² Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο το βιβλίο του Ιησού του Ναυή, το έκτο βιβλίο των Εβραϊκών Γραφών, περιγράφει την πτώση της Ιεριχώ που έλαβε χώρα σχεδόν πριν από 3.500 χρόνια. Αλλά συνέβηκε αυτό στ’ αλήθεια; Πολλοί ανώτεροι κριτικοί θα απαντούσαν όχι με πλήρη πεποίθηση.a Αυτοί ισχυρίζονται ότι το βιβλίο του Ιησού του Ναυή, καθώς και τα πέντε προηγούμενα βιβλία της Αγίας Γραφής, αποτελούνται από θρύλους, οι οποίοι γράφτηκαν πολλούς αιώνες μετά από τα υποτιθέμενα γεγονότα.

Ανώτερη Κριτική—Πόσο Αξιόπιστη Είναι;

4-6. Ποιες είναι μερικές από τις θεωρίες ανώτερης κριτικής του Βελχάουζεν;

⁴ Η ανώτερη κριτική της Αγίας Γραφής ξεκίνησε δυναμικά στη διάρκεια του 18ου και του 19ου αιώνα. Προς τα τέλη του 19ου αιώνα, ο Γερμανός κριτικός της Αγίας Γραφής Γιούλιους Βελχάουζεν κατέστησε δημοφιλή τη θεωρία ότι τα πρώτα έξι βιβλία της Αγίας Γραφής, περιλαμβανομένου και του Ιησού του Ναυή, γράφτηκαν τον πέμπτο αιώνα Π.Κ.Χ.—γύρω στα χίλια χρόνια μετά τα γεγονότα που περιγράφουν. Είπε, ωστόσο, ότι περιέχουν ύλη που είχε καταγραφτεί νωρίτερα.¹ Η θεωρία αυτή τυπώθηκε στην 11η έκδοση της Encyclopædia Britannica (Εγκυκλοπαίδειας Μπριτάνικα), που εκδόθηκε το 1911, η οποία εξηγούσε: «Η Γένεση είναι ένα έργο που ανήκει στην περίοδο μετά την εξορία και συντάχτηκε από μια ιερατική πηγή της ίδιας περιόδου, καθώς και από μη ιερατικές αρχαιότερες πηγές οι οποίες διαφέρουν σημαντικά από εκείνη την ιερατική πηγή στη γλώσσα, στο ύφος και στη θρησκευτική θέση που διακρατούν».

⁵ Ο Βελχάουζεν και οι ακόλουθοί του πίστευαν ότι ολόκληρη η ιστορία που καταγράφεται στο πρώτο τμήμα των Εβραϊκών Γραφών «δεν είναι κατά γράμμα ιστορία, αλλά δημοφιλείς παραδόσεις του παρελθόντος».² Οι αφηγήσεις που αναφέρονται σε αρχαιότερες περιόδους θεωρούνταν απλώς και μόνο απεικόνιση της μεταγενέστερης ιστορίας του Ισραήλ. Για παράδειγμα, ειπώθηκε ότι η έχθρα που υπήρχε ανάμεσα στον Ιακώβ και στον Ησαύ δεν υπήρξε πραγματικά, αλλά απεικόνιζε την έχθρα που υπήρχε ανάμεσα στα έθνη Ισραήλ και Εδώμ σε μεταγενέστερα χρόνια.

⁶ Σε αρμονία μ’ αυτό, οι κριτικοί αυτοί πίστευαν ότι ο Μωυσής ποτέ δεν έλαβε κάποια εντολή για να κατασκευάσει την κιβωτό της διαθήκης και ότι η σκηνή του μαρτυρίου, το κέντρο λατρείας των Ισραηλιτών στην έρημο, ποτέ δεν υπήρξε. Αυτοί πίστευαν επίσης ότι η εξουσία του Ααρωνικού ιερατείου καθιερώθηκε πλήρως λίγα μόνο χρόνια πριν την καταστροφή της Ιερουσαλήμ από τους Βαβυλώνιους, η οποία, όπως πίστευαν οι κριτικοί, συνέβηκε στις αρχές του έκτου αιώνα Π.Κ.Χ.³

7, 8. Ποιες «αποδείξεις» είχε ο Βελχάουζεν για τις θεωρίες του, και ήταν αυτές βάσιμες;

⁷ Ποια «απόδειξη» είχαν γι’ αυτές τις ιδέες; Οι ανώτεροι κριτικοί ισχυρίζονται ότι μπορούν να διαιρέσουν το κείμενο των πρώτων βιβλίων της Αγίας Γραφής σε πολλά διαφορετικά τμήματα. Μια βασική αρχή που χρησιμοποιούν είναι να υποθέτουν ότι, σε γενικές γραμμές, όποιο εδάφιο της Αγίας Γραφής χρησιμοποιεί μόνη της την εβραϊκή λέξη που σημαίνει Θεός (Ελοχίμ) γράφτηκε από ένα συγγραφέα, ενώ όποιο εδάφιο αναφέρεται στον Θεό με το όνομά του, Ιεχωβά, πρέπει να έχει γραφτεί από κάποιον άλλον—σαν να μην μπορούσε ένας συγγραφέας να χρησιμοποιήσει και τους δυο όρους.⁴

⁸ Με παρόμοιο τρόπο, κάθε φορά που ένα γεγονός καταγράφεται πάνω από μια φορά σε κάποιο βιβλίο, αυτό λαμβάνεται ως απόδειξη ότι πάνω από ένας συγγραφέας ασχολήθηκε με το έργο, μολονότι η αρχαία σημιτική λογοτεχνία έχει κι άλλα παρόμοια παραδείγματα επανάληψης. Επιπλέον, θεωρείται ως δεδομένο ότι κάθε αλλαγή στο ύφος σημαίνει αλλαγή συγγραφέα. Ωστόσο, ακόμη και οι συγγραφείς που γράφουν στη σύγχρονη γλώσσα συχνά γράφουν με διαφορετικό ύφος στα διάφορα στάδια της σταδιοδρομίας τους ή όταν ασχολούνται με διαφορετικό θέμα.b

9-11. Ποιες είναι μερικές αξιοσημείωτες αδυναμίες της σύγχρονης ανώτερης κριτικής;

⁹ Υπάρχει κάποια πραγματική απόδειξη γι’ αυτές τις θεωρίες; Ούτε κατά διάνοια. Ένας σχολιαστής παρατήρησε: «Η κριτική, ακόμη και η καλύτερη στο είδος της, είναι θεωρητική και προσωρινή, κάτι που μπορεί να τροποποιηθεί οποιαδήποτε στιγμή ή να αποδειχτεί εσφαλμένο και να χρειαστεί να αντικατασταθεί με κάτι άλλο. Είναι προϊόν διανοητικής προσπάθειας, που υπόκειται σ’ όλες τις αμφιβολίες και τις εικασίες οι οποίες υπάρχουν πάντοτε σε τέτοιες προσπάθειες».⁵ Η ανώτερη κριτική της Αγίας Γραφής, ιδιαίτερα, είναι «θεωρητική και προσωρινή» σε υπερβολικό βαθμό.

¹⁰ Ο Γκλίσον Λ. Άρτσερ, ο νεότερος, δείχνει ένα άλλο μειονέκτημα που υπάρχει στους συλλογισμούς της ανώτερης κριτικής. Το πρόβλημα, λέει, είναι ότι «η σχολή του Βελχάουζεν ξεκίνησε με την καθαρή προϋπόθεση (την οποία δεν έκαναν τον κόπο να αποδείξουν) ότι η θρησκεία του Ισραήλ είχε απλώς ανθρώπινη προέλευση όπως και κάθε άλλη, και ότι έπρεπε να εξηγηθεί απλώς σαν προϊόν εξέλιξης».⁶ Με άλλα λόγια, ο Βελχάουζεν και οι ακόλουθοί του ξεκίνησαν με την προϋπόθεση ότι η Αγία Γραφή ήταν απλώς και μόνο λόγος ανθρώπων και κατόπιν έκαναν συλλογισμούς από εκεί και πέρα.

¹¹ Το 1909, η The Jewish Encyclopedia (Ιουδαϊκή Εγκυκλοπαίδεια) παρατήρησε δυο ακόμη αδυναμίες στη θεωρία του Βελχάουζεν: «Τα επιχειρήματα με τα οποία ο Βελχάουζεν αιχμαλώτισε σχεδόν ολόκληρο το σώμα των σύγχρονων κριτικών της Αγίας Γραφής, στηρίζονται σε δυο προϋποθέσεις: πρώτον, ότι το τελετουργικό γίνεται πιο περίπλοκο καθώς εξελίσσεται η θρησκεία· δεύτερον, ότι οι αρχαιότερες πηγές ασχολούνται κατ’ ανάγκην με τα πρώτα στάδια της εξέλιξης του τελετουργικού. Η πρώτη προϋπόθεση είναι κατά των αποδείξεων που παρέχουν οι αρχέγονοι πολιτισμοί, και η τελευταία δεν βρίσκει καμιά υποστήριξη στις αποδείξεις που παρέχουν οι τελετουργικοί κώδικες, όπως λόγου χάρη εκείνοι της Ινδίας».

12. Πώς στέκεται η σύγχρονη ανώτερη κριτική στο φως της αρχαιολογίας;

¹² Υπάρχει κάποιος τρόπος να δοκιμάσει κανείς την ανώτερη κριτική για να δει αν οι θεωρίες της είναι σωστές ή όχι; Η The Jewish Encyclopedia (Ιουδαϊκή Εγκυκλοπαίδεια) συνέχισε λέγοντας: «Οι απόψεις του Βελχάουζεν στηρίζονται σχεδόν αποκλειστικά σε κατά γράμμα ανάλυση, και για να συμπληρωθούν θα χρειαστεί να γίνει εξέταση από τη σκοπιά της καθιερωμένης αρχαιολογίας». Καθώς τα χρόνια πέρασαν, μήπως είχε την τάση η αρχαιολογία να επιβεβαιώνει τις θεωρίες του Βελχάουζεν; Η The New Encyclopædia Britannica (Νέα Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα) απαντάει: «Η αρχαιολογική κριτική είχε την τάση να τεκμηριώνει την αξιοπιστία των λεπτομερειών ιστορικού χαρακτήρα που αφορούν ακόμη και τις πιο αρχαίες περιόδους [της Βιβλικής ιστορίας] και να αγνοεί τη θεωρία ότι οι αφηγήσεις της Πεντατεύχου [τα ιστορικά αρχεία των πρώτων βιβλίων της Αγίας Γραφής] είναι απλώς και μόνο η απεικόνιση κάποιας πολύ μεταγενέστερης περιόδου».

13, 14. Παρά τα ασταθή της θεμέλια, γιατί εξακολουθεί να έχει μεγάλη απήχηση η ανώτερη κριτική του Βελχάουζεν;

¹³ Αν λάβουμε υπόψη τις αδυναμίες της, γιατί είναι η ανώτερη κριτική τόσο δημοφιλής σήμερα μεταξύ των διανοουμένων; Επειδή τους λέει τα πράγματα που θέλουν να ακούνε. Ένας λόγιος του 19ου αιώνα εξήγησε: «Εγώ προσωπικά, δέχτηκα αυτό το βιβλίο του Βελχάουζεν καλύτερα από οποιοδήποτε άλλο, γιατί μου δόθηκε η εντύπωση πως λύνεται επιτέλους το πιεστικό πρόβλημα της ιστορίας της Παλαιάς Διαθήκης μ’ έναν τρόπο που είναι σύμφωνος με την αρχή της ανθρώπινης εξέλιξης, την οποία είμαι αναγκασμένος να εφαρμόζω στην ιστορία κάθε θρησκείας».⁷ Προφανώς, η ανώτερη κριτική συμφωνούσε με τις προκατειλημμένες ιδέες που αυτός είχε ως εξελικτής. Στην πραγματικότητα, και οι δυο θεωρίες εξυπηρετούσαν έναν παρόμοιο σκοπό. Όπως ακριβώς η εξέλιξη απομάκρυνε την ανάγκη για πίστη σ’ έναν Δημιουργό, έτσι και η ανώτερη κριτική του Βελχάουζεν σήμαινε ότι δεν ήταν υποχρεωμένος κανείς να πιστέψει ότι η Αγία Γραφή είναι θεόπνευστη.

¹⁴ Σ’ αυτόν τον ορθολογιστικό 20ό αιώνα, η υπόθεση ότι η Αγία Γραφή δεν είναι λόγος Θεού αλλά ανθρώπων φαίνεται ευλογοφανής στους διανοουμένους.c Είναι πολύ ευκολότερο γι’ αυτούς να πιστέψουν ότι οι προφητείες γράφτηκαν μετά την εκπλήρωσή τους παρά να τις δεχτούν ως γνήσιες. Αυτοί προτιμούν να δικαιολογήσουν τις αφηγήσεις της Αγίας Γραφής για τα θαύματα ως μύθους, θρύλους ή λαϊκές παραδόσεις, παρά να εξετάσουν το ότι είναι δυνατό να συνέβηκαν αυτά πραγματικά. Αλλά μια τέτοια άποψη είναι προκατειλημμένη και δεν παρέχει κανένα βάσιμο λόγο για να απορρίψει κανείς την Αγία Γραφή ως αληθινή. Η ανώτερη κριτική έχει σοβαρά ψεγάδια και η επίθεσή της κατά της Αγίας Γραφής απέτυχε να αποδείξει ότι η Αγία Γραφή δεν είναι ο Λόγος του Θεού.