Οι Ουτοπίες του Μαρξ και του Μουρ

Αλλά, «κανένας απ’ αυτούς τους υποστηρικτές του σοσιαλισμού», λέει το σύγγραμμα που αναφέρθηκε παραπάνω, «δεν άσκησε τόση επίδραση όση ο Καρλ Μαρξ, του οποίου τα συγγράμματα αποτέλεσαν τη λυδία λίθο της σοσιαλιστικής σκέψης και πράξης».a Ο Μαρξ δίδαξε ότι, μέσω της ταξικής πάλης, η ιστορία προχωράει βήμα προς βήμα· όταν θα έχει βρεθεί το ιδανικό πολιτικό σύστημα, μ’ αυτή την έννοια, η ιστορία θα τερματιστεί. Αυτό το ιδανικό σύστημα θα επιλύσει τα προβλήματα των προηγούμενων κοινωνιών. Όλοι θα ζουν με ειρήνη, ελευθερία και ευημερία, χωρίς να χρειάζονται κυβερνήσεις ή στρατιωτικές δυνάμεις.

Οι θεωρίες του Μαρξ αντανακλούσαν, επίσης, τις απόψεις του Γερμανού φιλόσοφου Γκέοργκ Βίλχελμ Φρίντριχ Χέγκελ. Σύμφωνα με το Λεξικό της Ιστορίας των Ιδεών, «ο προφητικός και ημιθρησκευτικός χαρακτήρας του μαρξιστικού σοσιαλισμού διαμορφώθηκε από τη φιλοσοφική επανατοποθέτηση της ριζοσπαστικής χριστιανικής θεολογίας του Χέγκελ». Μέσα σ’ αυτό το φόντο της «ριζοσπαστικής χριστιανικής θεολογίας», εξηγεί ο συγγραφέας Γκέοργκ Σαμπίν, ο Μαρξ διαμόρφωσε «μια εξαιρετικά ισχυρή ηθική έκκληση, που υποστηριζόταν από μια ημιθρησκευτική πεποίθηση. Ήταν, πραγματικά, μια έκκληση για συμμετοχή στην προέλαση του πολιτισμού και του δικαίου». Ο σοσιαλισμός ήταν το κύμα του μέλλοντος· ίσως πραγματικά να σκέφτονταν μερικοί ότι ήταν η Χριστιανοσύνη που προέλαυνε προς τη δόξα με νέο όνομα!

Ο Δρόμος από τον Καπιταλισμό στην Ουτοπία

Ο Μαρξ πρόλαβε να εκδώσει πριν από το θάνατό του μόνο τον πρώτο τόμο του συγγράμματός του με τίτλο Το Κεφάλαιο (Das Kapital). Η επιμέλεια και η έκδοση των δυο τελευταίων έγινε το 1885 και το 1894 αντίστοιχα, από το στενότερο συνεργάτη του, το Γερμανό σοσιαλιστή φιλόσοφο Φρίντριχ Ένγκελς. Το Κεφάλαιο προσπάθησε να εξηγήσει την ιστορική προέλευση του καπιταλισμού, το οικονομικό σύστημα που χαρακτηρίζει τις δυτικού τύπου δημοκρατίες μέσω αντιπροσώπων. Βασισμένος στο μη ελεγχόμενο εμπόριο και στον ανταγωνισμό χωρίς κρατική παρέμβαση, ο καπιταλισμός, όπως αναλύθηκε από τον Μαρξ, συγκεντρώνει την ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής και διάθεσης στα χέρια ιδιωτών και εταιριών. Σύμφωνα με τον Μαρξ, ο καπιταλισμός συντελεί στο σχηματισμό μιας μεσαίας και μιας εργατικής τάξης, και προκαλεί τον ανταγωνισμό μεταξύ των δυο αυτών τάξεων, πράγμα που οδηγεί στην καταπίεση της τελευταίας. Χρησιμοποιώντας τα συγγράμματα καθιερωμένων οικονομολόγων για να υποστηρίξει τις απόψεις του, ο Μαρξ ισχυρίστηκε ότι ο καπιταλισμός είναι στην πραγματικότητα αντιδημοκρατικός και ότι ο σοσιαλισμός είναι η ύψιστη μορφή δημοκρατίας που φέρνει οφέλη στους ανθρώπους με την προώθηση της ανθρώπινης ισότητας και ελευθερίας.

Η ουτοπία θα μπορούσε να επιτευχθεί αν το προλεταριάτο ξεσηκωνόταν σε επανάσταση και αποτίνασσε την καταπίεση της μπουρζουαζίας, εγκαθιστώντας αυτό που ο Μαρξ ονόμασε «δικτατορία του προλεταριάτου». (Βλέπε πλαίσιο, σελίδα 21.) Οι απόψεις του, όμως, έγιναν ηπιότερες με τον καιρό. Άρχισε να αφήνει περιθώρια για δυο διαφορετικές μορφές επανάστασης, μια βίαιη επανάσταση και μια άλλη μονιμότερη και βαθμιαία. Αυτό ήγειρε μια ενδιαφέρουσα ερώτηση.