Αυξάνει Πράγματι η Θερμοκρασία της Γης;

Η δεκαετία του 1980 ίσως μείνει στη μνήμη μας, ως η δεκαετία κατά την οποία η γη άρχισε να «λιώνει».

◼ Το πρώτο μισό του 1988 περιλάμβανε τους πέντε θερμότερους μήνες στην ιστορία των μετεωρολογικών αρχείων. Και όταν πάρθηκαν όλες οι εκθέσεις, το 1988 κέρδισε την πρώτη θέση. Σύμφωνα με τη Βρετανική Μετεωρολογική Υπηρεσία, αποδείχτηκε πως το 1988 ήταν η θερμότερη χρονιά μέσα σ’ ένα σχεδόν αιώνα.

◼ Έτσι, το 1988 κατέκτησε το ρεκόρ, που κατείχε προηγουμένως το 1987!

◼ Μήπως πρόκειται για σύμπτωση; Ίσως. Οι χρονιές 1981 και 1983 κατέχουν την τρίτη θέση στον κατάλογο με τα ρεκόρ θερμοκρασίας.

◼ Ποιες χρονιές καταλαμβάνουν την πέμπτη και την έκτη θέση στον ίδιο κατάλογο; Το 1980 και το 1986.

Τι Είναι το Φαινόμενο του Θερμοκηπίου;

Μήπως διακρίνετε κάποιο επαναλαμβανόμενο συγκεκριμένο χαρακτηριστικό στα μετεωρολογικά αρχεία που αφορούν τη γη; Ο Δρ Τζέιμς Ε. Χάνσεν—διευθυντής του Ινστιτούτου Διαστημικών Μελετών Γκόνταρντ, ενός ερευνητικού κέντρου που λειτουργεί υπό την κατεύθυνση της διαστημικής υπηρεσίας των Η.Π.Α., NASA (Εθνικής Υπηρεσίας Αεροναυτικής και Διαστήματος)—διακρίνει κάτι τέτοιο. Τον Ιούνιο του 1988, ο Δρ Χάνσεν είπε ότι όλη αυτή η ζέστη δεν είναι απλώς μια στατιστική σύμπτωση. Μετά από μια δραματική επίσημη ομιλία του στη Γερουσία των Η.Π.Α., είπε: «Είναι καιρός να σταματήσουμε να φλυαρούμε τόσο πολύ, και να πούμε πως υπάρχουν ισχυρότατες αποδείξεις ότι το φαινόμενο του θερμοκηπίου υφίσταται».

ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ του θερμοκηπίου. Πιθανόν να έχετε ακούσει αυτή τη φράση να χρησιμοποιείται πολύ. Όχι, δεν αναφέρεται σ’ ένα θερμοκήπιο απ’ αυτά που χρησιμοποιούνται στους κήπους. Περιγράφει την άνοδο της θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας η οποία, σύμφωνα με τους φόβους πολλών επιστημόνων, επηρεάζει ήδη ολόκληρο τον πλανήτη. Αλλά προτού κάνει ο Δρ Χάνσεν αυτή τη δήλωση, οι ειδικοί ήταν απρόθυμοι να το πουν αυτό δημόσια. «Χρειάστηκε ένα κυβερνητικό συνέδριο στη διάρκεια κάποιας ξηρασίας, ένα κύμα καύσωνα, κι ένας επιστήμονας που είχε το θάρρος να πει: ‘Ναι, φαίνεται ότι [το φαινόμενο του θερμοκηπίου] έχει ξεκινήσει, κι εμείς το έχουμε εντοπίσει’», λέει ο ειδικός σε θέματα ατμόσφαιρας, επιστήμονας Μάικλ Οπενχάιμερ, σχετικά με τη δήλωση του Δρ Χάνσεν. «Αυτός δεν δίστασε να πει ξεκάθαρα και βροντόφωνα όσα οι άλλοι έλεγαν στα κρυφά».

Το Παγγήινο Θερμοκήπιο

Έχετε σταθμεύσει ποτέ το αυτοκίνητό σας κάτω από τον καυτό καλοκαιρινό ήλιο, έχοντας όλα τα παράθυρα κλειστά; Όταν γυρίζετε πίσω, παίρνετε μια γεύση του τι είναι το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Η ηλιακή ακτινοβολία μπορεί και διαπερνά τα παράθυρα του αυτοκινήτου σας, κι έτσι θερμαίνεται γρήγορα το εσωτερικό του. Αλλά ο ζεστός αέρας που βρίσκεται στο εσωτερικό του αυτοκινήτου δεν μπορεί να βγει ούτε η ίδια η θερμότητα μπορεί να βγει. Γιατί; Επειδή η θερμότητα αναδίδεται με τη μορφή υπέρυθρης ακτινοβολίας, που είναι αόρατη στο μάτι, αλλά μπορείτε να την αισθανθείτε στο δέρμα—για παράδειγμα, όταν στέκεστε κοντά στη φωτιά. Τα ίδια τζάμια, που επιτρέπουν να μπει το ορατό φως, εμποδίζουν μεγάλο μέρος της αόρατης υπέρυθρης ακτινοβολίας να ξαναβγεί έξω. Έτσι, η θερμοκρασία στο εσωτερικό του αυτοκινήτου αυξάνει διαρκώς.

Η ατμόσφαιρα της γης μοιάζει με τα τζάμια που έχουν τα παράθυρα του αυτοκινήτου σας. Δέχεται εύκολα το ορατό φως, αλλά εμποδίζει τη διέλευση μεγάλου μέρους της αόρατης ακτινοβολίας, περιλαμβανομένου του υπέρυθρου και του υπεριώδους φωτός, καθώς και των ακτίνων Χ. Γενικά, το γεγονός ότι δεν περνάει αυτή η ακτινοβολία είναι καλό πράγμα. Το υπεριώδες φως και οι ακτίνες Χ είναι πολύ επικίνδυνες και πιστεύεται ότι προκαλούν καρκίνο. Αλλά γιατί να εμποδίζεται η διέλευση του υπέρυθρου φωτός;

Όταν η ατμόσφαιρα απορροφά την υπέρυθρη ακτινοβολία, λειτουργεί σαν ένα κάλυμμα που τυλίγει ολόκληρο τον πλανήτη μας. Μερικές φορές, ξεχνάμε ότι η γη περιβάλλεται από το ψυχρό, κενό διάστημα. Παρά το γεγονός ότι ο ήλιος θερμαίνει τη γη, χωρίς αυτό το «κάλυμμα-θερμοκήπιο», η θερμότητα θα διέφευγε γρήγορα και η θερμοκρασία στην επιφάνεια της γης θα ήταν 40° C χαμηλότερη από τη σημερινή. Οι ωκεανοί θα πάγωναν!

Το πρόβλημα με το φαινόμενο του θερμοκηπίου είναι ότι, ενώ μέχρις ενός βαθμού ωφελεί, από εκεί κι έπειτα μπορεί να έχει αρνητικές συνέπειες. Αν ξέφευγε από τον έλεγχο, το φαινόμενο του θερμοκηπίου θα μπορούσε να προκαλέσει μαζική λιμοκτονία, λόγω της μετατροπής των σιτοπαραγωγών εδαφών σε ξερές λεκάνες. Θα μπορούσε επίσης να προκαλέσει τυφώνες που θα δημιουργούνταν από τους υπερθερμασμένους ωκεανούς και θα σκόρπιζαν το θάνατο, ανύψωση της στάθμης των ωκεανών που θα πλημμύριζε τις παράκτιες περιοχές, μεγάλη εξάπλωση του καρκίνου του δέρματος που θα προκαλούνταν από το διαβρούμενο στρώμα του όζοντος και ανείπωτη ανθρώπινη δυστυχία.

Ανεβαίνει ο Παγγήινος Θερμοστάτης

Προφανώς έχετε μάθει στο σχολείο ότι η ατμόσφαιρα αποτελείται κατά 99 περίπου τοις εκατό από οξυγόνο και άζωτο. Ωστόσο, αυτά τα αέρια δεν εμποδίζουν τη διέλευση των υπέρυθρων ακτίνων. Μερικά από τα αέρια που αποτελούν το υπόλοιπο 1 τοις εκατό και οι υδρατμοί παραδόξως από τη μια μεριά σώζουν τον πλανήτη μας από το πάγωμα ενώ από την άλλη απειλούν να τον υπερθερμάνουν.

Οι περισσότεροι επιστήμονες συμφωνούν ότι αν αυξηθεί στον αέρα η συγκέντρωση αερίων του φαινομένου του θερμοκηπίου, θα ανέβουν οι θερμοκρασίες σ’ όλη τη γη, μολονότι κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος σχετικά με το πώς ακριβώς θα συμβεί αυτό. Θα μπορούσατε να παρομοιάσετε αυτά τα αέρια με έναν παγγήινο θερμοστάτη. Επί εκατό και πλέον χρόνια, τα φαινόμενα δείχνουν ότι ο άνθρωπος ανεβάζει σταθερά αυτόν τον παγγήινο θερμοστάτη. «Περίπου από το 1860, η καύση των ορυκτών καυσίμων (παράλληλα με άλλες βιομηχανικές και αγροτικές δραστηριότητες) έχει κάνει τη συγκέντρωση διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα να αυξηθεί κατά 25 περίπου τοις εκατό», σημειώνει ο Ίρβινγκ Μ. Μίντζερ, του Παγκόσμιου Ινστιτούτου Φυσικών Πόρων. «Η συνδυασμένη αύξηση στην ατμόσφαιρα του διοξειδίου του άνθρακα και των άλλων αερίων του φαινομένου του θερμοκηπίου, από το 1860, πιστεύεται ότι έχει αυξήσει τη θερμοκρασία στην επιφάνεια της Γης περίπου κατά 0,5° C μέχρι 1,5° C σε σχέση με τη μέση παγγήινη θερμοκρασία της προβιομηχανικής περιόδου».

Είναι αλήθεια ότι ο ένας ή οι δυο βαθμοί δεν φαίνονται πολλοί, αλλά στην πραγματικότητα αντιπροσωπεύουν μεγάλη ποσότητα θερμότητας. «Για να πάρουμε μια άποψη», προσθέτει ο Μίντζερ, «η διαφορά μεταξύ του κλίματος που επικρατεί σήμερα στη Βόρεια Αμερική και στην Ευρώπη, και εκείνου που επικρατούσε κατά τη Μικρή Περίοδο των Παγετώνων του 13ου και 17ου Αιώνα ισοδυναμεί με μια αλλαγή στην παγγήινη μέση θερμοκρασία της τάξης του 1° C μόνο». Επιπρόσθετα, δεν είναι βάσιμο να σκεφτόμαστε ότι η επιπλέον θερμότητα θα μοιραστεί ομοιόμορφα. Ο ένας επιπλέον βαθμός μέσα σ’ ένα χρόνο, θα μπορούσε να έχει τη μορφή πολλών επιπλέον βαθμών στη διάρκεια των θερμότερων καλοκαιρινών μηνών, πράγμα που θα έφερνε ολέθρια αποτελέσματα.

Η Διάσκεψη του Τορόντο

Ενώ το ανήλεο καλοκαίρι του 1988 εξακολουθούσε να ψήνει τη Βόρεια Αμερική, 300 και πλέον αντιπρόσωποι από 48 χώρες παρακολούθησαν τη Διεθνή Διάσκεψη για τη Μεταβαλλόμενη Ατμόσφαιρα, που έγινε στο Τορόντο του Καναδά. Σε ένα δημοσίευμα σχετικά με τη διάσκεψη αυτή, η εφημερίδα Manchester Guardian Weekly έκανε την ακόλουθη ζοφερή πρόβλεψη σχετικά με τις συνέπειες της παγκόσμιας ανόδου της θερμοκρασίας:

«Η άνοδος των θερμοκρασιών όλης της γης δεν θα είναι ομοιόμορφη. Στα μεγάλα γεωγραφικά πλάτη, η θερμοκρασία θα ανέβει ταχύτερα απ’ ό,τι στον ισημερινό. Αυτό θα σημάνει απώλεια της υγρασίας του εδάφους στα μέσα γεωγραφικά πλάτη του βόρειου ημισφαιρίου, όπου παράγονται τα περισσότερα σιτηρά όλου του κόσμου». Με άλλα λόγια, αυτό είναι ό,τι χρειάζεται για να ξεσπάσει παγγήινη πείνα.

Πρόβλεψη για Παγγήινη Πλημμύρα

Κάτι άλλο που προκαλεί μεγάλη ανησυχία είναι το πώς επηρεάζουν οι υψηλότερες θερμοκρασίες τη στάθμη των ωκεανών. Οι περισσότεροι άνθρωποι συνδέουν την άνοδο της στάθμης της θάλασσας με την τήξη των παγετώνων και των διαφόρων όγκων πάγου και χιονιού, αλλά στην πραγματικότητα η στάθμη των ωκεανών μπορεί να ανέβει πολύ χωρίς να υπάρξει καθόλου τήξη στους πόλους. Πώς; Με τη θερμική διαστολή—το ίδιο φαινόμενο που κάνει τον υδράργυρο να ανεβαίνει στο θερμόμετρό σας, στη διάρκεια μιας ζεστής μέρας. «Αν κάναμε το παν προκειμένου να επιβραδύνουμε την τάση που επικρατεί για άνοδο της θερμοκρασίας, θα κρατούσαμε την άνοδο της στάθμης της θάλασσας στα τρία ως έξι πόδια [1-2 μέτρα], αλλά αυτό είναι το καλύτερο που μπορείτε να ελπίζετε», σύμφωνα με τον Ρόμπερτ Μπάντεμαϊερ, επιστήμονα του Εθνικού Εργαστηρίου Λόρενς Λίβερμορ.

Το γεγονός ότι η στάθμη της θάλασσας θα μπορούσε να ανέβει τόσο έχει προκαλέσει παγκόσμια ανησυχία. «Αν ανέβαινε η στάθμη της θάλασσας λιγότερο από δυο πόδια [0,6 μέτρα], θα πλημμύριζε το 27 τοις εκατό του Μπαγκλαντές, εκτοπίζοντας 25 εκατομμύρια ανθρώπους», αναφέρει το U.N. Chronicle. «Η Αίγυπτος θα μπορούσε να χάσει το 20 τοις εκατό του παραγωγικού εδάφους της και οι Ηνωμένες Πολιτείες το 50 ως 80 τοις εκατό των παράκτιων υγροτόπων της. Αν ανέβαινε η στάθμη κατά 6 πόδια [2 μέτρα], θα μπορούσαν να εξαφανιστούν τα 1.190 νησιά του αρχιπελάγους των Μαλδιβών».

Οι προαναφερθείσες προβλέψεις προέρχονται από τους συντηρητικούς. Εξετάστε μερικές από τις πιο ακραίες προβλέψεις που γίνονται τώρα: «Βρισκόμαστε στο έτος 2035», λέει μια απ’ αυτές. «Η Ολλανδία έχει καλυφτεί με νερό. Το Μπαγκλαντές δεν υπάρχει πια. Σ’ αυτό το μέρος, οι καταρρακτώδεις βροχές και η άνοδος της στάθμης της θάλασσας έχουν σκοτώσει αρκετά εκατομμύρια άτομα κι έχουν αναγκάσει τον εναπομείναντα πληθυσμό να καταφύγει σε προσωρινά στρατόπεδα προσφύγων, σε μεγαλύτερα υψόμετρα στο Πακιστάν και στην Ινδία. Στην κεντρική Ευρώπη και στη Μεσοδυτική Αμερική, ολόκληρες δεκαετίες ξηρασίας έχουν μετατρέψει τα άλλοτε καλλιεργήσιμα εδάφη σε καμένες ερήμους».—Τζέρεμι Ρίφκιν, στην εφημερίδα Manchester Guardian Weekly.

Είναι πράγματι αυτή η προοπτική που επιφυλάσσει το μέλλον για τον πλανήτη μας;

[Πλαίσιο στη σελίδα 5]

Δεν είναι όλοι οι επιστήμονες σίγουροι ότι η παγγήινη άνοδος της θερμοκρασίας έχει προκληθεί από την αύξηση των αερίων του φαινομένου του θερμοκηπίου. Ο Στίβεν Χ. Σνάιντερ, ειδικός στα κλιματικά μοντέλα, στο Εθνικό Κέντρο Ατμοσφαιρικών Ερευνών των Η.Π.Α., προειδοποιεί: «Δεν μπορούμε, απλώς και μόνο επειδή ανέβηκε η θερμοκρασία στη διάρκεια μιας δεκαετίας, να πούμε ότι αιτία είναι το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Αλλά αν παρουσίαζαν τάση για άνοδο της θερμοκρασίας δυο δεκαετίες, τότε αυτό θα ήταν πολύ ασυνήθιστο. Κι αν εξακολουθήσουν τα ρεκόρ να σπάνε από τη μια χρονιά στην άλλη, τότε νομίζω πως οι περισσότεροι σκεπτικιστές θα αλλάξουν άποψη και θα συμφωνήσουν ότι αυτό το φαινόμενο υφίσταται».—Science News, Τόμος 135, 8 Απριλίου 1989

[Πλαίσιο στη σελίδα 6]

Γιατί Είναι Δύσκολο να Προβλεφθεί το Φαινόμενο του Θερμοκηπίου

Το γενικό κλίμα της γης αποτελεί ένα τρομακτικά περίπλοκο σύστημα και οι επιστήμονες παραδέχονται πρόθυμα ότι υπάρχουν περιορισμοί όσον αφορά το τι μπορούν να προβλέψουν. Παρακάτω αναφέρονται μερικοί από τους παράγοντες που θα μπορούσαν να επηρεάσουν πολύ τα μοντέλα που κατασκευάζονται τώρα με κομπιούτερ σχετικά με το κλίμα που θα επικρατεί στο μέλλον.

ΤΗΞΗ ΤΟΥ ΧΙΟΝΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΑΓΟΥ: Ο πάγος και το χιόνι αντανακλούν το 40 ως 60 τοις εκατό των ηλιακών ακτίνων που έρχονται στη γη. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να πέφτει η θερμοκρασία του πλανήτη. Αλλά καθώς η άνοδος της θερμοκρασίας κάνει τον πάγο και το χιόνι να λιώνουν, το έδαφος που είναι πιο σκούρο και τα νερά που βρίσκονται από κάτω θα απορροφούν περισσότερη θερμότητα. Αυτό θα μπορούσε να αυξήσει το φαινόμενο του θερμοκηπίου, ίσως κατά 10 ως 20 τοις εκατό.

ΣΥΝΝΕΦΑ: Η άνοδος της θερμοκρασίας της γης θα προκαλούσε αύξηση της υγρασίας σ’ ολόκληρη τη γη—θα υπήρχαν περισσότερα σύννεφα. «Η ανάδραση των σύννεφων αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες αιτίες αβεβαιότητας στη θεωρία της κλιματικής μεταβολής», παραδέχεται ένας ειδικός στα κλιματικά μοντέλα, ο Β. Ραμανάθαν του Πανεπιστημίου του Σικάγο. Ωστόσο, πιστεύεται ότι τα αυξημένα σύννεφα θα έτειναν να μειώσουν τη θερμοκρασία επειδή θα αύξαναν την αντανάκλαση της ηλιακής ενέργειας.

Από την άλλη μεριά, ενώ τα σύννεφα αντανακλούν και απομακρύνουν μέρος της ηλιακής ενέργειας, ενεργούν επίσης σαν καλύμματα που παγιδεύουν την ακτινοβολία η οποία ανεβαίνει από την επιφάνεια. Είναι λοιπόν δύσκολο να προβλέψει κανείς ποιο απ’ αυτά τα αποτελέσματα θα κυριαρχούσε σ’ έναν κόσμο με μεγαλύτερες θερμοκρασίες και περισσότερα σύννεφα.

ΟΙ ΩΚΕΑΝΟΙ: Το νερό απορροφά τέλεια τη θερμότητα, και φαίνεται ότι οι ωκεανοί μπορούν να αποθηκεύσουν αρκετή θερμότητα, προκειμένου να καθυστερήσουν για δεκαετίες το πλήρες ξέσπασμα του φαινομένου του θερμοκηπίου. Το πόση ακριβώς θα είναι αυτή η καθυστέρηση είναι δύσκολο να το προβλέψουν οι επιστήμονες.

ΗΦΑΙΣΤΕΙΑ: Τα σύννεφα που παράγουν τα ηφαίστεια αυξάνουν τη θερμοκρασία στη στρατόσφαιρα και τη μειώνουν στην επιφάνεια της γης μ’ έναν περίπλοκο τρόπο. Γενικά, τα ηφαίστεια προφανώς θα έτειναν να μειώσουν το φαινόμενο του θερμοκηπίου, αλλά κανείς δεν μπορεί να προβλέψει πότε θα εκραγεί ένα μεγάλο ηφαίστειο.

ΗΛΙΑΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ: Σε αντίθεση με ό,τι νομίζουν πολλοί άνθρωποι, η ενέργεια που εκπέμπει ο ήλιος δεν είναι απόλυτα συνεχής. Η λαμπρότητά του μειώθηκε περίπου κατά 0,1 τοις εκατό, μεταξύ των ετών 1979 και 1984. Αυτό κάνει ακόμη πιο δυσοίωνη την αύξηση των παγκόσμιων θερμοκρασιών στη διάρκεια αυτής της περιόδου.

[Πλαίσιο/Διάγραμμα στη σελίδα 7]

Τα Αέρια του Φαινομένου του Θερμοκηπίου

ΥΔΡΑΤΜΟΙ: Η ποσότητα των υδρατμών που βρίσκονται στην ατμόσφαιρα εξαρτάται κυρίως από τη θερμοκρασία. Ο θερμός αέρας μπορεί να αποθηκεύσει περισσότερη υγρασία απ’ ό,τι ο ψυχρός αέρας. Οι υδρατμοί απορροφούν τη θερμότητα πολύ αποτελεσματικά, αλλά δεν μπορούν αυτοί καθαυτοί να αυξήσουν το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Αυτό που κάνουν κυρίως οι υδρατμοί είναι να εντείνουν την επίδραση των άλλων αερίων.

ΔΙΟΞΕΙΔΙΟ ΤΟΥ ΑΝΘΡΑΚΑ (CO2): Αυτό είναι το πιο διαδεδομένο από τα αέρια που παγιδεύουν τη θερμότητα και είναι ζωτικό για όλες τις μορφές ζωής στη γη, επειδή τα φυτά το χρειάζονται για να ζήσουν. Η ποσότητα του διοξειδίου του άνθρακα που υπάρχει στην ατμόσφαιρα αυξάνεται τώρα κατά μισό τοις εκατό το χρόνο. Αυτό μπορεί να μη φαίνεται πολύ, αλλά σημαίνει ότι, εξαιτίας της καύσης ορυκτών καυσίμων όπως το κάρβουνο και το πετρέλαιο, κάθε χρόνο προστίθεται στην ατμόσφαιρα ένας τόνος διοξείδιο του άνθρακα για κάθε άντρα, γυναίκα και παιδί που ζει στον πλανήτη μας—5.000.000.000 τόνοι άνθρακας το χρόνο! Περίπου ο μισός απ’ αυτόν τον άνθρακα χρησιμοποιείται τελικά από τα φυτά ή απορροφάται από τους ωκεανούς, αλλά ο υπόλοιπος παραμένει στον αέρα.

ΜΕΘΑΝΙΟ (CH4): Αυτό είναι το κύριο συστατικό του φυσικού αερίου. Όπως και το διοξείδιο του άνθρακα, το μεθάνιο περιέχει άνθρακα. Αυξάνεται στην ατμόσφαιρα με ταχύτητα διπλάσια σε σύγκριση με το διοξείδιο του άνθρακα, δηλαδή περίπου κατά 1 τοις εκατό το χρόνο. Υπάρχει ήδη στον αέρα διπλάσιο μεθάνιο απ’ όσο υπήρχε κατά την προβιομηχανική εποχή. Οι επιστήμονες ανησυχούν επειδή λόγω της αυξανόμενης συγκέντρωσης μεθανίου η ατμόσφαιρα μπορεί να δυσκολεύεται ακόμη περισσότερο να αποσυνθέτει άλλα αέρια του φαινομένου του θερμοκηπίου, όπως οι περιβόητοι CFC (χλωροφθοράνθρακες).

ΧΛΩΡΟΦΘΟΡΑΝΘΡΑΚΕΣ (CFC): Αυτές οι μακρόβιες χημικές ουσίες, αφού ανέβουν στη στρατόσφαιρα, συντελούν στην καταστροφή του όζοντος. Αλλά όταν βρίσκονται στα κατώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας, αποτελούν ισχυρά αέρια του φαινομένου του θερμοκηπίου. Στην πραγματικότητα, κάθε μόριό τους απορροφά την υπέρυθρη ακτινοβολία περίπου δέκα χιλιάδες φορές πιο αποτελεσματικά από το διοξείδιο του άνθρακα!

ΥΠΟΞΕΙΔΙΟ ΤΟΥ ΑΖΩΤΟΥ (N2O): Όταν το χρησιμοποιούσε αυτό ο οδοντογιατρός σας, μπορεί να το έλεγε ιλαρό αέριο, αλλά η επίδραση που ασκεί αυτό στην ατμόσφαιρα δεν είναι καθόλου ιλαρή, δηλαδή αστεία. Το υποξείδιο του αζώτου είναι υποπροϊόν της καύσης ορυκτών καυσίμων και είναι εξαιρετικά σταθερό. Αφού φτάσει στην ατμόσφαιρα, παραμένει εκεί κατά μέσο όρο 150 χρόνια. Στη διάρκεια αυτού του χρόνου, όταν βρίσκεται στο κατώτερο μέρος της ατμόσφαιρας που ονομάζεται τροπόσφαιρα, απορροφά θερμότητα, αλλά μπορεί επίσης να ανέβει στη στρατόσφαιρα, όπου συντελεί στην καταστροφή του όζοντος. Η συγκέντρωσή του αυξάνει τώρα κατά 0,25 τοις εκατό το χρόνο.

ΟΖΟΝ (O3): Τελευταίο στη σειρά αλλά όχι και στη σπουδαιότητα είναι το όζον. Στη στρατόσφαιρα, το όζον είναι ωφέλιμο επειδή απορροφά την επικίνδυνη υπεριώδη ακτινοβολία, που μπορεί να προκαλέσει καρκίνο του δέρματος αν εισχωρήσει στην επιφάνεια της γης. Αλλά στα κατώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας, το όζον αποτελεί κίνδυνο. Το όζον είναι υποπροϊόν της καύσης που γίνεται κυρίως από τα αυτοκίνητα και τα αεριωθούμενα αεροσκάφη.

[Διάγραμμα]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Το Φαινόμενο του Θερμοκηπίου: Η ατμόσφαιρα της γης, σαν τα τζάμια του θερμοκηπίου, παγιδεύει τη θερμότητα του ήλιου. Το ηλιακό φως θερμαίνει τη γη, αλλά η θερμότητα που δημιουργείται—μεταφερόμενη από την υπέρυθρη ακτινοβολία—δεν μπορεί να διαφύγει εύκολα από την ατμόσφαιρα, επειδή τα αέρια του φαινομένου του θερμοκηπίου εμποδίζουν τη διέλευση αυτής της ακτινοβολίας και ξαναστέλνουν μέρος της στη γη, αυξάνοντας έτσι τη θερμοκρασία της γήινης επιφάνειας

Ακτινοβολία που διαφεύγει

Παγιδευμένη υπέρυθρη ακτινοβολία

Αέρια του φαινομένου του θερμοκηπίου

Γη

Τι Μπορεί να Γίνει;

Οι ιδέες για την καταπολέμηση του φαινομένου του θερμοκηπίου πολλαπλασιάζονται τόσο γρήγορα όσο και η παγγήινη μόλυνση. Μερικές τέτοιες ιδέες υπόσχονται πολλά. Άλλες όχι.

1 ΗΛΙΑΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ: Τα τελευταία χρόνια, η χρήση της ηλιακής ενέργειας έχει πάψει να απασχολεί ιδιαίτερα την κοινή γνώμη, κυρίως λόγω της πτώσης των τιμών του πετρελαίου. Ωστόσο, έχει σημειωθεί στο μεταξύ τεράστια πρόοδος σ’ ό,τι αφορά την αποδοτικότητα των ηλιακών κυττάρων. Όπως ανέφερε πρόσφατα η εφημερίδα The New York Times, για πρώτη φορά, «η μετατροπή ηλιακής ενέργειας σε ηλεκτρική θα μπορούσε να συγκριθεί, σ’ ό,τι αφορά την αποδοτικότητα, με τη συμβατική παραγωγή ηλεκτρισμού». Αν η ηλιακή ενέργεια γίνει πραγματικά ανταγωνιστική, αυτή η τεχνολογία θα μπορούσε να βοηθήσει στη μείωση της εκπομπής των αερίων που δημιουργούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου, λόγω της αντικατάστασης των συμβατικών ηλεκτροπαραγωγικών σταθμών με ηλιακούς.

2 ΚΑΥΣΙΜΟ-ΥΔΡΟΓΟΝΟ: Αυτή είναι μια ιδέα που, τουλάχιστον από τεχνολογική άποψη, είναι εφικτή—η χρήση καθαρού υδρογόνου, και όχι παράγωγων του πετρελαίου, ως καυσίμου για αεροπλάνα, ίσως δε και για αυτοκίνητα. Σε σχέση με το φαινόμενο του θερμοκηπίου, το πλεονέκτημα με τη χρήση του υδρογόνου ως καυσίμου είναι ότι η καύση του είναι πολύ καθαρή. Η καύση του υδρογόνου δεν παράγει καθόλου διοξείδιο του άνθρακα· παράγει μονάχα ατμό. Το υδρογόνο αποτελεί άριστη πηγή ενέργειας. Στην πραγματικότητα, με υδρογόνο το αεροπλάνο θα πετούσε τριπλάσιο χρόνο απ’ ό,τι με την ίδια ποσότητα συμβατικών καυσίμων για αεριωθούμενα. Ένα πρόβλημα είναι ότι και το κόστος του είναι επίσης τριπλάσιο. Ένα μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι το υγρό υδρογόνο πρέπει να διατηρείται σε πολύ χαμηλή θερμοκρασία και υπό πίεση. Οποιεσδήποτε διαρροές στο σύστημα καυσίμων θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε καταστροφική έκρηξη, όπως συνέβη στην περίπτωση του αμερικανικού διαστημικού λεωφορείου Τσάλεντζερ.

3 ΔΙΑΣΤΗΜΙΚΕΣ ΑΣΠΙΔΕΣ: Έχει προταθεί η χρήση τεράστιων «ομπρελών» στο έξω διάστημα, κατασκευασμένων από λεπτό πλαστικό, που θα έριχναν γιγάντιες σκιές στη γη. Για να αντισταθμιστεί ο αναμενόμενος διπλασιασμός του διοξειδίου του άνθρακα, θα απαιτούνταν δορυφόροι που θα κάλυπταν μια περιοχή ίση με το 2 τοις εκατό της γήινης επιφάνειας. Αυτό το σχέδιο δεν θα ήταν δημοφιλές στους αστρονόμους!

4 ΠΑΓΓΗΙΝΗ ΑΝΑΔΑΣΩΣΗ: Ξέρατε ότι υπάρχουν ήδη συσκευές για την απομάκρυνση του διοξειδίου του άνθρακα από την ατμόσφαιρα, οι οποίες είναι εξαιρετικά αποδοτικές, δεν προκαλούν μόλυνση και αυτοσυντηρούνται; Πρόκειται για τα φυτά. Τα χλωρά φυτά χρησιμοποιούν το διοξείδιο του άνθρακα για τροφή, και κρατάνε τον άνθρακα για δική τους χρήση ενώ ξαναδίνουν το οξυγόνο στον αέρα ως απόβλητο. Αν οι συνθήκες ήταν ιδανικές, η αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα θα ευνοούσε την αύξηση των φυτών παγκόσμια, και τα φυτά θα έτειναν να χρησιμοποιήσουν όλο το επιπλέον διοξείδιο του άνθρακα συμβάλλοντας έτσι στο να τεθεί υπό έλεγχο το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Αλλά δυστυχώς, αναφορικά με τα φυτά, οι συνθήκες δεν είναι ιδανικές. Τα φυτά που μπορούν να απομακρύνουν το περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα κατά στρέμμα είναι τα δέντρα, και τα δέντρα τα κόβουν σ’ ολόκληρο τον κόσμο με ανατριχιαστικό ρυθμό.

Ενόψει αυτής της παγγήινης τάσης, πολλοί επιστήμονες προωθούν τη μαζική αναδάσωση προκειμένου να καταπολεμηθεί το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Για παράδειγμα, τονίζουν ότι 40,5 εκατομμύρια στρέμματα με δέντρα θα μπορούσαν να απορροφήσουν όλο το διοξείδιο του άνθρακα που θα εκπέμψουν οι ηλεκτροπαραγωγικοί σταθμοί στη διάρκεια των επόμενων δέκα χρόνων. Πριν από ένα χρόνο, συζητήθηκαν στη Γερουσία των Ηνωμένων Πολιτειών προγράμματα για την επίτευξη αυτού του στόχου, που θα κόστιζαν χιλιάδες εκατομμύρια δολάρια.

Ένα τέτοιο πρόγραμμα θα μπορούσε να έχει επιτυχία στις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά τι θα πούμε για τις τροπικές περιοχές; Τα κίνητρα για δενδροφύτευση δεν έχουν μεγάλη απήχηση στους λιμοκτονούντες, απελπισμένους ανθρώπους, σε μέρη όπου τα δέντρα καταστρέφονται για να δημιουργηθεί καλλιεργήσιμη γη. Εντούτοις, τα τροπικά βροχερά δάση όλου του κόσμου αποτελούν ένα ζωογόνο χώρο παραγωγής οξυγόνου για ολόκληρο τον πλανήτη, κι ωστόσο οι άνθρωποι τα χαράζουν, τα καίνε και τα κόβουν. Θα εξαφανιστεί αυτός ο ζωογόνος χώρος;

5 ΑΚΤΙΝΕΣ ΘΑΝΑΤΩΣΗΣ ΤΩΝ CFC: Γιγάντιες ακτίνες λέιζερ θα μπορούσαν να πυροδοτούνται από τη γη και να στέλνονται στην ατμόσφαιρα, ρυθμισμένες σε ενεργειακές συχνότητες που μπορούν να απορροφηθούν από τα αέρια-χλωροφθοράνθρακες. Εκφράζεται η ελπίδα ότι αυτή η ενέργεια θα διασπάσει τα μόρια των CFC, προτού αυτά ανέλθουν στη στρατόσφαιρα και προσβάλουν το στρώμα του όζοντος. Τα προβλήματα αυτής της μεθόδου περιλαμβάνουν το κόστος και την ενέργεια που απαιτούν οι ακτίνες λέιζερ, καθώς και το «αν είναι δυνατό να απορροφηθεί η ενέργεια των λέιζερ από τους CFC και όχι από άλλα μόρια, όπως από τους υδρατμούς και το διοξείδιο του άνθρακα», σύμφωνα με τον φυσικό Τόμας Στιξ, του Πανεπιστημίου του Πρίνστον.

6 ΔΟΡΥΦΟΡΟΙ ΓΙΑ ΗΛΙΑΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ: Γιγάντιες αλυσίδες από ηλιακά κύτταρα στο διάστημα θα μπορούσαν να συλλέγουν την ηλιακή ενέργεια συνεχώς, χωρίς να σταματάνε εξαιτίας των νεφών ή της νύχτας. Στη συνέχεια, η ενέργεια θα ακτινοβολούνταν στη γη με τη μορφή μικροκυμάτων ή ακτίνων λέιζερ. Η ιδέα είναι να χρησιμοποιείται ηλιακή ενέργεια αντί να καίγονται περισσότερα ορυκτά καύσιμα. Οι τεχνικές δυσκολίες και οι διαστάσεις αυτού του σχεδίου είναι αποθαρρυντικές.

[Διάγραμμα στη σελίδα 8, 9]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

1 ΗΛΙΑΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ

2 ΚΑΥΣΙΜΟ-ΥΔΡΟΓΟΝΟ

3 ΔΙΑΣΤΗΜΙΚΕΣ ΑΣΠΙΔΕΣ

4 ΠΑΓΓΗΙΝΗ ΑΝΑΔΑΣΩΣΗ

5 ΑΚΤΙΝΕΣ ΘΑΝΑΤΩΣΗΣ ΤΩΝ CFC

6 ΔΟΡΥΦΟΡΟΙ ΓΙΑ ΗΛΙΑΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ

Μια Παγγήινη Λύση

Η ΔΙΑΣΚΕΨΗ του Τορόντο, που προαναφέρθηκε, τέλειωσε με μια θερμή έκκληση για διεθνή συνεργασία προκειμένου να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα του φαινομένου του θερμοκηπίου. Το περιοδικό Discover αναφέρει ότι «οι πρωθυπουργοί του Καναδά, Μπράιαν Μάλρονι, και της Νορβηγίας, Γκρο Χάρλεμ Μπρούντλαντ—ενώ στέκονταν μπροστά σε μια ρεαλιστική ζωγραφιά πλάτους 12 μέτρων, που απεικόνιζε ένα ζοφερό ουρανό—υποσχέθηκαν ότι οι χώρες τους θα μειώσουν τη χρήση ορυκτών καυσίμων».

Η κυρία Μπρούντλαντ, η Νορβηγίδα πρωθυπουργός, είναι πρόεδρος της Παγκόσμιας Επιτροπής για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη, του Ο.Η.Ε. «Οι συνέπειες που θα έχει η μεταβολή του παγκόσμιου κλίματος μπορεί να είναι μεγαλύτερες από οποιαδήποτε πρόκληση που έχει αντιμετωπίσει το ανθρώπινο γένος, με εξαίρεση την αποφυγή του πυρηνικού πολέμου», παρατήρησε η ίδια. Έκανε έκκληση για μια διεθνή συνθήκη, προκειμένου να προστατευτεί η ατμόσφαιρα από περαιτέρω φθορά.

Τι θα περιλάμβανε μια τέτοια συνθήκη; Ο Δρ Μάικλ Μακ Ιλρόι, του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, το εξέφρασε ως εξής σε μια γραπτή του έκθεση προς τη διάσκεψη: «Τελικά θα πρέπει να περιορίσουμε δραστικά τη χρήση ορυκτών καυσίμων. Αυτό δεν θα είναι εύκολο. Πώς μπορούμε να πείσουμε χώρες σαν την Κίνα, που έχουν άφθονες πηγές κάρβουνου, να περιορίσουν την ανάπτυξη και τη χρήση του πιο προσιτού και πιο φτηνού καυσίμου τους; Χρειαζόμαστε μια τακτική που να εφαρμόζεται διεθνώς. . . . Χρειάζεται να αναπτύξουμε κίνητρα, προκειμένου να πείσουμε τον Τρίτο Κόσμο να ακολουθήσει μια πορεία σοφότερη από τη δική μας».

Αλλά ποια θα είναι η πιθανή ανταπόκριση του Τρίτου Κόσμου σε μια τέτοια πειθώ; Ο δυτικός τρόπος ζωής, που χαρακτηρίζεται από αφθονία και τον οποίο επιθυμούν οι πληθυσμοί των φτωχών χωρών, απαιτεί τεράστια αποθέματα ενέργειας. Τα αυτοκίνητα, αυτά τα αστραφτερά αντικείμενα που αντιπροσωπεύουν την ισχύ και την επιτυχία, χρειάζονται βενζίνη, εκτός αν τα έχει κανείς απλώς για στολίδια στην αυλή του. Τα φανταχτερά προϊόντα, που προωθούνται στην αγορά με κάθε μέσο, χρειάζονται πλαστικά περιτυλίγματα, τα οποία ο Δρ Λέστερ Λέιβ του Πανεπιστημίου Κάρνεγκι-Μέλον αποκαλεί «στερεοποιημένη ενέργεια». Οι καινούριοι αυτοκινητόδρομοι και ουρανοξύστες, καθώς και τα αριστουργηματικά διεθνή αεροδρόμια και τα εμπορικά κέντρα απαιτούν τεράστιες ποσότητες ενέργειας για την κατασκευή, το φωτισμό και τη συντήρησή τους. Στην ουσία, αυτό που προτείνουν τώρα τα πλούσια κράτη είναι να πουν στα φτωχά κράτη: ‘Εμείς απολαμβάνουμε ήδη τον πλούσιο τρόπο ζωής μας. Αλλά ξαφνικά αρχίσαμε να ανησυχούμε πολύ για το περιβάλλον. Λυπόμαστε, αλλά εσείς δεν μπορείτε να αποκτήσετε αυτά που έχουμε ήδη αποκτήσει εμείς. Εσείς πρέπει να ενεργήσετε «πιο σοφά» απ’ ό,τι εμείς. Δεν μπορείτε να χρησιμοποιείτε όλη αυτή τη φτηνή ενέργεια όπως τη χρησιμοποιήσαμε εμείς. Εσείς θα χρησιμοποιήσετε ακριβότερη ενέργεια και θα αναπτυχθείτε με βραδύτερο ρυθμό· θα κάνετε το λαό σας να περιμένει περισσότερο για να αποκτήσει τον τρόπο ζωής που εμείς του λέμε ότι θα πρέπει να επιδιώκει’. Πώς είναι πιθανό ότι θα το δεχτεί αυτό ο Τρίτος Κόσμος;

Δείχνοντας κατανόηση γι’ αυτό το πρόβλημα, ο Δρ Μακ Ιλρόι λέει στη συνέχεια: «Αυτό θα απαιτήσει, αναπόφευκτα, μετακίνηση αποθεμάτων από εμάς [τις αναπτυγμένες χώρες] σ’ αυτούς [τον Τρίτο Κόσμο]. . . . Θα ήταν κατάλληλο να χρηματοδοτηθεί αυτή η μετακίνηση μ’ ένα φόρο στα ορυκτά καύσιμα, που αποτελούν την πηγή τόσο πολλών από τα προβλήματά μας. Δεν είναι σαφές το πώς θα μπορούσε να επιβληθεί ένας τέτοιος φόρος. Φαίνεται ότι θα απαιτούνταν ένα διεθνές σώμα με πρωτοφανή ισχύ και αυτονομία. Αναπόφευκτα, αυτό θα απαιτούσε να μεταβιβάσουν τα κράτη τουλάχιστο μέρος αυτών που προηγουμένως θεωρούσαν αναφαίρετα δικαιώματα ανεξάρτητης σκέψης και ενέργειας».

Αλλά πόσο ρεαλιστική είναι αυτή η ελπίδα; Είναι πιθανό ότι τα πλούσια κράτη θα παραδώσουν εθελοντικά σε κάποιο διεθνές σώμα την κυριαρχία τους και την εξουσία να επιβάλλουν φόρους, προκειμένου να μεταφερθούν χρήματα στα φτωχά κράτη και να καταπολεμηθεί το φαινόμενο του θερμοκηπίου; Τα πλούσια και ισχυρά κράτη του πλανήτη μας δεν έγιναν πλούσια και ισχυρά μέσω ενός τέτοιου οξυδερκούς αλτρουισμού. Υπερασπίζονται με μεγάλη ζηλοτυπία την εθνική τους κυριαρχία. Μήπως πρόκειται να αλλάξουν τώρα, επειδή μερικοί επιστήμονες ανησυχούν για το φαινόμενο του θερμοκηπίου;

Πραγματική Παγκόσμια Κυριαρχία

Για να αντιμετωπιστεί μια παγγήινη απειλή σαν το ανεξέλεγκτο φαινόμενο του θερμοκηπίου, εκείνο που χρειάζεται είναι, όχι αποφάσεις, ελπίδες και κοινότοπα πράγματα, αλλά μια πραγματική παγκόσμια κυβέρνηση, ικανή να επιβάλει ορθή περιβαλλοντολογική πολιτική από την Αρκτική μέχρι την Ανταρκτική. Η ανθρώπινη ιστορία μέχρι σήμερα δεν μας δίνει βάση για να ελπίζουμε ότι ο άνθρωπος θα συγκροτήσει σύντομα μια τέτοια κυβέρνηση. «Στη διάρκεια της ιστορίας μας, έχουμε κάνει όλα τα λάθη που μπορείτε να φανταστείτε, και όλα αυτά τα λάθη τα έχουμε κάνει ξανά και ξανά, παράγοντας μια ατέρμονη σειρά από διαφορετικές παραλλαγές και τροποποιήσεις κάθε σοβαρού σφάλματος, χωρίς ποτέ να μάθουμε πραγματικά τίποτα», γράφει με λύπη ο επιστημονικός αρθρογράφος Άλαν Γουίρτανεν, στο περιοδικό New Scientist.

Οι σοβαροί μελετητές της ιστορίας του ανθρώπινου γένους διακρίνουν ένα βαρυσήμαντο δίδαγμα σε όλα αυτά—την ανικανότητα των ανθρώπων να φροντίσουν τον πλανήτη μας, ανεξάρτητα από το Δημιουργό τους. Σας φαίνεται αυτό πολύ «θρησκευτικό»; Όχι και τόσο «επιστημονικό»; Ίσως λίγο «απλοϊκό»;

Ωστόσο, τι είναι πιο απλοϊκό; Το να ελπίζετε ότι το ανθρώπινο γένος θα αντιστρέψει τη θλιβερή ιστορία του, ότι θα ξεπεράσει τους εθνικούς, πολιτικούς, θρησκευτικούς και πολιτιστικούς φραγμούς και θα προβεί σε οξυδερκείς ενέργειες προκειμένου να αποτρέψει την καταστροφή που θα έρθει τον επόμενο αιώνα; Ή το να πιστεύετε ότι ο Θεός θα επέμβει προτού να είναι πολύ αργά; Ο Δημιουργός έχει υποσχεθεί στο Λόγο του ότι ‘θα καταστρέψει εκείνους που καταστρέφουν τη γη’. (Αποκάλυψις 11:18, ΚΔΤΚ) Υπάρχουν άφθονες ιστορικές και επιστημονικές αποδείξεις για το ότι σκοπεύει να κάνει αυτό ακριβώς. Γιατί να μην αφιερώσετε μερικά λεπτά για να δείτε τις υποσχέσεις που δίνει η Αγία Γραφή σχετικά με τη γη μας, στον 37ο Ψαλμό, καθώς και στο 11ο και 65ο κεφάλαιο του Ησαΐα; Συγκρίνετε αυτές τις υποσχέσεις με τις σημερινές ζοφερές προβλέψεις που γίνονται εξαιτίας του φαινομένου του θερμοκηπίου. Ποιες περιγράφουν αληθινά το μέλλον της γης; Δεν νομίζετε ότι έχετε χρέος απέναντι στον εαυτό σας και στα παιδιά σας να βρείτε την απάντηση;