Διεθνείς Εκθέσεις—Ο Αγώνας τους για Επιβίωση

ΟΙ ΔΙΕΘΝΕΙΣ εκθέσεις για το κοινό και οι παγκόσμιες εμπορικές εκθέσεις προκαλούν συνήθως έντονο ενδιαφέρον. Συμβάλλουν επίσης στην ανάπτυξη του διεθνούς εμπορίου. Τώρα όμως, υπάρχουν άνθρωποι που διερωτούνται αν μπορούν να επιβιώσουν οι εκθέσεις αυτές. Γιατί συμβαίνει αυτό;

Η ιστορία των εμπορικών και των διεθνών εκθέσεων και ο σκοπός τους, μαζί με παρατηρήσεις από μια πρόσφατη διεθνή έκθεση, θα βοηθήσουν να απαντηθεί το ερώτημα αυτό.

Προέλευση και Σκοπός

Η ιστορία των εμπορικών εκθέσεων ανάγεται στους προχριστιανικούς χρόνους, στα θρησκευτικά πανηγύρια και στις συγκεντρώσεις της Μέσης Ανατολής. Αυτά έδιναν την ευκαιρία σε εμπόρους, όπως ήταν οι Φοίνικες, να διαθέτουν προϊόντα σε ολόκληρη την περιοχή της Μεσογείου.

Εμπορικές εκθέσεις παρόμοιες με αυτές που ξέρουμε, άρχισαν να γίνονται τον Μεσαίωνα στην Ευρώπη. Αποτελούσαν κέντρα συναλλαγών για εμπόρους και άλλους. Το θρησκευτικό τους παρελθόν φαίνεται από το ότι η αγγλική λέξη «fair» (εμποροπανήγυρη) προέρχεται από τη λατινική feriae (πανηγύρι), που έχει σχέση με τις μεσαιωνικές θρησκευτικές εμποροπανήγυρεις και γιορτές. Παρόμοια, «η γερμανική λέξη για την εμποροπανήγυρη Messe, προέρχεται από τη λατινική missa που σημαίνει ‘θεία λειτουργία’». (The Encyclopedia Americana, International Edition) Με τον καιρό όμως, το θρησκευτικό στοιχείο εξασθένησε αρκετά και η έμφαση δόθηκε στον εμπορικό τομέα.

Αυτό έγινε φανερό το 1851 στη Διεθνή Έκθεση Κριστάλ Παλάς του Λονδίνου, στην Αγγλία. Αυτή θεωρήθηκε ως η πρώτη πραγματικά διεθνής έκθεση και ως το πρότυπο για εκείνες που ακολούθησαν. Σκοπός της ήταν να «φέρει σε επαφή τον κόσμο με τα προϊόντα και τις κατασκευαστικές μεθόδους της Βρετανίας, αυξάνοντας έτσι τη ζήτηση». Είχε επιτυχία;

Η The Encyclopedia Americana απαντά: «Δεν ήταν μόνο οι Βρετανοί που έμαθαν για τις υπέροχες τέχνες και τη δεξιοτεχνία άλλων λαών, αλλά και οι επισκέπτες . . . που έμαθαν από πρώτο χέρι ότι τα βρετανικά προϊόντα, τα μηχανήματα και οι τεχνικές παραγωγής υπερέχουν. Αμέσως οι παραγγελίες βρετανικών προϊόντων αυξήθηκαν κατακόρυφα».

Καθώς ο αριθμός των διεθνών εκθέσεων μεγάλωνε, θεωρήθηκε κατάλληλο να συγκροτηθεί ένας διεθνής οργανισμός που να τις διευθετεί. (Το πλαίσιο της σελίδας 25 παρουσιάζει ταξινομημένες μερικές από τις γνωστότερες παγκόσμιες εμπορικές και διεθνείς εκθέσεις.) Έτσι το 1928, στο Παρίσι της Γαλλίας, 35 έθνη υπόγραψαν συμφωνία για τη συγκρότηση ενός διπλωματικού συνεδρίου που «θα καθόριζε τη συχνότητα και τον τρόπο διοργάνωσης των παγκόσμιων εμπορικών εκθέσεων». Το 1931 αυτό το συνέδριο είχε ήδη ιδρύσει το BIE (Διεθνές Γραφείο Εκθέσεων) για να εποπτεύει αυτές τις συγκεντρώσεις.

EXPO 86: Η Διεθνής Έκθεση του 1986

Η πιο πρόσφατη διεθνής έκθεση ήταν η EXPO 86, που έγινε στο Βανκούβερ του Καναδά, από 2 Μαΐου ως 13 Οκτωβρίου 1986. Περισσότερα από 90 περίπτερα απλώθηκαν στα 700 στρέμματα της έκθεσης και 54 έθνη πήραν μέρος σε αυτήν. Το θέμα της EXPO 86 ήταν «μεταφορές και επικοινωνίες» και το σλόγκαν της ήταν «Ο Κόσμος που Κινείται—Ο Κόσμος που Επικοινωνεί». Το καμάρι της έκθεσης ήταν το Έξπο Σέντερ, ένας γαιωδαιτικός θόλος 17 ορόφων, φτιαγμένος από ανοξείδωτο ατσάλι. Αυτό στέγαζε, μεταξύ άλλων, ένα θέατρο Όμνιμαχ 500 θέσεων για την προβολή ταινιών πάνω σε μια οθόνη περιφερικής όρασης, ύψους οχτώ ορόφων!

Η Σοβιετική Ένωση και οι Ηνωμένες Πολιτείες παρουσίασαν τα διαστημικά τους οχήματα και τους δορυφόρους τους, δείχνοντας έτσι τι έχουν πετύχει στους τομείς των μεταφορών και των επικοινωνιών. Αλλά το αξιοθέατο της έκθεσης ήταν το Καναδικό Περίπτερο, που βρισκόταν στον Καναδικό Τομέα, ένα καταπληκτικό κατασκεύασμα, που κόστισε 144,8 εκατομμύρια δολάρια (περ. 20,27 δισεκατομμύρια δραχμές) και ήταν προορισμένο να γίνει «μόνιμο ομοσπονδιακό κυβερνητικό κτιριακό συγκρότημα». Χτισμένο πάνω σε μια από τις προκυμαίες του λιμανιού του Βανκούβερ, έμοιαζε με συνδυασμό πολυτελούς υπερωκεάνιου και γιγαντιαίου, πεντακάταρτου ιστιοφόρου, έτοιμου για καθέλκυση.

Μετά το τέλος της EXPO, ο Καναδικός Τομέας έγινε το Παγκόσμιο Εμπορικό Κέντρο. Και είναι πολύ κατάλληλο γι’ αυτό το σκοπό. Το εσωτερικό του είναι διπλάσιο σε έκταση από ένα γήπεδο ποδοσφαίρου. Μπορούν άνετα να διεξαχθούν εκεί συνέδρια ως και 5.000 ατόμων, διαθέτει άλλες 23 αίθουσες συναντήσεων, καθώς επίσης και ξενοδοχείο 500 δωματίων και αίθουσα χορού.

«Άξιζε τον Κόπο;»

Πολλοί πιστεύουν ότι άσχετα με το κόστος, αξίζει να γίνει μια παγκόσμια έκθεση επειδή τα κτίρια και οι αναπτυξιακές εγκαταστάσεις στην περιοχή συνεχίζουν να χρησιμοποιούνται. Μιλούν για τις θέσεις εργασίας που δημιουργούνται, για την αύξηση του τουρισμού, για τους φόρους που εισπράττονται και για τη βελτίωση των συγκοινωνιών, τις νέες γέφυρες και τους νέους αυτοκινητόδρομους, καθώς επίσης και για άλλα δευτερεύοντα οφέλη, που είναι κι αυτά αξιόλογα.

Πολλοί εξαίρουν την ποσότητα της υγιούς ψυχαγωγίας που μπορούν να απολαύσουν οι οικογένειες σε μια διεθνή έκθεση. Στην EXPO, εκτός από τα εκπαιδευτικά εκθέματα που είχε κάθε περίπτερο, υπήρχε και ένας χώρος με διασκεδαστικά θεάματα, τέσσερα αμφιθέατρα και κινηματογράφος. Έγιναν περισσότερες από 43.000 παραστάσεις με είσοδο ελεύθερη για το κοινό, όπως χοροί και κονσέρτα. Η ατμόσφαιρα που επικρατούσε υποκίνησε ένα συγγραφέα να πει σχετικά: «Απολαμβάνεις ακόμα κι έναν απλό περίπατο». Μια από τις ταινίες που προβλήθηκαν «προτάθηκε για βραβείο Όσκαρ, ως ταινία με την πιο έντονη δράση στην κατηγορία των ταινιών μικρού μήκους».

Αλλά «άξιζε τον κόπο;» ρώτησε μια εφημερίδα. Την τελευταία μέρα της EXPO 86, μια καναδική εφημερίδα είπε σχετικά με τα χρέη των εκατοντάδων εκατομμυρίων δολαρίων που θα έπρεπε να καλυφθούν: «Ο πονοκέφαλος αρχίζει από αύριο».

Δαπάνες και Χρέη

Η The Toronto Star ανάφερε ότι «η έκθεση έκλεισε αφήνοντας έλλειμμα 349 εκατομμυρίων δολαρίων [περ. 48,86 δισ. δρχ.]». Η οικονομική ζημιά από τη λειτουργία άλλων εκθέσεων του παρελθόντος αναφέρεται στο πλαίσιο, για το οποίο μιλήσαμε και πιο πάνω. Η EXPO 86 λοιπόν, δεν αποτέλεσε εξαίρεση. Είναι αλήθεια πως οι επισκέπτες ξεπέρασαν τα 22 εκατομμύρια· ήταν περισσότεροι από ό,τι αναμενόταν. Και ήταν θαυμάσια η δωρεάν δημοσιότητα που της δόθηκε σε όλο τον κόσμο—10.000 δημοσιογράφοι από 60 χώρες εξουσιοδοτήθηκαν να την καλύψουν. Είχαν προηγηθεί οχτώ χρόνια προετοιμασίας και μια «έξοχη παγκόσμια διαφημιστική εκστρατεία» για την προώθησή της. Παρ’ όλα αυτά, είχε οικονομική ζημιά.

Δεν θα έδινε όμως μια ώθηση στην οικονομία; «Η προβληματική οικονομία της επαρχίας είχε μια μικρή περίοδο ανάκαμψης, όμοια με τη σύντομη ευφορία που νιώθει ένας ναρκομανής. Αλλά οι αναμενόμενες διεθνείς επενδύσεις δεν φαίνεται να υλοποιούνται», είπε ένας δημοσιογράφος. Η ανεργία στην περιοχή επανήλθε στο επίπεδο που βρισκόταν και πριν από την EXPO.

Οι δαπάνες για τον φορολογούμενο δεν τέλειωσαν. Οι όμορφες εγκαταστάσεις του Καναδικού Τομέα μπορούν βέβαια να χρησιμοποιηθούν και στο μέλλον. Σε αυτή την περίπτωση όμως, θα χρειαστούν ανακαίνιση. Οι αναγκαίες αλλαγές του εσωτερικού και μόνο χώρου θα μπορούσαν να κοστίσουν γύρω στα 10 εκατομμύρια δολάρια [περ. 1,4 δισ. δρχ.]. Άλλωστε το κόστος της ανακαίνισης έχει ήδη φτάσει τα 18 εκατομμύρια δολάρια [περ. 2,5 δισ. δρχ.]. Υπάρχουν όμως και άλλοι παράγοντες που κάνουν φανερή την παρακμή των διεθνών εκθέσεων.

Άλλοι Παράγοντες Παρακμής

Ένας συγγραφέας παρατήρησε: «Αρχίσαμε να βλέπουμε με καχυποψία την τεχνολογία ή τουλάχιστο δεν τη βλέπουμε πια με δέος». Η τεχνολογία δεν προκαλεί πια ανεπιφύλακτο θαυμασμό.

Ο Ντέιβιντ Σουζούκι, Καναδός επιστήμονας, είπε για την EXPO 86: «Πέρα από τη λαμπρή υπόσχεση για την τεχνητή νοημοσύνη, για τα διαστημικά ταξίδια και για την πυρηνική σύντηξη, δεν έγινε καμιά νύξη για κάτι πολύ πιο ουσιώδες, δηλαδή για τις στρατιωτικές προεκτάσεις όλων αυτών· καμιά νύξη για τα τεράστια κέρδη που θα αποκομίσουν οι ιδιωτικές βιομηχανίες και για τις συνέπειες που θα έχουν οι επερχόμενες αλλαγές στην κοινωνία, στο περιβάλλον και στον καθένα προσωπικά».

Μεταξύ άλλων, αναφέρθηκαν και οι εξής αιτίες για τη μείωση του ενδιαφέροντος: «Οι παγκόσμιες εκθέσεις δεν είναι πια σημεία αναφοράς για το βιομηχανικό κόσμο». «Ο κόσμος δεν εντυπωσιάζεται τόσο εύκολα στις μέρες μας . . . οι άνθρωποι μπορούν να δουν όλα τα θαύματα του κόσμου στην τηλεόρασή τους». «Ο αριθμός των διεθνών εκθέσεων πολλαπλασιάστηκε τις δυο τελευταίες δεκαετίες, και γι’ αυτό όπως φαίνεται ο κόσμος τις βαρέθηκε».

Ποιο Είναι το Μέλλον των Εκθέσεων;

Σύμφωνα με το γενικό διευθυντή της EXPO 86, ‘οι πολλές κατηγορίες εμπορικών εκθέσεων και οι πολλές αποτυχίες που παρατηρούνται τουλάχιστον στις Η.Π.Α. οδηγούν σε αναθεώρηση της ιδέας των παγκόσμιων εμπορικών εκθέσεων’. Και να φανταστείτε ότι αυτά τα είπε πριν αρχίσει να λειτουργεί η EXPO 86.

Η μείωση των επισκεπτών σε πολλές πρόσφατες διεθνείς εκθέσεις προκάλεσε ανησυχία σε εκείνους που αναλαμβάνουν την διοργάνωση και τη διαφήμισή τους. Τώρα, οι Αυστραλοί ετοιμάζονται για την EXPO 88 στο Μπρίσμπεϊν, που θα αρχίσει να λειτουργεί στις 30 Απριλίου. Το θέμα της θα είναι «Οι Ανέσεις του Αιώνα της Τεχνολογίας». Θα έχει την ίδια επιτυχία με την EXPO 86; Ο χρόνος θα δείξει. Είναι εμφανές ότι πρέπει να γίνει κάτι για να ελκυστούν περισσότεροι επισκέπτες και για να αποφευχθούν τα μεγάλα οικονομικά ελλείμματα των διεθνών εκθέσεων, αν πρόκειται οι τελευταίες να επιζήσουν.

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 25]

Μερικές Από τις πιο Γνωστές Παγκόσμιες Εμπορικές και Διεθνείς Εκθέσεις

◼ Η Παγκόσμια Εμπορική Έκθεση του Σικάγο του 1893. Την επισκέφτηκαν 27,5 εκατομμύρια άτομα· παρουσίασε τον πρώτο στον κόσμο μεγάλο τροχό για λούνα παρκ.

◼ Η Παγκόσμια Εμπορική Έκθεση της Νέας Υόρκης του 1939-1940 με το φουτουριστικό της οίκημα Τράιλον εντ Πέρισφερ, που τόνιζε το θέμα της, «Ο Κόσμος του Αύριο». Την επισκέφτηκαν σχεδόν 45 εκατομμύρια άτομα.

◼ Μια άλλη Παγκόσμια Εμπορική Έκθεση στη Νέα Υόρκη (1964-1965) τόνισε το θέμα της «Ειρήνη Μέσω Κατανόησης» με την Γιούνισφερ, μια σφαίρα από ανοξείδωτο ατσάλι, ύψους 53 μέτρων. Τα έξοδα της έκθεσης ξεπέρασαν τα έσοδά της κατά 20 εκατομμύρια δολάρια [περ. 2,8 δισ. δρχ.].

◼ Η EXPO 67 (4.046 στρεμμάτων), που έγινε στο Μόντρεαλ του Καναδά, θεωρήθηκε πολύ επιτυχημένη επειδή προσέλκυσε 50 εκατομμύρια και πλέον επισκέπτες και πήραν μέρος σε αυτήν πάνω από 60 έθνη. Αλλά «άφησε ένα έλλειμμα 300 εκατομμυρίων δολαρίων [περ. 42 δισ. δρχ.]».

◼ Η Οσάκα της Ιαπωνίας φιλοξένησε την EXPO 70 (3.998 στρεμμάτων) που προσέλκυσε 64.218.770 επισκέπτες. Ήταν μοναδική για το ρεκόρ συμμετοχής που σημείωσε—συμμετείχαν 77 έθνη.

◼ Νόξβιλ, στο Τενεσί των Η.Π.Α. (1982)· 11,1 εκατομμύρια επισκέπτες.

◼ Νέα Ορλεάνη των Η.Π.Α. (1984)· 7,3 εκατομμύρια επισκέπτες. Όπως υπολογίστηκε όμως, έκλεισε με έλλειμμα 100 εκατομμυρίων δολαρίων [περ. 14 δισ. δρχ.].

◼ Τσουκούμπα της Ιαπωνίας (1.019 στρεμμάτων) (1985)· 20,3 εκατομμύρια επισκέπτες.

[Ευχαριστίες]

Η Φωτογραφία στο φόντο: Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου

[Εικόνα στη σελίδα 23]

Πάνω: Γιούνισφερ, Παγκόσμια Εμπορική Έκθεση της Νέας Υόρκης, 1964-1965

Αριστερά: Ατόμιουμ, Παγκόσμια Εμπορική Έκθεση των Βρυξελλών, 1958

Κάτω: Έξπο Σέντερ, Διεθνής Έκθεση του Βανκούβερ, 1986

[Εικόνες στη σελίδα 24]

Σκηνές από την EXPO 86, Βανκούβερ

[Ευχαριστία για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 22]

Φωτογραφία στο φόντο: Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου