Χριστούγεννα—Ένας Γιορταστικός Καιρός για τους Κατοίκους της Άπω Ανατολής

ΤΕΡΑΣΤΙΑ Χριστουγεννιάτικα δέντρα, λαμπρά φώτα, και πολύχρωμα πανώ—βρίσκονται σε όλα τα εμπορικά κέντρα και τα μεγάλα καταστήματα. Διάφορα Χριστουγεννιάτικα τραγούδια ηχούν από τα μεγάφωνα, και οι ανακοινώσεις ενθαρρύνουν τους ανθρώπους να ψωνίσουν περισσότερα πράγματα. Άντρες και γυναίκες ντυμένοι Αϊ-Βασίληδες, περπατούν πέρα δώθε στους δρόμους και με πατρικό ύφος προσφέρουν δώρα. Μήπως αυτή η σκηνή βρίσκεται σε μια «Χριστιανική» χώρα; Όχι, βρίσκεται στην Ιαπωνία, όπου λιγότερο από ένα τοις εκατό του πληθυσμού ισχυρίζονται ότι είναι Χριστιανοί.

Με παρόμοιο τρόπο, στη γειτονική Ταϊβάν, οι «Χριστιανοί», καθώς και αυτοί που δεν είναι Χριστιανοί γιορτάζουν τα Χριστούγεννα με την παραδοσιακή ανταλλαγή δώρων. Επίσης, στις Κινέζικες κοινότητες της Μαλαισίας, τα πυροτεχνήματα δίνουν ακόμα πιο έντονο χρώμα στις εκδηλώσεις της «Χριστιανικής» γιορτής.

Γιατί γιορτάζουν αυτοί οι άνθρωποι τα Χριστούγεννα; Πιστεύουν στα Χριστούγεννα; Ή μήπως πιστεύουν στις γιορταστικές εκδηλώσεις των Χριστουγέννων; Έχει αποδειχθεί ότι το δίδαγμα που παίρνουν από τη γιορτή των Χριστουγέννων είναι «τρώγε, πίνε, και ευφραίνου». Πολλοί ασκούν τη «Χριστιανοσύνη» στις 24 και 25 Δεκεμβρίου αλλά την επόμενη μέρα επιστρέφουν στη δική τους θρησκεία—στο Βουδισμό, στο Σιντοϊσμό, στον Ταοϊσμό, ή οπουδήποτε αλλού. Πώς, όμως, μπορούν άνθρωποι με τόσο διαφορετικό θρησκευτικό παρελθόν να συμμετέχουν σε μια «Χριστιανική» γιορτή;

Όταν ρώτησαν ένα αγοράκι στην Ιαπωνία αν πίστευε στον Αϊ-Βασίλη, αυτό απάντησε: ‘Πιστεύω στον Αϊ-Βασίλη επειδή μου έφερε πολλά παιχνίδια’. Η απάντησή του αντιπροσωπεύει τον τρόπο με τον οποίο σκέφτονται πολλά άτομα στην Άπω Ανατολή: ‘Να είστε απροκατάληπτοι. Μην είστε άκαμπτοι σχετικά με τη θρησκεία. Αν μπορείτε να κερδίσετε κάτι απ’ αυτήν, απολαύστε το. Αλλά να κρατάτε τη θρησκεία στη θέση της για να μην επηρεάζει άλλες πτυχές της ζωής σας’.

Η έρευνα που έγινε από μια μεγάλη Ιαπωνική εφημερίδα απέδειξε ότι υπάρχει αυτός ο τρόπος σκέψης. Μια από τις ερωτήσεις που υποβλήθηκαν ήταν η ακόλουθη: «Στην Ιαπωνία, υπάρχει η συνήθεια να συμμετέχει το ίδιο άτομο σε διάφορες θρησκευτικές εκδηλώσεις όπως είναι η ομιγιαμαΐρι [μια Σιντοϊστική εκδήλωση όπου γιορτάζεται η ανάπτυξη των παιδιών], η όχιγκαν [μια Βουδιστική ιεροτελεστία που γίνεται δυο φορές το χρόνο για να μνημονευτούν οι νεκροί], και τα Χριστούγεννα. Πιστεύετε ότι αυτό είναι απαράδεκτο;» Μόνο 19 τοις εκατό απάντησαν ότι είναι «απαράδεκτο». Ακόμη και μεταξύ αυτών που ισχυρίζονται ότι είναι Χριστιανοί, 60 τοις εκατό πίστευαν ότι δεν υπήρχε τίποτα το εσφαλμένο στο να συμμετέχουν σε γιορτές άλλων θρησκειών.

Αυτή η νοοτροπία έχει σαν αποτέλεσμα ένα περίεργο θρησκευτικό φαινόμενο—πολλοί ομολογούν ότι είναι οπαδοί περισσότερων από μιας θρησκείας. Όπως ανέφερε η Κρατική Υπηρεσία Πολιτισμού, το γενικό σύνολο των οπαδών των θρησκευτικών ομάδων στην Ιαπωνία ήταν 207.080.000 στο τέλος του 1982, ενώ υπολογίζεται ότι ο πληθυσμός της Ιαπωνίας το 1982 ήταν μόνο 118.600.000. Αυτό σημαίνει ότι τα επίσημα μέλη των θρησκειών στην Ιαπωνία ανέρχονταν σε 170 τοις εκατό του συνολικού πληθυσμού!

«Αδύνατον!» ίσως να αναφωνήσουν άνθρωποι που ζουν σε μονοθεϊστικές κοινωνίες. Αλλά, η ίδια διγνωμία στις θρησκευτικές απόψεις επικρατεί επίσης και στον τρόπο με τον οποίο οι Δυτικοί γιορτάζουν τα Χριστούγεννα. Πώς είναι δυνατόν να συμβαίνει αυτό; Και αν πραγματικά συμβαίνει, τότε πρέπει εσείς να γιορτάζετε τα Χριστούγεννα;

[Εικόνα στη σελίδα 3]

Σύνολο επίσημων μελών των θρησκειών στην Ιαπωνία: 207.080.000

Συνολικός πληθυσμός της Ιαπωνίας: 118.600.000

Πρέπει να Γιορτάζετε τα Χριστούγεννα;

ΓΙΑ ΝΑ διευκρινιστούν οι ομοιότητες και οι διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα στον Ανατολικό και τον Δυτικό τρόπο εορτασμού των Χριστουγέννων, οι πληροφορίες που ακολουθούν θα παρουσιαστούν με τη μορφή δυο επιστολών που αντάλλαξαν ένας Ιάπωνας με τον Άγγλο φίλο του. Οι πληροφορίες θα σας βοηθήσουν να δώσετε απάντηση στο ερώτημα: Πρέπει να γιορτάζω τα Χριστούγεννα;

Αγαπητέ Ντέιβιντ,

Ξανάρχισαν πάλι τα ίδια. Οι έμποροι καθοδηγούν τους ανθρώπους σαν αρχιερείς. Ο Αϊ-Βασίλης είναι ο τελετάρχης. Τα Χριστουγεννιάτικα δέντρα αποτελούν το σύμβολο της γιορτής. Γίνονται προσφορές από Χριστουγεννιάτικα γλυκά και παιχνίδια. Οι έμποροι διαδίδουν τη θρησκεία των Χριστουγέννων στην Ιαπωνία. Η αποστολή τους υπήρξε αρκετά επιτυχημένη τις τελευταίες τρεις ή τέσσερις δεκαετίες. Ένας ανυπολόγιστος αριθμός Ιαπώνων μεταστρέφονται σ’ αυτή τη «θρησκεία»—τουλάχιστον για δυο μέρες το χρόνο!

Αυτό με έχει προβληματίσει. Συχνά αναρωτιέμαι γιατί τόσοι Ιάπωνες, από τους οποίους οι περισσότεροι δεν είναι Χριστιανοί, μπορούν και γιορτάζουν μια «Χριστιανική» γιορτή. Πότε άρχισαν οι Ιάπωνες να γιορτάζουν τα Χριστούγεννα σε τέτοιο βαθμό; Τι βρίσκεται πίσω από όλα αυτά;

Ψάχνοντας για την προέλευση των Χριστουγέννων στην Ιαπωνία, βρήκα την ακόλουθη ενδιαφέρουσα ιστορία. Ο Σοσέκι Νατσούμι, ένας μεγάλος συγγραφέας της εποχής των Μεϊτζί (1868-1912), έστειλε μια Χριστουγεννιάτικη κάρτα από την Αγγλία στον φημισμένο ποιητή, Σίκι Μασαόκα, περιγράφοντας τη συναρπαστική Χριστουγεννιάτικη σκηνή στο Λονδίνο στο τέλος του έτους 1900. Ο Σίκι συνέθεσε ακόμη και ένα χάικου, που είναι η μικρότερη μορφή Ιαπωνικής ποίησης, σχετικά με ένα μικρό παρεκκλήσι τη μέρα των Χριστουγέννων. Φαίνεται ότι τα Χριστούγεννα αποτελούσαν ακόμα καινοτομία στην Ιαπωνία στην αρχή του αιώνα. Πότε, λοιπόν, γιόρτασαν Χριστούγεννα για πρώτη φορά οι Ιάπωνες;

Ίσως σε ενδιαφέρει να μάθεις ότι μερικές αυθεντίες ισχυρίζονται πως τα Χριστούγεννα γιορτάζονταν στο Τζίνζα σε μια σχολή θηλέων από το όγδοο έτος των Μεϊτζί (1875). Ωστόσο, το τεύχος του The Christian Century, στην Αγγλική (Δε Κρίστιαν Σέντιουρι) παρατήρησε ότι «το έθιμο του εορτασμού των Χριστουγέννων δεν είχε καθιερωθεί στην Ιαπωνία μέχρι το 1945». Οι Ιάπωνες έβλεπαν τότε τις οικογένειες των Αμερικανών στρατιωτών και των ιεραποστόλων να γιορτάζουν τα Χριστούγεννα. Μετά από την ήττα τους στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι Ιάπωνες βρέθηκαν σε ένα πνευματικό κενό, και γενικά χρειάζονταν κάτι για να τους δώσει κουράγιο.

Τα Χριστούγεννα εκπλήρωσαν αυτή την ανάγκη. Όπως μπορείς να φανταστείς, οι έμποροι δεν έχασαν καθόλου χρόνο χρησιμοποιώντας τα Χριστουγεννιάτικα στολίδια για να προωθήσουν τις πωλήσεις τους στο τέλος του χρόνου. Ένας δημοσιογράφος, ο Κίμπεϊ Σίμπα, είπε ότι τα Χριστουγεννιάτικα στολίδια «τραβούσαν τους πελάτες σαν να ήταν μαγικά». «Αυτό», πρόσθεσε, «συνέβη επειδή αυτές οι διακοσμήσεις ήταν ελκυστικές και δημιουργούσαν κέφι».

Αλλά, εφόσον ζεις στην Αγγλία, Ντέιβιντ, ίσως να μη γνωρίζεις ότι οι Ιάπωνες είχαν τη συνήθεια να ανταλλάζουν δώρα στο τέλος του χρόνου πολύ πριν εμφανιστούν τα Χριστούγεννα. Τον Δεκέμβριο οι μικροπωλητές έκαναν πάντα καλές δουλειές. Τους ανθρώπους τους έπιανε αγοραστική μανία επειδή είχαν γεμάτα πορτοφόλια με το έκτακτο επίδομα για το τέλος του χρόνου. «Αυτή η ατμόσφαιρα [των Χριστουγέννων], έκανε τους ανθρώπους χαρούμενους, πρόθυμους να ξοδεύουν, και τους υποκινούσε να αγοράζουν περισσότερα οσέι-μπο [δώρα για το τέλος του χρόνου] από όσα αγόραζαν πριν· έτσι καθιερώθηκε και η χρήση των Χριστουγεννιάτικων στολιδιών», εξήγησε ο Κύριος Σίμπα.

Σήμερα, τα μεγάλα καταστήματα και οι έμποροι λιανικής πώλησης ακολουθούν το ρεύμα και επωφελούνται από το «Χριστουγεννιάτικο πνεύμα» που φαίνεται να έχει τόση μεγάλη επιτυχία. Οι κατασκευαστές παιχνιδιών και τα ζαχαροπλαστεία συγκεντρώνουν την προσοχή τους σ’ αυτή την ατμόσφαιρα για να εκμεταλλευτούν την εορταστική περίοδο. Οι πωλήσεις στο Κίντυ Λαντ, που είναι η μεγαλύτερη αλυσίδα καταστημάτων για παιχνίδια στην Ιαπωνία, είναι τέσσερις φορές περισσότερες τον Δεκέμβριο, σε σύγκριση με τους άλλους μήνες. Υπολογίζεται ότι 5 ως 10 τοις εκατό όλων των γλυκών που φτιάχνονται στην Ιαπωνία κάθε χρόνο θα μπορούσε να λεχθεί ότι είναι «Χριστουγεννιάτικα γλυκά».

Ανακάλυψα ότι μερικοί άνθρωποι ενοχλούνται επειδή βλέπουν να επικρατεί το εμπόριο στην περίοδο των Χριστουγέννων στην Ιαπωνία. Για παράδειγμα, η εφημερίδα The Daily Yomiuri (Δε Ντέιλι Γιομιούρι), παραθέτει τα σχόλια ενός Αμερικανού που ζει πολύ καιρό στην Ιαπωνία: «Οι Ιάπωνες έχουν υιοθετήσει σχεδόν όλες τις Χριστουγεννιάτικες εθιμοτυπίες, αλλά, δεν φαίνεται να υπάρχει το πνεύμα της εποχής». Εννοούσε τη θρησκευτική πτυχή των Χριστουγέννων.

Αυτό με υποκίνησε να ερευνήσω τη θρησκευτική πλευρά των Χριστουγέννων. Οι εκκλησιαζόμενοι ισχυρίζονται ότι τα Χριστούγεννα (25 Δεκεμβρίου) είναι τα γενέθλια του Χριστού. Αλλά, με κατάπληξη έμαθα από την Encyclopedia of Japanese Religions (Εγκυκλοπαίδεια των Ιαπωνικών Θρησκειών) ότι δεν μπορεί να αποδειχτεί πως ο Ιησούς γεννήθηκε στις 25 Δεκεμβρίου! Η εγκυκλοπαίδεια αναφέρει: «Ενώ η πραγματική μέρα των γενεθλίων του Ιησού δεν είναι γνωστή, τα Χριστούγεννα άρχισαν να γιορτάζονται στις 25 Δεκεμβρίου γύρω στον τρίτο αιώνα . . . Αυτή η ημερομηνία πέφτει ακριβώς τη μέρα του χειμερινού ηλιοστάσιου, και αντικατέστησε την προχριστιανική γιορτή της αναγέννησης του Ήλιου». Της αναγέννησης του ήλιου; Μα, εγώ πίστευα ότι ήταν τα γενέθλια του Ιησού. Πώς μπορούν ειλικρινείς Χριστιανοί να γιορτάζουν μια γιορτή που κάποτε ήταν ειδωλολατρική γιορτή για το χειμερινό ηλιοστάσιο; Δεν ήταν τα γενέθλια του Ιησού αλλά η γιορτή της αναγέννησης του ήλιου. Έτσι, πώς μπορούν οι εκκλησιαζόμενοι στη Δύση να επικρίνουν σαν ασυνείδητους τους Ιάπωνες επειδή αυτοί γιορτάζουν μια «Χριστιανική» γιορτή, ενώ κι αυτοί οι ίδιοι ουσιαστικά έχουν την ίδια καθιερωμένη συνήθεια;

Γι’ αυτό, Ντέιβιντ, θα το εκτιμούσα αν μπορούσες να μου απαντήσεις σ’ αυτά τα ερωτήματα επειδή με ανησυχούν πολύ.

Ο φίλος σου,

Ίτσιρο

Αγαπητέ Ίτσιρο,

Σε ευχαριστώ πολύ για την επιστολή σου που εξηγεί πώς γιορτάζονται τα Χριστούγεννα στη χώρα σου. Είναι πολύ ενδιαφέρον για μας τους Δυτικούς να γνωρίζουμε πώς οι άνθρωποι στην Άπω Ανατολή γιορτάζουν μια γιορτή του Δυτικού κόσμου.

Για να είμαι ειλικρινής, είσαι απόλυτα δικαιολογημένος όταν λες ότι τα Χριστούγεννα είναι μια ειδωλολατρική γιορτή. Σχεδόν όλες οι εγκυκλοπαίδειες εξηγούν ότι η γιορτή των Χριστουγέννων προήλθε από την ειδωλολατρική γιορτή των Ρωμαίων που ονομαζόταν Σατουρνάλια και ήταν προς τιμή του αγροτικού τους θεού, του Σατούρνου.

Ναι, ακριβώς όπως εσείς οι Ιάπωνες έχετε αποδεχτεί τα Χριστούγεννα στον Βουδιστικό και Σιντοϊστικό σας πολιτισμό, έτσι και οι εκκλησίες του Χριστιανικού κόσμου έχουν αποδεχτεί ειδωλολατρικές γιορτές στην «Χριστιανική» τους παράδοση. Από μία άποψη, ίσως είναι μεγαλύτερη η αμαρτία τους, γιατί ενώ οι Ιάπωνες γιορτάζουν τα Χριστούγεννα σαν ξένη γιορτή, οι εκκλησιαζόμενοι τηρούν την ειδωλολατρική γιορτή Σατουρνάλια λες και είναι «Χριστιανική», με το να γιορτάζουν τα Χριστούγεννα.