Όταν ο Νίκος Καραθανάσης δέχτηκε την αλήθεια, οι συγγενείς του τού είπαν να φύγει από το Βαλτινό. Τα ξαδέλφια του, μάλιστα, τον άρπαξαν από τα μαλλιά και σκόπευαν να τον ρίξουν στο έδαφος όταν μεσολάβησε ο πατέρας του. Ο αδελφός του, ο Γιώργος, άρχισε επίσης να υπηρετεί τον Ιεχωβά, και ακολούθησε περισσότερος διωγμός. Φανατικοί συγγενείς κατάφεραν ακόμα να πείσουν τη σύζυγο του Γιώργου να τον σκοτώσει ενώ κοιμόταν. Ωστόσο, ο Γιώργος ξύπνησε καθώς η σύζυγός του με το τσεκούρι στο χέρι ήταν έτοιμη να χτυπήσει. Εκείνος της μίλησε τόσο ευγενικά, ώστε αυτή κατέβασε το τσεκούρι, βλέποντας τη διαφορά ανάμεσα στη διαγωγή του συζύγου της και σε εκείνη των ανθρώπων που τον κατηγορούσαν. Η γυναίκα αυτή σημείωσε πρόοδο στην αλήθεια και το ίδιο και άλλοι συγγενείς—έτσι, ολόκληρες οικογένειες άρχισαν να υπηρετούν τον Ιεχωβά. Ένας από τους γιους του Γιώργου, ο Κώστας Καραθανάσης, αποφοίτησε το 1975 από τη Βιβλική Σχολή Γαλαάδ της Σκοπιάς. Αυτός και η σύζυγός του Μαρία υπηρετούν ως ιεραπόστολοι στην Κύπρο.

Υπήρχαν τώρα εφτά ευαγγελιζόμενοι στην περιοχή εκείνη. Ο διωγμός ερχόταν από όλες τις πλευρές. Ο αδελφός Αυγερινός αφηγήθηκε: «Μας διέσυραν δημόσια, μας έβριζαν στους δρόμους, μας κατήγγελλαν στην αστυνομία και στο Υπουργείο Παιδείας, μας έσερναν στα δικαστήρια και μας φέρονταν υποτιμητικά. Αλλά προς μεγάλη μας χαρά, μερικοί από αυτούς τους χλευαστές και κατηγόρους μας έγιναν αργότερα αδελφοί μας και ενώθηκαν μαζί μας στο έργο κηρύγματος».

Ωστόσο, ένας ταπεινός δάσκαλος που ονομαζόταν Μανώλης Λιονουδάκης σημείωσε πρόοδο στην αλήθεια. Όταν τον έδιωξαν από το σπίτι του, παραιτήθηκε από τη θέση του ως δημοδιδάσκαλος και ανέλαβε την υπηρεσία σκαπανέα στο Ηράκλειο. Πήγαινε από σπίτι σε σπίτι, καλύπτοντας ολόκληρη την πόλη. Εξαιτίας αυτής της δραστηριότητας, πέρασε από δίκη και καταδικάστηκε σε εξορία ενός έτους στο νησί της Αμοργού στις Κυκλάδες. Ο ίδιος θυμάται: «Αφού βρισκόμουν εκεί γύρω στους έξι μήνες, ήρθε ξαφνικά κάποιος από την Κρήτη που ονομαζόταν Κοκκινάκης. Του είχα μιλήσει κάποτε για την αλήθεια στην Κρήτη. Είχε δείξει ενδιαφέρον και τώρα ήταν μαζί μου, εξόριστος εξαιτίας των καινούριων πεποιθήσεών του! Είχα επιτέλους ένα σύντροφο με τον οποίο θα μπορούσα να μελετώ τη Σκοπιά. Ο σύντροφός μου αυτός βαφτίστηκε στη θάλασσα της Αμοργού».

Ο αδελφός Κοκκινάκης είναι τώρα 84 ετών και έχει υπηρετήσει τον Ιεχωβά πιστά επί 54 χρόνια. Τότε, το 1938, ήταν ο πρώτος Μάρτυρας του Ιεχωβά στην Ελλάδα που συνελήφθη για παραβίαση του νόμου περί προσηλυτισμού. Στην αρχή της αφήγησης, έγινε ήδη αναφορά στον πιο πρόσφατο νομικό του αγώνα. Έχει συλληφθεί πάνω από 60 φορές συνολικά για την ειρηνική άσκηση της λατρείας του.

Από αυτό το μικρό ξεκίνημα, σήμερα υπάρχουν 13 εκκλησίες στην Κρήτη, πράγμα που πιστοποιεί την εγκαρτέρηση και τη σκληρή εργασία των αδελφών στη διάρκεια αυτών των δύσκολων χρόνων.

Σάμος

Ένας από τους πρώτους Μάρτυρες στο νησί της Σάμου, ο Δημήτρης Μακρής, αφηγήθηκε πώς πρωτογνώρισε την αλήθεια: «Τον Ιανουάριο του 1926, άκουσα έναν από τους Σπουδαστές της Γραφής να μιλάει σε ένα μαγαζί και του συστήθηκα. Την επόμενη ημέρα, η Πηνελόπη και εγώ παρευρεθήκαμε σε μια συζήτηση που έγινε. Ρώτησα τους αδελφούς πώς μπορούσαν να δίνουν απαντήσεις από την Αγία Γραφή με τέτοια ευχέρεια. ‘Πρέπει να μελετάς την Αγία Γραφή’, μου είπαν. Μου έδειξαν το βιβλίο Η Κιθάρα του Θεού και μου υπέδειξαν πώς να το μελετήσω. Έτσι, ο όμιλος που αποτελούνταν από εμάς τους πέντε μελετούσαμε το βιβλίο κάθε βράδυ μέχρι τη μία μετά τα μεσάνυχτα. Προς το τέλος εκείνης της χρονιάς, κατά την επίσκεψη ενός πίλγκριμ, του αδελφού Κουκουτιανού, βαφτιστήκαμε. Το 1927, διεξαγάγαμε μια μικρή συνέλευση στη Σάμο και παρευρέθηκαν 40 άτομα από το νησί.

»Αποφασίσαμε να επισκεφτούμε όλα τα χωριά του νησιού, χρησιμοποιώντας το μόνο έντυπο που είχαμε· ένα βιβλιάριο με τον τίτλο Άδης και με υποτίτλους που έθεταν τις εξής ερωτήσεις: ‘Τι είναι Άδης; Ποιοι Είναι Εκεί; Δύνανται να Εξέλθουν;’ Στο ένα χωριό μετά το άλλο, μας χτυπούσαν. Το Μάρτιο του 1928, ένας παπάς έσυρε εμένα και μια αδελφή που ήταν από τις Ηνωμένες Πολιτείες στο δικαστήριο—μολονότι εκείνος είχε δείρει εμάς. Στη διάρκεια της ακρόασης, ο πρόεδρος του δικαστηρίου ρώτησε τον παπά: ‘Δεν είχατε κανένα [δέντρο] στο χωριό σας για να τον κρεμάσετε;’ Καταδικάστηκα σε φυλάκιση δυο μηνών· γιόρτασα μόνος μου την Ανάμνηση εκείνη τη χρονιά».

Ο Ιεχωβά ευλόγησε την εγκαρτέρηση και τη σκληρή εργασία των αδελφών. Τώρα υπάρχουν τρεις ακμάζουσες εκκλησίες στη Σάμο.

Μικρό Ξεκίνημα στην Κέρκυρα

Το 1923, υπήρχαν τέσσερις αδελφοί στην Κέρκυρα, το όμορφο νησί που βρίσκεται στη δυτική ακτή της χώρας απέναντι από την ηπειρωτική Ιταλία. Ο Γεώργιος Δούρας και ο Χρήστος Παπάκος αφηγήθηκαν πώς γινόταν το έργο εκείνα τα χρόνια: «Αποφασίσαμε να εκφωνήσουμε μια δημόσια ομιλία σε ένα θέατρο στην πρωτεύουσα. Στις 10:00 π.μ., το θέατρο ήταν ήδη γεμάτο με χίλιους περίπου παρόντες. Στην πρώτη σειρά κάθονταν μερικά μέλη του νομικού κλάδου. Ωστόσο, ήρθε ο αρχηγός της αστυνομίας και μας πληροφόρησε ότι δεν μπορεί να γίνει η ομιλία. Ένας δικηγόρος που βρισκόταν στο ακροατήριο αναστατώθηκε και απαίτησε να μάθει το λόγο. Μόλις έμαθε ότι η Μητρόπολη έφταιγε, ο δικηγόρος φώναξε: ‘Κύριοι, είμαι ο πρόξενος της Γαλλίας. Σε αυτό το θέατρο απαγορεύεται να ακούσουμε την ομιλία. Ελάτε μαζί μου στο γαλλικό προξενείο. Εκεί θα επιτρέπεται’. Ο ομιλητής, ο αδελφός Δούρας, ήταν ο πρώτος που ακολούθησε τον πρόξενο· αργότερα, τους ακολούθησε σύσσωμο ολόκληρο το ακροατήριο. Φανταστείτε μόνο τι θέαμα παρουσίαζαν οι δρόμοι της Κέρκυρας, καθώς το πλήθος κατευθυνόταν προς το γαλλικό προξενείο για να ακούσει την ομιλία!»

Ένας ολοχρόνιος διάκονος, ο Χαράλαμπος Μπεράτης, αντιμετώπισε και αυτός εναντίωση στην Κέρκυρα γύρω στο 1923. Ο ίδιος αφηγήθηκε: «Σε ένα χωριό που ονομαζόταν Πάγοι, όλοι οι χωρικοί είχαν μαζευτεί στην πλατεία. Παρουσίασα τα έντυπα της Εταιρίας και πολλοί δέχτηκαν τα βιβλία. Κατόπιν εμφανίστηκε ο παπάς του χωριού και τραβώντας με από το σακάκι ανακοίνωσε: ‘Εν ονόματι του νόμου και του βασιλέως, σε συλλαμβάνω’. Πήρε το τηλέφωνο και προσπαθούσε να καλέσει την αστυνομία, αλλά αυτό δεν λειτουργούσε. Προσευχόμουν σιωπηρά στον Ιεχωβά να με κατευθύνει, υποδεικνύοντάς μου τι να κάνω. Τελικά, πήρα απλώς την τσάντα μου με τα βιβλία και φώναξα: ‘Εν ονόματι του Ιεχωβά, παίρνω την τσάντα μου και φεύγω’. Επικράτησε απόλυτη σιωπή· κανείς δεν μίλησε. Έφυγα έτσι απλά και συνέχισα το έργο κηρύγματος»!

Σήμερα, υπάρχουν περίπου 47 εκκλησίες με 2.500 Μάρτυρες σε αυτά τα νησιά που είναι διασκορπισμένα γύρω από την ηπειρωτική Ελλάδα.

Το Έργο Σκαπανέα

Ακόμη και σε εκείνα τα δύσκολα πρώτα χρόνια, μερικοί ζηλωτές Έλληνες διακατέχονταν από την επιθυμία να κάνουν τη διακονία σταδιοδρομία τους. Ο Μιχάλης Καμινάρης, ένας από τους πρώτους σκαπανείς, επέστρεψε στην Ελλάδα το 1934, ξεχειλίζοντας από την επιθυμία να κηρύξει τα καλά νέα ολοχρονίως. Δεν πέρασε πολύς καιρός και ενώθηκε μαζί του ο Μιχάλης Τριανταφυλλόπουλος. Αυτοί οι δυο αδελφοί κάλυψαν αρκετές περιοχές της Ελλάδας. Ο αδελφός Καμινάρης θυμάται: «Όσο προόδευε το έργο, τόσο φούντωνε η εναντίωση. Στο χωριό Μαγουλιανά, αντιμετωπίσαμε οχλαγωγία, και στο χωριό Πράσινο, ο παπάς διήγειρε επίθεση εναντίον μας. Στο νομό Μεσσηνίας, καθώς και στο νομό Αιτωλοακαρνανίας, περάσαμε από δεκάδες δίκες για το ζήτημα του προσηλυτισμού.

»Προκειμένου να μειωθεί ο αριθμός των συλλήψεων, το Γραφείο Τμήματος μάς συμβούλεψε να εργαζόμαστε ένας-ένας και όχι μαζί. Ήταν σκληρό να εργάζεται κανείς μόνος του, χωρίς να έχει κάποιον να του μιλάει, αλλά προχώρησα αψηφώντας τους κινδύνους και τη μοναξιά, με απόλυτη εμπιστοσύνη στον Ιεχωβά. Πολλές φορές μου έλεγαν οι άνθρωποι: ‘Φαντάσου πόσα χρήματα παίρνεις για να φτάσεις και έως εδώ’. Πού να ήξεραν ότι έμενα πολλές φορές νηστικός και ότι δεν γνώριζα καν αν θα έβρισκα μέρος να κοιμηθώ. Μερικές φορές, όταν βρισκόμουν σε περιοχή όπου οι άνθρωποι διάκεινταν εχθρικά, το πιο ασφαλές μέρος για ύπνο ήταν το τοπικό νεκροταφείο». Ο αδελφός Καμινάρης είναι μέλος της οικογένειας Μπέθελ από το 1945. Ο αριθμός των τακτικών σκαπανέων ανέβηκε στα ύψη, από 8 σκαπανείς το 1938 σε περίπου 1.800 το 1993.

Προσπάθειες Καταστολής του Έργου Κηρύγματος

Προκειμένου να δοθεί ώθηση στο έργο κηρύγματος που άρχισε να σημειώνει ανοδική πορεία, στις 19 Φεβρουαρίου 1936, έγινε η εγκατάσταση του πρώτου τυπογραφείου της Εταιρίας στην Ελλάδα, στο υπόγειο της οδού Λομβάρδου 51, στην Αθήνα—με ένα μεταχειρισμένο επίπεδο πιεστήριο φύλλων Offenbach. Έτσι, το Μάιο εκείνου του έτους, αυτό το πιεστήριο χρησιμοποιήθηκε για να τυπωθεί το περιοδικό Ο Χρυσούς Αιών (τώρα Ξύπνα!). Η Σκοπιά εξακολουθούσε να τυπώνεται στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Εντούτοις, ο Ορθόδοξος κλήρος δεν ήθελε να κυκλοφορεί το καινούριο αυτό περιοδικό. Έτσι, το τεύχος του Αυγούστου 1936, του Χρυσού Αιώνα, ανήγγειλε ότι υπό την πίεση του κλήρου ο διευθυντής ταχυδρομικών συγκοινωνιών και δεμάτων είχε απαγορέψει την ταχυδρομική διανομή αυτού του περιοδικού. Εντούτοις, οι εκδότες του περιοδικού διαβεβαίωσαν τους συνδρομητές ότι θα εξακολουθούσαν να λαβαίνουν το περιοδικό σε τακτική βάση. Αλλά τα πράγματα επρόκειτο σε λίγο να πάρουν τροπή προς το χειρότερο.

Στις 4 Αυγούστου 1936, άλλαξε η κυβέρνηση. Ο Ιωάννης Μεταξάς έγινε ο καινούριος κυβερνήτης της χώρας, με απόλυτες εξουσίες. Το 1938, όταν ο αριθμός των ευαγγελιζομένων ήταν 212, θεσπίστηκε ένας νόμος που απαγόρευε τον προσηλυτισμό. Αυτός ο νόμος υπήρξε έκτοτε ένα από τα πιο δύσκολα εμπόδια για το έργο κηρύγματος στην Ελλάδα. Τον Οκτώβριο του 1939, στη διάρκεια μιας συνάθροισης στην Αθήνα, συνελήφθησαν 85 αδελφοί μας, γυναίκες και άντρες. Η Ασφάλεια μετέφερε τις 35 αδελφές σε ένα θάλαμο και διαμοίρασε τους αδελφούς στα διάφορα αστυνομικά τμήματα, όπου τέθηκαν υπό κράτηση.

Την επόμενη ημέρα συνελήφθη στα γραφεία της Εταιρίας ο αδελφός Καρανάσιος, ο επίσκοπος τμήματος. Το τυπογραφείο σφραγίστηκε, και η περιουσία της Εταιρίας δημεύτηκε. Με υποκίνηση του κλήρου, ασκήθηκε πίεση σε όλους τους αδελφούς που είχαν συλληφθεί προκειμένου να υπογράψουν μια δήλωση σύμφωνα με την οποία θα επέστρεφαν στην Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία. Απειλήθηκαν με εξορία σε απόμακρα νησιά του Αιγαίου.

Ο Κώστας Χρήστου, ένας από τους 85, αφηγήθηκε σχετικά με μια ιδιαίτερα δόλια τακτική με την οποία ασκούνταν πίεση: «Κύριε Χρήστου, η σύζυγός σου υπέγραψε και θα είναι ελεύθερη. Θα ήταν κρίμα να μείνει μόνη της και εσύ να καταλήξεις εξόριστος στη Σέριφο!» Ο αδελφός Χρήστου, όμως, απάντησε: «Η σύζυγός μου εξαρτάται από τον Ιεχωβά και όχι από εμένα. Είναι ελεύθερη να αποφασίζει μόνη της. Αλλά είμαι βέβαιος ότι η σύζυγός μου δεν υπέγραψε. Και τι να υπογράψει; Ότι είναι κακό να λατρεύει τον Δημιουργό μας;»

Ένα άτομο που είχε φιλικές σχέσεις με τον Μεταξά γνώριζε επίσης και τους Μάρτυρες του Ιεχωβά· αυτός θεωρούσε τερατώδη την απόφαση να εξοριστούν οι Μάρτυρες. Έτσι, είπε στο δικτάτορα: «Αυτοί οι άνθρωποι δεν είναι πολιτικοί μας αντίπαλοι. Τι κάνουν; Περιμένουν να έρθει η Βασιλεία του Θεού. Αν έρθει, τόσο το καλύτερο. Και εμείς την περιμένουμε». Αφού πείστηκε ότι έτσι είχαν τα πράγματα, ο δικτάτορας διέταξε αμέσως την αναίρεση αυτής της απόφασης. Οι αδελφοί κατενθουσιάστηκαν. Τελικά, μόνο 6 από τα 85 άτομα που συνελήφθησαν είχαν συμβιβαστεί κάτω από πίεση. Μετά από την εκδίκαση της υπόθεσης, επιστράφηκαν εξ ολοκλήρου η περιουσία του τμήματος και τα χρήματα. Το γραφείο τμήματος και το τυπογραφείο άρχισαν να λειτουργούν πάλι ελεύθερα. Ωστόσο, όχι για πολύ καιρό!

Τα Χρόνια του Πολέμου

Στις 28 Οκτωβρίου 1940, η Ιταλία κήρυξε τον πόλεμο εναντίον της Ελλάδας, ρίχνοντας τη χώρα στη δίνη του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου. Οι στρατιές των Γερμανών και των Βουλγάρων εισέβαλαν στην Ελλάδα, σκοτώνοντας πολλούς. Δεκαεννέα αδελφοί έχασαν τη ζωή τους. Κηρύχτηκε στρατιωτικός νόμος. Πολλοί από τους 225 ευαγγελιζομένους αντιμετώπισαν στρατοδικεία λόγω της ουδέτερης στάσης τους. Μερικοί καταδικάστηκαν σε ποινές που κυμαίνονταν από 7 μέχρι 20 έτη φυλάκισης· άλλοι καταδικάστηκαν σε ισόβια δεσμά. Σε λίγες περιπτώσεις, όπως αυτή του Εμμανουήλ Πατεράκη από την Κρήτη, καταδικάστηκαν σε θάνατο. Εντούτοις, στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, δεν εκτελέστηκε καμιά θανατική καταδίκη στην Ελλάδα.

Στη διάρκεια της κατοχής, τέθηκαν υπό απαγόρευση τα βιβλία της Εταιρίας, αλλά μερικά εξακολουθούσαν να πέφτουν στα χέρια αδελφών. Μετά τον Απρίλιο του 1941, η παροχή πνευματικής τροφής γινόταν με διάφορα μέσα υπό την επιφάνεια. Κάθε επικοινωνία με τους αδελφούς των κεντρικών γραφείων είχε διακοπεί· άρθρα από παλιότερα τεύχη της Σκοπιάς ανατυπώνονταν στον πολύγραφο, και το ίδιο γινόταν με τα βιβλία Θρησκεία και Σωτηρία, καθώς και με το βιβλιάριο Πρόσφυγες. Οι αδελφοί εξακολουθούσαν να κηρύττουν, αλλά ανεπίσημα. Δάνειζαν βιβλιάρια σε ενδιαφερόμενα άτομα, προτρέποντας εκείνους που έδειχναν περαιτέρω ενδιαφέρον να συναθροίζονται με τους μικρούς ομίλους. Με αυτόν τον τρόπο, πολλοί γνώρισαν την αλήθεια.