Το Παρελθόν της Θρησκείας Δείχνει το Μέλλον Της

Μέρος 8ο: περ. 563 π.Χ. κι Έπειτα—Διαφώτιση που Υποσχόταν Απελευθέρωση

«Μια θρησκεία ή μια φιλοσοφία δοκιμάζεται από το πόσα πράγματα μπορεί να εξηγήσει».—Ραλφ Γουάλντο Έμερσον, Αμερικανός ποιητής του 19ου αιώνα

ΓΙ’ ΑΥΤΟΝ ξέρουμε με σιγουριά λίγα πράγματα, αν όχι τίποτα. Η παράδοση λέει ότι ονομαζόταν Σιντάρτα Γκαουτάμα, ότι ήταν πρίγκιπας και ότι γεννήθηκε περίπου 600 χρόνια πριν από τη γέννηση του Χριστού, στο βόρειο ινδικό βασίλειο των Σάκια. Τον έλεγαν Σακιαμούνι (σοφό της φυλής Σάκια) και Ταταγκάτα, τίτλος του οποίου η σημασία δεν είναι σίγουρη. Το πιο πιθανό είναι να τον ξέρετε μονάχα με τον πιο γνωστό τίτλο του—ο Βούδας.

Ο Γκαουτάμα μεγάλωσε μέσα σε παλάτι, αλλά όταν έγινε 29 χρονών συνειδητοποίησε απότομα την αθλιότητα που επικρατούσε γύρω του. Ήθελε να βρει μια εξήγηση, σαν τους ανθρώπους σήμερα που με ειλικρίνεια αναρωτιούνται γιατί υπάρχει η πονηρία και τα παθήματα. Αφού άφησε τη γυναίκα του και το γιο του που ήταν μωρό, πήγε στην έρημο, όπου έζησε ασκητική ζωή για έξι χρόνια. Ξάπλωνε σε αγκάθια και, κάποιο χρονικό διάστημα, ζούσε τρώγοντας μόνο ένα κόκκο ρύζι την ημέρα. Αλλά αυτό δεν τον έκανε να βρει διαφώτιση.

Όταν έγινε λοιπόν περίπου 35 χρονών, ο Γκαουτάμα αποφάσισε να ακολουθήσει μια πιο μετριοπαθή πορεία, την οποία ονόμασε Μέσο Δρόμο ή Μονοπάτι. Ορκίστηκε να μείνει καθισμένος κάτω από μια συκιά μέχρι να καταφέρει να βρει διαφώτιση. Τελικά, μετά από μια νύχτα γεμάτη οράσεις, πίστεψε ότι η έρευνά του ανταμείφθηκε. Από τότε κι έπειτα έγινε γνωστός ως ο Βούδας, που σημαίνει «φωτισμένος». Αλλά ο Γκαουτάμα δεν ήταν ο μόνος που πήρε αυτόν τον τίτλο. Γι’ αυτό, όταν μιλάει κανείς γενικά δεν πρέπει να χρησιμοποιεί οριστικό άρθρο, ενώ όταν μιλάει για τον Γκαουτάμα πρέπει να χρησιμοποιεί το οριστικό άρθρο, δηλαδή ο Βούδας.

Ο Δρόμος Προς την Απελευθέρωση

Λέγεται ότι οι Ινδουιστικοί θεοί Ίντρα και Βράχμα ικέτεψαν τον Βούδα να πει και σε άλλους τις αλήθειες που μόλις είχε βρει. Εκείνος άρχισε να το κάνει αυτό. Μολονότι διατήρησε την ανεκτική στάση του Ινδουισμού, ότι δηλαδή όλες οι θρησκείες έχουν αξία, ο Βούδας διαφώνησε με το σύστημα των καστών που είχε ο Ινδουισμός και με την έμφαση που έδινε αυτός στις θυσίες ζώων. Απέρριψε τον ισχυρισμό του Ινδουισμού ότι οι Ινδουιστικές Βέδες ήταν συγγράμματα θεϊκής προέλευσης. Και μολονότι δεν αρνήθηκε ότι θα μπορούσε πιθανόν να υπάρχει Θεός, απέκλεισε το γεγονός ότι ο Θεός είναι ο Δημιουργός. Υποστήριξε ότι ο νόμος της αιτιότητας δεν είχε αρχή. Και προχώρησε ακόμη πιο πέρα από τον Ινδουισμό, αφού υποτίθεται ότι έδωσε την εξής υπόσχεση στην πρώτη του ομιλία: «Μοναχοί, αυτό είναι το μέσο μονοπάτι, η γνώση του οποίου . . . οδηγεί σε ενόραση, η οποία οδηγεί σε σοφία, η οποία συμβάλλει στη γαλήνη, στη γνώση, στην τέλεια διαφώτιση, στη Νιρβάνα».

‘Τι είναι Νιρβάνα;’ μπορεί να ρωτήσετε. «Είναι δύσκολον να εύρωμεν μίαν κατηγορηματικήν απάντησιν», λέει ο ιστορικός Γουίλ Ντουράν, «διότι ο μεν Διδάσκαλος δεν μας άφησε διαφωτιστικάς πληροφορίας, οι δε διάδοχοί του έδωσαν εις την λέξιν αυτήν ποικίλους ορισμούς». «Δεν υπάρχει μια και μοναδική Βουδιστική άποψη», συμφωνεί η The Encyclopedia of Religion (Εγκυκλοπαίδεια της Θρησκείας), επειδή αυτή «ποικίλλει ανάλογα με τον πολιτισμό, με την ιστορική περίοδο, με τη γλώσσα, με τη σχολή, ακόμη και με το άτομο». Ένας συγγραφέας λέει ότι είναι «η πλήρης απουσία επιθυμίας, η χωρίς χρόνο απεραντοσύνη του κενού . . . , η αιώνια ηρεμία του θανάτου χωρίς αναγέννηση». Άλλοι, αναφερόμενοι στη σανσκριτική της ρίζα που σημαίνει «σβήνω», λένε ότι είναι σαν τη φλόγα που σβήνει όταν τελειώσει το καύσιμό της. Όπως κι αν έχουν τα πράγματα, η Νιρβάνα υπόσχεται απελευθέρωση.

Την ανάγκη για απόκτηση απελευθέρωσης ο Βούδας τη συνόψισε στις Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες: Η ζωή είναι πόνος και παθήματα· και τα δυο αυτά προκαλούνται από την παθιασμένη αναζήτηση για ύπαρξη και για ικανοποίηση των επιθυμιών· η πορεία σοφίας είναι η κατάπνιξη αυτής της παθιασμένης αναζήτησης· αυτό επιτυγχάνεται με το να ακολουθεί κανείς το Οκταπλό Μονοπάτι. Αυτό το Μονοπάτι περιλαμβάνει σωστή πίστη, σωστό σκοπό, σωστή ομιλία, σωστές ενέργειες, σωστή διαβίωση, σωστή προσπάθεια, σωστή σκέψη και σωστό διαλογισμό.

Νίκες σε Άλλες Χώρες, Ήττα στην Πατρίδα

Από τότε που ξεκίνησε ο Βουδισμός βρήκε άμεση ανταπόκριση. Μια ομάδα υλιστών εκείνης της εποχής, που ονομάζονταν Τσαρβάκα, είχαν ήδη ετοιμάσει το δρόμο. Αυτοί απέρριπταν τα Ινδουιστικά ιερά συγγράμματα, χλεύαζαν την ιδέα περί πίστης στον Θεό και αποκήρυτταν τη θρησκεία γενικά. Η επιρροή τους ήταν ουσιαστική και βοήθησε στη δημιουργία αυτού που ο Ντουράν αποκαλεί «κενόν, το οποίον απαιτούσε την γένεσιν μιας νέας θρησκείας». Αυτό το κενό, μαζί με τη ‘διανοητική παρακμή της παλαιάς θρησκείας’, συνέβαλε στην άνοδο των δυο κύριων μεταρρυθμιστικών κινημάτων εκείνου του καιρού, του Βουδισμού και του Ζαϊνισμού.

Στα μέσα του τρίτου αιώνα π.Χ., ο Βασιλιάς Ασόκα, του οποίου η αυτοκρατορία περιλάμβανε το μεγαλύτερο μέρος της Ινδικής υποηπείρου, βοήθησε πολύ στο να γίνει δημοφιλής ο Βουδισμός. Ενίσχυσε τον ιεραποστολικό τομέα του, στέλνοντας ιεραποστόλους στην Κεϋλάνη (Σρι Λάνκα), ίσως δε και σ’ άλλες χώρες. Στη διάρκεια των πρώτων αιώνων της Κοινής μας Χρονολογίας, ο Βουδισμός εξαπλώθηκε σ’ ολόκληρη την Κίνα. Από εκεί εξαπλώθηκε στην Ιαπωνία, μέσω της Κορέας. Μέχρι τον έκτο και τον έβδομο αιώνα μ.Χ., βρισκόταν ήδη σ’ όλα τα μέρη της ανατολικής και νοτιοανατολικής Ασίας. Σήμερα, υπάρχουν πάνω από 300 εκατομμύρια Βουδιστές σ’ ολόκληρο τον κόσμο.

Ακόμη και πριν από τον καιρό του Βασιλιά Ασόκα, ο Βουδισμός επεκτεινόταν. «Ήδη στα τέλη του τέταρτου αιώνα π.Χ., Βουδιστές ιεραπόστολοι μπορούσαν να βρεθούν στην Αθήνα», γράφει ο Ε. Μ. Λέιμαν. Και προσθέτει ότι μετά την ίδρυση της Χριστιανοσύνης, οι πρώτοι της ιεραπόστολοι έρχονταν αντιμέτωποι με το Βουδιστικό δόγμα οπουδήποτε κι αν πήγαν. Μάλιστα, όταν πήγαν Καθολικοί ιεραπόστολοι για πρώτη φορά στην Ιαπωνία, οι άνθρωποι τους νόμισαν κατά λάθος για μια καινούρια Βουδιστική αίρεση. Πώς ήταν δυνατό αυτό;

Προφανώς, οι δυο θρησκείες είχαν πολλά κοινά σημεία. Σύμφωνα με τον ιστορικό Ντουράν, αυτά ήταν πράγματα όπως «η απόδοση λατρευτικού σεβασμού σε άγια λείψανα, η χρήση νερού για αγιασμό, τα καντήλια, το θυμίαμα, το ροζάριο, τα άμφια των κληρικών, μια νεκρή λειτουργική γλώσσα, οι μοναχοί και οι μοναχές, το ξύρισμα του κεφαλιού και η αγαμία των μοναχών, η εξομολόγηση, οι μέρες νηστείας, η ανακήρυξη αγίων, το καθαρτήριο και οι λειτουργίες για τους νεκρούς». Ο ίδιος προσθέτει ότι αυτά τα πράγματα «φαίνεται ότι εμφανίστηκαν πρώτα στο Βουδισμό». Μάλιστα, λέγεται ότι ο Βουδισμός «προηγείται πέντε αιώνες της Εκκλησίας της Ρώμης, σ’ ό,τι αφορά την επινόηση και τη χρήση όλων των τελετουργιών και των τύπων που αποτελούν κοινά σημεία και για τις δυο θρησκείες».

Εξηγώντας το πώς αναπτύχθηκαν αυτές οι ομοιότητες, ο συγγραφέας Λέιμαν υποδεικνύει μια κοινή προέλευση. Ο ίδιος γράφει: «Στον καιρό της Χριστιανικής εποχής . . . οι ειδωλολατρικές επιρροές είχαν ήδη γίνει εμφανείς στους Βουδιστικούς λατρευτικούς τύπους. . . . Προφανώς οι ειδωλολατρικές επιρροές ήταν [επίσης] υπεύθυνες για ορισμένες λατρευτικές συνήθειες που αναπτύχθηκαν στη Χριστιανική εκκλησία».

Παρά την παγκόσμια επίδραση που άσκησε ο Βουδισμός υπέστη σοβαρή ήττα στην πατρίδα του. Σήμερα, οι Βουδιστές αποτελούν λιγότερο από το 1 τοις εκατό του πληθυσμού της Ινδίας· το 83 τοις εκατό είναι Ινδουιστές. Ο λόγος δεν είναι σαφής. Ίσως να ήταν τόσο ανεκτικός ο Βουδισμός, ώστε απλώς απορροφήθηκε και πάλι από τον πιο παραδοσιακό Ινδουισμό. Ή, ίσως οι Βουδιστές μοναχοί να χαλάρωσαν όσον αφορά την ποίμανση των λαϊκών. Οπωσδήποτε, ένας κύριος παράγοντας ήταν η εισχώρηση του Ισλαμισμού στην Ινδία. Αυτό οδήγησε στη Μουσουλμανική διακυβέρνηση, κάτω από την οποία πολλοί άνθρωποι, κυρίως στη βόρεια Ινδία, προσηλυτίστηκαν στον Ισλαμισμό. Μάλιστα, γύρω στα τέλη του 13ου αιώνα, περίπου το ένα τέταρτο του πληθυσμού ήταν Μουσουλμάνοι. Στο μεταξύ, πολλοί Βουδιστές επανήλθαν στον Ινδουισμό, επειδή προφανώς τον έβρισκαν πιο καλά εφοδιασμένο για να αντιμετωπίσει τη Μουσουλμανική επίθεση. Σε αρμονία με το όνομά του, που είναι ανεκτικότητα, ο Ινδουισμός άνοιξε την αγκαλιά του και τους καλωσόρισε, διευκολύνοντας την επιστροφή τους με το να ανακηρύξει τον Βούδα θεό, μετενσάρκωση του Βισνού!

Τα Πολλά Πρόσωπα του Βούδα

«Τα πρώτα ομοιώματα του Βούδα φτιάχτηκαν από τους Έλληνες», γράφει ο Ε. Μ. Λέιμαν. Οι Βουδιστές ισχυρίζονται ότι αυτά τα αγάλματα δεν λατρεύονται, αλλά αποτελούν απλώς βοηθήματα για την απόδοση αφοσίωσης, και είναι προορισμένα για την εκδήλωση σεβασμού προς το μεγάλο Δάσκαλο. Μερικές φορές, ο Βούδας απεικονίζεται όρθιος, αλλά πιο συχνά είναι καθιστός με τα πόδια σταυρωμένα και τις φτέρνες προς τα πάνω. Όταν τα χέρια του είναι το ένα πάνω στο άλλο, τότε αυτός ασχολείται με το διαλογισμό· όταν το δεξί του χέρι είναι σηκωμένο στο πηγούνι, τότε αυτός ευλογεί· όταν ο αντίχειρας του δεξιού του χεριού αγγίζει το δείκτη ή όταν και τα δυο χέρια είναι ενωμένα μπροστά στο στήθος, τότε αυτός διδάσκει. Όταν απεικονίζεται ξαπλωμένος, πρόκειται για τη στιγμή που περνάει στη Νιρβάνα.

Ακριβώς όπως υπάρχουν διαφορές στις ποικίλες στάσεις του, έτσι υπάρχουν ποικιλίες και στο δόγμα του. Λέγεται ότι 200 χρόνια μετά το θάνατό του, υπήρχαν ήδη 18 διαφορετικές μορφές Βουδισμού. Σήμερα, 25 αιώνες μετά τη «διαφώτιση» του Γκαουτάμα, οι Βουδιστικές ερμηνείες για το πώς επιτυγχάνεται η Νιρβάνα είναι πολλές.

Ο Έρικ Ζίρχερ του Πανεπιστημίου του Λέιντεν, στην Ολλανδία, εξηγεί ότι υπάρχουν «τρεις βασικοί προσανατολισμοί μέσα στο Βουδισμό, που ο καθένας έχει τις δικές του δογματικές ιδέες, τις δικές του λατρευτικές συνήθειες, τα δικά του ιερά συγγράμματα και τις δικές του εικονογραφικές παραδόσεις». Στη Βουδιστική ορολογία, αυτά τα κινήματα ονομάζονται οχήματα, επειδή, όπως τα φεριμπότ, αυτά μεταφέρουν το άτομο κάθετα στο ποτάμι της ζωής μέχρι που να φτάσει στην ακτή της απελευθέρωσης. Τότε, το άτομο μπορεί να εγκαταλείψει με ασφάλεια το όχημα. Και ο Βουδιστής θα σας πει ότι η μέθοδος του ταξιδιού—το είδος του οχήματος—δεν παίζει ρόλο. Εκείνο που έχει σημασία είναι να φτάσεις στον προορισμό σου.

Αυτά τα οχήματα περιλαμβάνουν το Βουδισμό Θεραβάντα, ο οποίος προφανώς παραμένει αρκετά πιστός σε όσα κήρυξε ο Βούδας και είναι ιδιαίτερα ισχυρός στη Βιρμανία, στη Σρι Λάνκα, στο Λάος, στην Ταϋλάνδη και στην Καμπότζη. Ο Βουδισμός Μαχαγιάνα, που είναι ιδιαίτερα ισχυρός στην Κίνα, στην Κορέα, στην Ιαπωνία, στο Θιβέτ και στη Μογγολία, είναι πιο φιλελεύθερος κι έχει προσαρμόσει τις διδασκαλίες του έτσι ώστε να προσεγγίζει περισσότερους ανθρώπους. Γι’ αυτόν το λόγο ονομάζεται το Μεγάλο Όχημα, σε αντίθεση με το Θεραβάντα, το Μικρό Όχημα. Ο Βατζραγιάνα, το Αδαμάντινο Όχημα, που είναι κοινώς γνωστός ως Ταντρισμός ή Εσωτερικός Βουδισμός, συνδυάζει τις τελετουργίες με την άσκηση της Γιόγκα και υποτίθεται ότι επιταχύνει την πρόοδο κάποιου προς τη Νιρβάνα.

Αυτά τα τρία κινήματα διαιρούνται σε πολλές σχολές, που η καθεμιά διαφέρει ως προς την ερμηνεία ορισμένων βασικών στοιχείων, πράγμα που συχνά συμβαίνει επειδή δίνεται ειδική έμφαση σε ορισμένα τμήματα των Βουδιστικών συγγραμμάτων. Σύμφωνα δε με τον Ζίρχερ, αφού, οπουδήποτε κι αν πήγε, «ο Βουδισμός επηρεάστηκε σε διάφορους βαθμούς από τις τοπικές δοξασίες και συνήθειες», αυτές οι σχολές σύντομα υιοθέτησαν οσεσδήποτε τοπικές αιρέσεις. Παρόμοια με το Χριστιανικό κόσμο που έχει χιλιάδες αιρέσεις και υποδιαιρέσεις οι οποίες προκαλούν σύγχυση, ο Βούδας έχει, σαν να λέγαμε, πολλά πρόσωπα.

Ο Βουδισμός και η Πολιτική

Όπως ο Ιουδαϊσμός και η λεγόμενη Χριστιανοσύνη, ο Βουδισμός δεν έχει περιοριστεί σε θρησκευτικές δραστηριότητες, αλλά έχει βοηθήσει επίσης στη διαμόρφωση της πολιτικής σκέψης και συμπεριφοράς. «Η πρώτη συγχώνευση του Βουδισμού και της πολιτικής δράσης συνέβηκε στη διάρκεια της βασιλείας του [Βασιλιά] Ασόκα», λέει ο συγγραφέας Τζέρολντ Σέκτερ. Η πολιτική δραστηριοποίηση του Βουδισμού εξακολουθεί να υφίσταται και στις μέρες μας. Στα τέλη του 1987, 27 Θιβετιανοί Βουδιστές μοναχοί συνελήφθηκαν στη Λάσα επειδή συμμετείχαν σε αντικινεζικές διαδηλώσεις. Και η ανάμειξη του Βουδισμού στον πόλεμο του Βιετνάμ, στη δεκαετία του 1960, οδήγησε τον Σέκτερ στο συμπέρασμα: «Το ειρηνικό μονοπάτι του Μέσου Δρόμου έχει διαστρεβλωθεί κι έχει αποτελέσει την καινούρια βία των διαδηλώσεων στους δρόμους. . . . Ο Βουδισμός στην Ασία αποτελεί μια φλεγόμενη πίστη».

Επειδή είναι απογοητευμένοι με την αξιοθρήνητη πολιτική, οικονομική, κοινωνική και ηθική κατάσταση που επικρατεί στο Δυτικό κόσμο, μερικοί άνθρωποι στρέφονται στις ανατολικές θρησκείες, περιλαμβανομένου και του Βουδισμού, προκειμένου να βρουν εξηγήσεις. Αλλά μπορεί «μια φλεγόμενη πίστη» να δώσει τις απαντήσεις; Αν εφαρμόσετε το κριτήριο του Έμερσον ότι «μια θρησκεία . . . δοκιμάζεται από το πόσα πράγματα μπορεί να εξηγήσει», πώς θα αξιολογούσατε τη διαφώτιση του Γκαουτάμα; Μήπως μερικές άλλες ασιατικές θρησκείες θα μπορούσαν να τα πάνε καλύτερα, σ’ ό,τι αφορά την «Έρευνα για το Σωστό Δρόμο»; Για να πάρετε την απάντηση, διαβάστε το επόμενο άρθρο της σειράς μας.

[Πλαίσιο στη σελίδα 18]

Άνθρωποι, Τοποθεσίες και Πράγματα που σχετίζονται με το Βουδισμό

Η Κορυφή του Αδάμ είναι ένα βουνό της Σρι Λάνκα που θεωρείται ιερό· σχετικά μ’ ένα σημάδι, το οποίο υπάρχει πάνω στην πέτρα που βρίσκεται εκεί, οι Βουδιστές λένε ότι είναι η πατημασιά του Βούδα, οι Μουσουλμάνοι λένε ότι είναι η πατημασιά του Αδάμ και οι Ινδουιστές λένε ότι είναι η πατημασιά του Σίβα.

Το Δέντρο Μπόντι είναι η συκιά κάτω από την οποία ο Γκαουτάμα έγινε ο Βούδας· η λέξη «μπόντι» σημαίνει «διαφώτιση»· λέγεται ότι ένα βλαστάρι του αρχικού δέντρου επέζησε και του αποδίδεται λατρευτικός σεβασμός στο Ανουρανταπούρα της Σρι Λάνκα.

Οι Βουδιστές Μοναχοί, που αναγνωρίζονται από τα χαρακτηριστικά φορέματά τους, αποτελούν κύριο στοιχείο του Βουδισμού· υπόσχονται να είναι φιλαλήθεις, να είναι σπλαχνικοί σε ανθρώπους και ζώα, να ζητιανεύουν για να εξασφαλίζουν τα προς το ζην, να αποφεύγουν τις διασκεδάσεις και να ζουν με αγνότητα.

Ο Δαλάι Λάμα είναι ένας Θιβετιανός κοσμικός και θρησκευτικός ηγέτης, που θεωρείται από τους Βουδιστές ως μετενσάρκωση του Βούδα και ο οποίος εξορίστηκε το 1959· η λέξη «δαλάι», που προέρχεται από τη μογγολική λέξη η οποία σημαίνει «ωκεανός», υπονοεί τη μεγάλη γνώση· η λέξη «λάμα» αναφέρεται στον πνευματικό δάσκαλο (όπως η σανσκριτική λέξη γκουρού). Σύμφωνα με τις ειδησεογραφικές αναφορές, στη διάρκεια των διαδηλώσεων που έγιναν το 1987 στο Θιβέτ, ο Δαλάι Λάμα «έδωσε την ευλογία του στην πολιτική ανυπακοή, αλλά καταδίκασε τη βία», αναγκάζοντας έτσι την Ινδία που τον φιλοξενεί να του υπενθυμίσει ότι οι πολιτικές δηλώσεις θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο την παραμονή του εκεί.

Ο Ναός του Δοντιού είναι ένας ναός στο Κάντι της Σρι Λάνκα, στον οποίο λέγεται πως βρίσκεται ένα από τα δόντια του Βούδα και φυλάγεται ως άγιο λείψανο.

[Πλαίσιο στη σελίδα 19]

Το Τσάι και η Βουδιστική «Προσευχή»

Παρά τις οποιεσδήποτε ομοιότητες, η Βουδιστική «προσευχή» ονομάζεται πιο σωστά «διαλογισμός». Μια μορφή Βουδισμού που τονίζει την αυτοπειθαρχία και το βαθύ διαλογισμό είναι ο Βουδισμός Ζεν. Αυτός εισάχθηκε στην Ιαπωνία το 12ο αιώνα μ.Χ. και βασίζεται σε μια κινεζική μορφή Βουδισμού η οποία είναι γνωστή ως Τσ’ αν, και ξεκίνησε από έναν Ινδό μοναχό που λεγόταν Μποντιντάρμα. Αυτός πήγε στην Κίνα τον έκτο αιώνα μ.Χ. και δανείστηκε πάρα πολλά πράγματα από τον κινεζικό Ταοϊσμό, προκειμένου να δημιουργήσει την Τσ’ αν. Λέγεται ότι έκοψε κάποτε τα βλέφαρά του σ’ ένα ξέσπασμα θυμού, επειδή αποκοιμήθηκε την ώρα του διαλογισμού. Αυτά έπεσαν στο έδαφος, έβγαλαν ρίζες και παρήγαγαν το πρώτο φυτό τσάι. Με βάση αυτόν τον παραδοσιακό θρύλο, οι μοναχοί Ζεν πίνουν τσάι για να κρατιούνται ξύπνιοι την ώρα του διαλογισμού.

[Εικόνες στις σελίδες 16, 17]

Ορισμένοι Βουδιστικοί ναοί, όπως ο Μαρμάρινος Ναός, στο Μπανγκόγκ της Ταϋλάνδης, είναι πολύ εντυπωσιακοί

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Εδώ φαίνεται επίσης το άγαλμα ενός Βουδιστικού δαίμονα που φυλάει κάποιο ναό, και κάτω εμφανίζεται το άγαλμα ενός βούδα. Τέτοια πράγματα αποτελούν συνηθισμένο θέαμα στις Βουδιστικές χώρες