Μερικές φορές είναι τα δάνεια που βάζουν μια τράπεζα σε δυσκολίες, ειδικά όταν είναι μακροπρόθεσμα και με χαμηλό επιτόκιο. Συνήθως δεν υπάρχει πρόβλημα όταν η οικονομία παραμένει σταθερή και το επιτόκιο που πληρώνει η τράπεζα για χρήματα που έλαβε από καταθέτες ή άλλες πηγές είναι χαμηλότερο από το επιτόκιο που χρεώνει για τα δάνεια. Αλλά όταν ανεβαίνουν τα επιτόκια που πληρώνει, όπως έγινε πρόσφατα, η τράπεζα βρίσκεται στη θέση να πληρώνει περισσότερα από όσα εισπράττει.

Η κατάσταση είναι ακόμη χειρότερη όταν εκείνοι που έλαβαν τα δάνεια δεν μπορούν να τα ξεπληρώσουν. Αυτό συμβαίνει ακριβώς τώρα σε πολλούς αγρότες στις Ηνωμένες Πολιτείες. Τέτοιες αθετήσεις υποχρεώσεων γίνονται πρόξενοι χρεοκοπίας πολλών μικρότερων περιφερειακών τραπεζών. «Οι μισές ακριβώς από τις τράπεζες του καταλόγου χρεοκοπίας για το 1985 ορίζονταν ως αγροτικές τράπεζες, δηλαδή, τουλάχιστον το 25% των δανειοδοτήσεών τους σχετίζονταν με τη γεωργία», λέει η εφημερίδα οικονομικής ενημέρωσης American Banker, στην Αγγλική (Ο Αμερικανός Τραπεζίτης).

Η απάτη και η κατάχρηση ξένης περιουσίας είναι ένας άλλος λόγος για τη χρεοκοπία τραπεζών. Ο αιώνας της διακίνησης του χρήματος με ηλεκτρονικά μέσα έχει δημιουργήσει τη δυνατότητα κλοπής κεφαλαίων σε βαθμό που ο παλιός τρόπος ληστειών να φαίνεται αστείος σε σύγκριση. «Η Αμερικανική οικονομία υπόκειται μ’ αυτό τον τρόπο σε ετήσια ζημία που υπερβαίνει τα 500 εκατομμύρια δολάρια», δηλώνει η καθημερινή εφημερίδα του Παρισιού Le Figaro, στη Γαλλική (Λε Φιγκαρό). «Στην Ευρώπη οι μεγάλες τράπεζες είναι πολύ πιο προσεκτικές σχετικά με τη δημοσίευση τέτοιων στοιχείων, επειδή δεν επιθυμούν να αποκαλύψουν τα προβλήματά τους, αλλά παρ’ όλα αυτά παραδέχονται ότι υποβάλλονται σε μεγαλύτερες ζημίες από τις απάτες που περιλαμβάνουν τη χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών παρά από τις ληστείες και τις κοινές διαρρήξεις. Οι ‘ηλεκτρονικές απάτες’ έχουν γίνει η μάστιγα της σύγχρονης οικονομίας. . . . Μόλις οι ειδικοί στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές βρουν τις λύσεις, νέα ‘παραθυράκια’ εμφανίζονται που ορισμένοι τα εκμεταλλεύονται αμέσως προς όφελός τους».

Όπως συμβαίνει σε κάθε επιχείρηση, η κακή διαχείριση και οι εσφαλμένες εμπορικές ενέργειες μπορούν επίσης να γίνουν πρόξενοι χρεοκοπίας. Στην πραγματικότητα, η κακή διαχείριση λέγεται ότι παίζει τον αποφασιστικό ρόλο στις περισσότερες περιπτώσεις χρεοκοπίας τραπεζών. Μπορεί να συμβεί να δώσουν οι διευθυντές των τραπεζών δάνεια χωρίς εγγύηση στους φίλους τους ή στους συγγενείς τους. Ή, ίσως να ξανοίχτηκαν υπερβολικά σε εποχές μεγαλύτερης ευημερίας. Ή, η απληστία και η προσπάθεια «να πιάσουν την καλή» και να πλουτίσουν στα γρήγορα, υποκίνησε κάποιες ριψοκίνδυνες επενδύσεις.

Σε μερικές περιπτώσεις, ο σκληρός ανταγωνισμός έχει οδηγήσει τράπεζες στο να εκτεθούν σε μεγάλους κινδύνους. Μερικές πέφτουν θύματα της δικής τους παράτολμης δανειοδοτικής τακτικής. Προσπαθώντας να καλυφθούν όταν παρουσιάζονται προβλήματα και να βελτιώσουν τα χρηματικά τους αποθέματα και τα κέρδη τους, μερικές τράπεζες επιδιώκουν να ελκύσουν καταθέτες προσφέροντάς τους ασυνήθιστα υψηλούς τόκους ή κάνουν επιπρόσθετες επενδύσεις σε παράτολμες επιχειρήσεις.

Οι κυβερνητικές ασφάλειες καταθέσεων—που εγγυώνται πως ό,τι και να συμβεί οι καταθέτες θα λάβουν τα χρήματά τους—έχουν και αυτές υποκινήσει μερικές τράπεζες να μην παίρνουν προφυλάξεις. Αλλά το μέλλον δεν μπορεί να προβλεφθεί με βεβαιότητα. Για παράδειγμα, μερικές τράπεζες που έκαναν επενδύσεις στους τομείς των πετρελαίων και άλλων ειδών ενέργειας όταν αυτά βρίσκονταν σε οικονομική άνοδο και οι τιμές τους ήταν υψηλές, έπεσαν σε πτώχευση όταν οι τιμές παρουσίασαν κατακόρυφη πτώση ή οι παράτολμες επιχειρήσεις τους απέτυχαν. Ή όταν το χρήμα παρουσιάζει αντί για πτώση άνοδο της αξίας του, αυτό μπορεί να έχει ολέθρια αποτελέσματα για εκείνους που ανέμεναν να ξεπληρώσουν τα δάνειά τους με φτηνά πληθωρικά δολάρια.

Αυτά τα προβλήματα που οδηγούν τις τράπεζες σε χρεοκοπία δεν εμφανίζονται μόνο σε μικρές τράπεζες. Μερικά από τα μεγαλύτερα δανειοδοτικά ιδρύματα πέφτουν παρόμοια σε μεγάλες δυσχέρειες. Πολλά απ’ αυτά έχουν δώσει δάνεια αξίας εκατομμυρίων και δισεκατομμυρίων δολαρίων σε χώρες του Τρίτου Κόσμου οι οποίες δεν μπορούν να πληρώσουν τώρα τους τόκους και, φυσικά, ούτε να επιστρέψουν τα κεφάλαια των δανείων.

Το Πρόβλημα του Χρέους

Οι τράπεζες είναι από τη φύση τους ριψοκίνδυνες επιχειρήσεις. Χειρίζονται μεγάλα χρηματικά ποσά που βασικά δεν είναι δικά τους. Επιπροσθέτως, παράγουν χρήμα και δίνουν δάνεια συνολικού ύψους πολύ μεγαλύτερου της καθαρής περιουσιακής τους αξίας. Αν και συνήθως παίρνουν αρκετές προφυλάξεις, οι τράπεζες γνωρίζουν ότι μερικά δάνεια θα παραμείνουν απλήρωτα. Γι’ αυτό, ορισμένο ποσό αποταμιεύεται σαν αντιστάθμισμα στα δάνεια για να καλύπτει τα επισφαλή χρέη. Αλλά αν πάρει κακή τροπή ένας ασυνήθιστα υψηλός αριθμός δανείων, το αποταμιευμένο απόθεμα δεν θα επαρκεί για να καλύψει τις μεγάλες ζημιές από τα δάνεια, ούτε να αντισταθμίσει κάποιο μεγάλο συνωστισμό ανθρώπων στις τράπεζες που να ζητούν όλοι τις καταθέσεις τους. «Όσο πιο μεγάλο κεφάλαιο κινδυνεύει από επισφαλή χρέη, τόσο πιο αδύναμες οικονομικά γίνονται οι τράπεζες», δηλώνει το περιοδικό New York, στην Αγγλική (Νιου Γιορκ). «Η χρεοκοπία συμβαίνει όταν όλη η καθαρή περιουσία της τράπεζας έχει εξαντληθεί».

Όλο και περισσότερες τράπεζες σήμερα διαπιστώνουν ότι βρίσκονται ακριβώς σ’ αυτή τη θέση—πάρα πολλά από τα δάνειά τους παραμένουν απλήρωτα και δεν υπάρχει αρκετό κεφάλαιο για να καλυφθούν. Οι λόγοι που δίνουν είναι αναρίθμητοι: η κρίση του πετρελαίου, οι νομικοί περιορισμοί στο εμπόριο καθώς και ο ελλειμματικός προϋπολογισμός, η ξαφνική χειροτέρευση της οικονομίας, οι ασταθείς τιμές επιτοκίων, η φυγάδευση κεφαλαίων στο εξωτερικό, ο πληθωρισμός, τα μέτρα κατά του πληθωρισμού, η οικονομική ύφεση, η παράτολμη τακτική δανειοδότησης, η χρεοκοπία εταιριών, ο σκληρός ανταγωνισμός, η έλλειψη εφαρμογής των κανόνων—ακόμα και η άγνοια και η ηλιθιότητα.

Αλλά υπάρχουν τρόποι για να διατηρηθούν στη ζωή—στα βιβλία. Η επαναδιαπραγμάτευση των δανείων, δηλαδή η εξόφληση εντός μεγαλύτερου χρονικού διαστήματος, είναι ένας τρόπος που χρησιμοποιείται επανειλημμένα. Άλλος τρόπος είναι η καταχώρηση των δανείων στα βιβλία στην πλήρη τους αξία, έστω κι αν υπάρχουν ελάχιστες ελπίδες να επιστραφεί το κεφάλαιο του δανείου. Μια τακτική που χρησιμοποιείται συχνά είναι να δανείζουν στους δανειζόμενους περισσότερα χρήματα ώστε να μπορούν αυτοί να πληρώνουν τους τόκους τους.

Όλες αυτές οι μέθοδοι χρησιμοποιούνται τώρα από τις τράπεζες για τα χρέη του Τρίτου Κόσμου και θεωρούνται από πολλούς ως η μεγαλύτερη απειλή απ’ όλες για τη σταθερότητα του διεθνούς τραπεζιτικού συστήματος. Σύμφωνα με έρευνα της World Bank, το εξωτερικό χρέος πάνω από εκατό αναπτυσσόμενων εθνών έφτασε το σύνολο των 950 δισεκατομμυρίων δολαρίων στο τέλος του 1985, μια αύξηση 4,6 τοις εκατό από τον προηγούμενο χρόνο. Αν και είναι ήδη πολύ υψηλό, αναμένεται ότι θα φτάσει τα 1,01 τρισεκατομμύρια μέχρι το τέλος του 1986. Γιατί; Επειδή πολλά απ’ αυτά τα έθνη απλώς δεν μπορούν να ξεπληρώσουν το χρέος τους και ασκούν πίεση για περισσότερο χρόνο και χρήμα. Λαβαίνοντας υπόψη το τεράστιο ύψος των δανείων τους, οι τράπεζες υπέκυψαν στην πίεση αυτή. Όπως είπε κάποιος: «Αν σου χρωστώ ένα δολάριο, είμαι κάτω από την εξουσία σου· αλλά αν σου χρωστώ ένα εκατομμύριο, εσύ είσαι κάτω από τη δική μου εξουσία».