Πόσο Μεγάλη Είναι η Απειλή;

ΤΟΝ Οκτώβριο του 1997, η Χόλι Μούλιν, ένα μωρό ηλικίας τριών εβδομάδων, έπαθε ωτίτιδα. Αφού πέρασαν λίγες μέρες και η κατάσταση δεν βελτιώθηκε, ο γιατρός της τής έδωσε ένα από τα πιο καινούρια αντιβιοτικά. Κανονικά θα έπρεπε να είναι μια θεραπεία ρουτίνας, αλλά δεν ήταν. Η μόλυνση επανεμφανίστηκε και το ίδιο συνέβαινε κάθε φορά που της χορηγούνταν νέα αγωγή με αντιβιοτικά.

Τον πρώτο χρόνο της ζωής της, η Χόλι υποβλήθηκε σε 17 διαφορετικές αγωγές με αντιβιοτικά. Κατόπιν, σε ηλικία 21 μηνών, έπαθε τη χειρότερη μόλυνση. Έπειτα από 14 μέρες κατά τις οποίες της χορηγήθηκε ενδοφλεβίως κάποιο αντιβιοτικό ως έσχατη λύση, η μόλυνση τελικά υποχώρησε.

Τέτοιες περιπτώσεις γίνονται ολοένα και πιο συνηθισμένες και δεν συναντώνται μόνο σε μωρά και ηλικιωμένους. Άνθρωποι κάθε ηλικίας αρρωσταίνουν, ακόμη και πεθαίνουν, από μολύνσεις οι οποίες κάποτε θεραπεύονταν εύκολα με αντιβιοτικά. Στην πραγματικότητα, τα μικρόβια που επιζούν από τη δράση των αντιβιοτικών έχουν αποτελέσει σοβαρό πρόβλημα σε μερικά νοσοκομεία από τη δεκαετία του 1950 κιόλας. Αργότερα, στις δεκαετίες του 1960 και του 1970, μικρόβια που ήταν ανθεκτικά στα αντιβιοτικά εξαπλώθηκαν στις κοινότητες των ανθρώπων.

Καθώς περνούσε ο καιρός, οι ιατρικοί ερευνητές άρχισαν να επικαλούνται την αλόγιστη χρήση αντιβιοτικών για τους ανθρώπους και τα ζώα ως την κύρια αιτία της αύξησης των ανθεκτικών στα αντιβιοτικά μικροβίων. Το 1978 ένας από αυτούς περιέγραψε την αλόγιστη χρήση αντιβιοτικών ως «εντελώς ανεξέλεγκτη». Έτσι λοιπόν, φτάνοντας στη δεκαετία του 1990, στις εφημερίδες όλου του κόσμου εμφανίζονταν επικεφαλίδες όπως: «Τα Σούπερ-Μικρόβια Έρχονται», «Τα Σούπερ-Μικρόβια Εξαπλώνονται», «Επικίνδυνα Φάρμακα​—Η Αλόγιστη Χρήση Αντιβιοτικών Δημιουργεί Σούπερ-Μικρόβια».

Υπερβολές; Όχι, σύμφωνα με αναγνωρισμένους ιατρικούς οργανισμούς. Σε μια έκθεση για τις μολυσματικές ασθένειες το 2000, η γενική διευθύντρια της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (WHO) είπε: «Στη χαραυγή της νέας χιλιετηρίδας, η ανθρωπότητα βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα άλλο κρίσιμο πρόβλημα. Ασθένειες που παλιότερα θεραπεύονταν . . . αποτελούν τώρα μέρος της ολοένα και πιο αδιαπέραστης πανοπλίας των μικροβίων που αντιστέκονται στα φάρμακα».

Πόσο σοβαρό είναι το πρόβλημα; «Αυτή η ανησυχητική ανάπτυξη [των ανθεκτικών στα φάρμακα μικροβίων] κλείνει το παράθυρο των ευκαιριών για θεραπεία των μολυσματικών ασθενειών», ανέφερε η WHO. Κάποιοι ειδικοί σήμερα μιλούν ακόμη και για επιστροφή της ανθρωπότητας στην «προ των αντιβιοτικών εποχή», όταν δεν υπήρχαν αντιβιοτικά για τη θεραπεία των μολύνσεων.

Πώς, όμως, έχουν καταφέρει οι ανθεκτικοί μικροοργανισμοί να αποικίσουν, στην ουσία, τον κόσμο, υπερπηδώντας τη σύγχρονη επιστημονική πρόοδο; Υπάρχει άραγε κάτι που μπορεί να κάνει κάποιος για να προστατέψει τον εαυτό του ή τους άλλους; Επίσης, ποιες λύσεις αναμένεται να υπάρξουν για την καταπολέμηση των μικροβίων που είναι ανθεκτικά στα αντιβιοτικά; Τα επόμενα άρθρα περιέχουν ορισμένες απαντήσεις.

Ανθεκτικά Μικρόβια​—Πώς Επανακάμπτουν

ΟΙ ΙΟΙ, τα βακτήρια, τα πρωτόζωα, οι μύκητες και άλλοι μικροοργανισμοί προφανώς υπάρχουν από τότε που άρχισε η ζωή πάνω στη γη. Χάρη στην εκπληκτική τους προσαρμοστικότητα, αυτά τα μικρόβια, τα απλούστερα πλάσματα που υπάρχουν, μπορούν να επιβιώνουν εκεί όπου τίποτε άλλο δεν μπορεί. Τα συναντάει κανείς σε υδροθερμικές αναβλύσεις στον ωκεάνιο πυθμένα καθώς και στα παγωμένα νερά της Αρκτικής. Τώρα αυτά τα μικρόβια αποκρούουν την ισχυρότερη επίθεση ενάντια στην ύπαρξή τους​—τα αντιμικροβιακά φάρμακα.

Πριν από εκατό χρόνια, ήταν γνωστό ότι μερικά μικρόβια προξενούσαν αρρώστιες, αλλά κανένας τότε δεν είχε ακούσει για αντιμικροβιακά φάρμακα. Έτσι λοιπόν, όταν κάποιος προσβαλλόταν από σοβαρή μολυσματική ασθένεια, πολλοί γιατροί δεν μπορούσαν να προσφέρουν ουσιαστική θεραπεία πέρα από την ηθική υποστήριξη. Το ανοσολογικό σύστημα του ατόμου έπρεπε να καταπολεμήσει μόνο του τη μόλυνση. Αν δεν ήταν αρκετά ισχυρό, το αποτέλεσμα ήταν συχνά τραγικό. Ακόμη και μια μικρή αμυχή οδηγούσε πολλές φορές στο θάνατο όταν μολυνόταν από κάποιο μικρόβιο.

Έτσι λοιπόν, η ανακάλυψη των πρώτων ασφαλών αντιμικροβιακών φαρμάκων​—των αντιβιοτικών—​έφερε επανάσταση στην ιατρική.a Η ιατρική χρήση σουλφαφαρμάκων τη δεκαετία του 1930, καθώς και φαρμάκων όπως η πενικιλίνη και η στρεπτομυκίνη τη δεκαετία του 1940, οδήγησε σε καταιγισμό ανακαλύψεων τις επόμενες δεκαετίες. Τη δεκαετία του 1990, στο οπλοστάσιο των αντιβιοτικών συμπεριλαμβάνονταν περίπου 150 παρασκευάσματα τα οποία ανήκαν σε 15 διαφορετικές κατηγορίες.

Συντρίβονται οι Ελπίδες για Νίκη

Τις δεκαετίες του 1950 και του 1960, μερικοί άνθρωποι είχαν αρχίσει να γιορτάζουν τη νίκη επί των μολυσματικών ασθενειών. Κάποιοι μικροβιολόγοι πίστευαν μάλιστα ότι ο εφιάλτης αυτών των ασθενειών θα ανήκε σύντομα στο παρελθόν. Το 1969 ο υπουργός υγείας των ΗΠΑ βεβαίωνε ενώπιον του Κογκρέσου ότι η ανθρωπότητα πιθανόν σύντομα «να κλείσει το βιβλίο των μολυσματικών ασθενειών». Το 1972, ο νομπελίστας Μακφάρλαν Μπάρνετ και ο Ντέιβιντ Γουάιτ έγραψαν: «Η πιο πιθανή πρόβλεψη για το μέλλον των μολυσματικών ασθενειών είναι ότι προμηνύεται πολύ ανιαρό». Πράγματι, μερικοί πίστεψαν ότι αυτές οι ασθένειες μπορεί να εξαλείφονταν εντελώς.

Η άποψη ότι οι μολυσματικές ασθένειες είχαν, ουσιαστικά, νικηθεί έκανε πολλούς να νιώθουν υπερβολική εμπιστοσύνη. Κάποια νοσοκόμα η οποία γνώριζε πόσο σοβαρή ήταν η απειλή των μικροβίων πριν από την άφιξη των αντιβιοτικών σχολίασε ότι μερικές νεότερες νοσοκόμες είχαν χαλαρώσει όσον αφορά την τήρηση στοιχειωδών κανόνων υγιεινής. Όταν τους υπενθύμιζε να πλένουν τα χέρια τους, εκείνες ανταπαντούσαν: «Μην ανησυχείς, έχουμε τα αντιβιοτικά τώρα».

Ωστόσο, η εξάρτηση από τα αντιβιοτικά και η αλόγιστη χρήση τους είχαν καταστροφικές συνέπειες. Οι μολυσματικές ασθένειες επέμειναν. Σαν να μην έφτανε αυτό, επέστρεψαν δριμύτερες αποτελώντας την κυριότερη αιτία θανάτου στον κόσμο! Άλλοι παράγοντες που επίσης έχουν συμβάλει στην εξάπλωση των μολυσματικών ασθενειών είναι οι χαώδεις συνέπειες του πολέμου, ο εκτεταμένος υποσιτισμός στις αναπτυσσόμενες χώρες, η έλλειψη καθαρού νερού, οι ανεπαρκείς εγκαταστάσεις υγιεινής, οι γρήγορες διεθνείς μετακινήσεις και η παγκόσμια αλλαγή του κλίματος.

Ανθεκτικότητα των Βακτηρίων

Η αξιοσημείωτη αντοχή των κοινών μικροβίων έχει αποδειχτεί μεγάλο πρόβλημα, απρόσμενο για τους περισσότερους. Ωστόσο, βλέποντας τα ζητήματα εκ των υστέρων, το ότι τα μικρόβια θα ανέπτυσσαν ανοσία στα φάρμακα είναι κάτι που θα έπρεπε να αναμένεται. Γιατί; Σκεφτείτε, για παράδειγμα, κάτι ανάλογο το οποίο συνέβη όταν άρχισε να χρησιμοποιείται το εντομοκτόνο DDT στα μέσα της δεκαετίας του 1940.b Τότε οι γαλακτοκόμοι χαίρονταν επειδή οι μύγες σχεδόν εξαφανίστηκαν μετά τον ψεκασμό με DDT. Λίγες, όμως, μύγες επέζησαν και οι μεταγενέστερες απέκτησαν ανοσία στο DDT. Σύντομα αυτές οι μύγες, που δεν επηρεάζονταν από το DDT, πολλαπλασιάστηκαν σε τεράστιους αριθμούς.

Ακόμη και πριν από τη χρήση του DDT, και προτού αρχίσει να κυκλοφορεί στο εμπόριο η πενικιλίνη το 1944, τα επιβλαβή βακτήρια παρείχαν ενδείξεις του εκπληκτικού αμυντικού οπλοστασίου τους. Ο Δρ Αλεξάντερ Φλέμινγκ, ο οποίος ανακάλυψε την πενικιλίνη, το αντιλήφθηκε αυτό. Στο εργαστήριό του παρατήρησε πως οι διαδοχικές γενιές του χρυσίζοντα σταφυλόκοκκου (σταφυλόκοκκος των νοσοκομείων) ανέπτυσσαν κυτταρικά τοιχώματα ολοένα και πιο αδιαπέραστα από το φάρμακο που είχε ανακαλύψει.

Αυτό έκανε τον Δρ Φλέμινγκ να προειδοποιήσει πριν από περίπου 60 χρόνια ότι τα επιβλαβή βακτήρια σε κάποιο μολυσμένο άτομο μπορούσαν να αναπτύξουν ανθεκτικότητα στην πενικιλίνη. Επομένως, αν η χορηγούμενη πενικιλίνη δεν εξάλειφε επαρκείς αριθμούς επιβλαβών βακτηρίων, τα μελλοντικά ανθεκτικά στελέχη θα πολλαπλασιάζονταν. Ως αποτέλεσμα, η ασθένεια θα επανεμφανιζόταν και η πενικιλίνη δεν θα μπορούσε να τη θεραπεύσει.

Το βιβλίο Το Παράδοξο με τα Αντιβιοτικά (The Antibiotic Paradox) σχολιάζει: «Οι προβλέψεις του Φλέμινγκ επαληθεύτηκαν με τρόπο πιο ολέθριο από ό,τι είχε φανταστεί και ο ίδιος ακόμη». Πώς συνέβη αυτό; Έγινε γνωστό ότι σε μερικά στελέχη βακτηρίων, τα γονίδια​—τα μικροσκοπικά αποτυπώματα στο DNA του βακτηρίου—​παράγουν ένζυμα που καθιστούν την πενικιλίνη αναποτελεσματική. Ως συνέπεια, ακόμη και εκτεταμένες θεραπείες με πενικιλίνη συχνά αποδεικνύονται ανώφελες. Τι συγκλονιστική διαπίστωση!

Σε μια προσπάθεια να κερδηθεί ο αγώνας ενάντια στις μολυσματικές ασθένειες, καινούρια αντιβιοτικά άρχισαν να εμφανίζονται σε τακτική βάση στην ιατρική από τη δεκαετία του 1940 ως τη δεκαετία του 1970, καθώς και μερικά κατά τις δεκαετίες του 1980 και του 1990. Αυτά μπορούσαν να καταπολεμήσουν τα βακτήρια που αντιστέκονταν στα προηγούμενα φάρμακα. Εντούτοις, μέσα σε λίγα χρόνια, εμφανίστηκαν στελέχη βακτηρίων τα οποία αντιστέκονταν και σε αυτά τα καινούρια φάρμακα.

Οι άνθρωποι έχουν διαπιστώσει ότι η ανθεκτικότητα των βακτηρίων εκδηλώνεται με εκπληκτικά επινοητικούς τρόπους. Τα βακτήρια έχουν την ικανότητα να αλλάζουν το κυτταρικό τοίχωμά τους ώστε να εμποδίζουν την είσοδο του αντιβιοτικού ή να μεταβάλλουν τη χημική τους σύσταση ώστε να μην μπορεί να τα θανατώσει το αντιβιοτικό. Επιπλέον, τα βακτήρια μπορούν να αποβάλουν το αντιβιοτικό αμέσως μόλις εισέλθει ή μπορεί απλώς να το εξουδετερώσουν διαλύοντάς το.

Καθώς η χρήση αντιβιοτικών αυξάνεται, τα ανθεκτικά στελέχη βακτηρίων πολλαπλασιάζονται και εξαπλώνονται. Πλήρης αποτυχία; Όχι​—τουλάχιστον όχι στις περισσότερες περιπτώσεις. Αν ένα αντιβιοτικό δεν είναι αποτελεσματικό σε μια συγκεκριμένη μόλυνση, συνήθως είναι κάποιο άλλο. Η ανθεκτικότητα των βακτηρίων έχει δημιουργήσει δυσκολίες, αλλά μέχρι πρόσφατα αυτές ήταν συνήθως ελεγχόμενες.

Ανθεκτικότητα σε Πολλά Φάρμακα

Κατόπιν, οι επιστήμονες του ιατρικού κλάδου ανακάλυψαν έντρομοι ότι τα βακτήρια ανταλλάσσουν γονίδια μεταξύ τους. Αρχικά, πίστευαν ότι μόνο βακτήρια του ίδιου είδους μπορούσαν να ανταλλάσσουν γονίδια. Αργότερα, όμως, πανομοιότυπα ανθεκτικά γονίδια ανακαλύφτηκαν σε εντελώς διαφορετικά είδη βακτηρίων. Μέσω τέτοιων ανταλλαγών, βακτήρια διαφόρων ειδών έχουν αναπτύξει ανθεκτικότητα σε πολλά ευρέως χρησιμοποιούμενα φάρμακα.

Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, μελέτες που διεξάχθηκαν τη δεκαετία του 1990 έδειξαν ότι μερικά βακτήρια μπορούν να γίνουν ανθεκτικά στα φάρμακα από μόνα τους. Ακόμη και όταν εκτίθενται σε ένα μόνο αντιβιοτικό, μερικά είδη βακτηρίων γίνονται ανθεκτικά σε πολλαπλά αντιβιοτικά, τόσο φυσικά όσο και συνθετικά.

Δυσοίωνο Μέλλον

Αν και τα περισσότερα αντιβιοτικά σήμερα εξακολουθούν να είναι αποτελεσματικά στην πλειονότητα των ανθρώπων, πόσο δραστικά θα είναι στο μέλλον; Το βιβλίο Το Παράδοξο με τα Αντιβιοτικά παρατηρεί: «Δεν μπορούμε πια να αναμένουμε ότι κάθε μόλυνση θα θεραπεύεται με το πρώτο αντιβιοτικό που επιλέγεται». Το βιβλίο προσθέτει: «Σε μερικά μέρη του κόσμου, τα λίγα αντιβιοτικά που υπάρχουν σημαίνουν ότι κανένα διαθέσιμο αντιβιοτικό δεν είναι αποτελεσματικό. . . . Ασθενείς πάσχουν και πεθαίνουν από ασθένειες οι οποίες, σύμφωνα με προβλέψεις που έκαναν μερικοί πριν από 50 χρόνια, θα εξαλείφονταν από το πρόσωπο της γης».

Τα βακτήρια δεν είναι τα μόνα μικρόβια που έχουν γίνει ανθεκτικά στα ιατρικά φάρμακα. Ιοί, μύκητες και άλλα μικροσκοπικά παράσιτα έχουν επίσης επιδείξει εκπληκτική προσαρμοστικότητα, εισάγοντας στον κόσμο στελέχη που απειλούν να ανατρέψουν όλες τις προσπάθειες για την ανακάλυψη και την παρασκευή των φαρμάκων που τα καταπολεμούν.

Τι μπορεί να γίνει λοιπόν; Είναι δυνατόν να εξουδετερωθεί ή τουλάχιστον να περιοριστεί αυτή η ανθεκτικότητα; Πώς μπορούν να διαφυλαχτούν οι νίκες που κερδήθηκαν με τα αντιβιοτικά και τα άλλα αντιμικροβιακά φάρμακα σε έναν κόσμο που πλήττεται ολοένα και περισσότερο από μολυσματικές ασθένειες;

[Υποσημειώσεις]

Όταν τα Μικρόβια Δεν θα Βλάπτουν Κανέναν

ΤΑ ΜΙΚΡΟΒΙΑ, ή αλλιώς οι μικροοργανισμοί, είναι απαραίτητα για τη ζωή. Υπάρχουν σε σημαντική αναλογία στο έδαφος της γης και στο ίδιο μας το σώμα. Όπως επισημαίνει το πλαίσιο «Είδη Μικροβίων» στη σελίδα 7, «υπάρχουν τρισεκατομμύρια βακτήρια στο σώμα μας». Τα περισσότερα από αυτά είναι ωφέλιμα​—στην πραγματικότητα, ζωτικά—​για την υγεία. Αν και σχετικά λίγα μόνο προξενούν ασθένειες, μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι, τελικά, κανένα μικρόβιο δεν θα βλάπτει οποιονδήποτε.

Προτού εξετάσουμε τον τρόπο με τον οποίο θα εξαλειφθούν όλες οι επιβλαβείς συνέπειες των μικροβίων, ας δούμε τις προσπάθειες που γίνονται τώρα για την καταπολέμηση των νοσογόνων μικροβίων. Εκτός από το συνοδευτικό πλαίσιο «Τι Μπορείτε να Κάνετε» το οποίο μπορείτε να εξετάσετε, προσέξτε επίσης τι προσπάθειες καταβάλλουν οι ειδήμονες του τομέα της υγείας για την καταπολέμηση των ανθεκτικών μικροβίων.

Παγκόσμια Στρατηγική

Η Δρ Γκρο Χάρλεμ Μπρούντλαντ, πρώην γενική διευθύντρια της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (WHO), περιέγραψε τις προσπάθειες που καταβάλλονται. Στην Έκθεση για τις Μολυσματικές Ασθένειες​—2000 (Report on Infectious Diseases 2000), με τίτλο «Υπερνίκηση της Ανθεκτικότητας στα Αντιμικροβιακά», επισήμανε την ανάγκη για ανάπτυξη «μιας παγκόσμιας στρατηγικής για τον περιορισμό της ανθεκτικότητας» των μικροβίων. Επιπλέον, μίλησε για την οικοδόμηση «σχέσεων ανάμεσα σε όλους τους φορείς στο χώρο της υγείας», τονίζοντας: «Έχουμε την ευκαιρία να ξεκινήσουμε μια μαζική προσπάθεια ενάντια στις μολυσματικές ασθένειες».

Το 2001, η WHO συνέταξε ένα έγγραφο με θέμα: «Παγκόσμια Στρατηγική για τον Περιορισμό της Ανθεκτικότητας στα Αντιμικροβιακά». Αυτό το έγγραφο παρουσίαζε ένα σχέδιο που υποδείκνυε τόσο στους φορείς του χώρου της υγείας όσο και στους ανθρώπους γενικά «τι να κάνουν και πώς να το κάνουν». Η στρατηγική περιλάμβανε την εκπαίδευση των ανθρώπων για το πώς να αποφεύγουν τις αρρώστιες και την παροχή οδηγιών για το πώς να χρησιμοποιούν αντιβιοτικά και άλλα αντιμικροβιακά όταν προσβάλλονται από κάποια μόλυνση.

Επιπλέον, οι εργαζόμενοι στον κλάδο της υγείας​—γιατροί και νοσηλεύτριες, καθώς και άλλοι που εργάζονται σε νοσοκομεία και ιδρύματα—​παροτρύνθηκαν να παίρνουν καλύτερα μέτρα για την αποφυγή της εξάπλωσης των μολύνσεων. Δυστυχώς, μελέτες έχουν αποκαλύψει ότι πολλοί γιατροί παραλείπουν ακόμη να πλένουν τα χέρια τους ή να αλλάζουν γάντια όταν πηγαίνουν από τον έναν ασθενή στον άλλον.

Οι μελέτες έχουν δείξει επίσης ότι οι γιατροί χορηγούν αντιβιοτικά σε περιπτώσεις που δεν θα έπρεπε να χορηγούν. Ένας λόγος για τον οποίο συμβαίνει αυτό είναι ότι οι άνθρωποι πιέζουν το γιατρό τους να τους δώσει κάποιο αντιβιοτικό για να γίνουν γρήγορα καλά. Έτσι λοιπόν, οι γιατροί υποχωρούν, απλώς και μόνο για να ικανοποιήσουν τους ασθενείς. Συχνά οι γιατροί ούτε διαθέτουν χρόνο για να ενημερώσουν τους ασθενείς τους ούτε έχουν τα διαθέσιμα μέσα για να προσδιορίσουν το μικρόβιο που προξενεί τη μόλυνση. Επιπλέον, ίσως χορηγούν πιο καινούρια, αλλά και πιο ακριβά, αντιβιοτικά ευρέος φάσματος. Και αυτό επίσης συμβάλλει στο πρόβλημα της ανθεκτικότητας στα φάρμακα.

Άλλα θέματα με τα οποία ασχολήθηκε η Παγκόσμια Στρατηγική της WHO είναι τα νοσοκομεία, τα εθνικά συστήματα υγείας, οι παραγωγοί τροφίμων, οι φαρμακευτικές εταιρίες και οι νομοθέτες. Η έκθεση ενθαρρύνει τη συνεργασία ανάμεσα σε όλους αυτούς τους φορείς προκειμένου να καταπολεμηθεί η παγκόσμια απειλή των ανθεκτικών στα φάρμακα μικροβίων. Αλλά θα έχει επιτυχία αυτό το πρόγραμμα;

Εμπόδια στην Επιτυχία

Η Παγκόσμια Στρατηγική της WHO έκανε έμμεση αναφορά σε ένα μεγάλο εμπόδιο για την επίλυση των προβλημάτων υγείας. Είναι το κίνητρο του κέρδους​—τα χρήματα. Η Αγία Γραφή λέει ότι η φιλαργυρία είναι υπεύθυνη για “κάθε είδους κακά πράγματα”. (1 Τιμόθεο 6:9, 10) Η WHO προτρέπει: «Κάτι άλλο που πρέπει να εξεταστεί είναι η διαπλοκή με τις φαρμακοβιομηχανίες, όπως επίσης η άσκηση κατάλληλου ελέγχου στην προσέγγιση του νοσηλευτικού προσωπικού από μέρους των πωλητών καθώς και η παρακολούθηση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων που οργανώνονται από τις φαρμακευτικές εταιρίες για τους εργαζόμενους στο χώρο της υγείας».

Οι φαρμακευτικές εταιρίες μέχρι στιγμής παρουσίαζαν με δυναμικό τρόπο τα προϊόντα τους στους γιατρούς. Τώρα κάνουν το ίδιο απευθείας στο κοινό μέσω των τηλεοπτικών διαφημίσεων. Είναι προφανές ότι αυτό έχει συμβάλει στην αλόγιστη χρήση φαρμάκων, η οποία στη συνέχεια αποτελεί βασικό παράγοντα για τον πολλαπλασιασμό των ανθεκτικών στα φάρμακα μικροβίων.

Στο τμήμα που εξετάζει τη χρήση αντιμικροβιακών στην κτηνοτροφία, η Παγκόσμια Στρατηγική της WHO αναφέρει: «Οι κτηνίατροι σε μερικές χώρες κερδίζουν το 40% και πλέον του εισοδήματός τους από την πώληση φαρμάκων, γεγονός που εμποδίζει τον περιορισμό της χρήσης αντιμικροβιακών». Είναι, λοιπόν, καλά τεκμηριωμένο ότι τα ανθεκτικά μικρόβια εμφανίστηκαν και ακμάζουν λόγω της υπερβολικής χρήσης αντιβιοτικών.

Η παραγωγή αντιβιοτικών είναι, στην πραγματικότητα, εντυπωσιακή. Στις Ηνωμένες Πολιτείες και μόνο, περίπου 20 εκατομμύρια κιλά αντιβιοτικών παράγονται ετησίως! Από τη συνολική παγκόσμια παραγωγή, μόνο η μισή ποσότητα περίπου χρησιμοποιείται για τους ανθρώπους. Η υπόλοιπη είτε ψεκάζεται στις σοδειές είτε χορηγείται στα ζώα. Είναι συνηθισμένο να αναμειγνύονται αντιβιοτικές ουσίες με την τροφή των ζώων για να επιταχυνθεί η ανάπτυξή τους.

Ο Ρόλος των Κυβερνήσεων

Αξίζει να αναφερθεί η δήλωση που περιέχεται στην Περίληψη της Παγκόσμιας Στρατηγικής της WHO: «Μεγάλο μέρος της ευθύνης για την εφαρμογή της στρατηγικής εναπόκειται στην κάθε χώρα. Οι κυβερνήσεις θα πρέπει να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο».

Ασφαλώς, μερικές κυβερνήσεις έχουν αναπτύξει προγράμματα για τον περιορισμό της ανθεκτικότητας στα αντιμικροβιακά, δίνοντας έμφαση στη συνεργασία εντός και εκτός των εθνικών τους συνόρων. Αυτά τα προγράμματα περιλαμβάνουν καλύτερη παρακολούθηση της χρήσης των αντιμικροβιακών και των ανθεκτικών μικροβίων, βελτιωμένο έλεγχο των μολύνσεων, κατάλληλη χρήση αντιμικροβιακών στην ιατρική και στη γεωργία, έρευνα για την κατανόηση της ανθεκτικότητας και παραγωγή καινούριων φαρμάκων. Η Έκθεση για τις Μολυσματικές Ασθένειες​—2000, της WHO, δεν ήταν αισιόδοξη. Γιατί;

Η έκθεση επισήμανε την «έλλειψη πολιτικής θέλησης από μέρους των κυβερνήσεων των οποίων η προτεραιότητα ίσως να μην είναι η δημόσια υγεία», και πρόσθετε: «Οι ασθένειες​—και ως εκ τούτου, η ανθεκτικότητα—​ακμάζουν επίσης σε συνθήκες πολιτικών αναταραχών, φτώχειας, μαζικής μετανάστευσης και καταστροφής του περιβάλλοντος, όπου μεγάλοι αριθμοί ανθρώπων εκτίθενται σε μολυσματικές ασθένειες». Δυστυχώς, αυτά ακριβώς τα προβλήματα είναι εκείνα που ποτέ δεν κατόρθωσαν να επιλύσουν οι ανθρώπινες κυβερνήσεις.

[Πλαίσιο στη σελίδα 9]

Τι Μπορείτε να Κάνετε

Τι μπορείτε να κάνετε για να ελαχιστοποιήσετε την απειλή των ανθεκτικών μικροβίων; Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας έχει δώσει μερικές κατευθυντήριες γραμμές. Πρώτον, περιέγραψε μέτρα που μπορούμε να πάρουμε για να μειώσουμε τις ασθένειες και την εξάπλωση των μολύνσεων. Δεύτερον, εξήγησε με ποιους τρόπους μπορούν οι άνθρωποι να κάνουν πιο αποτελεσματική χρήση των αντιμικροβιακών.

Λογικά, ο καλύτερος τρόπος για να μειωθούν οι ασθένειες και η εξάπλωσή τους είναι να κάνουμε οτιδήποτε απαιτείται για να παραμένουμε υγιείς. Τι μπορείτε να κάνετε εσείς για να μην αρρωσταίνετε;

Μέτρα για την Αποφυγή Ασθενειών

1. Κάντε το καλύτερο που μπορείτε για να ακολουθείτε τα εξής τρία πράγματα: σωστή διατροφή, κατάλληλη άσκηση και επαρκή ξεκούραση.

2. Να τηρείτε τους κανόνες προσωπικής υγιεινής. Οι ειδικοί τονίζουν ότι το πλύσιμο των χεριών είναι το πιο αποτελεσματικό μέσο για να αποφεύγετε τις αρρώστιες και να μη μεταδίδετε μολύνσεις σε άλλους.

3. Να βεβαιώνεστε ότι οι τροφές που τρώτε εσείς και η οικογένειά σας είναι ασφαλείς. Να προσέχετε ιδιαίτερα να είναι καθαρά τα χέρια σας καθώς και ο χώρος όπου ετοιμάζονται τα γεύματα. Επίσης, να φροντίζετε ώστε το νερό με το οποίο πλένετε τα χέρια σας και τα τρόφιμα να είναι καθαρό. Εφόσον τα μικρόβια αναπτύσσονται στις τροφές, να μαγειρεύετε καλά το κρέας. Να αποθηκεύετε και να ψύχετε κατάλληλα την τροφή.

4. Σε χώρες όπου τα φτερωτά έντομα μεταδίδουν σοβαρές ασθένειες, να περιορίζετε τις υπαίθριες δραστηριότητές σας τη νύχτα ή νωρίς το πρωί όταν αυτά τα έντομα είναι πιο δραστήρια. Επίσης, να χρησιμοποιείτε τακτικά τις προστατευτικές σήτες.

5. Τα εμβόλια μπορούν να εξοπλίσουν το ανοσολογικό σας σύστημα έτσι ώστε να καταπολεμά μερικά μικρόβια τα οποία είναι κοινά στην περιοχή όπου ζείτε.

Χρήση Αντιμικροβιακών

1. Συμβουλευτείτε γιατρό προτού αγοράσετε ή πάρετε κάποιο αντιβιοτικό ή αντιμικροβιακό. Τα προϊόντα που διατίθενται απευθείας στον καταναλωτή ωφελούν συχνά τον πωλητή περισσότερο από τον αγοραστή.

2. Μην πιέζετε το γιατρό σας να σας δώσει αντιβιοτικό. Αν το κάνετε αυτό, ίσως σας δώσει κάποιο μόνο και μόνο επειδή φοβάται μήπως σας χάσει από πελάτη. Τα κρυολογήματα, λόγου χάρη, προκαλούνται από ιούς, και τα αντιβιοτικά δεν τα θεραπεύουν. Αν πάρετε αντιβιοτικό όταν έχετε κάποιον ιό, αυτό μπορεί να καταστείλει τα ωφέλιμα βακτήρια, επιτρέποντας ίσως στα ανθεκτικά που υπάρχουν μέσα σας να αναπαραχθούν.

3. Μην επιμένετε να πάρετε το πιο καινούριο αντιβιοτικό​—ίσως να μην είναι το καλύτερο για εσάς και ίσως σας στοιχίσει πολύ περισσότερο από όσο είναι αναγκαίο.

4. Μάθετε για οποιοδήποτε φάρμακο από αξιόπιστη πηγή: Ποιο σκοπό εξυπηρετεί; Ποιες είναι οι πιθανές παρενέργειές του; Ποιες είναι οι αλληλεπιδράσεις του με άλλα φάρμακα, καθώς και διάφοροι παράγοντες που μπορεί να καθιστούν επικίνδυνη τη λήψη του;

5. Αν το αντιβιοτικό είναι πράγματι κατάλληλο, γενικά συστήνεται να ολοκληρώσετε τη θεραπεία που σας έχει χορηγηθεί, ακόμη και αν αισθάνεστε καλύτερα πριν από την ολοκλήρωσή της. Οι τελευταίες δόσεις της θεραπείας διασφαλίζουν την οριστική καταστολή της μόλυνσης.