ο Χάουαρντ Λόξτον, «διαπίστωσαν ότι οι περσικοί κήποι έμοιαζαν πολύ με τον παράδεισο που υποσχόταν στους πιστούς το Κοράνι». Ακολουθώντας το περσικό πρότυπο, ο συνηθισμένος αραβικός κήπος, από τη μαυριτανική Ισπανία μέχρι το Κασμίρ, χωριζόταν σε τέσσερα τμήματα από τέσσερα ρυάκια τα οποία ενώνονταν στο κέντρο με μια πισίνα ή ένα σιντριβάνι, πράγμα που θύμιζε τους τέσσερις ποταμούς της Εδέμ.

Στη βόρεια Ινδία, οι Μογγόλοι αρχηγοί του 17ου αιώνα κατασκεύασαν πάνω από 700 παραδεισένιους κήπους κατά μήκος της λίμνης Νταλ στην πανέμορφη κοιλάδα Κασμίρ. Αυτοί σχημάτιζαν μια εκτυφλωτική χρωματική πανδαισία η οποία διανθιζόταν από εκατοντάδες σιντριβάνια, αναβαθμίδες και καταρράκτες. Το μαύρο μαρμάρινο περίπτερο που έχτισε στην όχθη της λίμνης Νταλ ο Σαχ Τζαχάν (δημιουργός του Τατζ Μαχάλ) φέρει ακόμα την επιγραφή: «Αν υπάρχει παράδεισος στο πρόσωπο της γης, είναι εδώ, είναι εδώ, είναι εδώ».

Λίγους αιώνες νωρίτερα, η Ευρώπη είχε μεταβεί από το Μεσαίωνα στην Αναγέννηση του 14ου αιώνα. Η παράδοση της Ρώμης στην κηπουρική, η οποία περιφρονήθηκε με την έναρξη του Μεσαίωνα τον πέμπτο αιώνα Κ.Χ., άρχισε να ακμάζει και πάλι—αυτή τη φορά υπό την ηγεσία της εκκλησίας. Ο Χριστιανικός κόσμος είδε τον κήπο σαν ‘προσωρινό παράδεισο’. Στο σχέδιο ενός μοναστηριού του ένατου αιώνα υπάρχουν δύο κήποι με το όνομα «Παράδεισος». Οι κήποι του Χριστιανικού κόσμου σύντομα έγιναν πιο μεγάλοι και πιο πολυτελείς, αλλά αντί να αντανακλούν πνευματικά ιδεώδη, πολλοί έγιναν σύμβολα δύναμης και πλούτου.

Όταν ο Κάρολος Η΄ της Γαλλίας κατέκτησε τη Νάπολη της Ιταλίας το 1495, έγραψε στους δικούς του: «Δεν θα πιστέψετε πόσο όμορφους κήπους έχω σε αυτή την πόλη . . . Φαίνεται ότι οι μόνοι που λείπουν για να γίνει ένας επίγειος παράδεισος είναι ο Αδάμ και η Εύα». Αλλά αν ο Κάρολος ζούσε το 17ο αιώνα, θα είχε δει σε γαλλικό έδαφος τους τεράστιους κήπους του Βασιλιά Λουδοβίκου ΙΔ΄. Το βιβλίο Ο Κήπος (The Garden) υποστηρίζει ότι οι κήποι που υπάρχουν στο Παλάτι των Βερσαλιών «μπορούν ακόμα να αξιώνουν ότι είναι από τους μεγαλύτερους και πολυτελέστερους του κόσμου».

Ωστόσο, η Αναγέννηση είχε έναν καινούριο ορισμό για τον παράδεισο: η φύση πρέπει να υποτάσσεται στο διαφωτισμένο άνθρωπο ο οποίος είναι υπεύθυνος για την επιβολή της τάξης στον κήπο απαλλάσσοντάς τον από καθετί άγριο. Τα δέντρα και τα λουλούδια φυτεύονταν όλα σε τέλεια γεωμετρικά σχέδια. Έτσι, υπήρξε μια καταπληκτική αναβίωση της αρχαίας ρωμαϊκής τεχνικής διακοσμητικού κλαδέματος—του κοψίματος και του δεσίματος των δέντρων και των θάμνων με σύρματα.

Στη συνέχεια, το 18ο και το 19ο αιώνα, οι θαλάσσιες εξερευνήσεις και το εμπόριο εισήγαγαν νέα φυτά και ιδέες κηπουρικής στο δυτικό κόσμο. Η Αγγλία πήρε τη σκυτάλη στον τομέα της κηποτεχνίας. «Τον 18ο αιώνα στην Αγγλία», αναφέρει η εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα, «ο άνθρωπος αρχίζει να αντιλαμβάνεται το φυσικό κόσμο του οποίου αποτελεί μέρος. Αντί να επιβάλει την ανθρώπινη γεωμετρική τάξη στον φυσικό κόσμο, αρχίζει να σκέπτεται να προσαρμόσει τη ζωή σ’ αυτόν». Άντρες όπως ο Γουίλιαμ Κεντ και ο Λάνσελοτ Μπράουν διέπρεψαν στην αρχιτεκτονική κήπων. Ο Μπράουν διαμόρφωσε πάνω από διακόσια μεγάλα εξοχικά κτήματα στην Αγγλία. Δύο άντρες που έγιναν πρόεδροι των Ηνωμένων Πολιτειών, ο Τόμας Τζέφερσον και ο Τζον Άνταμς, περιόδευσαν στην Αγγλία το 1786 για να μελετήσουν τους αγγλικούς κήπους.

Τοπία της Ανατολής

Η κηπουρική παράδοση της Κίνας αποτελεί για τον πολιτισμό της Ανατολής ό,τι αποτελεί η παράδοση της Αιγύπτου, της Ελλάδας και της Ρώμης για τον πολιτισμό της Δύσης. Οι Κινέζοι αρχικά ασκούσαν μια ανιμιστική θρησκεία, σύμφωνα με την οποία όλα τα ποτάμια, οι βράχοι και τα βουνά θεωρούνταν υλοποιημένα πνεύματα, τα οποία έπρεπε να χαίρουν σεβασμού. Στη συνέχεια, ο Ταοϊσμός, ο Κομφουκιανισμός και ο Βουδισμός σάρωσαν τη χώρα και δημιούργησαν τις δικές τους μορφές κήπων.

Στην άλλη πλευρά της Θάλασσας της Ιαπωνίας, οι ιαπωνικοί κήποι ανέπτυξαν το δικό τους ύφος, όπου η μορφή προηγείται του χρώματος και κάθε αντικείμενο έχει μια συγκεκριμένη θέση. Σε μια προσπάθεια να συλλάβει, μέσα σε περιορισμένο χώρο, την αισθητική και την ποικιλομορφία της φύσης, ο κηπουρός τοποθετεί τους βράχους του με προσοχή, ενώ φυτεύει και περιποιείται τον κήπο του με σχολαστικότητα. Αυτό φαίνεται από την τέχνη του μπονσάι (σημαίνει «φυτό ανεπτυγμένο σε γλάστρα»), η οποία φροντίζει ώστε ένα μικροσκοπικό δέντρο μεγάλης ηλικίας ή πιθανώς μια δεντροστοιχία να αποκτά τέλειο σχήμα και αναλογία.

Αν και το ύφος του μπορεί να διαφέρει από το αντίστοιχό του στη Δύση, ο κήπος της Ανατολής αντανακλά επίσης τη λαχτάρα για τον Παράδεισο. Για παράδειγμα, στη διάρκεια της περιόδου Χεϊάν στην Ιαπωνία (794-1185), γράφει ο ιστορικός σε θέματα ιαπωνικών κήπων Γουίμπε Καούτερτ, οι κηπουροί προσπάθησαν να αναπλάσουν την ατμόσφαιρα του «παραδείσου στη γη».

Παγκόσμια Αγάπη

Η αγάπη για τους κήπους αποτελεί παγκόσμιο φαινόμενο—την ένιωθαν ακόμα και φυλές που αποτελούνταν από κυνηγούς και τροφοσυλλέκτες και ζούσαν σε «φυσικούς» κήπους όπως είναι οι ζούγκλες, τα δάση και τα λιβάδια. Σχετικά με «τους Αζτέκους στο Μεξικό και τους Ίνκας στο Περού», αναφέρει Η Νέα Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα (The New Encyclopædia Britannica), «οι κονκισταδόρες περιέγραψαν περίτεχνους κήπους με βαθμιδωτούς λόφους, άλση, σιντριβάνια και τεχνητές λίμνες . . . παρόμοιους με τους κήπους που υπήρχαν την ίδια εποχή στη Δύση».

Τι αποκαλύπτουν, λοιπόν, τα αρχαία άλση που υπήρχαν κατά μήκος του Νείλου, τα τοπία της Ανατολής, τα πάρκα των σύγχρονων πόλεων και οι βοτανικοί κήποι; Τη λαχτάρα της ανθρωπότητας για τον Παράδεισο. Σχολιάζοντας αυτή τη διαχρονική «νοσταλγία για τον Παράδεισο», ο συγγραφέας Τέρι Κομίτο δήλωσε: «Οι κήποι είναι τοποθεσίες στις οποίες οι άνθρωποι αισθάνονται σαν να επιστρέφουν στο σπίτι τους». Και σε ποιον άνθρωπο δεν θα άρεσε να λέει: ‘Το σπίτι μου μοιάζει με τον Κήπο της Εδέμ’; Αλλά είναι μια παγγήινη Εδέμ—και όχι μόνο για τους πλούσιους—απλώς ένα όνειρο; Ή μήπως είναι μελλοντική βεβαιότητα;

[Εικόνα στη σελίδα 7]

Καλλιτεχνική απεικόνιση των Κρεμαστών Κήπων της Βαβυλώνας

[Εικόνα στη σελίδα 7]

Ένας αντιπροσωπευτικός κήπος στην Ιαπωνία

[Εικόνα στη σελίδα 7]

Βερσαλίες, Γαλλία

Σε ολόκληρη την ιστορία, οι άνθρωποι νοσταλγούν τον Παράδεισο

[Ευχαριστίες]

French Government Tourist Office/Rosine Mazin