Σχεδόν πριν από 4.000 χρόνια, ο προπάτοράς τους ο Άβραμ άφησε την Ουρ των Χαλδαίων, μια ακμάζουσα μεγαλούπολη στη γη του Σουμέρ, και εγκαταστάθηκε στη γη Χαναάν, σχετικά με την οποία ο Θεός είχε δηλώσει: «Εις το σπέρμα σου θέλω δώσει την γην ταύτην». (Γένεσις 11:31–12:7) Στο εδάφιο Γένεσις 14:13 γίνεται μνεία γι’ αυτόν ως «Άβραμ τον Εβραίον», αν και αργότερα μετονομάστηκε σε Αβραάμ. (Γένεσις 17:4-6) Οι Ιουδαίοι κατάγονται απ’ αυτόν μέσω μιας γενεαλογικής γραμμής που έχει ως αφετηρία το γιο του, τον Ισαάκ, και τον εγγονό του, τον Ιακώβ, ο οποίος μετονομάστηκε σε Ισραήλ. (Γένεσις 32:27-29) Ο Ισραήλ είχε 12 γιους που ίδρυσαν 12 φυλές. Ένας απ’ αυτούς ήταν ο Ιούδας, από του οποίου το όνομα προήλθε τελικά η λέξη «Ιουδαίος».—2 Βασιλέων 16:6.

⁶ Σιγά-σιγά, ο όρος «Ιουδαίος» εφαρμόστηκε σ’ όλους τους Ισραηλίτες και όχι μόνο στους απογόνους του Ιούδα. (Εσθήρ 3:6· 9:20) Επειδή τα γενεαλογικά αρχεία των Ιουδαίων καταστράφηκαν το 70 Κ.Χ., όταν οι Ρωμαίοι ισοπέδωσαν την Ιερουσαλήμ, κανένας Ιουδαίος δεν μπορεί σήμερα να εξακριβώσει από ποια φυλή κατάγεται. Παρ’ όλα αυτά, στις χιλιετίες που πέρασαν, η αρχαία Ιουδαϊκή θρησκεία εξελίχτηκε και άλλαξε όψη. Σήμερα ο Ιουδαϊσμός ασκείται από εκατομμύρια Εβραίους στη Δημοκρατία του Ισραήλ και στη Διασπορά (στις χώρες όπου έχουν διασκορπιστεί οι Ιουδαίοι). Ποια είναι η βάση αυτής της θρησκείας;

Ο Μωυσής, ο Νόμος κι ένα Έθνος

7. Ποιον όρκο έδωσε ο Θεός στον Αβραάμ, και γιατί;

⁷ Το 1943 Π.Κ.Χ.,b ο Θεός διάλεξε τον Άβραμ ως ειδικό δούλο του και αργότερα του έδωσε έναν ιερό όρκο, λόγω της πιστότητας που έδειξε εκείνος προσφέροντας πρόθυμα για θυσία το γιο του Ισαάκ, κι ας μην πραγματοποιήθηκε ποτέ εκείνη η θυσία. (Γένεσις 12:1-3· 22:1-14) Σ’ εκείνο τον όρκο, ο Θεός έλεγε: «Ώμοσα εις εμαυτόν, λέγει Κύριος [στην εβραϊκή: יהוה, ΓΧΒΧ], ότι, επειδή έπραξας το πράγμα τούτο και δεν ελυπήθης τον υιόν σου, τον μονογενή σου, ότι ευλογών θέλω σε ευλογήσει, και πληθύνων θέλω πληθύνει το σπέρμα σου ως τα άστρα του ουρανού . . . εν τω σπέρματί σου θέλουσιν ευλογηθή πάντα τα έθνη της γης· διότι υπήκουσας εις την φωνήν μου». Αυτός ο όρκος διατυπώθηκε και στο γιο τού Αβραάμ καθώς και στον εγγονό του, και ύστερα μεταβιβάστηκε στη φυλή του Ιούδα και στη γραμμή του Δαβίδ. Αυτή η αυστηρά μονοθεϊστική αντίληψη για την ύπαρξη ενός προσωπικού Θεού που πολιτεύεται άμεσα με τους ανθρώπους ήταν μοναδική σ’ εκείνον τον αρχαίο κόσμο και τελικά αποτέλεσε τη βάση της Ιουδαϊκής θρησκείας.—Γένεσις 22:15-18· 26:3-5· 28:13-15· Ψαλμός 89:3, 4, 28, 29, 35, 36.

8. Ποιος ήταν ο Μωυσής, και ποιο ρόλο έπαιξε στον Ισραήλ;

⁸ Για να εκπληρώσει ο Θεός τις υποσχέσεις που έδωσε στον Αβραάμ, έθεσε το θεμέλιο για την ίδρυση ενός έθνους συνάπτοντας μια ειδική διαθήκη με τους απογόνους του Αβραάμ. Αυτή η διαθήκη θεσπίστηκε μέσω του Μωυσή, αυτού του μεγάλου Εβραίου ηγέτη και μεσίτη μεταξύ Θεού και Ισραήλ. Ποιος είναι ο Μωυσής και γιατί έχει αυτός τόσο μεγάλη σημασία για τους Ιουδαίους; Η Αγία Γραφή αναφέρει στο βιβλίο της Εξόδου ότι εκείνος γεννήθηκε στην Αίγυπτο (1593 Π.Κ.Χ.) από Ισραηλίτες γονείς, οι οποίοι ήταν υποδουλωμένοι μαζί με τον υπόλοιπο Ισραήλ. Αυτός ήταν εκείνος «τον οποίο είχε ξεχωρίσει ο ΚΥΡΙΟΣ» για να ελευθερώσει το λαό του και να τον οδηγήσει στη Χαναάν, τη Γη της Επαγγελίας. (Δευτερονόμιον 6:23· 34:10, Τανάκ, Νέα Μετάφραση των Αγίων Γραφών [Tanakh, A New Translation of the Holy Scriptures], την οποία συνέταξαν λόγιοι της Ιουδαϊκής Εκδοτικής Εταιρίας) Ο Μωυσής εκπλήρωσε το ζωτικό ρόλο του μεσίτη της διαθήκης του Νόμου, την οποία έδωσε ο Θεός στους Ισραηλίτες, και ακόμη διατέλεσε προφήτης, κριτής, ηγέτης και ιστορικός τους.—Έξοδος 2:1–3:22.

9, 10. (α) Τι ήταν ο Νόμος ο οποίος μεταβιβάστηκε μέσω του Μωυσή; (β) Ποιους τομείς της ζωής κάλυπταν οι Δέκα Εντολές; (γ) Ποια υποχρέωση είχε ο Ισραήλ σύμφωνα με τη διαθήκη του Νόμου;

⁹ Ο Νόμος που έλαβε ο Ισραήλ περιείχε το Δεκάλογο, ή αλλιώς τις Δέκα Εντολές, καθώς και 600 και πλέον νόμους που συνιστούσαν ένα συνεκτικό κατάλογο οδηγιών και κατευθύνσεων για την καθημερινή διαγωγή. (Βλέπε πλαίσιο, σελίδα 211.) Αυτός περιλάμβανε και εγκόσμια και ιερά ζητήματα—σωματικές και ηθικές απαιτήσεις, καθώς και τη λατρεία του Θεού.

¹⁰ Η διαθήκη του Νόμου, αυτό το θρησκευτικό σύνταγμα, έδωσε μορφή και ουσία στην πίστη των πατριαρχών. Το αποτέλεσμα ήταν να γίνουν οι απόγονοι του Αβραάμ ένα έθνος αφιερωμένο στην υπηρεσία του Θεού. Έτσι, η Ιουδαϊκή θρησκεία άρχισε να αποκτά συγκεκριμένη διάρθρωση και οι Ιουδαίοι έγιναν ένα έθνος οργανωμένο για τη λατρεία και την υπηρεσία του Θεού τους. Στα εδάφια Έξοδος 19:5, 6, ο Θεός τούς υποσχέθηκε: «Εάν τωόντι υπακούσητε εις την φωνήν μου, και φυλάξητε την διαθήκην μου, . . . θέλετε είσθαι εις εμέ βασίλειον ιεράτευμα και έθνος άγιον». Μ’ αυτόν τον τρόπο, οι Ισραηλίτες θα γίνονταν ένα ‘εκλεκτό έθνος’ που θα εξυπηρετούσε τους σκοπούς του Θεού. Ωστόσο, η εκπλήρωση των υποσχέσεων της διαθήκης εξαρτιόταν από την προϋπόθεση «εάν . . . υπακούσητε». Αυτό το αφιερωμένο έθνος είχε τώρα υποχρεώσεις απέναντι στον Θεό του. Γι’ αυτό και αργότερα (τον όγδοο αιώνα Π.Κ.Χ.), ο Θεός μπορούσε να πει στους Ιουδαίους: «Σεις είσθε μάρτυρές μου, λέγει Κύριος [στην εβραϊκή: יחוח, ΓΧΒΧ], και ο δούλος μου, τον οποίον εξέλεξα».—Ησαΐας 43:10, 12.

Ένα Έθνος με Ιερείς, Προφήτες και Βασιλιάδες

11. Από ποια στάδια ανάπτυξης πέρασε το ιερατείο και η βασιλεία;

¹¹ Ενόσω το έθνος Ισραήλ βρισκόταν ακόμα στην έρημο και κατευθυνόταν προς τη Γη της Επαγγελίας, συστάθηκε ένα ιερατείο από τη γραμμή του Ααρών, του αδελφού του Μωυσή. Κέντρο της λατρείας και των θυσιών έγινε για τους Ισραηλίτες μια μεγάλη φορητή σκηνή. (Έξοδος, κεφάλαια 26-28) Αργότερα, το έθνος Ισραήλ έφτασε στη Γη της Επαγγελίας, τη Χαναάν, και την κατέκτησε, όπως ακριβώς είχε προστάξει ο Θεός. (Ιησούς του Ναυή 1:2-6) Τελικά, εγκαθιδρύθηκε μια επίγεια βασιλεία και το 1077 Π.Κ.Χ., έγινε βασιλιάς ο Δαβίδ, από τη φυλή του Ιούδα. Με τη δική του διακυβέρνηση, και η βασιλεία αλλά και το ιερατείο εδραιώθηκαν γερά σ’ ένα νέο εθνικό κέντρο, την Ιερουσαλήμ.—1 Σαμουήλ 8:7.

12. Ποια υπόσχεση είχε δώσει ο Θεός στον Δαβίδ;

¹² Μετά το θάνατο του Δαβίδ, ο γιος του ο Σολομών οικοδόμησε στην Ιερουσαλήμ ένα μεγαλοπρεπή ναό ο οποίος αντικατέστησε τη σκηνή του μαρτυρίου. Επειδή ο Θεός είχε κάνει διαθήκη με τον Δαβίδ ώστε να παραμείνει για πάντα η βασιλεία στη δική του γραμμή, οι άνθρωποι ήξεραν ότι κάποια μέρα θα ερχόταν από τη γενεαλογική γραμμή του Δαβίδ ένας χρισμένος Βασιλιάς, ο Μεσσίας. Η προφητεία υποδείκνυε ότι, μέσω αυτού του μεσσιανικού Βασιλιά, δηλαδή του ‘σπέρματος’, ο Ισραήλ και όλα τα έθνη θα απολάμβαναν τέλεια διακυβέρνηση. (Γένεσις 22:18) Αυτή η ελπίδα ρίζωσε και η μεσσιανική υφή της Ιουδαϊκής θρησκείας διαμορφώθηκε πλήρως.—2 Σαμουήλ 7:8-16· Ψαλμός 72:1-20· Ησαΐας 11:1-10· Ζαχαρίας 9:9, 10.

13. Ποιους χρησιμοποίησε ο Θεός για να διορθώνει τους Ισραηλίτες όταν ακολουθούσαν εσφαλμένη πορεία; Δώστε ένα παράδειγμα.

¹³ Όμως οι Ιουδαίοι άφησαν τον εαυτό τους εκτεθειμένο στην επιρροή της ψεύτικης θρησκείας των Χαναναίων και άλλων γειτονικών εθνών. Ως αποτέλεσμα, αυτοί παραβίασαν τη σχέση διαθήκης που είχαν με τον Θεό. Ο Ιεχωβά, για να τους διορθώσει και να τους επαναφέρει στο σωστό δρόμο, τους έστειλε μια σειρά προφητών που επέδωσαν στους ανθρώπους τα αγγέλματά του. Μ’ αυτόν τον τρόπο, οι προφητείες έγιναν άλλο ένα αποκλειστικό γνώρισμα της θρησκείας των Ιουδαίων και αποτελούν μεγάλο μέρος των Εβραϊκών Γραφών. Μάλιστα, οι τίτλοι 18 βιβλίων των Εβραϊκών Γραφών φέρουν ονόματα προφητών.—Ησαΐας 1:4-17.

14. Πώς τα γεγονότα δικαίωσαν τους προφήτες του Ισραήλ;

¹⁴ Ανάμεσα σ’ αυτούς τους προφήτες, ξεχώριζαν ο Ησαΐας, ο Ιερεμίας και ο Ιεζεκιήλ, οι οποίοι όλοι τους προειδοποίησαν το έθνος ότι ο Ιεχωβά επρόκειτο να το τιμωρήσει εξαιτίας της ειδωλολατρίας του. Αυτή η τιμωρία επήλθε το 607 Π.Κ.Χ., όταν ο Ιεχωβά, εξαιτίας της αποστασίας του Ισραήλ, επέτρεψε στη Βαβυλώνα, την κυρίαρχη παγκόσμια δύναμη της εποχής, να καταλάβει την Ιερουσαλήμ και το ναό της και να οδηγήσει το έθνος στην αιχμαλωσία. Οι προβλέψεις των προφητών επαληθεύτηκαν και η 70ετής εξορία του Ισραήλ, που κάλυψε το μεγαλύτερο μέρος του έκτου αιώνα Π.Κ.Χ., είναι ένα ιστορικά τεκμηριωμένο γεγονός.—2 Χρονικών 36:20, 21· Ιερεμίας 25:11, 12· Δανιήλ 9:2.

15. (α) Πώς καθιερώθηκε ανάμεσα στους Ιουδαίους μια καινούρια μορφή λατρείας; (β) Ποια επίδραση είχε η εμφάνιση των συναγωγών στη λατρεία που αποδιδόταν στην Ιερουσαλήμ;

¹⁵ Το 539 Π.Κ.Χ., ο Κύρος ο Πέρσης κατέκτησε τη Βαβυλώνα και επέτρεψε στους Ιουδαίους να ξαναγυρίσουν στη γη τους και να ανοικοδομήσουν το ναό στην Ιερουσαλήμ. Παρότι ένα υπόλοιπο ανταποκρίθηκε ευνοϊκά, η πλειονότητα των Ιουδαίων παρέμεινε κάτω από την επιρροή της Βαβυλωνιακής κοινωνίας. Αργότερα, οι Ιουδαίοι επηρεάστηκαν από τον περσικό πολιτισμό. Ως συνέπεια τούτου, δημιουργήθηκαν Ιουδαϊκοί οικισμοί στη Μέση Ανατολή και γύρω από τη Μεσόγειο. Στην κάθε κοινότητα, αναπτύχθηκε μια καινούρια μορφή λατρείας που περιλάμβανε τη συναγωγή, ένα μέρος όπου συναθροίζονταν οι Ιουδαίοι στην κάθε πόλη. Όπως είναι φυσικό, αυτή η διευθέτηση μείωσε τη σπουδαιότητα του ανοικοδομημένου ναού της Ιερουσαλήμ. Τώρα πια οι διασκορπισμένοι Ιουδαίοι ήταν πράγματι λαός της Διασποράς.—Έσδρας 2:64, 65.

Ο Ιουδαϊσμός «Αναδύεται» με Ελληνικό Ένδυμα

16, 17. (α) Ποια καινούρια επιρροή κατέκλυζε ολόκληρο τον κόσμο της Μεσογείου τον τέταρτο αιώνα Π.Κ.Χ.; (β) Ποιοι είχαν καθοριστική συμβολή στη διάδοση του ελληνικού πολιτισμού, και με ποιον τρόπο; (γ) Με ποια μορφή «αναδύθηκε», λοιπόν, ο Ιουδαϊσμός στην παγκόσμια σκηνή;

¹⁶ Τον τέταρτο αιώνα Π.Κ.Χ., η Ιουδαϊκή κοινωνία βρισκόταν σε μια αμφίρροπη κατάσταση, γι’ αυτό και έγινε έρμαιο των κυμάτων ενός μη Ιουδαϊκού πολιτισμού, που περιέβαλλε τις περιοχές γύρω από τη Μεσόγειο κι ακόμη πιο πέρα. Τα νερά αυτών των κυμάτων πήγαζαν από την Ελλάδα και ο Ιουδαϊσμός αναδύθηκε απ’ αυτά με ένα ελληνιστικό ένδυμα.

¹⁷ Το 332 Π.Κ.Χ. ο Έλληνας στρατηγός Αλέξανδρος ο Μέγας κατέλαβε τη Μέση Ανατολή στη διάρκεια μιας αστραπιαίας εκστρατείας, και οι Ιουδαίοι τον υποδέχτηκαν θερμά όταν μπήκε στην Ιερουσαλήμ.c Οι διάδοχοι του Αλέξανδρου συνέχισαν τα εξελληνιστικά σχέδια εκείνου, διαποτίζοντας όλες τις κτήσεις της αυτοκρατορίας με την ελληνική γλώσσα, τον ελληνικό πολιτισμό και την ελληνική φιλοσοφία. Αυτό κατέληξε στην ανάμειξη του ελληνικού και του ιουδαϊκού πολιτισμού, μια ανάμειξη που επρόκειτο να έχει απροσδόκητα αποτελέσματα.

18. (α) Γιατί ήταν απαραίτητη η ελληνική μετάφραση των Εβδομήκοντα από τις Εβραϊκές Γραφές; (β) Ποια πλευρά του ελληνικού πολιτισμού επηρέασε ιδιαίτερα τους Ιουδαίους;

¹⁸ Οι Ιουδαίοι της Διασποράς άρχισαν να μιλούν την ελληνική γλώσσα αντί για την εβραϊκή. Έτσι, προς το ξεκίνημα του τρίτου αιώνα Π.Κ.Χ., άρχισε να πραγματοποιείται η πρώτη μετάφραση των Εβραϊκών Γραφών στην ελληνική, η Μετάφραση των Εβδομήκοντα όπως ονομάζεται, μέσω της οποίας πολλοί Εθνικοί γνώρισαν τη θρησκεία των Ιουδαίων και απέκτησαν σεβασμό γι’ αυτήν—μερικοί μάλιστα την ασπάστηκαν.d Από την άλλη μεριά, οι Ιουδαίοι άρχισαν να εξοικειώνονται με τον ελληνικό στοχασμό και μάλιστα μερικοί έγιναν φιλόσοφοι, κάτι που ήταν εντελώς καινούριο για τους Ιουδαίους. Ένα παράδειγμα είναι ο Φίλων ο Αλεξανδρεύς που έζησε τον πρώτο αιώνα Κ.Χ. και επιχείρησε να εξηγήσει τον Ιουδαϊσμό με όρους της ελληνικής φιλοσοφίας, σαν να εξέφραζαν και ο μεν και η δε τις ίδιες βασικές αλήθειες.

19. Πώς περιέγραψε κάποιος Ιουδαίος συγγραφέας την περίοδο της συγχώνευσης του ελληνικού και του ιουδαϊκού πολιτισμού;

¹⁹ Συνοψίζοντας αυτή την περίοδο αλληλεπίδρασης ανάμεσα στον ελληνικό και στον ιουδαϊκό πολιτισμό, ο Ιουδαίος συγγραφέας Μαξ Ντιμόντ λέει: «Οι Ιουδαίοι λόγιοι, εξαρτισμένοι με την πλατωνική σκέψη, την αριστοτελική λογική και την ευκλείδια επιστήμη, προσέγγισαν την Τορά με νέα εργαλεία. . . . Πρόσθεσαν στην Ιουδαϊκή αποκάλυψη τον ελληνικό τρόπο σκέψης». Τα γεγονότα που θα λάβαιναν χώρα στην περίοδο της ρωμαϊκής διακυβέρνησης, η οποία προσάρτησε την Ελληνική Αυτοκρατορία και στη συνέχεια την Ιερουσαλήμ το έτος 63 Π.Κ.Χ., επρόκειτο να προετοιμάσουν το έδαφος για ακόμη πιο σπουδαίες αλλαγές.

Ο Ιουδαϊσμός στην Περίοδο της Ρωμαϊκής Διακυβέρνησης

20. Ποια θρησκευτική κατάσταση επικρατούσε ανάμεσα στους Ιουδαίους τον πρώτο αιώνα Κ.Χ.;

²⁰ Ο Ιουδαϊσμός του πρώτου αιώνα της Κοινής Χρονολογίας βρισκόταν σ’ ένα μοναδικό στάδιο. Ο Μαξ Ντιμόντ αναφέρει ότι ταλαντευόταν ανάμεσα «στον ελληνικό νου και στο ρωμαϊκό σπαθί». Οι προσδοκίες των Ιουδαίων βρίσκονταν σε έξαρση εξαιτίας της πολιτικής καταπίεσης και των ερμηνειών που δίνονταν στις μεσσιανικές προφητείες, ειδικά στις προφητείες του Δανιήλ. Οι Ιουδαίοι είχαν διαιρεθεί σε φατρίες. Οι Φαρισαίοι έδιναν έμφαση σε προφορικούς νόμους (βλέπε πλαίσιο, σελίδα 221) και όχι στις θυσίες στο ναό. Οι Σαδδουκαίοι τόνιζαν τη σπουδαιότητα του ναού και του ιερατείου. Έπειτα υπήρχαν οι Εσσαίοι, οι Ζηλωτές και οι Ηρωδιανοί. Όλοι τους διαφωνούσαν σε θρησκευτικά και φιλοσοφικά θέματα. Οι Ιουδαίοι ηγέτες ονομάζονταν ραβίνοι (δάσκαλοι), και λόγω της γνώσης του Νόμου την οποία διέθεταν, αυτοί απέκτησαν γόητρο και έγιναν οι καινούριοι πνευματικοί οδηγοί.

21. Ποια γεγονότα επηρέασαν καθοριστικά τους Ιουδαίους στους δυο πρώτους αιώνες Κ.Χ.;

²¹ Οι εσωτερικές και οι εξωτερικές διαιρέσεις, όμως, εξακολούθησαν να υφίστανται μέσα στον Ιουδαϊσμό, ιδίως στη γη του Ισραήλ. Αυτή η κατάσταση κατέληξε σε μια γενική ανταρσία εναντίον της Ρώμης, και το 70 Κ.Χ., τα ρωμαϊκά στρατεύματα πολιόρκησαν την Ιερουσαλήμ, κατέστρεψαν την πόλη, κατέκαψαν το ναό της και σκόρπισαν τους κατοίκους της. Τελικά, απαγορεύτηκε στους Ιουδαίους η είσοδος στην Ιερουσαλήμ. Χωρίς ναό, χωρίς πατρίδα, με το λαό του διεσπαρμένο παντού στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, ο Ιουδαϊσμός χρειαζόταν καινούρια θρησκευτική έκφραση, αν ήθελε να επιβιώσει.

22. (α) Πώς επηρέασε τον Ιουδαϊσμό η απώλεια του ναού της Ιερουσαλήμ; (β) Σε ποια μέρη χωρίζουν οι Ιουδαίοι την Αγία Γραφή; (γ) Τι είναι το Ταλμούδ, και πώς εμφανίστηκε;

²² Η καταστροφή του ναού σήμανε την εξαφάνιση των Σαδδουκαίων και ο προφορικός νόμος που είχαν προασπίσει οι Φαρισαίοι έγινε το επίκεντρο μιας καινούριας μορφής Ιουδαϊσμού, του Ραβινικού Ιουδαϊσμού. Η εντατικότερη μελέτη, η προσευχή και τα έργα ευλάβειας αντικατέστησαν τις θυσίες και τα ταξίδια για προσκύνηση στο ναό. Επομένως, οι Ιουδαίοι μπορούσαν να ασκήσουν τη θρησκεία τους οπουδήποτε, οποτεδήποτε και σε οποιαδήποτε πολιτιστικά πλαίσια. Οι ραβίνοι κατέγραψαν αυτόν τον προφορικό νόμο, εκτός του ότι συνέταξαν σχολιολόγια γι’ αυτόν κι έπειτα σχολιολόγια για τα σχολιολόγια, κι όλα αυτά μαζί πήραν το όνομα Ταλμούδ.—Βλέπε πλαίσιο, σελίδες 220-221.

23. Τι άρχισε να τονίζεται περισσότερο κάτω από την επιρροή του ελληνικού στοχασμού;

²³ Ποιο ήταν το αποτέλεσμα αυτών των ποικίλων επιρροών; Ο Μαξ Ντιμόντ λέει στο βιβλίο του Εβραίοι, Θεός και Ιστορία (Jews, God and History) ότι, αν και το δαυλό της Ιουδαϊκής ιδεολογίας και θρησκείας τον κρατούσαν οι Φαρισαίοι, «εκείνοι που άναψαν αυτόν το δαυλό ήταν οι Έλληνες φιλόσοφοι». Μολονότι μεγάλο μέρος του Ταλμούδ ήταν πολύ νομοτυπικό, οι εξεικονίσεις και οι ερμηνείες του αντανακλούσαν καθαρά την επιρροή της ελληνικής φιλοσοφίας. Για παράδειγμα, διάφορες ελληνικές θρησκευτικές αντιλήψεις, όπως η αθανασία της ψυχής, διατυπώθηκαν με Ιουδαϊκούς όρους. Πραγματικά, σ’ εκείνη την καινούρια ραβινική εποχή, οι Ιουδαίοι άρχισαν να αποδίδουν μεγάλη τιμή στο Ταλμούδ—που μέχρι τότε είχε καταλήξει να είναι κράμα νομοτυπισμού και ελληνικής φιλοσοφίας—ώσπου στο Μεσαίωνα έφτασαν να τιμούν το Ταλμούδ περισσότερο κι από την ίδια την Αγία Γραφή.

Ο Ιουδαϊσμός στο Μεσαίωνα

24. (α) Ποιες δυο σημαντικές κοινότητες έκαναν την εμφάνισή τους ανάμεσα στους Ιουδαίους κατά το Μεσαίωνα; (β) Πώς επηρέασαν τον Ιουδαϊσμό;

²⁴ Στη διάρκεια του Μεσαίωνα (περίπου από το 500 ως το 1500 Κ.Χ.), έκαναν την εμφάνισή τους δυο ξεχωριστές Ιουδαϊκές κοινότητες—οι Σεφαρδικοί Ιουδαίοι που άκμασαν στην Ισπανία, στην περίοδο της Μουσουλμανικής διακυβέρνησης, και οι Ασκεναζικοί Ιουδαίοι που αναπτύχθηκαν στην Κεντρική και στην Ανατολική Ευρώπη. Και από τη μία και από την άλλη κοινότητα προήλθαν Ραβίνοι λόγιοι των οποίων τα συγγράμματα και οι στοχασμοί αποτελούν τη βάση για την ερμηνευτική της Ιουδαϊκής θρησκείας μέχρι σήμερα. Είναι ενδιαφέρον ότι πολλά από τα έθιμα και από τις θρησκευτικές πράξεις του σύγχρονου Ιουδαϊσμού είχαν ουσιαστικά την αρχή τους στο Μεσαίωνα.—Βλέπε πλαίσιο, σελίδα 231.

25. Πώς αντέδρασε τελικά η Καθολική Εκκλησία απέναντι στους Ιουδαίους της Ευρώπης;

²⁵ Το 12ο αιώνα, σημειώθηκε ένα κύμα απελάσεων των Ιουδαίων από διάφορες χώρες. Όπως εξηγεί ο Ισραηλινός συγγραφέας Άμπα Εμπάν στο βιβλίο του Ο Λαός Μου—Η Ιστορία των Εβραίων (My People—The Story of the Jews): «Σε όποια χώρα . . . περιερχόταν κάτω από τη μονόπλευρη επιρροή της Καθολικής Εκκλησίας, η ιστορία ήταν η ίδια: τρομερός εξευτελισμός, βασανισμοί, σφαγές και απελάσεις». Τελικά, το 1492, η Ισπανία, που βρέθηκε και πάλι κάτω από Καθολική κυριαρχία, ακολούθησε την ίδια τακτική και διέταξε την απέλαση όλων των Ιουδαίων από την επικράτειά της. Έτσι, προς τα τέλη του 15ου αιώνα, οι Ιουδαίοι είχαν απελαθεί απ’ όλη σχεδόν τη Δυτική Ευρώπη και κατέφυγαν στην Ανατολική Ευρώπη και στις Μεσογειακές χώρες.

26. (α) Τι οδήγησε τους Ιουδαίους στην απογοήτευση; (β) Ποιες σημαντικές παρατάξεις άρχισαν να αναπτύσσονται μεταξύ των Ιουδαίων;

²⁶ Σ’ όλους αυτούς τους αιώνες της καταπίεσης και του διωγμού, εγέρθηκαν ανάμεσα στους Ιουδαίους πολλοί αυτοαποκαλούμενοι Μεσσίες σε διάφορα μέρη του κόσμου, που όλοι τους απέκτησαν κάποιους ακολούθους, άλλος περισσότερους κι άλλος λιγότερους, αλλά δεν έφεραν παρά μόνο απογοήτευση. Προς το 17ο αιώνα, οι Ιουδαίοι χρειάζονταν καινούρια κίνητρα για να αναζωογονηθούν και να βγουν απ’ αυτή τη σκοτεινή περίοδο. Στα μέσα του 18ου αιώνα, παρουσιάστηκε μια απάντηση στην απελπισία την οποία ένιωθε ο ιουδαϊκός λαός. Η απάντηση αυτή ήταν ο Χασιδισμός (βλέπε πλαίσιο, σελίδα 226), ένα μείγμα μυστικισμού και θρησκευτικής έκστασης τα οποία εκδηλώνονταν στην καθημερινή λατρεία και δραστηριότητα. Σε αντίθεση με το Χασιδισμό, την ίδια περίπου εποχή ο Γερμανοεβραίος φιλόσοφος Μόζες Μέντελσον πρόβαλε μια άλλη λύση, την οδό της Χασκαλά, δηλαδή της διαφώτισης, η οποία οδήγησε τελικά στο «Σύγχρονο Ιουδαϊσμό», όπως αποκαλείται ιστορικά.

Από τη «Διαφώτιση» στο Σιωνισμό

27. (α) Πώς επηρέασε ο Μόζες Μέντελσον τη στάση των Εβραίων; (β) Γιατί απέρριψαν πολλοί Εβραίοι την ελπίδα για έναν προσωπικό Μεσσία;

²⁷ Σύμφωνα με τον Μόζες Μέντελσον (1729-1786), οι Εβραίοι θα γίνονταν αποδεκτοί αν απαγκιστρώνονταν από τους περιορισμούς του Ταλμούδ και συμμορφώνονταν με το δυτικό πολιτισμό. Στην εποχή του, οι Εθνικοί τον θεωρούσαν ως έναν από τους πιο ευυπόληπτους Εβραίους. Ωστόσο, νέα κύματα βίαιου αντισημιτισμού που ξέσπασαν το 19ο αιώνα, ιδιαίτερα στη «Χριστιανική» Ρωσία, έφεραν απογοήτευση στους οπαδούς αυτής της κίνησης, γι’ αυτό και πολλοί συγκέντρωσαν την προσοχή τους στην εξεύρεση πολιτικού καταφύγιου για τους Εβραίους. Αυτοί απέρριψαν την ιδέα για έναν προσωπικό Μεσσία που θα οδηγούσε τους Εβραίους πίσω στο Ισραήλ και άρχισαν να κάνουν ενέργειες για την ίδρυση ενός Εβραϊκού Κράτους με άλλα μέσα. Αυτό, λοιπόν, αποτέλεσε την έννοια του Σιωνισμού: «η κοσμική έκφραση του . . . Ιουδαϊκού μεσσιανισμού», όπως το θέτει κάποιος ειδικός.

28. Ποια γεγονότα που έλαβαν χώρα τον 20ό αιώνα επηρέασαν τη στάση των Εβραίων;

²⁸ Η δολοφονία περίπου έξι εκατομμυρίων Εβραίων της Ευρώπης στο Ολοκαύτωμα που προκάλεσαν οι Ναζιστές (1935-1945) έδωσε στο Σιωνισμό την τελική του ώθηση και συντέλεσε στο να κερδίσει αυτή η κίνηση τη συμπάθεια πολλών ανθρώπων σ’ όλο τον κόσμο. Το σιωνιστικό όνειρο εκπληρώθηκε το 1948 με την ίδρυση του Κράτους του Ισραήλ, πράγμα που μας φέρνει στον Ιουδαϊσμό της εποχής μας και μας οδηγεί στην ερώτηση: Τι πιστεύουν σήμερα οι Εβραίοι;

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 211]

Δέκα Εντολές για τη Λατρεία και τη Διαγωγή

Εκατομμύρια άνθρωποι έχουν ακούσει για τις Δέκα Εντολές, αλλά λίγοι τις έχουν διαβάσει ποτέ. Γι’ αυτό λοιπόν, παραθέτουμε εδώ το μεγαλύτερο τμήμα του κειμένου των Δέκα Εντολών.

▪ «Μη έχης άλλους θεούς πλην εμού.

▪ »Μη κάμης εις σεαυτόν είδωλον, μηδέ ομοίωμά τινος, όσα είναι εν τω ουρανώ άνω, ή όσα εν τη γη κάτω, ή όσα εν τοις ύδασιν υποκάτω της γης· μη προσκυνήσης αυτά μηδέ λατρεύσης αυτά . . . [Εκείνη την εποχή, το 1513 Π.Κ.Χ., αυτή η εντολή ήταν μοναδική στο είδος της, λόγω του ότι απέρριπτε την ειδωλολατρία.]

▪ »Μη λάβης το όνομα Κυρίου του Θεού σου επί ματαίω [Δεν πρέπει να πάρεις ψεύτικο όρκο στο όνομα του ΚΥΡΙΟΥ (στην εβραϊκή: יהוה) του Θεού σου . . . , Τανάκ]

▪ »Ενθυμού την ημέραν του σαββάτου, δια να αγιάζης αυτήν· . . . ευλόγησε Κύριος την ημέραν του σαββάτου και ηγίασεν αυτήν.

▪ »Τίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου . . .

▪ »Μη φονεύσης.

▪ »Μη μοιχεύσης.

▪ »Μη κλέψης.

▪ »Μη ψευδομαρτυρήσης κατά του πλησίον σου μαρτυρίαν ψευδή.

▪ »Μη επιθυμήσης την οικίαν του πλησίον σου· . . . την γυναίκα . . . τον δούλον . . . την δούλην . . . μηδέ τον βουν αυτού, μηδέ τον όνον αυτού, μηδέ παν ό,τι είναι του πλησίον σου».—Έξοδος 20:3-17.

Μολονότι μόνο οι τέσσερις πρώτες εντολές αφορούσαν άμεσα τη θρησκευτική πίστη και λατρεία, οι άλλες εντολές καταδείκνυαν πόσο συνδέεται η ορθή διαγωγή με την κατάλληλη σχέση ανάμεσα στο άτομο και στον Δημιουργό.

[Εικόνα]

Παρότι είχαν λάβει ένα μοναδικό νόμο από τον Θεό, οι Ισραηλίτες μιμήθηκαν τη λατρεία του μόσχου στην οποία επιδίδονταν οι ειδωλολάτρες γείτονές τους (Χρυσός μόσχος, Βύβλος)