Η Θρησκευτική Μισαλλοδοξία Σήμερα

«Κάθε άτομο έχει το δικαίωμα της ελευθερίας σκέψης, συνείδησης και θρησκείας· στο δικαίωμα αυτό περιλαμβάνεται η ελευθερία για την αλλαγή θρησκείας ή πεποιθήσεων, όπως και η ελευθερία να εκδηλώνει κανείς τη θρησκεία του ή τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις, μόνος ή μαζί με άλλους, δημόσια ή ιδιωτικά, με τη διδασκαλία, την άσκηση, τη λατρεία και με την τέλεση θρησκευτικών τελετών». Άρθρο 18, Οικουμενική Διακήρυξη Των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, 1948.

ΑΠΟΛΑΜΒΑΝΕΤΕ θρησκευτική ελευθερία στη χώρα σας; Οι περισσότερες χώρες στον κόσμο φαινομενικά ασπάζονται αυτή την ευγενή αρχή, η οποία έχει περιληφθεί πολλές φορές σε διεθνείς διακηρύξεις. Υπολογίζεται, ωστόσο, ότι σε μεγάλο αριθμό χωρών όπου η μισαλλοδοξία και οι διακρίσεις αποτελούν τη σκληρή πραγματικότητα, αναρίθμητα εκατομμύρια άνθρωποι σήμερα δεν απολαμβάνουν θρησκευτική ελευθερία. Από την άλλη μεριά, πολλοί άνθρωποι ζουν σε κοινωνίες που περιλαμβάνουν διάφορες φυλές, εθνότητες και θρησκείες, κοινωνίες στις οποίες η ελευθερία είναι εγγυημένη δια νόμου και η ανεξιθρησκεία φαίνεται πως αποτελεί ιερό χαρακτηριστικό του πολιτισμού του έθνους.

Εντούτοις, ακόμα και σε αυτά τα μέρη, η θρησκευτική ελευθερία κάποιων ανθρώπων απειλείται. «Διακρίσεις με βάση τη θρησκεία ή τις πεποιθήσεις υπάρχουν σχεδόν σε όλα τα οικονομικά, κοινωνικά και ιδεολογικά συστήματα και σε όλα τα μέρη του κόσμου», παρατήρησε ο Άντζελου ντ’ Αλμέιντα Ριμπέιρο, πρώην Ειδικός Εισηγητής διορισμένος από την Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Ο.Η.Ε. Στο βιβλίο τους Ελευθερία Θρησκείας και Πεποιθήσεων—Παγκόσμια Έκθεση (Freedom of Religion and Belief—A World Report), το οποίο εκδόθηκε το 1997, οι συντάκτες Κέβιν Μπόιλ και Τζούλιετ Σιν δηλώνουν: «Ο θρησκευτικός διωγμός των μειονοτικών θρησκειών, η απαγόρευση των πεποιθήσεων και οι ευρέως διαδεδομένες διακρίσεις . . . αποτελούν καθημερινό φαινόμενο στα τέλη του εικοστού αιώνα».

Ωστόσο, οι θρησκευτικές διακρίσεις δεν επηρεάζουν μόνο τις θρησκευτικές μειονότητες. Ο καθηγητής Αμπντελφατάχ Αμόρ, Ειδικός Εισηγητής για τη Θρησκευτική Μισαλλοδοξία, της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Ο.Η.Ε., θεωρεί ότι «καμιά θρησκεία δεν είναι ασφαλής σε σχέση με τις παραβιάσεις». Είναι πολύ πιθανό, λοιπόν, ότι στο μέρος όπου ζείτε υπάρχουν κάποιες θρησκείες που αντιμετωπίζουν συχνά μισαλλοδοξία και προκατάληψη.

Διάφορες Μορφές Διακρίσεων

Οι θρησκευτικές διακρίσεις μπορούν να πάρουν πολλές μορφές. Μερικές χώρες απλώς αποκλείουν όλες τις θρησκείες εκτός από μία, την οποία ουσιαστικά καθιστούν κρατική θρησκεία. Σε άλλες χώρες, ψηφίζονται νόμοι που περιορίζουν τη δράση ορισμένων θρησκειών. Μερικά κράτη έχουν θεσπίσει νόμους οι οποίοι έχουν ερμηνευτεί με αυθαίρετο τρόπο. Σκεφτείτε τι περιθώρια αφήνει για εσφαλμένη εφαρμογή ένας προτεινόμενος νόμος στο Ισραήλ που ποινικοποιεί την εισαγωγή, την εκτύπωση, τη διανομή και την κατοχή βιβλιαρίων ή ύλης «στα οποία γίνεται παρακίνηση για θρησκευτική μεταστροφή». Δεν είναι να απορεί κανείς που η εφημερίδα Ιντερνάσιοναλ Χέραλντ Τρίμπιουν (International Herald Tribune) αναφέρει: «Στο Ισραήλ, οι Μάρτυρες του Ιεχωβά έχουν πέσει θύματα παρενοχλήσεων και επιθέσεων». Μια Αίθουσα Βασιλείας των Μαρτύρων του Ιεχωβά στη Λοντ παραβιάστηκε τρεις φορές και έγινε στόχος βανδαλισμών δύο φορές από φανατικούς οπαδούς του ακραίου ορθόδοξου Ιουδαϊσμού. Η αστυνομία αρνήθηκε να επέμβει.

Το βιβλίο Ελευθερία Θρησκείας και Πεποιθήσεων παραθέτει και άλλα παραδείγματα μισαλλοδοξίας: «Οι αιρέσεις και οι αιρετικοί δεν αποτελούν απλώς μια εικόνα του παρελθόντος. . . . Η απόρριψη και ο διωγμός, καθώς και οι διακρίσεις σε βάρος εκείνων που έχουν διαλέξει διαφορετικό μονοπάτι, παραμένουν μια κύρια αιτία μισαλλοδοξίας. Μερικά παραδείγματα είναι οι Αχμαντί στο Πακιστάν και οι [Μπαχάι] στην Αίγυπτο, στο Ιράν και στη Μαλαισία, καθώς και οι Μάρτυρες του Ιεχωβά σε αρκετές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, στην Ελλάδα και στη Σιγκαπούρη». Σαφώς, η θρησκευτική ελευθερία απειλείται σε πολλά μέρη του κόσμου.

Έχοντας υπόψη του αυτό το γεγονός, ο Φεντερίκο Μαγιόρ, γενικός διευθυντής της Εκπαιδευτικής, Επιστημονικής και Πολιτιστικής Οργάνωσης των Ηνωμένων Εθνών, δήλωσε ότι ο αναδυόμενος κόσμος του κοντινού μέλλοντος «δεν εμπνέει ολόκαρδο ενθουσιασμό. . . . Οι άνεμοι της ελευθερίας έχουν αναζωπυρώσει τις στάχτες του μίσους». Επιβεβαιώνοντας αυτούς τους φόβους, ο διευθυντής του Κέντρου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Πανεπιστημίου του Έσεξ, στο Ηνωμένο Βασίλειο, παρατήρησε: «Όλα τα αποδεικτικά στοιχεία οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η θρησκευτική μισαλλοδοξία . . . αυξάνεται αντί να μειώνεται στο σύγχρονο κόσμο». Αυτή η αυξανόμενη μισαλλοδοξία απειλεί τη θρησκευτική ελευθερία, πιθανώς τη δική σας θρησκευτική ελευθερία. Γιατί, όμως, είναι η θρησκευτική ελευθερία τόσο σημαντική;

Θρησκευτική Ελευθερία—Ευλογία ή Κατάρα;

Η γέννηση της ιδέας της θρησκευτικής ελευθερίας συνοδεύτηκε από μεγάλες ωδίνες στο Χριστιανικό κόσμο. Ήταν ένας αγώνας ενάντια στο δογματισμό, στην προκατάληψη και στη μισαλλοδοξία. Στοίχισε τη ζωή αμέτρητων χιλιάδων ανθρώπων σε αιματηρές θρησκευτικές συγκρούσεις. Τι μας διδάσκει αυτή η οδυνηρή ιστορία;

«Ο ΔΙΩΓΜΟΣ αποτελεί μόνιμο χαρακτηριστικό της Χριστιανικής ιστορίας», γράφει ο Ρόμπιν Λέιν Φοξ στο βιβλίο Ειδωλολάτρες και Χριστιανοί (Pagans and Christians). Τους πρώτους Χριστιανούς τους χαρακτήριζαν αίρεση και τους κατηγορούσαν ότι αποτελούσαν απειλή για τη δημόσια τάξη. (Πράξεις 16:20, 21· 24:5, 14· 28:22) Ως αποτέλεσμα, μερικοί υπέμειναν βασανιστήρια και θανατώθηκαν από άγρια θηρία στις ρωμαϊκές αρένες. Εξαιτίας αυτού του σκληρού διωγμού, μερικοί, όπως ο θεολόγος Τερτυλλιανός (βλέπε εικόνα στη σελίδα 8), συνηγόρησαν υπέρ της θρησκευτικής ελευθερίας. Το 212 Κ.Χ., εκείνος έγραψε: «Είναι θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα, ένα έμφυτο προνόμιο, το να αποδίδει ο κάθε άνθρωπος λατρεία σύμφωνα με τις προσωπικές του πεποιθήσεις».

Το 313 Κ.Χ., ο διωγμός των Χριστιανών από το ρωμαϊκό κόσμο έφτασε στο τέλος του υπό τον Κωνσταντίνο, με το Διάταγμα των Μεδιολάνων, το οποίο παρείχε ελευθερία θρησκείας τόσο σε Χριστιανούς όσο και σε ειδωλολάτρες. Η νομιμοποίηση της «Χριστιανοσύνης» στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία άλλαξε τα πράγματα. Ωστόσο, γύρω στο 340 Κ.Χ., ένας καθ’ ομολογία Χριστιανός συγγραφέας ζήτησε να διωχθούν οι ειδωλολάτρες. Τελικά, το 392 Κ.Χ., με το Διάταγμα της Κωνσταντινούπολης, ο Αυτοκράτορας Θεοδόσιος Α΄ έθεσε εκτός νόμου την ειδωλολατρία εντός της αυτοκρατορίας, και η θρησκευτική ελευθερία πέθανε πρόωρα. Με τη ρωμαϊκή «Χριστιανοσύνη» ως την κρατική θρησκεία, η Εκκλησία και το Κράτος ξεκίνησαν μια εκστρατεία διωγμού, η οποία διήρκεσε αιώνες ολόκληρους, και έφτασε στο αποκορύφωμά της με τις αιμοσταγείς Σταυροφορίες του 11ου ως του 13ου αιώνα και με τις βαρβαρότητες της Ιεράς Εξέτασης οι οποίες άρχισαν το 12ο αιώνα. Όσους τολμούσαν να αμφισβητήσουν τις καθιερωμένες δοξασίες—το μονοπώλιο του δόγματος—τους στιγμάτιζαν ως αιρετικούς και τους κατέτρεχαν σύμφωνα με το κλίμα της εποχής—το κυνήγι μαγισσών. Τι κρυβόταν πίσω από τέτοιες κινήσεις;

Η θρησκευτική μισαλλοδοξία συγχωρούνταν με το πρόσχημα ότι η θρησκευτική ενότητα αποτελούσε το πιο σταθερό θεμέλιο για το Κράτος και ότι οι θρησκευτικές διαφορές ήταν απειλή για τη δημόσια τάξη. Στην Αγγλία το 1602, ένας από τους υπουργούς της Βασίλισσας Ελισάβετ υποστήριξε: «Το Κράτος δεν είναι ποτέ ασφαλές όταν ανέχεται δύο θρησκείες». Στην πραγματικότητα, ήταν πολύ πιο εύκολο να θέσουν εκτός νόμου τους θρησκευτικούς αντιφρονούντες παρά να διαπιστώσουν αν όντως αποτελούσαν απειλή για το Κράτος ή για την επίσημη θρησκεία. Η Καθολική Εγκυκλοπαίδεια (The Catholic Encyclopedia) παρατηρεί: «Ούτε οι κοσμικές ούτε οι εκκλησιαστικές αρχές έκαναν έστω και την παραμικρή διάκριση ανάμεσα στους επικίνδυνους και στους αβλαβείς αιρετικούς». Η κατάσταση, όμως, σύντομα θα άλλαζε.

Η Επώδυνη Γέννηση της Ανεξιθρησκείας

Ο καταλύτης για την αλλαγή στην Ευρώπη ήταν η αναταραχή που προξένησε ο Προτεσταντισμός, ένα πολύ ανθεκτικό σχισματικό κίνημα. Με εκπληκτική ταχύτητα, η Προτεσταντική Μεταρρύθμιση διαίρεσε την Ευρώπη σε θρησκευτικό επίπεδο, φέρνοντας στο προσκήνιο την ιδέα της ελευθερίας συνείδησης. Παραδείγματος χάρη, ο πασίγνωστος Μεταρρυθμιστής Μαρτίνος Λούθηρος δικαιολόγησε τις απόψεις του το 1521, λέγοντας: «Η συνείδησή μου είναι δέσμια του Λόγου του Θεού». Οι διαιρέσεις αυτές επίσης έδωσαν το έναυσμα για τον Τριακονταετή Πόλεμο (1618-1648), μια σειρά αμείλικτων θρησκευτικών πολέμων που ερήμωσαν την Ευρώπη.

Ωστόσο, ενώ μαινόταν ο πόλεμος, πολλοί συνειδητοποίησαν ότι οι διαμάχες δεν ήταν ο δρόμος της προόδου. Έτσι, μια σειρά από έδικτα, όπως το Έδικτο της Νάντης στη Γαλλία (1598), επιχείρησαν χωρίς επιτυχία να εδραιώσουν την ειρήνη στη σπαρασσόμενη από τον πόλεμο Ευρώπη. Χάρη σε αυτά τα έδικτα δημιουργήθηκε σταδιακά η σύγχρονη ιδέα της ανεξιθρησκείας. Αρχικά, η ανεξιθρησκεία, δηλαδή η «ανοχή» άλλων θρησκειών είχε αρνητικές προεκτάσεις. «Αν κάτω από ορισμένες περιστάσεις θα έπρεπε να ανεχτούμε τις αιρέσεις . . . , αυτό θα ήταν χωρίς αμφιβολία κάτι κακό—στην πραγματικότητα, μεγάλο κακό—αλλά όχι τόσο επιζήμιο όσο ο πόλεμος», έγραψε ο διάσημος ανθρωπιστής Έρασμος το 1530. Εξαιτίας αυτής της αρνητικής έννοιας, μερικοί, όπως ο Γάλλος Πολ ντε Φουά το 1561, προτιμούσαν να μιλούν για «θρησκευτική ελευθερία» αντί για «ανεξιθρησκεία».

Με τον καιρό, όμως, η ανεξιθρησκεία έφτασε στο σημείο να θεωρείται προστάτης των διαφόρων ελευθεριών και όχι το καλύτερο μεταξύ δύο κακών. Δεν την έβλεπαν πλέον ως υποχώρηση στην αδυναμία αλλά ως εγγύηση. Όταν ο πλουραλισμός και το δικαίωμα του να σκέφτεται κανείς διαφορετικά άρχισαν να θεωρούνται πολύτιμα ως βάση της σύγχρονης κοινωνίας, ο φανατισμός αναγκαστικά υποχώρησε.

Στα τέλη του 18ου αιώνα, η ανεξιθρησκεία συνδέθηκε με την ελευθερία και την ισότητα. Αυτό έγινε εμφανές με τη μορφή νόμων και διακηρύξεων, όπως είναι η περίφημη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη (1789) που έγινε στη Γαλλία, ή η Διακήρυξη των Δικαιωμάτων (1791) στις Ηνωμένες Πολιτείες. Καθώς αυτά τα έγγραφα άρχισαν να επηρεάζουν τη φιλελεύθερη σκέψη από το 19ο αιώνα και έπειτα, η ανεξιθρησκεία και κατ’ επέκταση η ελευθερία δεν θεωρούνταν πλέον κατάρα αλλά ευλογία.

Σχετική Ελευθερία

Αν και πολύτιμη, η ελευθερία είναι μόνο σχετική. Προκειμένου να υπάρχει μεγαλύτερη ελευθερία για όλους, το Κράτος ψηφίζει νόμους οι οποίοι περιορίζουν μερικές ατομικές ελευθερίες. Ακολουθούν μερικά ζητήματα που σχετίζονται με την ελευθερία και τα οποία τώρα αποτελούν αντικείμενο αντιλογίας σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες: Σε ποιο βαθμό θα πρέπει η κυβερνητική νομοθεσία να διέπει την ιδιωτική ζωή; Πόσο αποτελεσματική είναι; Πώς επηρεάζει την ελευθερία;

Η αντιλογία σχετικά με τις δημόσιες και τις ατομικές ελευθερίες έχει φερθεί στο προσκήνιο από τα μέσα ενημέρωσης. Ορισμένες θρησκευτικές ομάδες έχουν κατηγορηθεί, συχνά χωρίς ουσιαστικές αποδείξεις, για πλύση εγκεφάλου, οικονομική εκμετάλλευση, κακοποίηση παιδιών και ένα σωρό άλλα σοβαρά εγκλήματα. Ειδήσεις που περιλαμβάνουν θρησκευτικές μειονότητες έχουν λάβει εκτεταμένη κάλυψη από τον τύπο. Υποτιμητικοί χαρακτηρισμοί, όπως «αίρεση» ή «παραθρησκεία», έχουν γίνει τώρα μέρος του καθημερινού λεξιλογίου. Κάτω από την πίεση της κοινής γνώμης, κάποιες κυβερνήσεις έχουν φτάσει στο σημείο να συντάξουν καταλόγους με τις λεγόμενες επικίνδυνες αιρέσεις.

Η Γαλλία είναι μια χώρα υπερήφανη για την παράδοσή της στον τομέα της ανεξιθρησκείας και του διαχωρισμού θρησκείας και Κράτους. Με υπερηφάνεια διακηρύττει ότι είναι χώρα «Ελευθερίας, Ισότητας, Αδελφοσύνης». Ωστόσο, σύμφωνα με το βιβλίο Ελευθερία Θρησκείας και Πεποιθήσεων—Παγκόσμια Έκθεση (Freedom of Religion and Belief—A World Report), σε εκείνη τη χώρα έχει προταθεί μια «εκπαιδευτική εκστρατεία στα σχολεία η οποία θα προάγει την απόρριψη των νέων θρησκευτικών κινημάτων». Εντούτοις, πολλοί πιστεύουν ότι τέτοιες ενέργειες αποτελούν απειλή για τη θρησκευτική ελευθερία. Γιατί το πιστεύουν αυτό;

Απειλές για τη Θρησκευτική Ελευθερία

Αληθινή θρησκευτική ελευθερία υπάρχει μόνο όταν όλες οι θρησκευτικές ομάδες οι οποίες σέβονται τους νόμους και υπακούν σε αυτούς έχουν ίση μεταχείριση από το Κράτος. Αυτό παύει να ισχύει όταν το Κράτος αποφασίζει αυθαίρετα ποιες από όλες τις θρησκευτικές ομάδες δεν αποτελούν θρησκεία, αρνούμενο έτσι να παράσχει σε αυτή την ομάδα τα πλεονεκτήματα που παρέχει το Κράτος στις θρησκείες. «Η ιερή ιδέα της θρησκευτικής ελευθερίας φαίνεται ανούσια όταν το κράτος οικειοποιείται το δικαίωμα να επικυρώνει τις θρησκείες σαν να επρόκειτο για άδειες οδήγησης», παρατήρησε το περιοδικό Τάιμ (Time) το 1997. Ένα γαλλικό εφετείο δήλωσε πρόσφατα ότι αυτός ο τρόπος ενέργειας «οδηγεί, συνειδητά ή όχι, στον ολοκληρωτισμό».

Βασικές ελευθερίες απειλούνται επίσης όταν μια ομάδα έχει το μονοπώλιο των μέσων ενημέρωσης. Δυστυχώς, αυτό συμβαίνει ολοένα και συχνότερα σε πολλές χώρες. Για παράδειγμα, κάποιες αντιαιρετικές οργανώσεις, στην προσπάθειά τους να καθορίσουν τι είναι θρησκευτικά ορθό, έχουν αναλάβει αυθαίρετα το ρόλο του κατήγορου, του δικαστή και των ενόρκων, και έχουν επιχειρήσει να επιβάλουν τις μεροληπτικές απόψεις τους στο κοινό χρησιμοποιώντας τα μέσα ενημέρωσης. Ωστόσο, όπως είπε η γαλλική εφημερίδα Λε Μοντ (Le Monde), ενεργώντας έτσι, αυτές οι οργανώσεις μερικές φορές εκδηλώνουν «τον ίδιο φανατισμό τον οποίο υποτίθεται ότι αντιμάχονται και ριψοκινδυνεύουν να δημιουργήσουν ένα κλίμα που θυμίζει “κυνήγι μαγισσών”». Η εφημερίδα ρωτούσε: «Δεν απειλεί, άραγε, ο κοινωνικός στιγματισμός των μειονοτικών θρησκευτικών ομάδων . . . τις βασικές ελευθερίες;» Ο Μάρτιν Κρίλε δήλωσε, σύμφωνα με το Περιοδικό για την Ψυχολογία της Θρησκείας (Zeitschrift für Religionspsychologie): «Το “κυνήγι μαγισσών” που έχει εξαπολυθεί εναντίον των αιρέσεων προξενεί περισσότερη ανησυχία από τη συντριπτική πλειονότητα των “λεγόμενων αιρέσεων και ομάδων ψυχολογικής εξάρτησης”. Για να το πούμε απλά: Θα πρέπει να αφήσουμε στην ησυχία τους τούς πολίτες που δεν παραβιάζουν το νόμο. Η θρησκεία και η ιδεολογία πρέπει να είναι ελεύθερες και να παραμείνουν ελεύθερες, και στη Γερμανία». Ας εξετάσουμε ένα παράδειγμα.

“Υποδειγματικοί Πολίτες”—Στιγματίζονται ως «Επικίνδυνοι»

Ποια θρησκευτική ομάδα χαρακτηρίστηκε «η πλέον επικίνδυνη από όλες τις αιρέσεις» κατά την άποψη των Καθολικών αρχών που αναγράφεται στη δημοφιλή ισπανική εφημερίδα Έι-Μπι-Σι (ABC); Ίσως ξαφνιαστείτε αν μάθετε ότι η εφημερίδα Έι-Μπι-Σι αναφερόταν στους Μάρτυρες του Ιεχωβά. Έχουν οι κατηγορίες που εκτοξεύτηκαν εναντίον τους αμερόληπτη, αντικειμενική βάση; Προσέξτε τις ακόλουθες δηλώσεις που προέρχονται από άλλες πηγές:

«Οι Μάρτυρες διδάσκουν τους ανθρώπους να πληρώνουν τους φόρους τους με εντιμότητα, να μη συμμετέχουν σε πολέμους ή σε προετοιμασίες για πόλεμο, να μην κλέβουν, και γενικά να ακολουθούν έναν τρόπο ζωής που, αν τον υιοθετούσαν οι άλλοι, θα μπορούσε να βελτιώσει τη συμβίωση των πολιτών».—Σέρτζιο Αλμπεσάνο, Ταλέντο (Talento), Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1996.

«Σε αντίθεση με τους υπαινιγμούς που κυκλοφόρησαν σε ορισμένες περιπτώσεις, δεν μου φαίνεται ότι [οι Μάρτυρες του Ιεχωβά] αντιπροσωπεύουν τον παραμικρό κίνδυνο για τους θεσμούς του Κράτους. Πρόκειται για πολίτες οι οποίοι είναι ειρηνόφιλοι, ευσυνείδητοι και δείχνουν σεβασμό στις αρχές».—Βέλγος βουλευτής.

«Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά είναι ομολογουμένως οι πιο έντιμοι άνθρωποι στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία».—Γερμανική εφημερίδα Ζιντελφίνγκερ Τσάιτουνγκ (Sindelfinger Zeitung).

«Μπορείτε να . . . θεωρήσετε [τους Μάρτυρες του Ιεχωβά] υποδειγματικούς πολίτες. Πληρώνουν φόρους επιμελώς, φροντίζουν τους αρρώστους, καταπολεμούν τον αναλφαβητισμό».—Αμερικανική εφημερίδα Σαν Φρανσίσκο Εξάμινερ (San Francisco Examiner).

«Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά σημειώνουν μεγαλύτερη επιτυχία από τα μέλη άλλων θρησκευτικών αποχρώσεων στη διατήρηση σταθερών γαμήλιων ενώσεων».—Αμερικανός Εθνολόγος (American Ethnologist).

«Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά είναι οι πιο έντιμοι και οι πιο φιλότιμοι πολίτες των αφρικανικών χωρών».—Δρ Μπράιαν Γουίλσον, Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

«Στο πέρασμα των δεκαετιών, τα μέλη της συγκεκριμένης θρησκείας έχουν συμβάλει καταλυτικά στην επέκταση της ελευθερίας συνείδησης».—Νατ Χέντοφ, Ελευθερία Λόγου για Εμένα—Αλλά Όχι για Εσένα (Free Speech for Me—But Not for Thee).

«Έχουν συνεισφέρει σημαντικά για να διατηρηθούν μερικά από τα πιο σπουδαία πράγματα στη δημοκρατία μας».—Καθηγητής Κ. Σ. Μπράντεν, Και Αυτοί Επίσης Πιστεύουν (These Also Believe).

Όπως αποκαλύπτουν τα παραπάνω αποσπάσματα, οι Μάρτυρες του Ιεχωβά αναγνωρίζονται σε όλο τον κόσμο ως υποδειγματικοί πολίτες. Επίσης, είναι γνωστοί για το δωρεάν Γραφικό εκπαιδευτικό έργο που κάνουν και για την προώθηση των οικογενειακών αξιών. Τα μαθήματα ανάγνωσης και γραφής που διεξάγουν έχουν βοηθήσει εκατοντάδες χιλιάδες άτομα, ενώ τα ανθρωπιστικά τους έργα στο πέρασμα των δεκαετιών έχουν βοηθήσει χιλιάδες ανθρώπους, ιδιαίτερα στην Αφρική.

Η Σημασία της Αντικειμενικότητας

Η κοινωνία βρίθει από ασυνείδητους ανθρώπους οι οποίοι αναζητούν αθώα θύματα. Γι’ αυτό, υπάρχει επιτακτική ανάγκη να είναι κανείς προσεκτικός σε σχέση με ισχυρισμούς που αφορούν τη θρησκεία. Αλλά είναι άραγε αντικειμενικό και συμβάλλει στη θρησκευτική ελευθερία το να βασίζονται ορισμένοι δημοσιογράφοι, όχι σε ειδικούς που είναι αντικειμενικοί, αλλά σε πληροφορίες τις οποίες λαβαίνουν είτε από εκκλησίες που βλέπουν τον αριθμό των πιστών τους να μειώνεται είτε από αντιαιρετικές οργανώσεις των οποίων η αντικειμενικότητα αμφισβητείται σοβαρά; Η εφημερίδα που αποκάλεσε τους Μάρτυρες του Ιεχωβά την «πλέον επικίνδυνη από όλες τις αιρέσεις» παραδέχτηκε, λόγου χάρη, ότι οι χαρακτηρισμοί της προήλθαν από «τους ειδήμονες της [Καθολικής] Εκκλησίας». Επιπρόσθετα, κάποιο γαλλικό περιοδικό παρατήρησε ότι η πλειονότητα των άρθρων που ασχολούνται με τις υποτιθέμενες αιρέσεις προήλθαν από αντιαιρετικές οργανώσεις. Σας φαίνεται αυτός ο πιο αμερόληπτος τρόπος για να έχετε αντικειμενική πληροφόρηση;

Διεθνή δικαστήρια και οργανισμοί που ασχολούνται με τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα, όπως είναι ο Ο.Η.Ε., λένε ότι «η διάκριση μεταξύ θρησκείας και αίρεσης είναι τόσο τεχνητή ώστε δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή». Τότε γιατί μερικοί επιμένουν να χρησιμοποιούν την υποτιμητική λέξη «αίρεση»; Αυτό είναι μια επιπρόσθετη απόδειξη του γεγονότος ότι η θρησκευτική ελευθερία απειλείται. Πώς, λοιπόν, μπορεί να προστατευτεί αυτή η ουσιώδης ελευθερία;

[Πλαίσιο/Εικόνες στη σελίδα 8]

Υπερασπιστές της Θρησκευτικής Ελευθερίας

Πειστικές φωνές υψώθηκαν υπέρ της θρησκευτικής ελευθερίας μέσα από το λουτρό αίματος που προξένησε η θρησκευτική διαμάχη στην Ευρώπη το 16ο αιώνα. Αυτές οι εκκλήσεις εξακολουθούν να είναι επίκαιρες για το ζήτημα της θρησκευτικής ελευθερίας.

Σεμπαστιάν Σατεϊγιόν (1515-1563): «Τι σημαίνει αιρετικός; Δεν βρίσκω τίποτα άλλο παρά μόνο το ότι θεωρούμε αιρετικούς όλους εκείνους που δεν συμφωνούν με τις απόψεις μας. . . . Αν σε αυτή την πόλη ή την περιοχή θεωρείστε πραγματικά πιστός, στην επόμενη θα θεωρείστε αιρετικός». Φημισμένος μεταφραστής της Αγίας Γραφής στη γαλλική γλώσσα και ένθερμος υπερασπιστής της ανεξιθρησκείας, ο Σατεϊγιόν έθιξε ένα από τα βασικά στοιχεία στην αντιλογία περί θρησκευτικής ελευθερίας: Ποιος καθορίζει το ποιος είναι αιρετικός;

Ντιρκ Βόλκερτσον Κόρνχερτ (1522-1590): «Διαβάζουμε ότι στο παρελθόν . . . ακόμα και ο ίδιος ο Χριστός στην Ιερουσαλήμ και αργότερα πολλοί μάρτυρες στην Ευρώπη . . . διατάραξαν [την κοινωνία] με τα λόγια αλήθειας που έλεγαν. . . . Η έννοια της λέξης “διατάραξαν” πρέπει να ερμηνευτεί σαφώς και επακριβώς». Ο Κόρνχερτ υποστήριξε ότι οι θρησκευτικές διαφορές δεν θα πρέπει να εξισώνονται με διατάραξη της δημόσιας τάξης. Ο ίδιος ρώτησε: Αποτελούν πράγματι απειλή για τη δημόσια τάξη εκείνοι που ευσυνείδητα υπακούν και σέβονται το νόμο;

Πιέρ ντε Μπελουά (1540-1611): Είναι «αδαής όποιος πιστεύει ότι η ποικιλομορφία στο ζήτημα της θρησκείας προκαλεί και προάγει την αναταραχή στο Κράτος». Ο Μπελουά, Γάλλος δικηγόρος της εποχής των Θρησκευτικών Πολέμων (1562-1598), υποστήριξε ότι η αρμονία του Κράτους δεν βασίζεται στη θρησκευτική ομοιομορφία, εκτός βέβαια αν η κυβέρνηση είναι υποχείριο των θρησκευτικών πιέσεων.

Τόμας Χέλγουις (περ. 1550–περ. 1616): «Αν οι υπήκοοι [του βασιλιά] είναι υπάκουοι και πιστοί σε όλους τους ανθρώπινους νόμους, εκείνος δεν πρέπει να τους ζητάει τίποτα άλλο». Ο Χέλγουις, ένας από τους ιδρυτές των Άγγλων Βαπτιστών, έγραψε υπέρ του διαχωρισμού Εκκλησίας και Κράτους, προτρέποντας το βασιλιά να χορηγήσει θρησκευτική ελευθερία σε όλες τις εκκλησίες και τις αιρέσεις και να αρκείται να ασκεί πολιτική εξουσία πάνω στους ανθρώπους και στις περιουσίες τους. Τα συγγράμματά του υπογράμμιζαν ένα επίκαιρο ερώτημα: Σε τι βαθμό θα πρέπει να ελέγχει το Κράτος την πνευματική ζωή των ανθρώπων;

Ανώνυμος συγγραφέας (1564): «Για να υπάρξει ελευθερία συνείδησης, δεν αρκεί να επιτρέπεται στο άτομο να απέχει από την άσκηση κάποιας θρησκείας την οποία αποδοκιμάζει αν, με το ίδιο σκεπτικό, δεν του επιτρέπεται να ασκεί ελεύθερα εκείνη που επιδοκιμάζει».

Προστασία των Ελευθεριών—Πώς;

ΣΤΗ μικρή πόλη Ρένγκασντένγκλοκ της Ινδονησίας διάφορες εθνικές ομάδες ζούσαν μαζί ειρηνικά επί χρόνια. Ωστόσο, η φαινομενική ανοχή έφτασε στο τέλος της στις 30 Ιανουαρίου 1997. Ξέσπασαν βίαια επεισόδια όταν κάποιος πιστός άρχισε να χτυπάει το τύμπανό του λίγο πριν από τις τρεις το πρωί στη διάρκεια μιας θρησκευτικής γιορτής. Ενοχλημένος από το θόρυβο, κάποιος άντρας από διαφορετική θρησκεία έβρισε το γείτονά του. Άρχισαν να φωνάζουν και να πετάνε πέτρες ο ένας στον άλλον. Ξημερώνοντας, η αναταραχή εντάθηκε καθώς και άλλοι πήραν μέρος στον καβγά. Μέχρι το τέλος του επεισοδίου, δύο Βουδιστικοί ναοί και τέσσερις εκκλησίες του Χριστιανικού κόσμου είχαν καταστραφεί. Η εφημερίδα Ιντερνάσιοναλ Χέραλντ Τρίμπιουν (International Herald Tribune) ανέφερε αυτό το περιστατικό κάτω από τον τίτλο «Σπίθα Μισαλλοδοξίας Ανάβει Φωτιές Αναταραχών Μεταξύ Εθνοτήτων».

Σε πολλές χώρες, εθνικές μειονότητες των οποίων τα δικαιώματα προστατεύονται από το νόμο γίνονται συχνά αντικείμενο μισαλλοδοξίας. Η δια νόμου εγγύηση της ελευθερίας σαφώς δεν φτάνει στις ρίζες της μισαλλοδοξίας. Το γεγονός ότι η μισαλλοδοξία υποβόσκει κάτω από την επιφάνεια δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει. Αν σε κάποια μελλοντική στιγμή αλλάξουν οι περιστάσεις, δημιουργώντας ίσως μια ατμόσφαιρα προκατάληψης, η υπολανθάνουσα μισαλλοδοξία μπορεί εύκολα να έρθει στο προσκήνιο. Ακόμα και αν οι άνθρωποι δεν διώκονται άμεσα, μπορεί να γίνουν αντικείμενα μίσους ή να δουν τις ιδέες τους να καταπνίγονται. Πώς μπορεί να αποτραπεί αυτό;

Φτάνοντας στις Ρίζες της Μισαλλοδοξίας

Εκ φύσεως τείνουμε να απορρίπτουμε ή να υποπτευόμαστε καθετί διαφορετικό ή ασυνήθιστο, ιδιαίτερα τις απόψεις που διαφέρουν από τις δικές μας. Μήπως αυτό σημαίνει ότι η ανεξιθρησκεία είναι κάτι το ανέφικτο; Το έντυπο του Ο.Η.Ε. Εξάλειψη Όλων των Μορφών Μισαλλοδοξίας και Διακρίσεων που Βασίζονται στη Θρησκεία ή στις Πεποιθήσεις (Elimination of All Forms of Intolerance and Discrimination Based on Religion or Belief) κατατάσσει την άγνοια και την έλλειψη κατανόησης «ανάμεσα στις πιο σημαντικές, ριζικές αιτίες της μισαλλοδοξίας και των διακρίσεων στο ζήτημα της θρησκείας και των πεποιθήσεων». Ωστόσο, η άγνοια, η ρίζα της μισαλλοδοξίας, μπορεί να καταπολεμηθεί. Πώς; Με ισορροπημένη εκπαίδευση. «Η εκπαίδευση μπορεί να είναι το πρώτιστο μέσο καταπολέμησης των διακρίσεων και της μισαλλοδοξίας», δηλώνει μια έκθεση της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Ο.Η.Ε.

Ποιος θα πρέπει να είναι ο σκοπός αυτής της εκπαίδευσης; Σύμφωνα με το περιοδικό Ουνέσκο Κούριερ (UNESCO Courier), «η εκπαίδευση σε θέματα ανεξιθρησκείας θα πρέπει να έχει ως στόχο της την εξουδετέρωση εκείνων των επιρροών που οδηγούν στο φόβο και στον αποκλεισμό των άλλων, καθώς επίσης θα πρέπει να βοηθάει τα νεαρά άτομα να αναπτύσσουν ικανότητες ανεξάρτητης κρίσης, κριτικού τρόπου σκέψης και δεοντολογικού συλλογισμού», αντί να ενθαρρύνει την απόρριψη των θρησκευτικών κινημάτων.

Είναι προφανές ότι τα μέσα ενημέρωσης μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο στην προώθηση “του κριτικού τρόπου σκέψης και του δεοντολογικού συλλογισμού”. Πολλοί διεθνείς οργανισμοί αναγνωρίζουν τη δύναμη που έχουν τα μέσα ενημέρωσης να διαμορφώνουν απόψεις και να ενθαρρύνουν την αμοιβαία κατανόηση. Αν, όμως, τα μέσα ενημέρωσης θέλουν να ενθαρρύνουν την ανεξιθρησκεία αντί να προωθούν τη μισαλλοδοξία όπως κάνουν μερικά, τότε χρειάζεται υπεύθυνη, αντικειμενική δημοσιογραφία. Ορισμένες φορές, οι δημοσιογράφοι πρέπει να αντιτίθενται στις γενικά αποδεκτές απόψεις. Πρέπει να χρησιμοποιούν αντικειμενική ανάλυση και αμερόληπτες παρατηρήσεις. Αλλά αρκεί αυτό;

Ο Καλύτερος Τρόπος Καταπολέμησης της Μισαλλοδοξίας

Ανεξιθρησκεία δεν σημαίνει ότι πρέπει να έχουν όλοι τις ίδιες απόψεις. Οι άνθρωποι μπορεί να διαφωνούν μεταξύ τους. Μερικοί ίσως πιστεύουν ακράδαντα ότι οι πεποιθήσεις κάποιου άλλου ατόμου είναι εσφαλμένες. Ίσως μάλιστα μιλάνε δημόσια για τις διαφωνίες τους. Από τη στιγμή, όμως, που δεν διαδίδουν ψεύδη προκειμένου να δημιουργήσουν προκατάληψη, αυτό δεν αποτελεί μισαλλοδοξία. Η μισαλλοδοξία κάνει την εμφάνισή της όταν μια ομάδα διώκεται, γίνεται στόχος ειδικών νόμων, περιθωριοποιείται, τίθεται εκτός νόμου ή με κάποιον άλλον τρόπο εμποδίζεται να ακολουθήσει τις δικές της πεποιθήσεις. Στην πιο ακραία μορφή μισαλλοδοξίας, μερικοί σκοτώνουν για τις πεποιθήσεις τους και άλλοι πρέπει να πεθάνουν για αυτές.

Πώς μπορεί να καταπολεμηθεί η μισαλλοδοξία; Μπορεί να εκτεθεί δημόσια, όπως ο απόστολος Παύλος εξέθεσε τη μισαλλοδοξία των θρησκευτικών ηγετών της εποχής του. (Πράξεις 24:10-13) Ωστόσο, όταν είναι δυνατόν, ο καλύτερος τρόπος καταπολέμησης της μισαλλοδοξίας είναι να αναλάβει κανείς προληπτικά δράση—να προάγει την ανεξιθρησκεία, δηλαδή να εκπαιδεύει τους ανθρώπους ώστε να καταλαβαίνουν καλύτερα τους άλλους. Η έκθεση του Ο.Η.Ε. σχετικά με την εξάλειψη της μισαλλοδοξίας, η οποία αναφέρθηκε νωρίτερα, λέει: «Εφόσον όλες οι μορφές μισαλλοδοξίας και διακρίσεων που βασίζονται στη θρησκεία ή στις πεποιθήσεις προέρχονται από την ανθρώπινη διάνοια, η δράση πρέπει να κατευθύνεται πρωταρχικά στις ανθρώπινες διάνοιες». Αυτή η εκπαίδευση μπορεί ακόμα και να οδηγήσει τα άτομα να εξετάσουν τις δικές τους πεποιθήσεις.

Ο Φεντερίκο Μαγιόρ, γενικός διευθυντής της Εκπαιδευτικής, Επιστημονικής και Πολιτιστικής Οργάνωσης των Ηνωμένων Εθνών (UNESCO), έγραψε: «Θρησκευτική ανοχή είναι η αρετή του ατόμου που έχει πεποιθήσεις». Γράφοντας στο περιοδικό Μεταρρύθμιση (Réforme), ο Δομινικανός ιερέας Κλοντ Ζεφρέ είπε: «Η πραγματική ανεξιθρησκεία βασίζεται στις ισχυρές πεποιθήσεις». Το άτομο που νιώθει ικανοποιημένο με τα πιστεύω του πιθανότατα δεν θα αισθάνεται ότι απειλείται από τα πιστεύω των άλλων.

Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά έχουν διαπιστώσει ότι ένας θαυμάσιος τρόπος για την προώθηση της ανεξιθρησκείας είναι να μιλάει κανείς με άλλους που έχουν διαφορετικές πεποιθήσεις. Οι Μάρτυρες παίρνουν στα σοβαρά την προφητεία του Ιησού που λέει ότι «αυτά τα καλά νέα της βασιλείας θα κηρυχτούν σε όλη την κατοικημένη γη για μαρτυρία σε όλα τα έθνη», και είναι πασίγνωστοι για τη δημόσια ευαγγελιστική διακονία τους. (Ματθαίος 24:14) Σε αυτό το έργο, έχουν την ευκαιρία να ακούν ανθρώπους πολλών διαφορετικών θρησκειών—καθώς και αθεϊστές—να εξηγούν τις πεποιθήσεις τους. Με τη σειρά τους, οι Μάρτυρες είναι προετοιμασμένοι να αναπτύξουν τις πεποιθήσεις τους σε εκείνους που θέλουν να ακούσουν. Έτσι, προάγουν την αύξηση της γνώσης και της κατανόησης. Αυτού του είδους η γνώση και η κατανόηση διευκολύνουν την άνθηση της ανεξιθρησκείας.

Ανοχή και Ακόμα Περισσότερα

Παρά τις καλύτερες προθέσεις πολλών και τις συντονισμένες προσπάθειες κάποιων άλλων, η θρησκευτική μισαλλοδοξία εξακολουθεί σίγουρα να αποτελεί πρόβλημα σήμερα. Για να υπάρξει πραγματική αλλαγή, χρειάζεται κάτι περισσότερο. Η γαλλική εφημερίδα Λε Μοντ ντε ντεμπά (Le Monde des débats) τόνισε ποιο είναι το πρόβλημα λέγοντας: «Η σύγχρονη κοινωνία υποφέρει πολλές φορές από την ύπαρξη συναισθηματικού και πνευματικού κενού. Ο νόμος μπορεί να εγγυηθεί την ελευθερία εναντίον εκείνων που την απειλούν. Μπορεί και θα πρέπει να εγγυάται την ισότητα μπροστά στο νόμο, χωρίς αυθαίρετες διακρίσεις». Το βιβλίο Δημοκρατία και Ανεξιθρησκεία (Democracy and Tolerance) παραδέχεται: «Έχουμε ακόμα πολύ δρόμο για να επιτύχουμε το στόχο τού να κάνουμε την αμοιβαία κατανόηση και τον αμοιβαίο σεβασμό παγκόσμιο πρότυπο συμπεριφοράς».

Η Αγία Γραφή υπόσχεται ότι σύντομα η ανθρωπότητα θα είναι ενωμένη στην απόδοση αγνής λατρείας προς τον μόνο αληθινό Θεό. Αυτή η ενότητα θα έχει ως αποτέλεσμα μια αληθινή παγκόσμια αδελφότητα όπου θα επικρατεί ο σεβασμός για τους άλλους. Οι άνθρωποι δεν θα μαστίζονται πλέον από την άγνοια, επειδή η Βασιλεία του Θεού θα τους διδάσκει τις οδούς του Ιεχωβά, ικανοποιώντας έτσι τις διανοητικές, τις συναισθηματικές και τις πνευματικές τους ανάγκες. (Ησαΐας 11:9· 30:21· 54:13) Πραγματική ισότητα και ελευθερία θα επικρατούν στη γη. (2 Κορινθίους 3:17) Αποκτώντας ακριβή γνώση των σκοπών του Θεού για την ανθρωπότητα, μπορείτε να καταπολεμήσετε την άγνοια και τη μισαλλοδοξία.

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 11]

Απειλείται μια Θρησκεία

Στα πρόσφατα χρόνια οι αρχές έχουν προσπαθήσει να καταπνίξουν τη δράση των Μαρτύρων του Ιεχωβά στη Γαλλία αρνούμενοι να τους παράσχουν τα ίδια πλεονεκτήματα που παρέχουν σε άλλες θρησκείες. Πρόσφατα, επιβλήθηκε βαριά φορολογία στις συνεισφορές που λαβαίνουν οι Μάρτυρες για την υποστήριξη των θρησκευτικών τους δραστηριοτήτων. Οι γαλλικές αρχές επέβαλαν άδικα φόρο 50 εκατομμυρίων δολαρίων (περ. 15 δισ. δρχ.) (φόροι και πρόστιμα), με προφανή στόχο να εξουδετερώσουν αυτή την ομάδα των 200.000 Χριστιανών και των φίλων τους στη Γαλλία. Αυτή είναι μια κατάφωρη πράξη θρησκευτικής προκατάληψης η οποία αντιβαίνει σε όλες τις αρχές της ελευθερίας, της αδελφοσύνης και της ισότητας.