ΘΕΟΙ ΚΑΙ ΘΕΕΣ

Οι θεότητες τις οποίες λάτρευαν και εξακολουθούν να λατρεύουν τα έθνη είναι ανθρώπινα δημιουργήματα, προϊόντα ατελών, “άμυαλων” ανθρώπων που «μετέτρεψαν τη δόξα του άφθαρτου Θεού σε κάτι όμοιο με την εικόνα φθαρτού ανθρώπου και πουλιών και τετραπόδων και ερπετών». (Ρω 1:21-23) Γι’ αυτό και δεν μας εκπλήσσει το γεγονός ότι αυτές οι θεότητες αντανακλούν τα χαρακτηριστικά και τις αδυναμίες των ατελών λάτρεών τους. Μια εβραϊκή λέξη που χρησιμοποιείται αναφορικά με τα είδωλα ή τους ψεύτικους θεούς σημαίνει κατά κυριολεξία «άχρηστο πράγμα», «ανώφελο πράγμα».—Λευ 19:4· Ησ 2:20.

Οι μύθοι παρουσιάζουν τις αιγυπτιακές θεότητες με ανθρώπινες αδυναμίες και ατέλειες. Οι θεοί φέρονται να βιώνουν αισθήματα οδύνης και τρόμου, ενώ επανειλημμένα διατρέχουν κίνδυνο. Ο θεός Όσιρις θανατώθηκε. Έλεγαν για τον Ώρο ότι κατά την παιδική του ηλικία υπέφερε από εσωτερικούς πόνους, πονοκεφάλους και δυσεντερία, και ότι πέθανε από δάγκωμα σκορπιού, αλλά κατόπιν επανήλθε στη ζωή. Πίστευαν για την Ίσιδα ότι είχε απόστημα στο στήθος. Επίσης, έλεγαν για το θεό του ήλιου, τον Ρα, ότι λόγω της προχωρημένης ηλικίας του οι δυνάμεις του τον εγκατέλειπαν και του έτρεχαν σάλια από το στόμα. Η ίδια του η ζωή κινδύνευσε όταν τον δάγκωσε ένα μαγικό φίδι που έκανε η Ίσις, αλλά ανέρρωσε ως αποτέλεσμα κάποιων μαγικών λόγων που εξέφερε η ίδια. Η Σεχμέτ, μια θεά που αντιπροσώπευε την καταστροφική δύναμη του ήλιου, σκιαγραφείται ως αιμοδιψής. Της άρεσε τόσο πολύ να σκοτώνει ανθρώπους, ώστε αναφέρεται ότι ο Ρα φοβήθηκε για το μέλλον της ανθρώπινης φυλής. Για να σώσει το ανθρώπινο γένος από την εξόντωση, ο Ρα σκόρπισε 7.000 κανάτες με μπίρα αναμειγμένη με χυμό ροδιού στο πεδίο της μάχης. Η Σεχμέτ, νομίζοντας ότι επρόκειτο για ανθρώπινο αίμα, το ήπιε με λαχτάρα μέχρι που μέθυσε τόσο πολύ ώστε δεν μπορούσε να συνεχίσει τη σφαγή. Η Νέφθυς αναφέρεται ότι μέθυσε τον αδελφό της τον Όσιρι, σύζυγο της αδελφής της τής Ίσιδος, και έπειτα είχε σχέσεις μαζί του. Οι θεοί του ήλιου Τεμ και Ώρος παρουσιάζονται να αυνανίζονται.

Οι μύθοι παρουσιάζουν σε μεγάλο βαθμό τους αρχαίους ελληνικούς θεούς και θεές σαν άντρες και γυναίκες. Παρότι υπήρχε η αντίληψη ότι οι θεοί ήταν πολύ μεγαλύτεροι σε μέγεθος από τους ανθρώπους και ότι τους ξεπερνούσαν σε ομορφιά και δύναμη, τα σώματά τους απεικονίζονταν σαν ανθρώπινα σώματα. Εφόσον στις φλέβες τους υποτίθεται ότι έρρεε «ιχώρ» και όχι αίμα, υπήρχε η πεποίθηση ότι τα σώματά τους ήταν άφθαρτα. Παρ’ όλα αυτά, πίστευαν ότι οι άνθρωποι μπορούσαν να προξενήσουν οδυνηρά τραύματα στους θεούς με τα όπλα τους. Έλεγαν, όμως, ότι τα τραύματα θεραπεύονταν πάντοτε και οι θεοί παρέμεναν νέοι.

Ως επί το πλείστον, οι θεοί των αρχαίων Ελλήνων παρουσιάζονται πολύ ανήθικοι και με ανθρώπινες αδυναμίες. Φιλονικούσαν και πολεμούσαν μεταξύ τους, ακόμη δε συνωμοτούσαν ο ένας σε βάρος του άλλου. Ο Δίας, ο μεγαλύτερος θεός των αρχαίων Ελλήνων, λέγεται ότι είχε εκθρονίσει τον ίδιο του τον πατέρα, τον Κρόνο. Παλιότερα και ο Κρόνος είχε εκτοπίσει και μάλιστα ευνουχίσει τον πατέρα του, τον Ουρανό. Τόσο ο Ουρανός όσο και ο Κρόνος παρουσιάζονται ως απάνθρωποι πατέρες. Ο Ουρανός έκρυψε αμέσως μέσα στη γη τους απογόνους που του γέννησε η σύζυγός του η Γαία, μη επιτρέποντάς τους να δουν καν το φως. Ο Κρόνος από την άλλη μεριά κατάπιε τα παιδιά που του γέννησε η Ρέα. Μερικές από τις απεχθείς συνήθειες και πράξεις που αποδίδονταν σε ορισμένους θεούς ήταν η μοιχεία, η πορνεία, η αιμομειξία, ο βιασμός, το ψέμα, η κλοπή, η μέθη και ο φόνος. Αυτοί που επέσυραν τη δυσμένεια ενός θεού ή μιας θεάς φέρονται να τιμωρούνται με τον πλέον απάνθρωπο τρόπο. Για παράδειγμα, ο θεός Απόλλων έδεσε σε ένα δέντρο τον σάτυρο Μαρσύα, ο οποίος τον προκάλεσε σε έναν μουσικό αγώνα, και τον έγδαρε ζωντανό. Για τη θεά Αρτέμιδα λέγεται ότι μεταμόρφωσε τον κυνηγό Ακταίωνα σε ελάφι και κατόπιν έβαλε τα ίδια του τα λαγωνικά να τον κατασπαράξουν επειδή την είδε γυμνή.

Φυσικά, μερικοί ισχυρίζονται ότι αυτοί οι μύθοι δεν ήταν παρά αποκυήματα της φαντασίας των ποιητών. Αλλά ο Αυγουστίνος έγραψε τα εξής σχετικά με αυτό, τον πέμπτο αιώνα Κ.Χ.: «Διότι, αν και λέγεται, προς υπεράσπισή τους, ότι αυτές οι ιστορίες για τους θεούς τους δεν ήταν αληθινές, αλλά απλώς ποιητικές επινοήσεις και ψευδείς φαντασιώσεις, αυτό ακριβώς τις κάνει ακόμη πιο αποκρουστικές, αν σέβεσαι την αγνότητα της θρησκείας σου· και αν παρατηρείς τη μοχθηρία του διαβόλου, τι πιο δόλιο ή πιο απατηλά πανούργο μπορεί να υπάρξει; Διότι όταν ένας έντιμος και άξιος κυβερνήτης μιας χώρας συκοφαντείται, δεν είναι η συκοφαντία τόσο πιο πονηρή και ασυγχώρητη όσο πιο καθαρός και αλώβητος είναι ο βίος της συκοφαντούμενης παράταξης από κάθε επαφή με οτιδήποτε τέτοιο;» (Περί της Πολιτείας του Θεού [De civitate Dei], Βιβλίο 2, κεφ. 9) Ωστόσο, η απήχηση που είχαν στο κοινό οι ποιητικές αυτές αφηγήσεις, όπως παρουσιάζονταν στο ελληνικό θέατρο, υποδηλώνει ότι η πλειονότητα δεν τις θεωρούσε συκοφαντικές, αλλά συμφωνούσε με αυτές. Η ανηθικότητα των θεών δικαιολογούσε την αδικοπραγία του ανθρώπου, και αυτό άρεσε στους ανθρώπους.—Βλέπε ΕΛΛΑΔΑ, ΕΛΛΗΝΕΣ (Η Αρχαία Ελληνική Θρησκεία).

Πέρα από το ότι οι ψεύτικοι θεοί έχουν τα χαρακτηριστικά των κατασκευαστών τους, και οι άνθρωποι εξομοιώνονται σε μεγάλο βαθμό με τους θεούς τους οποίους λατρεύουν. Για παράδειγμα, ο Μανασσής, ο βασιλιάς του Ιούδα, ήταν τόσο αφοσιωμένος στους ψεύτικους θεούς, ώστε πέρασε το γιο του μέσα από τη φωτιά. Ωστόσο, ο ζήλος που επιδείκνυε ο Μανασσής για την άσκηση της ψεύτικης λατρείας δεν τον έκανε καλύτερο βασιλιά. Αντίθετα, αυτός έγινε σαν τους αιμοδιψείς θεούς τους οποίους λάτρευε, χύνοντας πάρα πολύ αθώο αίμα. (2Βα 21:1-6, 16) Σε διαμετρική αντίθεση με αυτό, οι λάτρεις του αληθινού Θεού προσπαθούν να μιμούνται τον Τέλειο Πλάστη τους, εκδηλώνοντας τον καρπό του πνεύματός του: αγάπη, χαρά, ειρήνη, μακροθυμία, καλοσύνη, αγαθότητα, πίστη, πραότητα και εγκράτεια.—Εφ 5:1· Γα 5:22, 23.

Η εικόνα των θεών στα αρχαία βαβυλωνιακά κείμενα δεν είναι παρά αντανάκλαση του αμαρτωλού θνητού ανθρώπου. Σύμφωνα με αυτές τις αφηγήσεις, οι θεοί γεννιούνταν, ερωτεύονταν, αποκτούσαν οικογένειες, πολεμούσαν, ακόμη δε και πέθαιναν, όπως ο Ταμμούζ. Όταν έγινε ο Κατακλυσμός, λέγεται ότι από τον τρόμο τους είχαν “λουφάξει σαν τα σκυλιά”. Σύμφωνα με διάφορες περιγραφές οι θεοί ήταν επίσης άπληστοι, έτρωγαν συχνά σε σημείο λαιμαργίας και έπιναν μέχρι του σημείου να μεθούν. Είχαν οργίλο χαρακτήρα, ήταν εκδικητικοί και υποπτεύονταν ο ένας τον άλλον. Υπήρχαν πικρόχολα μίση μεταξύ τους. Για παράδειγμα: η Τιαμάτ, που είχε βάλει στόχο να καταστρέψει τους άλλους θεούς, νικήθηκε από τον Μαρντούκ, ο οποίος την έσκισε στα δύο, και με το ένα μισό έφτιαξε τον ουρανό ενώ το άλλο μισό το χρησιμοποίησε για το σχηματισμό της γης. Η Ερεσκιγκάλ, η θεά του κάτω κόσμου, συμβούλεψε τον Ναμτάρου, το θεό των επιδημιών, να φυλακίσει την αδελφή της την Ιστάρ και να της επιφέρει 60 συμφορές.—Βλέπε ΝΕΡΓΑΛ.

Σκιαγραφείται ως στασιαστικός γιος ο οποίος εκθρόνισε και ευνούχισε τον ίδιο του τον πατέρα, καθώς και ως αιμοσταγής τύραννος, δολοφόνος και μοιχός. Στα κείμενα της Ρας Σάμρα αποκαλείται «πατέρας ταύρος» και περιγράφεται με γκρίζα μαλλιά και γκρίζα γενειάδα. Σύζυγός του ήταν η Ασεράχ, η οποία χαρακτηρίζεται προγεννήτειρα των θεών, ενώ στον Ελ αποδίδεται ο ρόλος του προγεννήτορα των θεών.

Ο πιο εξέχων χαναανιτικός θεός, όμως, ήταν ο Βάαλ, θεός της γονιμότητας, του ουρανού, της βροχής και της θύελλας. (Κρ 2:12, 13) Στα κείμενα της Ρας Σάμρα, ο Βάαλ αποκαλείται συχνά γιος του Δαγών, παρότι ως πατέρας του αναφέρεται και ο Ελ. Η αδελφή του Βάαλ, η Ανάθ, φέρεται να χαρακτηρίζει τον Ελ πατέρα της, και αυτός με τη σειρά του την αποκαλεί κόρη του. Ως εκ τούτου, ο Βάαλ μάλλον θεωρούνταν γιος του Ελ, ενδεχομένως, όμως, και εγγονός του. Οι μύθοι παρουσιάζουν τον Βάαλ να επιτίθεται στον Γιαμ, το θεό που είχε τον έλεγχο του υγρού στοιχείου και ο οποίος φαίνεται πως ήταν ο ευνοούμενος ή αγαπημένος γιος του Ελ, και να τον νικάει θριαμβευτικά. Ωστόσο, ο Βάαλ σκοτώνεται στη σύγκρουση που είχε με τον Μοτ, ο οποίος θεωρούνταν γιος του Ελ και θεός του θανάτου και της ξηρασίας. Έτσι λοιπόν, η Χαναάν, όπως και η Βαβυλώνα, είχε έναν θεό που υφίστατο βίαιο θάνατο και κατόπιν αναβίωνε.—Βλέπε ΒΑΑΛ Αρ. 4.

Η Ανάθ, η Ασεράχ και η Αστορέθ είναι οι κυριότερες θεές που μνημονεύονται στα κείμενα της Ρας Σάμρα. Ωστόσο, οι ρόλοι που διαδραμάτιζαν αυτές οι θεές φαίνεται πως συνέπιπταν σε μεγάλο βαθμό. Στη Συρία, όπου βρέθηκαν τα κείμενα της Ρας Σάμρα, η Ανάθ ίσως θεωρούνταν σύζυγος του Βάαλ, δεδομένου ότι, αν και χαρακτηρίζεται πολλές φορές «κοπέλα», αναφέρεται ότι είχε σχέσεις με τον Βάαλ. Ωστόσο, το Γραφικό υπόμνημα συσχετίζει με τον Βάαλ μόνο την Αστορέθ και τον ιερό στύλο, ή αλλιώς την Ασεράχ. Ως εκ τούτου, ενίοτε τόσο η Ασεράχ όσο και η Αστορέθ πιθανόν να θεωρούνταν σύζυγοι του Βάαλ.—Κρ 2:13· 3:7· 10:6· 1Σα 7:4· 12:10· 1Βα 18:19· βλέπε ΑΣΤΟΡΕΘ· ΙΕΡΗ ΣΤΗΛΗ· ΙΕΡΟΣ ΣΤΥΛΟΣ.

Οι αναφορές των κειμένων της Ρας Σάμρα στην Ανάθ μάς δίνουν μια ιδέα της έκφυλης φύσης που είχαν οι θεότητες των Χαναναίων, και αναμφίβολα και οι θεότητες των Συρίων. Η Ανάθ περιγράφεται ως η ομορφότερη από τις αδελφές του Βάαλ, αλλά ο χαρακτήρας της σκιαγραφείται ως εξαιρετικά βίαιος. Φέρεται να απειλεί ότι θα έσπαζε το κρανίο του πατέρα της, του Ελ, και ότι θα έκανε το αίμα να ρέει στα γκρίζα του μαλλιά, και θα γέμιζε την γκρίζα γενειάδα του με πηγμένο αίμα, αν αυτός δεν ικανοποιούσε τις επιθυμίες της. Σε μια άλλη περίπτωση η Ανάθ παρουσιάζεται να επιδίδεται σε όργιο φόνων. Είχε κρεμάσει κεφάλια στην πλάτη της και χέρια στη ζώνη της και ήταν βουτηγμένη μέχρι το γόνατο στο αίμα και μέχρι το γοφό στο πηγμένο αίμα γενναίων αντρών. Η ευχαρίστηση που αντλούσε από αυτή την αιματοχυσία αντανακλάται στα λόγια: «Το συκώτι της πρήζεται από το γέλιο, η καρδιά της πλημμυρίζει από χαρά».—Αρχαία Κείμενα από την Εγγύς Ανατολή (Ancient Near Eastern Texts), επιμέλεια Τζ. Πρίτσαρντ, 1974, σ. 136, 137, 142, 152.