Λόγου χάρη, εξετάστε τα όσα είπε στην εισαγωγή του εκτεταμένου φιλολογικού του έργου με τον τίτλο «Έλεγχος και Ανατροπή της Ψευδώνυμης Γνώσης». Ο ίδιος έγραψε: «Ορισμένοι άνθρωποι, αφού απορρίπτουν την αλήθεια, διαδίδουν ανάμεσά μας μύθους και μάταιες γενεαλογίες οι οποίες, αντί να συμβάλλουν στο έργο του Θεού με σκοπό την ενίσχυση της πίστης, προξενούν φιλονικίες, όπως είπε ο απόστολος [στα εδάφια 1 Τιμόθεον 1:3, 4]. Με τις έντεχνα σχεδιασμένες ρητορείες τους παροδηγούν τις διάνοιες των απείρων και τους κάνουν δέσμιούς τους, αφού διαστρέφουν τα λόγια του Κυρίου και ερμηνεύουν λανθασμένα όσα λέχτηκαν σωστά».

Το κύριο έργο του Ειρηναίου, «Έλεγχος και Ανατροπή της Ψευδώνυμης Γνώσης», ήταν κοινώς γνωστό με την ονομασία «Κατά Αιρέσεων». Διαιρείται σε πέντε βιβλία. Τα δυο πρώτα περιέχουν μια κριτική περιγραφή των δοξασιών των διαφόρων αιρέσεων, ιδιαίτερα της αίρεσης των Βαλεντινιανών. Στα υπόλοιπα τρία βιβλία, ο Ειρηναίος κάνει μια προσπάθεια να αντιτάξει «επιχειρήματα από τις Γραφές».

Στην εισαγωγή του τρίτου βιβλίου του «Κατά Αιρέσεων», ο Ειρηναίος γράφει: «Να έχετε υπόψη λοιπόν όσα είπα στα δυο προηγούμενα βιβλία· και, αν προσθέσετε σ’ αυτά και τούτο το βιβλίο, θα έχετε εκ μέρους μου μια ολοκληρωμένη απάντηση εναντίον όλων των αιρετικών, και θα είστε σε θέση να τους αντιμετωπίσετε με πίστη και θάρρος, υπερασπίζοντας την μια αληθινή και ζωοδότρια πίστη, την οποία παρέλαβε η Εκκλησία από τους αποστόλους και την οποία μεταδίδει στα παιδιά της. Επειδή ο Κύριος των πάντων έδωσε στους αποστόλους του τη δύναμη του ευαγγελίου, και μέσω αυτών μάθαμε κι εμείς την αλήθεια, δηλαδή τη διδασκαλία του Γιου του Θεού—όπως ακριβώς τους είπε ο Κύριος: ‘Εκείνος που ακούει εσάς ακούει εμένα, κι εκείνος που περιφρονεί εσάς περιφρονεί εμένα κι αυτόν που με έστειλε’».

Μολονότι ο Ειρηναίος παραδέχτηκε ότι δεν ήταν καλός συγγραφέας, ήταν αποφασισμένος να εκθέσει όλες τις πλευρές των «κακών διδασκαλιών» του Γνωστικισμού. Παραθέτει και σχολιάζει πολλά εδάφια και προβάλλει πειστικά επιχειρήματα κατά των ‘ψευδοδιδασκάλων’ των ‘καταστρεπτικών αιρέσεων’. (2 Πέτρου 2:1-3, ΚΔΤΚ) Είναι φανερό ότι ο Ειρηναίος δυσκολεύτηκε να συνθέσει το έργο του σε ικανοποιητική μορφή. Γιατί; Επειδή το υλικό που είχε συγκεντρώσει ήταν τεραστίων διαστάσεων.

Είναι ολοφάνερο ότι απαιτήθηκε πολύς κόπος και μελέτη για να έρθει σε ύπαρξη το αποκαλυπτικό έργο του Ειρηναίου. Τα μακροσκελή επιχειρήματά του αποτελούν πλούσια πηγή πληροφόρησης για τις πηγές και τα φαινόμενα του Γνωστικισμού. Τα συγγράμματα του Ειρηναίου συνθέτουν επίσης ένα ανεκτίμητο ευρετήριο μερικών τουλάχιστον Γραφικών απόψεων που διακρατούσαν ακόμα τα άτομα τα οποία ομολογούσαν ότι προσκολλούνταν στο Λόγο του Θεού στο τέλος του δεύτερου αιώνα Κ.Χ.

Επανειλημμένα ο Ειρηναίος υποστηρίζει την πίστη σε «έναν Θεό, τον Πατέρα τον Παντοδύναμο, ο οποίος έκανε τον ουρανό και τη γη και τις θάλασσες και όλα όσα υπάρχουν σ’ αυτές, και σε έναν Χριστό Ιησού, το γιο του Θεού, ο οποίος έγινε σάρκα για τη σωτηρία μας». Αυτά ήταν γεγονότα που αρνούνταν οι Γνωστικοί!

Ο Ειρηναίος έγραψε αναφερόμενος κατά του Δοκητισμού των Γνωστικών (τη διδασκαλία ότι ο Χριστός δεν ήρθε ποτέ με ανθρώπινη μορφή): «Ο Χριστός έπρεπε να είναι άνθρωπος, όπως κι εμείς, αν επρόκειτο να μας απελευθερώσει από τη διαφθορά και να μας κάνει τέλειους. Όπως η αμαρτία και ο θάνατος ήρθαν στον κόσμο μέσω ενός ανθρώπου, έτσι μπορούσαν να εξαλειφθούν νόμιμα και για το δικό μας όφελος μόνο μέσω κάποιου ανθρώπου· όμως σίγουρα αυτό δεν θα μπορούσε να γίνει από κάποιον που θα ήταν απλώς απόγονος του Αδάμ, ώστε να χρειάζεται και ο ίδιος απολύτρωση, αλλά από ένα δεύτερο Αδάμ, ο οποίος θα γεννιόταν υπερφυσικά, από έναν νέο προπάτορα του γένους μας». (1 Κορινθίους 15:45) Απεναντίας, οι Γνωστικοί ήταν Δυϊστές, πίστευαν ότι τα πνευματικά πράγματα ήταν καλά, αλλά οτιδήποτε αποτελούνταν από ύλη και σάρκα ήταν κακό. Συνεπώς, απέρριπταν τον άνθρωπο Ιησού Χριστό.

Ακόμα, οι Γνωστικοί, με το επιχείρημα ότι καθετί που αποτελούνταν από σάρκα ήταν κακό, απέρριπταν το γάμο και την τεκνοποίηση, υποστηρίζοντας ότι ο Σατανάς ήταν εκείνος που τα θέσπισε. Έφτασαν στο σημείο να αποδώσουν θεϊκή σοφία στο φίδι της Εδέμ! Λόγω αυτών των απόψεων, ο τρόπος ζωής τους ήταν ακραίος, είτε ασκητικός είτε γεμάτος σαρκικές απολαύσεις. Αφού ισχυρίζονταν ότι η σωτηρία έρχεται μόνο μέσω του μυστικιστικού Γνωστικισμού, ή της εσωτερικής γνώσης, δεν άφηναν κανένα περιθώριο για την αλήθεια του Λόγου του Θεού.

Σε αντίθεση μ’ αυτά, στα επιχειρήματα του Ειρηναίου περιλαμβάνεται η πίστη στη Χιλιετία, ενώ υποδηλώνεται κάποια κατανόηση της προοπτικής μελλοντικής ειρηνικής ζωής στη γη. Αυτός αγωνίστηκε να ενώσει τις αυξανόμενες φατρίες της εποχής του, χρησιμοποιώντας τον ισχυρό Λόγο του Θεού. Και σε γενικές γραμμές, έχει μείνει αξέχαστος για την καθαρή σκέψη, την οξεία αντίληψη και την ορθή κρίση του.

Παρ’ όλο που μερικοί θεωρούν ότι ο Ειρηναίος (ο οποίος πέθανε γύρω στο 200 Κ.Χ.) είχε διακρατήσει τις αληθινές δοξασίες της Χριστιανικής πίστης, πρέπει να θυμόμαστε ότι η εποχή του ήταν περίοδος αλλαγών και προειπωμένης αποστασίας. Μερικές φορές τα επιχειρήματά του είναι κάπως αόριστα, ίσως και αντιφατικά. Ωστόσο, τρέφουμε μεγάλη εκτίμηση για τη μαρτυρία ανθρώπων οι οποίοι μίλησαν θαρραλέα υποστηρίζοντας όχι τις παραδόσεις των ανθρώπων αλλά το θεόπνευστο γραπτό Λόγο του Θεού.