Το Τηλεσκόπιο του Γαλιλαίου Μόνο η Αρχή!

ΟΤΑΝ ο Γαλιλαίος έστρεψε το νεοεφευρημένο τηλεσκόπιό του στον ουρανό, ένα ολότελα καινούριο θέαμα ξεπρόβαλε μπρος στα μάτια του. Μπορούσε να δει δέκα φορές περισσότερα άστρα απ’ όσα είχε δει ως τότε ο άνθρωπος. Ο Γαλαξίας μας ήταν τώρα ορατός, όχι σαν μια συγκεχυμένη μάζα, αλλά σαν ένα καλειδοσκόπιο γεμάτο αμέτρητα άστρα, μεγάλα και μικρά. Η επιφάνεια της σελήνης μεταμορφώθηκε μπρος στα μάτια του από λεία πορσελάνη σ’ ένα μωσαϊκό με βουνά, κρατήρες και άνυδρες θάλασσες.

Λίγους μήνες αργότερα, ο Γαλιλαίος εντόπισε τέσσερις από τους δορυφόρους του Δία. Κατόπιν είδε τους όμορφους δακτύλιους του Κρόνου. Στρέφοντας το τηλεσκόπιό του στην Αφροδίτη παρατήρησε ορισμένες φάσεις του πλανήτη, δηλαδή, ανεπαίσθητες μεταβολές στη φωτεινότητα και στο ορατό σχήμα. Αυτές οι φάσεις ήταν δυνατόν να εξηγηθούν μόνο αν ο πλανήτης κινούνταν γύρω από τον ήλιο. Αλλά αν ένας πλανήτης κινείται γύρω από τον ήλιο, και οι υπόλοιποι—περιλαμβανομένης και της γης—πρέπει να κάνουν το ίδιο, συμπέρανε ο Γαλιλαίος. Είχε δίκιο. Έτσι, το έτος 1609, η γη έχασε την ιερή καθέδρα που κατείχε ως το υποτιθέμενο κέντρο του σύμπαντος.

Αλλά οι ευλαβούμενες πεποιθήσεις δεν εγκαταλείπονταν εύκολα. Η Καθολική Εκκλησία αποφάνθηκε πως «η άποψη ότι η γη δεν είναι το κέντρο του σύμπαντος και ότι εκτελεί μάλιστα μια ημερήσια περιστροφή είναι . . . το λιγότερο πλάνη». Ο Γαλιλαίος φέρθηκε ενώπιον της Ιεράς Εξέτασης και πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του υπό περιορισμό στο σπίτι του. Ο θρησκευτικός δογματισμός, ωστόσο, δεν μπόρεσε να καταπνίξει την περιέργεια που είχε ξεσηκώσει η εφεύρεση του τηλεσκοπίου. Η πρόκληση της διείσδυσης στα μυστικά του σύμπαντος γοήτευε ολοένα και περισσότερους επιστήμονες.

Τώρα, έπειτα από τετρακόσια σχεδόν χρόνια εντατικής και σχολαστικής έρευνας, οι γνώσεις μας για το σύμπαν έχουν αυξηθεί εντυπωσιακά. Έχουν αναγνωριστεί διαφορετικοί τύποι άστρων, όπως οι κόκκινοι γίγαντες, οι άσπροι νάνοι και οι πούλσαρ (παλλόμενες ραδιοπηγές). Πρόσφατα, ανακαλύφθηκαν οι κβάζαρ (ημιαστέρες)—αινιγματικά αντικείμενα που εκλύουν τρομακτικά ποσά ενέργειας—στο απώτερο διάστημα. Και μυστηριώδεις μαύρες τρύπες—σαν απίστευτα ισχυρές κοσμικές δίνες—φωλιάζουν αθέατες, όπως πιστεύεται τώρα, μέσα σε πολλούς γαλαξίες.

Ισχυρά οπτικά τηλεσκόπια δίνουν τη δυνατότητα στους αστρονόμους να βλέπουν πολύ μακριά μέσα στο σύμπαν και έτσι να ταξιδεύουν, σαν να λέγαμε, μέσα στο χρόνο, πηγαίνοντας δισεκατομμύρια χρόνια πίσω, ως το απώτατο άκρο του ορατού σύμπαντος. Έχουν ανακαλυφθεί αναρίθμητα άστρα και γαλαξίες, και μάλιστα σε τόσο μακρινές αποστάσεις που υπολογίζεται ότι το φως τους χρειάζεται περισσότερα από 15 δισεκατομμύρια χρόνια για να φτάσει σ’ εμάς.a

Παρ’ όλο που τα άστρα είναι γενικά αδύναμες ραδιοπηγές, άλλα ουράνια αντικείμενα, όπως οι πούλσαρ και οι κβάζαρ, έχουν ανακαλυφθεί κυρίως χάρη στα ραδιοτηλεσκόπια. Όπως υποδηλώνει και το όνομά τους, αυτά τα τηλεσκόπια ανιχνεύουν τα μήκη των ραδιοκυμάτων και όχι των κυμάτων του φωτός. Από το 1961, έχουν ανακαλυφθεί εκατοντάδες κβάζαρ, πολλοί από τους οποίους βρίσκονται στα απώτερα σημεία του γνωστού σύμπαντος.

Το έργο της χαρτογράφησης του σύμπαντος ήταν μεγαλύτερο απ’ ό,τι θα μπορούσε να φανταστεί ποτέ ο Γαλιλαίος. Μόνο σ’ αυτόν τον αιώνα άρχισε ο άνθρωπος να αντιλαμβάνεται την απεραντοσύνη του σύμπαντος, τα δισεκατομμύρια των γαλαξιών οι οποίοι το απαρτίζουν και τις ασύλληπτες αποστάσεις που τους χωρίζουν.

Για να μας βοηθήσει να φανταστούμε τις αποστάσεις στο σύμπαν, ο φυσικός Ρόμπερτ Τζάστροου υποδεικνύει την ακόλουθη αναλογία μεγεθών. Φανταστείτε τον ήλιο μικρό όσο ένα πορτοκάλι. Τότε η γη θα ήταν ένας απλός κόκκος άμμου που θα εκτελούσε τροχιακή περιφορά γύρω από τον ήλιο σε απόσταση 9 μέτρων απ’ αυτόν. Ο Δίας, ένα οικοδομικό τετράγωνο πιο πέρα, θα ήταν σαν ένα κουκούτσι από κεράσι που θα περιστρεφόταν γύρω από το πορτοκάλι, και ο Πλούτωνας θα ήταν ένας ακόμη κόκκος άμμου σε απόσταση δέκα οικοδομικών τετραγώνων από το υποθετικό πορτοκάλι μας, τον ήλιο. Στην ίδια κλίμακα σμίκρυνσης, ο κοντινότερος γείτονας του ήλιου, το άστρο Άλφα Κενταύρου, θα βρισκόταν 2.100 χιλιόμετρα μακριά, και ολόκληρος ο Γαλαξίας μας θα ήταν ένα σύνολο από αραιοβαλμένα πορτοκάλια, τα οποία θα τα χώριζαν αποστάσεις 3.200 χιλιομέτρων περίπου, και θα είχε συνολική διάμετρο 30 εκατομμύρια χιλιόμετρα. Ακόμη κι όταν όλα σμικρύνονται, σύντομα οι αριθμοί γίνονται ασύλληπτοι.

Δεν είναι μόνο οι αποστάσεις εκπληκτικές. Καθώς οι επιστήμονες ξεδιαλύνουν τα μυστικά του σύμπαντος, ιδιόμορφα φαινόμενα έρχονται στο φως. Υπάρχουν άστρα νετρονίων, των οποίων η ύλη είναι τόσο πυκνή ώστε ένα και μόνο κουταλάκι ύλης ζυγίζει όσο 200 εκατομμύρια ελέφαντες. Υπάρχουν μικροσκοπικά άστρα που λέγονται πούλσαρ, ένα από τα οποία αναβοσβήνει περίπου 600 φορές το δευτερόλεπτο. Και φυσικά είναι κι εκείνες οι προκλητικές μαύρες τρύπες για τις οποίες διατυπώνουν τόσες θεωρίες οι επιστήμονες. Οι τρύπες αυτές καθαυτές δεν είναι ορατές, αλλά η ακόρεστη όρεξή τους για φως και για ύλη μπορεί να προδώσει τη μυστική τους ύπαρξη.

Πολλά πράγματα, βέβαια, εξακολουθεί να τα καλύπτει μυστήριο, λόγω των αχανών αποστάσεων και του απροσμέτρητου χρόνου. Αλλά τι έχουν ανακαλύψει ως τώρα οι επιστήμονες σχετικά με το σύμπαν; Ρίχνουν οι γνώσεις τους νέο φως στο πώς και στο γιατί υπάρχει το σύμπαν;

[Υποσημειώσεις]

[Εικόνα στη σελίδα 4]

Το ραδιοτηλεσκόπιο Τζόντρελ Μπανκ, που κατασκευάστηκε το 1957 στην Αγγλία, ήταν το πρώτο πλήρως διευθυνόμενο ραδιοτηλεσκόπιο

[Ευχαριστίες]

Courtesy of Jodrell Bank Radio Telescope