Πώς ένα Ψαροχώρι Έγινε Μεγαλούπολη

ΑΠΟ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΙΑΠΩΝΙΑ

ΜΙΑ όμορφη καλοκαιρινή μέρα του Αυγούστου του 1590, ο Ιεγιάσου Τοκουγκάβα (δεξιά), ο οποίος έγινε αργότερα ο πρώτος Τοκουγκάβα σογκούν,a πάτησε το πόδι του στο ψαροχώρι Έντο, στην ανατολική Ιαπωνία. Εκείνον τον καιρό, «στο Έντο υπήρχαν μόνο λίγες εκατοντάδες ρημαγμένες καλύβες όπου έμεναν χωρικοί και ψαράδες», αναφέρει το βιβλίο Η Πόλη του Σογκούν—Ιστορία του Τόκιο (The Shogun’s City—A History of Tokyo). Στην περιοχή υπήρχε κάποιο εγκαταλειμμένο φρούριο το οποίο είχε χτιστεί έναν και πλέον αιώνα νωρίτερα.

Αυτό το χωριό, «θαμμένο» στην αφάνεια επί αιώνες, όχι μόνο θα γινόταν το Τόκιο, η πρωτεύουσα της Ιαπωνίας, αλλά θα εξελισσόταν και σε πολύβουη μεγαλούπολη—πάνω από 12 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν στην περιοχή του Τόκιο. Το Τόκιο επρόκειτο να αποτελέσει παγκόσμια δύναμη στους τομείς της τεχνολογίας, των επικοινωνιών, των μεταφορών και του εμπορίου, καθώς και έδρα κορυφαίων οικονομικών οργανισμών. Πώς επιτελέστηκε μια τόσο εκπληκτική μεταμόρφωση;

Από Ψαροχώρι σε Πόλη του Σογκούν

Επί έναν αιώνα μετά το 1467, διάφοροι φεουδάρχες πολεμούσαν μεταξύ τους και ως αποτέλεσμα διαίρεσαν την Ιαπωνία σε αρκετά φέουδα. Τελικά, ο Χιντεγιόσι Τογιοτόμι, φεουδάρχης ταπεινής καταγωγής, επανένωσε εν μέρει το έθνος και άρχισε να κυβερνάει για λογαριασμό του αυτοκράτορα το 1585. Στην αρχή, ο Ιεγιάσου πολέμησε τον κραταιό Χιντεγιόσι, αλλά αργότερα ένωσε τις δυνάμεις του με τις δικές του. Μαζί, πολιόρκησαν και κατέκτησαν το κάστρο της Ονταβάρα, το οχυρό της ισχυρής οικογένειας Χότζο, και έτσι κατέλαβαν την περιοχή Κάντο της ανατολικής Ιαπωνίας.

Ο Χιντεγιόσι παραχώρησε στον Ιεγιάσου μια τεράστια έκταση που αποτελούνταν από οχτώ επαρχίες της Κάντο, μεγάλο μέρος της οποίας ανήκε πρωτύτερα στους Χότζο, μετακινώντας τον Ιεγιάσου ανατολικότερα από την αρχική του επικράτεια. Αυτή προφανώς ήταν υπολογισμένη κίνηση για να κρατήσει τον Ιεγιάσου μακριά από το Κιότο, όπου ζούσε ο αυτοκράτορας—ο οποίος έπαιζε διακοσμητικό ρόλο ως ηγέτης της Ιαπωνίας. Παρ’ όλα αυτά, ο Ιεγιάσου συμφώνησε, και έτσι έφτασε στο Έντο όπως περιγράφεται στην εισαγωγή του άρθρου. Εκεί άρχισε να μεταμορφώνει αυτό το ασήμαντο ψαροχώρι σε κέντρο της επικράτειάς του.

Μετά το θάνατο του Χιντεγιόσι, ο Ιεγιάσου ηγήθηκε ενός συνασπισμού δυνάμεων, κυρίως από την ανατολική Ιαπωνία, εναντίον των δυνάμεων από τη δύση, και το 1600, μέσα σε μία μέρα, κέρδισε τη νίκη. Το 1603, ο Ιεγιάσου ανακηρύχτηκε σογκούν και έγινε ο αδιαφιλονίκητος κυβερνήτης του έθνους. Το Έντο έγινε τώρα το νέο διοικητικό κέντρο της Ιαπωνίας.

Ο Ιεγιάσου διέταξε τους φεουδάρχες να στείλουν άντρες και υλικά προκειμένου να ολοκληρωθεί ένα τεράστιο κάστρο. Σε κάποια περίπτωση, χρησιμοποιήθηκαν περίπου 3.000 πλοία για να μεταφέρουν ογκώδη κομμάτια γρανίτη τα οποία είχαν αποσπαστεί από τους βράχους της χερσονήσου Ίζου, περίπου 100 χιλιόμετρα νότια. Όταν ξεφορτώθηκε ο γρανίτης στο λιμάνι, μια ομάδα εκατό ή και περισσοτέρων αντρών έσυραν τα κομμάτια μέχρι το εργοτάξιο.

Το κάστρο, που ήταν πολύ μεγαλύτερο από οποιοδήποτε άλλο στην Ιαπωνία, ολοκληρώθηκε έπειτα από 50 χρόνια, κατά τη διακυβέρνηση του τρίτου σογκούν, και αποτέλεσε εντυπωσιακό σύμβολο της ακατανίκητης κυριαρχίας των Τοκουγκάβα. Διάφοροι σαμουράι, δηλαδή πολεμιστές, που υπηρετούσαν τον σογκούν εγκαταστάθηκαν γύρω από το κάστρο. Ο σογκούν απαιτούσε να διατηρούν οι φεουδάρχες επαύλεις στο Έντο εκτός από τα κάστρα που είχαν στη δική τους επικράτεια.

Για να καλυφτούν οι ανάγκες των σαμουράι που κατοικούσαν γύρω από το κάστρο, ολοένα και περισσότερες ομάδες εμπόρων και τεχνιτών συγκεντρώνονταν από όλη τη χώρα. Το 1695—περίπου έναν αιώνα μετά την άφιξη του Ιεγιάσου στην περιοχή—ο πληθυσμός του Έντο είχε αυξηθεί σε ένα εκατομμύριο κατοίκους! Το Έντο έγινε η μεγαλύτερη πόλη του κόσμου εκείνης της εποχής.

Από το Σπαθί στον Άβακα

Η κυβέρνηση του σογκούν διατηρούσε με τόση αποτελεσματικότητα την ειρήνη ώστε η τάξη των πολεμιστών δεν είχε πολλά να κάνει. Ασφαλώς, οι σαμουράι συνέχιζαν να καυχιούνται για τις ικανότητές τους, αλλά η δύναμη του σπαθιού έδωσε σιγά σιγά τόπο στη δύναμη του άβακα, του χειροκίνητου αριθμητηρίου που ήταν δημοφιλές στην Ανατολή. Επί 250 και πλέον χρόνια, εξακολούθησε να επικρατεί ειρήνη. Οι πολίτες γενικά, και ιδιαίτερα οι έμποροι, απολάμβαναν υλική ευημερία και μεγαλύτερη ανεξαρτησία. Αναπτύχθηκε ένας μοναδικός πολιτισμός.

Οι άνθρωποι ψυχαγωγούνταν με τα ξακουστά Καμπούκι (ιστορικά θεατρικά έργα), Μπουνράκου (κουκλοθέατρο) και ρακούγκο (αφήγηση κωμικών ιστοριών). Τα ζεστά καλοκαιρινά δειλινά, ο κόσμος συγκεντρωνόταν για λίγη δροσιά στις όχθες του ποταμού Σουμίντα, όπου βρισκόταν το Έντο. Παρακολουθούσαν επίσης πυροτεχνήματα, μια δημοφιλή παράδοση που συνεχίζεται μέχρι σήμερα.

Το Έντο, όμως, παρέμενε άγνωστο στον υπόλοιπο κόσμο. Επί 200 και πλέον χρόνια, το έθνος δεν επιτρεπόταν να έρχεται σε επαφή με ξένους, με εξαίρεση—σε πολύ περιορισμένη βάση—τους Ολλανδούς, τους Κινέζους και τους Κορεάτες. Έπειτα, κάποια μέρα, ένα απρόσμενο γεγονός άλλαξε το χαρακτήρα της πόλης και του έθνους.

Το Έντο Γίνεται Τόκιο

Ανοιχτά των ακτών του Έντο, εμφανίστηκαν ξαφνικά κάποια παράξενα σκάφη που έβγαζαν μαύρο καπνό. Σαστισμένοι οι ψαράδες νόμιζαν ότι ήταν πλωτά ηφαίστεια! Ανεξέλεγκτες φήμες διαδόθηκαν στο Έντο, γεγονός που οδήγησε σε μαζική φυγή των ανθρώπων.

Εκείνα τα σκάφη, ένας στόλος από τέσσερα πλοία με επικεφαλής τον αρχιπλοίαρχο Μάθιου Κ. Πέρι του Αμερικανικού Ναυτικού, αγκυροβόλησαν στον Κόλπο Έντο στις 8 Ιουλίου 1853 (αριστερά). Ο Πέρι ζήτησε από την κυβέρνηση του σογκούν να απελευθερώσει τις εμπορικές σχέσεις της Ιαπωνίας με τη χώρα του. Η επίσκεψη του Πέρι έκανε τους Ιάπωνες να διαπιστώσουν πόσο πίσω είχε μείνει η Ιαπωνία από τον υπόλοιπο κόσμο όσον αφορά τις στρατιωτικές και τις τεχνολογικές εξελίξεις.

Αυτό προκάλεσε μια αλυσίδα γεγονότων τα οποία οδήγησαν στην πτώση του καθεστώτος του Τοκουγκάβα και στην αποκατάσταση της αυτοκρατορικής διακυβέρνησης. Το 1868, το Έντο μετονομάστηκε σε Τόκιο, δηλαδή «Ανατολική Πρωτεύουσα», ονομασία που υποδήλωνε τη θέση του σε σχέση με το Κιότο. Ο αυτοκράτορας μετέφερε την κατοικία του από το ανάκτορο του Κιότο στο κάστρο του Έντο, το οποίο αργότερα μετατράπηκε σε νέο Αυτοκρατορικό Ανάκτορο.