Βασανισμένες Διάνοιες

Η ΝΙΚΟΛ αντιμετωπίζει περιόδους μελαγχολίας από τότε που ήταν 14 χρονών. Στα 16 της, όμως, άρχισε να νιώθει κάτι πρωτόγνωρο—μια παράξενη κατάσταση ευφορίας και ασυνήθιστα έντονη ενεργητικότητα. Η γρήγορη εναλλαγή σκέψεων, ο ασύνδετος λόγος και η έλλειψη ύπνου συνοδεύονταν από αβάσιμες υποψίες πως οι φίλοι της την εκμεταλλεύονταν. Έπειτα, η Νικόλ άρχισε να ισχυρίζεται ότι μπορούσε να αλλάξει το χρώμα αντικειμένων κατά βούληση. Τότε η μητέρα της κατάλαβε ότι η Νικόλ χρειαζόταν ιατρική βοήθεια, γι’ αυτό και την πήγε στο νοσοκομείο. Οι γιατροί, αφού παρακολούθησαν από κοντά τις μεταπτώσεις στη διάθεσή της, κατέληξαν σε διάγνωση: Η Νικόλ έπασχε από διπολική διαταραχή.a

Όπως η Νικόλ, εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο υποφέρουν από κάποια διαταραχή της διάθεσης​—είτε πρόκειται για διπολική διαταραχή είτε για κάποια μορφή κλινικής κατάθλιψης. Οι συνέπειες αυτών των παθήσεων μπορεί να είναι καταστροφικές. «Υπέφερα χρόνια ολόκληρα», λέει ένας ασθενής με διπολική διαταραχή ονόματι Στίβεν. «Αισθανόμουν φοβερή κατάθλιψη και έπειτα υπερβολική ευφορία. Η ψυχολογική θεραπεία και τα φάρμακα με βοηθούσαν, αλλά χρειαζόταν και πάλι αγώνας».

Τι προκαλεί τις διαταραχές της διάθεσης; Πώς είναι το να υποφέρει κάποιος από κατάθλιψη ή από διπολική διαταραχή; Πώς μπορούν οι ασθενείς​—και εκείνοι που τους φροντίζουν—ν​α λάβουν την υποστήριξη που χρειάζονται;

[Υποσημείωση]

Ζώντας με Κάποια Διαταραχή της Διάθεσης

ΟΙ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ της διάθεσης έχουν πάρει ανησυχητικές διαστάσεις. Λόγου χάρη, εκτιμάται ότι 330 και πλέον εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο πάσχουν από βαριά κατάθλιψη, μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από υπερβολική λύπη και έλλειψη απόλαυσης στις καθημερινές δραστηριότητες. Υπολογίζεται ότι, σε 20 χρόνια, η κατάθλιψη θα βρίσκεται δεύτερη στον κατάλογο των ασθενειών αμέσως μετά τις καρδιαγγειακές παθήσεις. Δικαιολογημένα έχει ονομαστεί «το κοινό κρυολόγημα των ψυχικών νόσων».

Τα πρόσφατα χρόνια η διπολική διαταραχή έχει γίνει πιο γνωστή στο κοινό. Τα συμπτώματα αυτής της ασθένειας περιλαμβάνουν έντονες εναλλαγές της διάθεσης οι οποίες κυμαίνονται από την κατάθλιψη μέχρι τη μανία. «Στη φάση της κατάθλιψης», λέει ένα βιβλίο που εξέδωσε πρόσφατα ο Αμερικανικός Ιατρικός Σύλλογος, «μπορεί να σας βασανίζουν σκέψεις αυτοκτονίας. Στη φάση της μανίας, πιθανόν να χάνετε την ικανότητα κρίσης και ίσως να μην μπορείτε να διακρίνετε τη βλάβη που επιφέρουν οι ενέργειές σας».

Πιστεύεται ότι η διπολική διαταραχή επηρεάζει το 2 τοις εκατό του πληθυσμού στις Ηνωμένες Πολιτείες, πράγμα που σημαίνει ότι εκατομμύρια άτομα πάσχουν σε αυτή τη χώρα και μόνο. Ωστόσο, οι αριθμοί δεν μπορούν από μόνοι τους να περιγράψουν τη βασανιστική εμπειρία τού να ζει κανείς με κάποια διαταραχή της διάθεσης.

Κατάθλιψη​—Υπερβολική Λύπη

Οι περισσότεροι γνωρίζουμε πώς νιώθει κανείς όταν περνάει κάποια περίοδο έντονης λύπης. Με το πέρασμα του χρόνου​—ίσως μέσα σε λίγες ώρες ή μέρες—​αυτό το συναίσθημα υποχωρεί. Η κλινική κατάθλιψη, όμως, είναι πολύ πιο σοβαρή. Με ποια έννοια; «Όσοι δεν έχουμε κατάθλιψη ξέρουμε ότι οι συναισθηματικές μας μεταπτώσεις τελικά θα υποχωρήσουν», εξηγεί ο Δρ Μιτς Γκόλαντ, «αλλά το καταθλιμμένο άτομο βιώνει τα “ανεβοκατεβάσματα” και τις εναλλαγές των αισθημάτων του σαν να βρίσκεται πάνω σε ένα ακυβέρνητο τρένο χωρίς να έχει σαφή εικόνα τού πώς ή πότε​—ή ακόμη και αν—​θα μπορέσει ποτέ να κατέβει από αυτό».

Υπάρχουν πολλές μορφές κλινικής κατάθλιψης. Μερικοί, για παράδειγμα, υποφέρουν από εποχιακή συναισθηματική διαταραχή (SAD), όπως ονομάζεται, η οποία εμφανίζεται κάποια συγκεκριμένη εποχή του χρόνου​—συνήθως το χειμώνα. «Εκείνοι που έχουν SAD αναφέρουν ότι η κατάθλιψή τους επιδεινώνεται όσο πιο βόρεια ζουν και όσο πιο συννεφιασμένος είναι ο καιρός», λέει ένα βιβλίο που έχει εκδώσει ο Λαϊκός Ιατρικός Σύλλογος. «Αν και η SAD έχει συσχετιστεί κυρίως με τις μουντές χειμωνιάτικες μέρες, σε μερικές περιπτώσεις έχει συνδεθεί με σκοτεινούς εσωτερικούς εργασιακούς χώρους, με ασυνήθιστες για την εποχή περιόδους νεφώσεων και με δυσκολίες στην όραση».

Τι προκαλεί την κλινική κατάθλιψη; Η απάντηση δεν είναι ξεκάθαρη. Ενώ σε μερικές περιπτώσεις ίσως η κατάθλιψη είναι κληρονομική, τις περισσότερες φορές φαίνεται πως οι εμπειρίες στη ζωή παίζουν σημαντικό ρόλο. Παρατηρείται επίσης ότι οι γυναίκες στις οποίες γίνεται διάγνωση κλινικής κατάθλιψης είναι διπλάσιες από ό,τι οι άντρες.a Αλλά αυτό δεν σημαίνει πως οι άντρες είναι απρόσβλητοι. Αντιθέτως, υπολογίζεται ότι το 5 έως 12 τοις εκατό των αντρών θα πάσχουν από κλινική κατάθλιψη κάποια στιγμή στη ζωή τους.

Η επίδραση αυτού του είδους κατάθλιψης είναι ολοκληρωτική και πλήττει ουσιαστικά κάθε πτυχή της ζωής του ατόμου. «Σε κλονίζει συθέμελα», λέει μια ασθενής ονόματι Σίλα, «κατατρώγοντας την αυτοπεποίθηση, τον αυτοσεβασμό και την ικανότητά σου να σκέφτεσαι σωστά και να αποφασίζεις, και όταν πια φτάσει αρκετά βαθιά, σε σφίγγει στη λαβή της πιο δυνατά ακόμη, έτσι απλώς για να δει αν μπορείς να αντέξεις».

Μερικές φορές ο ασθενής μπορεί να βρει μεγάλη ανακούφιση εκφράζοντας τα αισθήματά του σε κάποιον συμπονετικό ακροατή. (Ιώβ 10:1) Ωστόσο, πρέπει να παραδεχτούμε πως, όταν περιλαμβάνονται βιοχημικοί παράγοντες, δεν μπορεί κάποιος να διώξει την κατάθλιψη απλώς και μόνο αναπτύσσοντας θετική στάση. Πράγματι, σε μια τέτοια περίπτωση η άσχημη διάθεση την οποία προκαλεί αυτή η ασθένεια είναι πέρα από τον έλεγχο του ασθενούς. Όχι μόνο αυτό, αλλά και ο ασθενής ίσως νιώθει για την κατάστασή του την ίδια αμηχανία που νιώθουν τα μέλη της οικογένειας και οι φίλοι του.

Σκεφτείτε την Πόλα,b μια Χριστιανή που υπέμεινε εξουθενωτικά επεισόδια έντονης λύπης πριν διαγνωστεί ότι πάσχει από κατάθλιψη. «Μερικές φορές έπειτα από τις Χριστιανικές συναθροίσεις», λέει η ίδια, «πήγαινα τρέχοντας στο αυτοκίνητό μου και έκλαιγα, χωρίς κανέναν λόγο. Με κυρίευε αυτή η αίσθηση μοναξιάς και πόνου. Αν και ήταν προφανές ότι είχα πολλούς φίλους οι οποίοι ενδιαφέρονταν για εμένα, εγώ δεν το έβλεπα αυτό».

Κάτι παρόμοιο συνέβαινε στην Έλεν, η οποία χρειάστηκε να νοσηλευτεί εξαιτίας της κατάθλιψής της. «Έχω δύο γιους, δύο αξιαγάπητες νύφες και έναν σύζυγο, και ξέρω ότι όλοι τους με αγαπούν πάρα πολύ», λέει η ίδια. Λογικά, η Έλεν θα έπρεπε να σκέφτεται ότι η ζωή είναι ωραία και ότι εκείνη είναι πολύτιμη για την οικογένειά της. Αλλά στη μάχη ενάντια στην κατάθλιψη, οι σκοτεινές σκέψεις​—άσχετα με το πόσο παράλογες είναι—​μπορούν να καταβάλουν τον ασθενή.

Δεν πρέπει να παραβλέπουμε και το σημαντικό αντίκτυπο που μπορεί να έχει η κατάθλιψη του ατόμου στην υπόλοιπη οικογένεια. «Όταν κάποιο αγαπημένο σας πρόσωπο έχει κατάθλιψη», γράφει ο Δρ Γκόλαντ, «μπορεί να ζείτε με μια χρόνια αίσθηση αβεβαιότητας, χωρίς ποτέ να ξέρετε στην πραγματικότητα το πότε θα συνέλθει ο προσφιλής σας από το καταθλιπτικό επεισόδιο ή το πότε θα του συμβεί το επόμενο. Μπορεί να νιώθετε ένα βαθύ αίσθημα απώλειας​—μάλιστα θλίψη και θυμό—​για το γεγονός ότι η ζωή έχει παρεκκλίνει, ίσως οριστικά, από το φυσιολογικό».

Συνήθως, τα παιδιά αντιλαμβάνονται ότι ο γονέας τους έχει κατάθλιψη. «Το παιδί μιας καταθλιμμένης μητέρας αποκτάει μεγάλη ευαισθησία στη συναισθηματική κατάσταση της μητέρας του, παρατηρώντας προσεκτικά κάθε λεπτή διαφορά και μετάπτωση», γράφει ο Δρ Γκόλαντ. Η Δρ Κάρολ Γουότκινς σημειώνει πως τα παιδιά ενός καταθλιμμένου γονέα «έχουν περισσότερες πιθανότητες να αντιμετωπίσουν προβλήματα συμπεριφοράς, δυσκολίες στη μάθηση και προβλήματα με τους συνομηλίκους τους. Έχουν περισσότερες πιθανότητες να πάθουν και τα ίδια κατάθλιψη».

Διπολική Διαταραχή​—Σταθερή Αστάθεια

Η κλινική κατάθλιψη αποτελεί πράγματι μεγάλο πρόβλημα. Αλλά αν σε αυτήν προσθέσουμε και τη μανία, το αποτέλεσμα είναι η διπολική διαταραχή.c «Το μόνο σταθερό χαρακτηριστικό της διπολικής διαταραχής είναι η αστάθειά της», λέει μια ασθενής ονόματι Λουσία. Κατά τη διάρκεια της μανίας, επισημαίνει Το Υπόμνημα του Χάρβαρντ για την Ψυχική Υγεία (The Harvard Mental Health Letter), οι ασθενείς με διπολική διαταραχή «μπορεί να είναι ανυπόφορα φορτικοί και καταπιεστικοί, ενώ η παράτολμη και σπασμωδική ευφορία τους ίσως ξαφνικά να μετατρέπεται σε ευερεθιστότητα ή οργή».

Η Λενόρ θυμάται την ευφορία που ένιωθε κατά την περίοδο της μανίας. «Ήμουν πλημμυρισμένη από ενέργεια», λέει η ίδια. «Πολλοί με αποκαλούσαν γυναίκα-υπεράνθρωπο. Κάποιοι έλεγαν: “Μακάρι να σου έμοιαζα”. Συχνά ένιωθα ότι είχα πολλή δύναμη, σαν να μπορούσα να καταφέρω τα πάντα. Γυμναζόμουν σκληρά. Κοιμόμουν πολύ λίγο​—δύο με τρεις ώρες τη νύχτα. Ωστόσο, ξυπνούσα με τα ίδια υψηλά επίπεδα ενέργειας».

Έπειτα από λίγο καιρό, όμως, ένα σκοτεινό σύννεφο άρχισε να αιωρείται πάνω από τη Λενόρ. «Στο ζενίθ της ευφορίας μου», λέει, «ένιωθα μια ταραχή κάπου βαθιά μέσα μου, σαν να υπήρχε μια μηχανή που δεν μπορούσε να σβήσει. Μέσα σε μια στιγμή, η ευχάριστη διάθεσή μου γινόταν επιθετική και καταστροφική. Μιλούσα άσχημα σε κάποιο μέλος της οικογένειάς μου χωρίς να υπάρχει προφανής λόγος. Ήμουν εξαγριωμένη, γεμάτη μίσος και εντελώς εκτός ελέγχου. Έπειτα από αυτή την τρομακτική φάση, ξαφνικά αισθανόμουν εξαντλημένη, έκλαιγα και έπεφτα σε βαριά κατάθλιψη. Ένιωθα ανάξια και αχρεία. Έπειτα πάλι, επέστρεφα στον εκπληκτικά εύθυμο εαυτό μου σαν να μην είχε συμβεί ποτέ τίποτα».

Η απρόβλεπτη συμπεριφορά της διπολικής διαταραχής δημιουργεί σύγχυση στα μέλη της οικογένειας. Η Μαίρη, ο σύζυγος της οποίας πάσχει από διπολική διαταραχή, αναφέρει: «Με αναστατώνει να βλέπω το σύζυγό μου ευτυχισμένο και ομιλητικό και μετά ξαφνικά απελπισμένο και εσωστρεφή. Διεξάγουμε πραγματικό αγώνα για να αποδεχτούμε το γεγονός ότι αυτό είναι κάτι που εκείνος δεν μπορεί να ελέγξει».

Η ειρωνεία είναι ότι η διπολική διαταραχή προκαλεί συνήθως την ίδια​—αν όχι περισσότερη—​δυστυχία σε εκείνον που πάσχει. «Ζηλεύω όσους έχουν ισορροπημένη και σταθερή ζωή», λέει η Γκλόρια, η οποία πάσχει από διπολική διαταραχή. «Η σταθερότητα είναι ένας χώρος τον οποίο τα άτομα με διπολική διαταραχή απλώς επισκέπτονται. Κανένας μας δεν μένει εκεί μόνιμα».

Τι προκαλεί τη διπολική διαταραχή; Υπάρχει ο παράγοντας της κληρονομικότητας​—σε μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι στην περίπτωση της κατάθλιψης. «Σύμφωνα με κάποιες επιστημονικές μελέτες», λέει ο Αμερικανικός Ιατρικός Σύλλογος, «τα άμεσα μέλη της οικογένειας​—γονείς, αδέλφια ή παιδιά—​ατόμων με διπολική κατάθλιψη έχουν 8 έως 18 φορές περισσότερες πιθανότητες να πάθουν αυτή την ασθένεια από ό,τι οι στενοί συγγενείς των υγιών ατόμων. Επιπρόσθετα, αν κάποιο κοντινό μέλος της οικογένειάς σας έχει διπολική κατάθλιψη, αυτό μπορεί να σας κάνει πιο ευάλωτους σε βαριά κατάθλιψη».

Σε αντίθεση με την κατάθλιψη, η διπολική διαταραχή φαίνεται πως πλήττει εξίσου άντρες και γυναίκες. Συχνότερα εμφανίζεται σε νεαρούς ενηλίκους, αλλά έχουν διαγνωστεί περιστατικά διπολικής διαταραχής σε εφήβους, ακόμη και σε παιδιά. Εντούτοις, η ανάλυση των συμπτωμάτων και η κατάληξη σε σωστά συμπεράσματα μπορεί να είναι ιδιαίτερα δύσκολη υπόθεση ακόμη και για κάποιον ειδικευμένο γιατρό. «Η διπολική διαταραχή είναι ο χαμαιλέοντας των ψυχιατρικών διαταραχών, αλλάζοντας τα συμπτώματά της από τον έναν ασθενή στον άλλον και από το ένα επεισόδιο στο επόμενο ακόμη και στον ίδιο ασθενή», γράφει ο Δρ Φράνσις Μαρκ Μόντιμορ από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Τζονς Χόπκινς. «Είναι ένα φάντασμα το οποίο μπορεί να πλησιάσει το θύμα του καλυμμένο με το σκοτεινό μανδύα της μελαγχολίας και μετά να εξαφανιστεί για χρόνια—​μόνο και μόνο για να επιστρέψει με το επιβλητικό αλλά πύρινο ένδυμα της μανίας».

Σαφώς, οι διαταραχές της διάθεσης είναι δύσκολο να διαγνωστούν, και μπορεί να είναι ακόμη πιο δύσκολο να ζει κανείς με αυτές. Αλλά υπάρχει ελπίδα για τους πάσχοντες.

[Υποσημειώσεις]

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 6]

«Η σταθερότητα είναι ένας χώρος τον οποίο τα άτομα με διπολική διαταραχή απλώς επισκέπτονται. Κανένας μας δεν μένει εκεί μόνιμα».—ΓΚΛΟΡΙΑ

[Πλαίσιο/​Εικόνα στη σελίδα 5]

Συμπτώματα Βαριάς Κατάθλιψηςd

● Καταθλιπτική διάθεση το μεγαλύτερο τμήμα της μέρας, σχεδόν κάθε μέρα, τουλάχιστον επί δύο εβδομάδες

● Απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που κάποτε ήταν ευχάριστες

● Σημαντική απώλεια ή αύξηση βάρους

● Υπερβολικός ύπνος ή, το αντίθετο, αϋπνία

● Αφύσικη επιτάχυνση ή επιβράδυνση των κινητικών ικανοτήτων

● Υπερβολική κόπωση χωρίς ευδιάκριτη αιτία

● Αισθήματα αναξιότητας και/ή αδικαιολόγητης ενοχής

● Μείωση ικανότητας συγκέντρωσης

● Επανεμφανιζόμενες σκέψεις αυτοκτονίας

Μερικά από αυτά τα συμπτώματα ίσως να αποτελούν επίσης ένδειξη δυσθυμίας​—μιας ήπιας αλλά πιο χρόνιας μορφής κατάθλιψης

[Υποσημείωση]

Ελπίδα για τους Πάσχοντες

ΣΤΟ παρελθόν, οι άνθρωποι απέφευγαν εκείνους που έπασχαν από διαταραχές της διάθεσης. Ως αποτέλεσμα, πολλά τέτοια άτομα έγιναν απόβλητοι της κοινωνίας. Μερικοί αντιμετώπιζαν διακρίσεις στην εργασία. Άλλοι ήταν ανεπιθύμητοι ακόμη και από τα μέλη της ίδιας της οικογένειάς τους. Συνήθως, αυτό απλώς επιδείνωνε το πρόβλημα και στερούσε από τους ασθενείς τη βοήθεια που χρειάζονταν.

Τις πρόσφατες δεκαετίες, όμως, έχει γίνει μεγάλη πρόοδος στην κατανόηση της κλινικής κατάθλιψης και της διπολικής διαταραχής. Τώρα είναι ευρέως γνωστό ότι αυτές οι καταστάσεις θεραπεύονται. Αλλά δεν είναι πάντοτε εύκολο να λαβαίνουν βοήθεια αυτά τα άτομα. Γιατί;

Αναγνώριση των Συμπτωμάτων

Η διαταραχή της διάθεσης δεν μπορεί να διαγνωστεί απλώς με εξέταση αίματος ή με ακτινογραφία. Αντιθέτως, παρακολουθείται η συμπεριφορά, η σκέψη και η κρίση του ατόμου για κάποια χρονική περίοδο. Για να γίνει η διάγνωση πρέπει να υπάρχει μια σειρά από συμπτώματα. Το πρόβλημα είναι ότι μερικές φορές τα μέλη της οικογένειας και οι φίλοι δεν αντιλαμβάνονται πως αυτό που παρατηρούν αποτελεί ένδειξη διαταραχής της διάθεσης. «Ακόμη και όταν οι άνθρωποι συμφωνούν ότι η συμπεριφορά κάποιου παρεκκλίνει από το φυσιολογικό», γράφει ο Δρ Ντέιβιντ Τζ. Μίκλογουιτς, «μπορεί να έχουν πολύ διαφορετικές απόψεις σχετικά με το τι προκαλεί αυτή τη συμπεριφορά».

Επιπλέον, ακόμη και όταν τα μέλη της οικογένειας πιστεύουν πως η κατάσταση είναι σοβαρή, ίσως είναι δύσκολο να πείσουν τον πάσχοντα ότι χρειάζεται ιατρική φροντίδα. Ή, αν είστε εσείς το άτομο που πάσχει, ίσως να μη θέλετε να λάβετε βοήθεια. Ο Δρ Μαρκ Σ. Γκολντ γράφει: «Ίσως να αποδέχεστε αυτό που σκέφτεστε όταν είστε καταθλιμμένοι​—ότι δεν αξίζετε, έτσι λοιπόν ποιος ο λόγος να λάβετε βοήθεια εφόσον ούτως ή άλλως δεν υπάρχει ελπίδα για ένα άτομο σαν εσάς. Πιθανόν να θέλατε να συμβουλευτείτε κάποιον σχετικά με αυτό αλλά πιστεύετε ότι είναι ντροπή να έχετε κατάθλιψη, ότι φταίτε εσείς για την κατάστασή σας. . . . Ίσως να μην ξέρετε πως αυτό που νιώθετε είναι κατάθλιψη». Εντούτοις, για εκείνους που πάσχουν από βαριά κατάθλιψη, η ιατρική φροντίδα έχει καθοριστική σημασία.

Φυσικά, όλοι νιώθουν αποθαρρυμένοι κατά καιρούς, και αυτό δεν είναι απαραιτήτως σύμπτωμα διαταραχής της διάθεσης. Αλλά τι πρέπει να γίνει αν φαίνεται ότι αυτά τα αισθήματα είναι πιο έντονα από μια απλή κρίση μελαγχολίας; Και τι πρέπει να γίνει αν επιμένουν για ασυνήθιστο χρονικό διάστημα​—ίσως δύο εβδομάδες ή περισσότερο; Επιπλέον, ας υποθέσουμε ότι η καταθλιπτική διάθεση δεν σας επιτρέπει να λειτουργείτε φυσιολογικά, είτε στην εργασία είτε στο σχολείο είτε σε κοινωνικές περιστάσεις. Σε μια τέτοια περίπτωση, θα ήταν σοφό να συμβουλευτείτε κάποιον ειδικό με τα απαιτούμενα προσόντα για να κάνει διάγνωση και να χορηγεί θεραπεία για τις καταθλιπτικές διαταραχές.

Όταν πρόκειται για βιοχημική ανισορροπία, πρέπει να συστηθεί φαρμακευτική αγωγή. Σε άλλες περιπτώσεις, ίσως προταθεί ένα πρόγραμμα παροχής συμβουλών στον ασθενή ώστε να μάθει να αντιμετωπίζει την κατάστασή του. Μερικές φορές ο συνδυασμός και των δύο μεθόδων έχει αποφέρει ωφέλιμα αποτελέσματα.a Το σημαντικό είναι να ζητάει και να δέχεται κανείς βοήθεια. «Πολλές φορές οι πάσχοντες νιώθουν φόβο και ντροπή για την κατάστασή τους», λέει η Λενόρ, μια ασθενής με διπολική διαταραχή η οποία αναφέρθηκε στο προηγούμενο άρθρο. «Είναι, όμως, κρίμα να υποπτεύεσαι ότι έχεις πρόβλημα και να μη ζητάς τη βοήθεια την οποία χρειάζεσαι τόσο απεγνωσμένα».

Η Λενόρ μιλάει εκ πείρας. «Ήμουν σχεδόν κατάκοιτη επί έναν χρόνο», λέει η ίδια. «Έπειτα, μια μέρα που αισθανόμουν λίγο πιο δυνατή, αποφάσισα να τηλεφωνήσω σε έναν γιατρό και να κλείσω ραντεβού». Η διάγνωση έλεγε ότι η Λενόρ έπασχε από διπολική διαταραχή, και της συστήθηκε φαρμακευτική αγωγή. Αυτό αποδείχτηκε σημείο στροφής στη ζωή της. «Όταν παίρνω τα φάρμακά μου νιώθω φυσιολογικά», λέει η Λενόρ, «αν και πρέπει να υπενθυμίζω συνεχώς στον εαυτό μου ότι, αν σταματήσω να τα παίρνω, όλα τα παλιά συμπτώματα θα επιστρέψουν».

Παρόμοια, ο Μπράντον, ο οποίος πάσχει από κατάθλιψη, λέει: «Όταν ήμουν έφηβος, συχνά καλλιεργούσα την ιδέα της αυτοκτονίας επειδή με κατέκλυζαν αισθήματα αναξιότητας. Στο γιατρό πήγα μετά τα 30 μου». Όπως η Λενόρ, ο Μπράντον ακολουθεί φαρμακευτική αγωγή για να αντιμετωπίζει τη διαταραχή του, αλλά κάνει και άλλα πράγματα. «Για να διατηρώ καλή τη γενική μου κατάσταση», λέει, «φροντίζω το μυαλό και το σώμα μου. Ξεκουράζομαι και προσέχω τι τρώω. Επίσης γεμίζω το μυαλό και την καρδιά μου με θετικές σκέψεις από τη Γραφή».

Ο Μπράντον τονίζει, ωστόσο, ότι η κλινική κατάθλιψη είναι ιατρικό πρόβλημα​—όχι πνευματικό. Η αναγνώριση αυτού του γεγονότος είναι σημαντική για την ανάρρωση. Ο ίδιος αφηγείται: «Κάποτε ένας καλοπροαίρετος αδελφός μού είπε πως, δεδομένου ότι τα εδάφια Γαλάτες 5:22, 23 λένε πως η χαρά είναι καρπός του αγίου πνεύματος του Θεού, πιθανότατα ήμουν καταθλιμμένος επειδή είχα κάνει κάτι που εμπόδιζε αυτό το πνεύμα. Αυτό με έκανε να αισθάνομαι ακόμη πιο ένοχος και καταθλιμμένος. Αλλά όταν έλαβα βοήθεια, άρχισαν να διαλύονται από πάνω μου τα μαύρα σύννεφα. Ένιωθα πολύ καλύτερα! Μακάρι να είχα λάβει βοήθεια νωρίτερα».

Κερδίζοντας τη Μάχη

Ακόμη και όταν γίνει η διάγνωση και αρχίσει η θεραπεία, το πιθανότερο είναι ότι η διαταραχή της διάθεσης θα συνεχίσει να προξενεί δυσκολίες στον πάσχοντα. Η Κέλι, η οποία παλεύει με τη βαριά κατάθλιψη, είναι ευγνώμων για την εξειδικευμένη βοήθεια που λαβαίνει καλύπτοντας την ιατρική πλευρά της κατάστασής της. Επιπρόσθετα, όμως, έχει διαπιστώσει ότι η υποστήριξη των άλλων παίζει καθοριστικό ρόλο. Στην αρχή, η Κέλι δίσταζε να πλησιάσει άλλα άτομα επειδή δεν ήθελε να τη θεωρούν βάρος. «Έπρεπε να μάθω, όχι μόνο να ζητάω βοήθεια, αλλά και να τη δέχομαι», λέει η ίδια. «Μόνο όταν ανοίχτηκα στους άλλους μπόρεσα να σταματήσω την καθοδική μου πορεία».

Ως Μάρτυρας του Ιεχωβά, η Κέλι παρακολουθεί συναθροίσεις με ομοπίστους της στην Αίθουσα Βασιλείας. Μερικές φορές, όμως, ακόμη και αυτές οι χαρωπές περιστάσεις παρουσιάζουν δυσκολίες. «Συχνά, τα φώτα, οι άνθρωποι που περιφέρονται και ο θόρυβος με καταβάλλουν. Τότε αρχίζω να νιώθω ενοχές και η κατάθλιψη κλιμακώνεται επειδή πιστεύω ότι αυτή η διαταραχή είναι ένδειξη έλλειψης πνευματικότητας». Πώς αντιμετωπίζει η Κέλι αυτή την κατάσταση; Όπως λέει η ίδια: «Έχω μάθει ότι η κατάθλιψη είναι ασθένεια την οποία πρέπει να καταπολεμώ. Δεν είναι δείκτης της αγάπης μου για τον Θεό και για τους συγχριστιανούς μου. Δεν είναι αληθινός δείκτης της πνευματικότητάς μου».

Η Λουσία, η οποία αναφέρθηκε πρωτύτερα σε αυτή τη σειρά άρθρων, είναι ευγνώμων για τη θαυμάσια ιατρική περίθαλψη που έλαβε. «Οι συναντήσεις μου με κάποιον ειδικό σε θέματα ψυχικής υγείας έπαιξαν πολύ ζωτικό ρόλο στο να μάθω να αντιμετωπίζω και να υπομένω τις μεταπτώσεις της διάθεσης που συνοδεύουν αυτή την ασθένεια», λέει η ίδια. Η Λουσία τονίζει επίσης πόσο σημαντική είναι η ξεκούραση. «Ο ύπνος αποτελεί βασικό παράγοντα για την αντιμετώπιση της μανίας», επισημαίνει. «Όσο λιγότερο κοιμάμαι, τόσο μεγαλύτερο είναι το πρόβλημα. Ακόμη και όταν δεν μπορώ να κοιμηθώ, αντί να σηκώνομαι έχω εκπαιδεύσει τον εαυτό μου να ξαπλώνω και να ξεκουράζομαι».

Η Σίλα, η οποία επίσης αναφέρθηκε νωρίτερα, διαπίστωσε ότι τη βοηθάει το να κρατάει ένα καθημερινό ημερολόγιο στο οποίο μπορεί να εκφράζει ελεύθερα τα συναισθήματά της. Παρατηρεί αξιοσημείωτη βελτίωση στον τρόπο με τον οποίο σκέφτεται. Και πάλι, όμως, υπάρχουν δυσκολίες. «Για κάποιον λόγο, η κόπωση αφήνει να διεισδύουν στο μυαλό μου αρνητικές σκέψεις», λέει η Σίλα. «Αλλά έχω μάθει να τις καταστέλλω ή τουλάχιστον να μειώνω την έντασή τους».

Παρηγοριά από το Λόγο του Θεού

Η Γραφή αποτελεί ενισχυτική βοήθεια για πολλούς οι οποίοι υποφέρουν από “ανησυχητικές σκέψεις”. (Ψαλμός 94:17-19, 22) Η Σέρι, για παράδειγμα, ενθαρρύνθηκε ιδιαίτερα από τα εδάφια Ψαλμός 72:12, 13. Εκεί, ο ψαλμωδός αναφέρεται στον Βασιλιά που έχει διορίσει ο Θεός, τον Ιησού Χριστό: «Θα ελευθερώσει τον φτωχό που κραυγάζει για βοήθεια, καθώς και τον ταλαιπωρημένο και τον αβοήθητο. Θα λυπηθεί τον ασήμαντο και τον φτωχό, και τις ψυχές των φτωχών θα τις σώσει». Η Σέρι ενθαρρύνθηκε επίσης από τα λόγια του αποστόλου Παύλου τα οποία καταγράφονται στα εδάφια Ρωμαίους 8:38, 39: «Είμαι πεπεισμένος ότι ούτε θάνατος ούτε ζωή ούτε άγγελοι ούτε κυβερνήσεις ούτε παρόντα πράγματα ούτε μελλοντικά πράγματα ούτε δυνάμεις ούτε ύψος ούτε βάθος ούτε καμιά άλλη δημιουργία θα μπορέσει να μας χωρίσει από την αγάπη του Θεού».

Η Ιλέιν, μια ασθενής με διπολική διαταραχή, θεωρεί ότι η σχέση της με τον Θεό είναι σαν άγκυρα. Λαβαίνει μεγάλη παρηγοριά από τα λόγια του ψαλμωδού: «Καρδιά συντετριμμένη και καταθλιμμένη, Θεέ, δεν θα καταφρονήσεις». (Ψαλμός 51:17) «Είναι πραγματικά παρηγορητικό να ξέρω ότι ο στοργικός ουράνιος Πατέρας μας, ο Ιεχωβά, καταλαβαίνει», λέει η ίδια. «Με ενισχύει το να τον πλησιάζω με προσευχή, ιδιαίτερα σε καιρούς μεγάλης ανησυχίας και στενοχώριας».

Όπως αντιλαμβανόμαστε, η ζωή με κάποια διαταραχή της διάθεσης περιλαμβάνει μοναδικές δυσκολίες. Εντούτοις, η Σέρι και η Ιλέιν διαπίστωσαν ότι το να στηρίζονται με προσευχή στον Θεό, σε συνδυασμό με την κατάλληλη θεραπεία, τούς έδωσε τη δυνατότητα να βελτιώσουν τη ζωή τους. Πώς μπορούν, όμως, τα μέλη της οικογένειας και οι φίλοι να βοηθήσουν όσους πάσχουν από διπολική διαταραχή ή κατάθλιψη;

[Υποσημείωση]

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 10]

«Όταν έλαβα βοήθεια, άρχισαν να διαλύονται από πάνω μου τα μαύρα σύννεφα. Ένιωθα πολύ καλύτερα!»​—ΜΠΡΑΝΤΟΝ

[Πλαίσιο στη σελίδα 9]

Παρατηρήσεις ενός Συζύγου

«Πριν αρχίσει η ασθένειά της, η Λουσία άγγιζε τη ζωή πολλών με την αυξημένη ενόρασή της. Ακόμη και τώρα όταν οι άνθρωποι επισκέπτονται τη σύζυγό μου σε περιόδους που είναι ήρεμη, φαίνεται ότι ελκύονται από τη θέρμη της. Εκείνο που δεν καταλαβαίνουν οι περισσότεροι είναι ότι η διάθεση της Λουσία εναλλάσσεται μεταξύ ακραίων καταστάσεων κατάθλιψης και μανίας. Αυτό είναι το γνώρισμα της διπολικής διαταραχής, της ασθένειας την οποία υπομένει εδώ και τέσσερα χρόνια.

»Κατά τη φάση της μανίας, δεν είναι ασυνήθιστο να παραμένει η Λουσία ξύπνια μέχρι τη μία, τις δύο, ακόμη και τις τρεις το πρωί, με δημιουργικές ιδέες να στριφογυρίζουν στο μυαλό της. Ξεχειλίζει από ενεργητικότητα. Αντιδράει υπερβολικά για το παραμικρό και ξοδεύει χρήματα παρορμητικά. Εμπλέκεται στις πιο επικίνδυνες καταστάσεις νιώθοντας ότι είναι άτρωτη, ότι δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος​—από ηθική, σωματική ή άλλη άποψη. Σχετικός με αυτή την παρορμητικότητα είναι ο κίνδυνος της αυτοκτονίας. Πάντοτε, μετά τη μανία ακολουθεί κατά πόδας η κατάθλιψη, η οποία συνήθως έχει ένταση ανάλογη με αυτήν της μανίας που προηγήθηκε.

»Η ζωή μου έχει αλλάξει δραματικά. Ακόμη και με τη θεραπεία που ακολουθεί η Λουσία, τα πράγματα που μπορούμε να κάνουμε σήμερα ίσως είναι διαφορετικά από εκείνα που μπορούσαμε να κάνουμε χθες ή θα μπορούμε να κάνουμε αύριο. Οι δυνατότητές μας αλλάζουν, όπως ακριβώς και οι περιστάσεις μας. Διαπίστωσα ότι αναγκάστηκα να γίνω πιο ευπροσάρμοστος από όσο πίστευα ποτέ ότι θα μπορούσα να είμαι».​—Μάριο.

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 11]

Όταν Συστήνεται Φαρμακευτική Αγωγή

Μερικοί πιστεύουν ότι το να παίρνουν φάρμακα είναι σημάδι αδυναμίας. Αλλά σκεφτείτε το ως εξής: Ο διαβητικός πρέπει να προσκολλάται σε ένα πρόγραμμα θεραπείας, το οποίο μπορεί να περιλαμβάνει ενέσεις ινσουλίνης. Είναι αυτό σημάδι αποτυχίας; Σε καμία περίπτωση! Είναι απλώς ένα μέσο για την εξισορρόπηση των θρεπτικών συστατικών του σώματος ώστε ο διαβητικός να παραμένει υγιής.

Περίπου το ίδιο ισχύει και με τη λήψη φαρμάκων για την κατάθλιψη και τη διπολική διαταραχή. Αν και πολλοί έχουν βοηθηθεί από κάποιο πρόγραμμα παροχής συμβουλών το οποίο τους έχει δώσει τη δυνατότητα να κατανοήσουν την ασθένειά τους, είναι κατάλληλο να ληφθεί υπόψη το εξής: Όταν περιλαμβάνεται χημική ανισορροπία, η ασθένεια δεν μπορεί απλώς να εξαφανιστεί με τη λογική. Ο Στίβεν, ένας ασθενής με διπολική διαταραχή, αφηγείται: «Η γιατρός που με παρακολουθούσε το περιέγραψε ως εξής: Μπορείς να κάνεις σε κάποιον άπειρα μαθήματα οδήγησης, αλλά αν του δώσεις ένα αυτοκίνητο χωρίς τιμόνι ή φρένα, τότε εκείνα τα μαθήματα δεν θα ωφελήσουν σε τίποτα. Παρόμοια, παρέχοντας μόνο συμβουλές σε ένα καταθλιμμένο άτομο ίσως δεν επιτευχθούν τα επιθυμητά αποτελέσματα. Το να αποκατασταθεί η ισορροπία της χημείας του εγκεφάλου είναι ένα αξιόλογο πρώτο βήμα».

[Εικόνα στη σελίδα 10]

Η Γραφή αποτελεί ενισχυτική βοήθεια για πολλούς οι οποίοι υποφέρουν από αρνητικές σκέψεις

Πώς Μπορούν να Βοηθήσουν οι Άλλοι

ΙΣΩΣ γνωρίζετε κάποιο άτομο που πάσχει από κατάθλιψη ή διπολική διαταραχή. Αν ναι, πώς μπορείτε να το υποστηρίξετε; Ο Ντ. Τζ. Τζάφι από τον αμερικανικό Εθνικό Σύλλογο για τα Άτομα με Ψυχικές Παθήσεις δίνει την εξής ορθή συμβουλή: «Μη συγχέετε την ασθένεια με το άτομο​—να μισείτε την ασθένεια αλλά να αγαπάτε το άτομο».

Μια γυναίκα ονόματι Σουζάνα διέθετε την υπομονή και την αγάπη ώστε να κάνει αυτό ακριβώς. Η φίλη της έπασχε από διπολική διαταραχή. «Κάποιες στιγμές δεν άντεχε να είναι μαζί μου», λέει η Σουζάνα. Αντί να εγκαταλείψει τη φίλη της, η Σουζάνα ερεύνησε με σκοπό να μάθει σχετικά με τη διπολική διαταραχή. Η ίδια λέει: «Τώρα καταλαβαίνω πόσο πολύ επηρεαζόταν η συμπεριφορά της φίλης μου από την ασθένειά της». Η Σουζάνα πιστεύει ότι το να κάνει κάποιος προσπάθειες να καταλάβει τον πάσχοντα μπορεί να φέρει θαυμάσια ανταμοιβή. «Σε βοηθάει να αναπτύξεις αγάπη και εκτίμηση για το υπέροχο άτομο που βρίσκεται πίσω από την ασθένεια», λέει η ίδια.

Όταν το άτομο που πάσχει είναι μέλος της οικογένειας, η ολόκαρδη υποστήριξη έχει καθοριστική σημασία. Ο Μάριο, που αναφέρθηκε προηγουμένως σε αυτή τη σειρά, έμαθε αυτό το μάθημα από νωρίς. Η σύζυγός του, η Λουσία, η οποία επίσης αναφέρθηκε νωρίτερα, πάσχει από διπολική διαταραχή. «Αρχικά», λέει ο Μάριο, «με βοηθούσε το να πηγαίνω μαζί με τη σύζυγό μου στο γιατρό της και το να διαβάζω για αυτή την παράξενη νόσο ώστε να ξέρω καλά με τι είχαμε να κάνουμε. Επίσης μιλούσαμε πολύ με τη Λουσία και συνεχίσαμε να αντιμετωπίζουμε την κάθε κατάσταση που παρουσιαζόταν καθώς περνούσε ο καιρός».

Υποστήριξη από τη Χριστιανική Εκκλησία

Η Γραφή νουθετεί όλους τους Χριστιανούς να “μιλούν παρηγορητικά στις καταθλιμμένες ψυχές” και να “είναι μακρόθυμοι προς όλους”. (1 Θεσσαλονικείς 5:14) Πώς μπορείτε να το κάνετε εσείς αυτό; Πρώτον, είναι σημαντικό να καταλάβετε τη διαφορά μεταξύ της ψυχικής και της πνευματικής ασθένειας. Παραδείγματος χάρη, ο Βιβλικός συγγραφέας Ιάκωβος έδειξε ότι η προσευχή μπορεί να κάνει καλά κάποιον πνευματικά άρρωστο. (Ιακώβου 5:14, 15) Ωστόσο, ο Ιησούς αναγνώρισε ότι οι σωματικά άρρωστοι χρειάζονται γιατρό. (Ματθαίος 9:12) Βέβαια, είναι πάντοτε κατάλληλο και υποβοηθητικό να προσευχόμαστε στον Ιεχωβά για οτιδήποτε μας απασχολεί, μεταξύ των οποίων είναι και η υγεία μας. (Ψαλμός 55:22· Φιλιππησίους 4:6, 7) Αλλά η Γραφή δεν αναφέρει ότι η αυξημένη πνευματική δραστηριότητα και μόνο θα θεραπεύσει τα τωρινά προβλήματα υγείας.

Οι διορατικοί Χριστιανοί, συνεπώς, αποφεύγουν να υπονοήσουν ότι τα καταθλιμμένα άτομα ευθύνονται για την πάθησή τους. Τέτοιου είδους σχόλια δεν θα ήταν υποβοηθητικά, όπως δεν ήταν και τα σχόλια που έκαναν οι ψευτοπαρηγορητές του Ιώβ. (Ιώβ 8:1-6) Το γεγονός είναι ότι σε πολλές περιπτώσεις η κατάθλιψη δεν θα βελτιωθεί αν δεν αντιμετωπιστεί ιατρικά. Αυτό αληθεύει ιδιαίτερα όταν κάποιο άτομο έχει βαριά κατάθλιψη, ίσως μέχρι του σημείου να σκέφτεται την αυτοκτονία. Σε τέτοιες περιπτώσεις, είναι απαραίτητη η ιατρική παρακολούθηση.

Εντούτοις, οι συγχριστιανοί του ατόμου μπορούν να κάνουν πολλά προκειμένου να το υποστηρίξουν. Φυσικά, απαιτείται υπομονή. Λόγου χάρη, ορισμένες πτυχές των Χριστιανικών δραστηριοτήτων ίσως να τρομάζουν ιδιαίτερα εκείνους που έχουν κάποια διαταραχή της διάθεσης. Η Νταϊάν, μια ασθενής με διπολική διαταραχή, λέει: «Κάνω αγώνα για να συμμετέχω στη διακονία. Είναι δύσκολο να μεταφέρω τα καλά και χαρωπά νέα από τη Γραφή σε άλλους όταν εγώ δεν νιώθω καλά και χαρούμενη μέσα μου».

Για να βοηθήσετε τα άτομα που πάσχουν, αγωνιστείτε να είστε συμπονετικοί. (1 Κορινθίους 10:24· Φιλιππησίους 2:4) Προσπαθήστε να δείτε τα ζητήματα από την άποψη του ασθενούς και όχι από τη δική σας. Μην επιβαρύνετε το άτομο με παράλογες απαιτήσεις. «Όταν οι άλλοι με αποδέχονται όπως είμαι τώρα», λέει ο Καρλ ο οποίος παλεύει με την κατάθλιψη, «πιστεύω πως η αίσθηση ότι ανήκω κάπου αποκαθίσταται βαθμιαία. Με την υπομονετική βοήθεια μερικών μεγαλύτερων φίλων, έχω καταφέρει να οικοδομήσω πιο στενή σχέση με τον Θεό και έχω βρει μεγάλη χαρά βοηθώντας άλλους να κάνουν το ίδιο».

Λαβαίνοντας υποστήριξη, τα άτομα που πάσχουν μπορούν να βρουν μεγάλη ανακούφιση από τη στενοχώρια τους. Αναλογιστείτε την περίπτωση μιας Χριστιανής ονόματι Μπρέντα, η οποία πάσχει και αυτή από διπολική διαταραχή. «Οι φίλοι μου από την εκκλησία με υποστηρίζουν και με καταλαβαίνουν με αξιοθαύμαστο τρόπο στη διάρκεια των καταθλιπτικών μου φάσεων και ποτέ δεν με κρίνουν ως πνευματικά ασθενές άτομο», λέει η ίδια. «Μερικές φορές με παίρνουν μαζί τους στη διακονία αφήνοντάς με απλώς να ακούω ή μου κρατούν θέση στην Αίθουσα Βασιλείας για να μπορώ να έρχομαι όταν έχουν καθήσει όλοι».

Η υποστήριξη από τους στοργικούς και συμπονετικούς πρεσβυτέρους της εκκλησίας αποτελεί μεγάλη βοήθεια για τη Σέρι, που αναφέρθηκε στο προηγούμενο άρθρο, η οποία πάσχει από κατάθλιψη. Η ίδια λέει: «Όταν οι πρεσβύτεροι με βεβαιώνουν για την αγάπη του Ιεχωβά, μου διαβάζουν εδάφια από το Λόγο του Θεού, την Αγία Γραφή, και μου μιλούν για το σκοπό που έχει ο Ιεχωβά να φέρει έναν παράδεισο ειρήνης και ευημερίας, καθώς και όταν προσεύχονται μαζί μου​—ακόμη και από το τηλέφωνο—​νιώθω να φεύγει το φορτίο. Ξέρω ότι ούτε ο Ιεχωβά ούτε οι αδελφοί μου με έχουν εγκαταλείψει και αυτό είναι πηγή ενίσχυσης για εμένα».

Αναμφίβολα, με το να παρέχουν ουσιαστική υποστήριξη, τα μέλη της οικογένειας και οι φίλοι μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο στην ευημερία του ασθενούς. «Πιστεύω ότι τώρα ελέγχω αρκετά καλά τη ζωή μου», λέει η Λουσία. «Έχουμε δουλέψει σκληρά με το σύζυγό μου για να το αντιμετωπίσουμε μαζί, και τα πράγματα πάνε καλύτερα από κάθε άλλη φορά για εμάς».

Πολλοί που τώρα αγωνίζονται με διάφορες μορφές ψυχικών νόσων αναγνωρίζουν ότι η μάχη με αυτές τις τρομερές ασθένειες είναι μακροχρόνια. Ωστόσο, η Γραφή υπόσχεται ότι, στο νέο κόσμο του Θεού, «κανένας κάτοικος δεν θα λέει: “Είμαι άρρωστος”». (Ησαΐας 33:24) Οι καταθλιπτικές ασθένειες και νόσοι, οι οποίες σήμερα πλήττουν τόσο πολλούς, θα αποτελούν παρελθόν. Πράγματι, είναι συγκινητικό να συλλογιζόμαστε την υπόσχεση του Θεού για έναν νέο κόσμο στον οποίο όλες οι ασθένειες​—μεταξύ των οποίων και οι διαταραχές της διάθεσης—​θα πάψουν για πάντα. Εκείνον τον καιρό, όπως λέει η Γραφή, δεν θα υπάρχει πια ούτε πένθος ούτε κραυγή ούτε πόνος.​—Αποκάλυψη 21:4.

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 12]

Ο Ιησούς αναγνώρισε ότι οι άρρωστοι χρειάζονται γιατρό.​—ΜΑΤΘΑΙΟΣ 9:12

[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 13]

Η Γραφή υπόσχεται ότι, στο νέο κόσμο του Θεού, «κανένας κάτοικος δεν θα λέει: “Είμαι άρρωστος”».​—ΗΣΑΪΑΣ 33:24