Το Ολοκαύτωμα—Ναι, Συνέβηκε Πραγματικά!
ΠΡΟΚΑΛΕΙ έκπληξη το γεγονός ότι υπάρχει μια μικρή μειονότητα ανθρώπων που ισχυρίζονται πως το Ολοκαύτωμα δεν έλαβε χώρα έτσι όπως το περιγράφει η σύγχρονη ιστορία. Ο Ρίτσαρντ Χάργουντ, στο σύγγραμμά του Did Six Million Really Die? The Truth at Last (Πέθαναν Πράγματι Έξι Εκατομμύρια; Επιτέλους, η Αλήθεια), δηλώνει: «Ο ισχυρισμός ότι πέθαναν 6 εκατομμύρια Εβραίοι στη διάρκεια του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου, ως άμεση συνέπεια της γερμανικής πολιτικής της εξόντωσης, είναι απόλυτα αβάσιμος».
Έτσι ανακύπτουν τα ερωτήματα: Διέταξαν οι Ναζί την εξόντωση των Εβραίων στη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου; Πέθαναν πράγματι τέσσερα με έξι εκατομμύρια Εβραίοι στα στρατόπεδα συγκέντρωσης; Υπήρχαν τέτοιου είδους πράγματα όπως οι θάλαμοι αερίων; Ή μήπως αυτά είναι παραποιήσεις της γερμανικής ιστορίας;
Ορισμένοι ρεβιζιονιστές ιστορικοί υποστηρίζουν ότι αυτά τα γεγονότα δεν έχουν λάβει χώρα. Ισχυρίζονται ότι πέθαναν μόνο λίγες χιλιάδες Εβραίοι, το πολύ, και ότι οι περισσότεροι μεταφέρθηκαν σε άλλες χώρες.
Η διένεξη αυτή φάνηκε ιδιαίτερα σε μια πρόσφατη δικαστική υπόθεση στον Καναδά. Ένας Γερμανός μετανάστης στον Καναδά διώχθηκε ποινικώς επειδή «εξέδιδε σκόπιμα ψεύτικες πληροφορίες που προφανώς είχαν σκοπό να βλάψουν την κοινωνική ή τη φυλετική ανοχή», διαψεύδοντας ότι συνέβηκε ποτέ το Ολοκαύτωμα, ανέφερε η καναδέζικη εφημερίδα The Globe and Mail του Τορόντο. Το αποτέλεσμα ήταν να καταδικαστεί το άτομο αυτό σε 15μηνη φυλάκιση και να απαγορευτεί η δημοσίευση των ρεβιζιονιστικών του απόψεων περί Ολοκαυτώματος.
Στη Δυτική Γερμανία, τροποποιήθηκε το 1985 ένας νόμος κατά της δυσφήμισης έτσι ώστε να επιτρέπεται ακόμη και σε μη Εβραίους να προβαίνουν σε διαμαρτυρία εναντίον «οποιουδήποτε προσβάλλει, συκοφαντεί, δυσφημεί ή μειώνει ανθρώπους που ‘έχασαν τη ζωή τους ως θύματα της Εθνικοσοσιαλιστικής, ή άλλων μορφών τυραννικής ή δεσποτικής κυριαρχίας’». Ο νόμος αυτός «καθιστά τη διάψευση της δολοφονίας των Εβραίων σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στη διάρκεια της ναζιστικής δικτατορίας ποινικό αδίκημα», δήλωσε η εφημερίδα Hamburger Abendblatt.
Η διάψευση του Ολοκαυτώματος ονομάζεται κοινώς «το ψέμα του Άουσβιτς». Το Άουσβιτς (τώρα Όσβιετσιμ) ήταν το διαβόητο στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Πολωνία, όπου οι Ναζί διέπραξαν μαζικές δολοφονίες. Σύμφωνα με τα μέσα ενημέρωσης της Δυτικής Γερμανίας, διάφοροι δεξιοί εξτρεμιστές έχουν προσπαθήσει να αποκρύψουν ή να διαψεύσουν αυτά τα γεγονότα, και απ’ αυτό προήλθε ο όρος «το ψέμα του Άουσβιτς».
Μετανάστευση ή Εξόντωση;
Η ύπαρξη σήμερα εκατομμυρίων Εβραίων ευρωπαϊκής προέλευσης αποδεικνύει ότι οι Ναζί δεν πέτυχαν να καταστρέψουν το εβραϊκό στοιχείο στην Ευρώπη. Το γεγονός ότι πολλοί Εβραίοι διέφυγαν την απόπειρα που έγινε για τον αφανισμό τους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης το επιβεβαιώνει ο ιστορικός Γουίλιαμ Λ. Σίρερ που έγραψε στο βιβλίο του 20th Century Journey—The Nightmare Years 1930-1940 (Το Ταξίδι του 20ού Αιώνα—Τα Εφιαλτικά Χρόνια 1930-1940): «Δεν χάθηκαν όλοι οι Εβραίοι της Αυστρίας στα ναζιστικά στρατόπεδα και στις ναζιστικές φυλακές. Σε πολλούς Εβραίους δόθηκε η άδεια να εξαγοράσουν τη διαφυγή τους από την αιχμαλωσία και να πάνε στο εξωτερικό. Συνήθως, τους στοίχιζε όλη τους την περιουσία. . . . Ίσως οι μισοί σχεδόν από τους 180.000 Εβραίους της Βιέννης κατάφεραν να εξαγοράσουν την ελευθερία τους πριν αρχίσει το Ολοκαύτωμα». Η πολιτική αυτή ίσχυε ιδιαίτερα στη δεκαετία του 1930.
Όμως, ο Σίρερ εξηγεί ότι παρ’ όλο που ιδρύθηκε η Υπηρεσία Μετανάστευσης Εβραίων, υπό τον Ράινχαρντ Χάιντριχ, «αργότερα θα γινόταν γραφείο όχι μετανάστευσης αλλά εξόντωσης, και θα οργάνωνε τη συστηματική σφαγή τεσσάρων και πλέον εκατομμυρίων Εβραίων». Αυτή η «τελική λύση» βρισκόταν υπό την επίβλεψη του Καρλ Άντολφ Άιχμαν, ο οποίος τελικά εκτελέστηκε στο Ισραήλ για τα εγκλήματα που είχε διαπράξει στον πόλεμο.
Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης δεν ήταν το μόνο μέσο εξολόθρευσης εκείνων που οι Ναζί θεωρούσαν υπανθρώπους και κατώτερες φυλές. Επίσης, υπήρχαν και οι φοβερές Einsatzgruppen (Μονάδες Ειδικής Δράσης), οι οποίες ήταν αποσπάσματα εξόντωσης που πήγαιναν πίσω από τον εισβάλλοντα στρατό «και είχαν μοναδικό αντικειμενικό σκοπό τη γενική σφαγή των Εβραίων. . . . Ακολουθώντας από πολύ κοντά την πρώτη γραμμή που προχωρούσε, έτσι ώστε ελάχιστοι να μπορούν να ξεφύγουν από το δίχτυ τους, οι Einsatzgruppen με κτηνωδία πυροβόλησαν, τρύπησαν με τις ξιφολόγχες, έκαψαν, βασάνισαν, ξυλοκόπησαν μέχρι θανάτου ή έθαψαν ζωντανούς μισό εκατομμύριο Εβραίους, τους πρώτους έξι μήνες της εκστρατείας».—Hitler’s Samurai—The Waffen-SS in Action (Οι Σαμουράι του Χίτλερ—Τα Ένοπλα Ες-Ες σε Δράση), του Μπρους Κουάρι.
Μήπως είναι δύσκολο να πιστέψουμε αυτόν τον αριθμό; Ανέρχεται κατά μέσο όρο σε λιγότερο από ένα φόνο την ημέρα για το καθένα από τα 3.000 μέλη της ομάδας. Όταν αυτές οι μονάδες ειδικής δράσης έφτασαν σε περιοχές της Σοβιετικής Ένωσης, ο αριθμός των θυμάτων που δείχνουν ορισμένοι μη πλήρεις απολογισμοί θανάτων είναι «900.000 και πλέον, [και] αναλογεί μόνο στα δυο τρίτα περίπου του συνολικού αριθμού των Εβραίων που πέθαναν σε κινητές πολεμικές επιχειρήσεις».—The Destruction of the European Jews (Η Καταστροφή των Εβραίων της Ευρώπης), του Ραούλ Χίλμπεργκ.
Ένας Διοικητής Ομολογεί
Τι μαρτυρία υπάρχει από τους ίδιους τους συμμέτοχους στις εκτελέσεις στα στρατόπεδα συγκέντρωσης; Ο Ρούντολφ Χες, πρώην διοικητής του στρατόπεδου στο Άουσβιτς, διαμαρτυρήθηκε: ‘Πιστέψτε με, δεν ήταν πάντοτε ευχάριστο να βλέπεις αυτά τα βουνά από πτώματα και να μυρίζεις τη μυρωδιά από το αδιάκοπο κάψιμο’. Επίσης εξέφρασε γεμάτος «έκπληξη, την αποδοκιμασία του για το ότι τα Ειδικά Αποσπάσματα των Εβραίων (Sonderkommandos) ήταν πρόθυμα, με αντάλλαγμα μια μικρή παράταση της δικής τους ζωής, να βοηθάνε στη θανάτωση άλλων μελών της ίδιας τους της φυλής, σε θαλάμους αερίων». (The Face of the Third Reich [Το Πρόσωπο του Τρίτου Ράιχ], του Γιόαχιμ Κ. Φεστ, σελίδα 285) Ο Γερμανός συγγραφέας Φεστ προσθέτει: «Λίγη από τη μονόπλευρη υπερηφάνεια του ειδικού που επιζητεί την τελειότητα εξωτερικεύεται στη δήλωση του Χες: ‘Μέσω της θέλησης του Ράιχσφυρερ των Ες-Ες [Χάινριχ Χίμλερ], το Άουσβιτς έγινε το μεγαλύτερο κέντρο εξόντωσης ανθρώπων όλων των εποχών’, ή όταν τονίζει με την ικανοποίηση του επιτυχημένου οργανωτή ότι οι θάλαμοι αερίων του δικού του στρατόπεδου είχαν δεκαπλάσια χωρητικότητα από τους θαλάμους της Τρεμπλίνκα».
Στην αυτοβιογραφία του, ο Χες έγραψε: «Χωρίς να το ξέρω, ήμουν ένα δόντι στο γρανάζι της μεγάλης εξοντωτικής μηχανής που κινούσε το Τρίτο Ράιχ». «Ο Ράιχσφυρερ των Ες-Ες [Χίμλερ] έστελνε στο Άουσβιτς διάφορους υψηλά ιστάμενους ηγέτες του Κόμματος και αξιωματικούς των Ες-Ες, για να βλέπουν οι ίδιοι τη διαδικασία της εξόντωσης των Εβραίων. Όλοι τους εντυπωσιάζονταν βαθιά απ’ αυτά που έβλεπαν».a
Ωστόσο, προφανώς τους προβλημάτιζε η διαφορά μεταξύ της φράσης «η τελική λύση του εβραϊκού προβλήματος» και της φρικτής πραγματικότητας στους θαλάμους αερίων. Όταν ρώτησαν τον Χες πώς το άντεχε αυτό, εκείνος απάντησε: «Η μόνιμη απάντησή μου ήταν ότι η ατσάλινη αποφασιστικότητα με την οποία πρέπει να εκτελούμε τις διαταγές του Χίτλερ θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνο με την κατάπνιξη όλων των ανθρώπινων συναισθημάτων».
Μ’ αυτόν τον τρόπο, ο Χες, αυτό το γεμάτο σαδισμό ανδρείκελο, παραδέχτηκε ανοιχτά ότι το Ολοκαύτωμα ήταν πραγματικότητα και ότι ο ίδιος ήταν ένας από τους δράστες του, ως διοικητής του στρατόπεδου στο Άουσβιτς.
Στο βιβλίο Values and Violence in Auschwitz (Αξίες και Βία στο Άουσβιτς), το οποίο πρωτοδημοσιεύτηκε στην πολωνική, η μεταφράστρια Κάθριν Λιτς δηλώνει ότι 3.200.000 Πολωνοεβραίοι έχασαν τη ζωή τους σε μαζικές εκτελέσεις, βασανιστήρια και καταναγκαστικά έργα σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Η ίδια λέει: «Το ολοκαύτωμα των Εβραίων της Ευρώπης έλαβε χώρα σε πολωνικά εδάφη».
Θάνατος από Πνιγμό
Ο θάνατος μπορούσε να έρθει με πολλούς τρόπους στα στρατόπεδα—από πείνα, ασθένειες, μια σφαίρα στον κρόταφο, θαλάμους αερίων, χτυπήματα, απαγχονισμό, γκιλοτίνα και πνιγμό. Ο πνιγμός αποτελούσε ιδιαίτερα «εξελιγμένη» μέθοδο.
Ο συγγραφέας Τέρενς Ντε Πρε εξηγεί: «Το γεγονός είναι ότι οι κρατούμενοι υποβάλλονταν σε συστηματική έκθεση στις βρωμιές. Αποτελούσαν σκόπιμα το στόχο κακοποίησης μέσω περιττωμάτων. . . . Οι κρατούμενοι στα στρατόπεδα των Ναζί κυριολεκτικά πνίγονταν μέσα στα ίδια τους τα κόπρανα, και μάλιστα ο θάνατος από τα περιττώματα ήταν κάτι κοινό. Για παράδειγμα, στο Μπούχενβαλντ, τα αφοδευτήρια αποτελούνταν από ανοιχτούς λάκκους μήκους 8 μέτρων, βάθους 4 μέτρων και πλάτους 4 μέτρων. . . . Τους ίδιους αυτούς λάκκους, που ήταν διαρκώς ξεχειλισμένοι, τους άδειαζαν τη νύχτα οι κρατούμενοι με μοναδικά μέσα κάτι μικρούς κάδους». Ένας αυτόπτης μάρτυρας αφηγείται: «Το μέρος αυτό ήταν γλιστερό και κατασκότεινο. Από τους τριάντα στους οποίους ανέθεταν αυτό το έργο, οι δέκα, κατά μέσο όρο, έπεφταν μέσα στο λάκκο κάθε νύχτα που γινόταν αυτή η δουλειά. Δεν επιτρεπόταν στους άλλους να τραβήξουν έξω τα θύματα. Όταν η δουλειά είχε τελειώσει και ο λάκκος ήταν άδειος, τότε και μόνο τότε τους επιτρεπόταν να απομακρύνουν τα πτώματα».
Θα μπορούσαν να παρατεθούν πολύ περισσότερες μαρτυρίες για να αποδειχτεί ότι η εξόντωση είχε γίνει μέρος της πολιτικής των Ναζί, καθώς όλο και περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες περνούσαν στην κατοχή τους. Η βιβλιογραφία σχετικά μ’ αυτό το ζήτημα είναι ατελείωτη και οι μαρτυρίες αυτοπτών μαρτύρων, μαζί με τις αποδείξεις που παρέχουν οι φωτογραφίες, είναι συγκλονιστικές. Αλλά ήταν το Ολοκαύτωμα εμπειρία μονάχα των Εβραίων; Όταν οι Ναζί εισέβαλαν στην Πολωνία, μόνο τους Εβραίους ήθελαν να βγάλουν από τη μέση;
[Υποσημειώσεις]
a Για τα εγκλήματα που είχε διαπράξει στον πόλεμο, ο Ρούντολφ Χες, αυτός ο εξαιρετικά ευσυνείδητος οργανωτής στρατόπεδων συγκέντρωσης και τυφλά υπάκουος γραφειοκράτης, απαγχονίστηκε στο Άουσβιτς, στις 2 Απριλίου 1947.
[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 5]
«Οι κρατούμενοι [που είχαν μεταφερθεί σε στρατόπεδα εργασίας] θα είχαν γλιτώσει από αρκετά βάσανα αν τους πήγαιναν κατευθείαν στους θαλάμους αερίων στο Άουσβιτς».—Ρούντολφ Χες, διοικητής του Άουσβιτς
[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 6]
‘Πιστέψτε με, δεν ήταν πάντοτε ευχάριστο να βλέπεις αυτά τα βουνά από πτώματα και να μυρίζεις τη μυρωδιά από το αδιάκοπο κάψιμο’.—Ρούντολφ Χες
[Πρόταση που τονίζεται στη σελίδα 8]
«Συνεχώς έρχονταν περισσότεροι, όλο και περισσότεροι άνθρωποι, και δεν είχαμε τις εγκαταστάσεις για να τους σκοτώσουμε. . . . Οι θάλαμοι αερίων δεν μπορούσαν να τα βγάλουν πέρα με την ποσότητα».—Φραντς Σούχομελ, αξιωματικός των Ες-Ες
[Πλαίσιο στη σελίδα 6]
Καταβολή Ποσού για Αποδείξεις
«Το ποσό των 50.000 δολαρίων [περ. 7,4 εκατ. δρχ.] που προσφέρθηκε ως αμοιβή για ‘αποδείξεις’ πως οι Ναζί θανάτωσαν Εβραίους σε στρατόπεδα συγκέντρωσης χρησιμοποιώντας θαλάμους αερίων πρέπει να καταβληθεί σ’ έναν επιζώντα του Άουσβιτς, σύμφωνα με τους όρους ενός δικαστικού συμβιβασμού, είπε σήμερα η δικηγόρος του επιζώντος.
»Ο δικαστής Ρόμπερτ Βένκε του Ανώτερου Δικαστηρίου [του Λος Άντζελες] επικύρωσε το συμβιβασμό ο οποίος απαιτεί από το Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών να καταβάλει στον επιζώντα του Άουσβιτς Μελ Μερμελστάιν το ποσό. . . .
»Το ινστιτούτο, που λέει ότι το Ολοκαύτωμα δεν συνέβηκε ποτέ, πρέπει επίσης να καταβάλει στον κ. Μερμελστάιν το ποσό των 100.000 δολαρίων [περ. 14,8 εκατ. δρχ.] για τον πόνο και την οδύνη που προκάλεσε η προσφορά της αμοιβής, είπε η δικηγόρος. . . .
»‘Η νίκη του κ. Μερμελστάιν σ’ αυτή την υπόθεση’, [είπε η δικηγόρος, Γκλόρια Όλρεντ], ‘θα στείλει ένα σαφές μήνυμα σε όλους όσοι προσπαθούν σ’ ολόκληρο τον κόσμο να παραποιήσουν την ιστορία και να προξενήσουν δυστυχία και οδύνη στους Εβραίους: ότι οι επιζώντες του Ολοκαυτώματος θα αντεπιτεθούν μέσω της νομικής οδού προκειμένου να προστατέψουν τους εαυτούς τους και να υπερασπιστούν την αλήθεια σχετικά με τη ζωή τους’».—The New York Times, 25 Ιουλίου 1985.
[Πλαίσιο στη σελίδα 7]
Σάξενχαουζεν—«Ασφαλές Στρατόπεδο Κράτησης»;
Ήταν στ’ αλήθεια το Σάξενχαουζεν στρατόπεδο εξόντωσης; Ή μήπως ήταν απλώς «ασφαλές στρατόπεδο κράτησης»;
Την απάντηση δίνει ο Μαξ Λίμπστερ, Εβραίος που επέζησε από το Ολοκαύτωμα:
«Η δήλωσή μου βασίζεται στην προσωπική μου εμπειρία και σε ό,τι έζησα σ’ αυτό το στρατόπεδο. Δεν μου χρειάζεται το όνομα που του δίνει κάποιος απέξω για να γνωρίζω τι ήταν το Σάξενχαουζεν. Είναι αλήθεια ότι τα μέσα ενημέρωσης και η ναζιστική κυβέρνηση ισχυρίζονταν ότι ήταν Schutzhaftlager, που σημαίνει ‘ασφαλές στρατόπεδο κράτησης’. Οι ακόλουθες εμπειρίες μιλάνε από μόνες τους:
»Τον Ιανουάριο του 1940, καθώς η Γκεστάπο (μυστική αστυνομία του κράτους) με μετέφερε από το Πφόρτσχαϊμ στη φυλακή της Καρλσρούης, μου είπαν από την Γκεστάπο ότι προορισμός μου ήταν κάποιο στρατόπεδο εξόντωσης. Η Γκεστάπο έβριζε, λέγοντας: ‘Du Stinkjude wirst dort verecken, kommst nicht mehr zurück!’ (Βρωμοεβραίε. Θα πεθάνεις σαν ζώο. Δεν θα γυρίσεις ποτέ πίσω!)
»Η άσχημη μεταχείριση που δεχτήκαμε μόλις φτάσαμε στο Σάξενχαουζεν ξεπερνάει τα όσα μπορεί να συλλάβει ο ανθρώπινος νους. Τους Εβραίους τους έστελναν σε ξεχωριστό στρατόπεδο που βρισκόταν μέσα στο κυρίως στρατόπεδο. Οι συνθήκες γι’ αυτούς ήταν χειρότερες απ’ ό,τι για τους άλλους. Για παράδειγμα, οι Εβραίοι δεν είχαν κρεβάτια, είχαν μόνο ψάθινα σακιά απλωμένα στο πάτωμα. Οι στρατώνες ήταν τόσο γεμάτοι που χρειαζόταν να ξαπλώνουμε στριμωγμένοι σαν σαρδέλες και το πόδι του ενός να βρίσκεται στο κεφάλι του διπλανού του. Το πρωί, μερικοί βρίσκονταν νεκροί δίπλα στους ζωντανούς. Δεν υπήρχε ιατρική φροντίδα για τους Εβραίους.
»Έμαθα ότι ο πατέρας μου βρισκόταν τρεις στρατώνες πιο πέρα από τον δικό μας. Τον βρήκα ξαπλωμένο πίσω από το σωρό με τα ψάθινα σακιά, με τα πόδια του πρησμένα από το νερό και τα χέρια του παγωμένα. Όταν πέθανε, χρειάστηκε να μεταφέρω το πτώμα του στους ώμους μου για να το πάω στο κρεματόριο. Εκεί αντίκρισα στοιβαγμένους πιο πολλούς νεκρούς απ’ όσους θα μπορούσαν να κάψουν.
»Χιλιάδες πέθαιναν στο Σάξενχαουζεν εξαιτίας της απάνθρωπης μεταχείρισης. Για πολλά θύματα ήταν χειρότερο που πέθαναν στο Σάξενχαουζεν από το να πέθαιναν στους θαλάμους αερίων του Άουσβιτς».
[Πλαίσιο στη σελίδα 8]
‘Δεν Πρέπει να Μείνει Κανένα Ίχνος απ’ Αυτούς’
«Όταν ανοίχτηκε ο τελευταίος ομαδικός τάφος, αναγνώρισα ολόκληρη την οικογένειά μου. Τη μαμά και τις αδελφές μου. Τρεις αδελφές με τα παιδιά τους. Όλοι τους ήταν εκεί μέσα. Βρίσκονταν μέσα στη γη τέσσερις μήνες και ήταν χειμώνας». «Ο επικεφαλής της Γκεστάπο της Βίλνα μας είπε: ‘Υπάρχουν ενενήντα χιλιάδες άνθρωποι εκεί κάτω, και δεν πρέπει να μείνει κανένα απολύτως ίχνος απ’ αυτούς’».—Μαρτυρία των Εβραίων επιζώντων, Μότκε Ζάιντλ και Ιτζάκ Ντούτζιν.
«Καθώς περνούσαμε, άνοιγαν τις πόρτες των θαλάμων αερίων και οι άνθρωποι έπεφταν έξω σαν τις πατάτες. . . . Κάθε μέρα διάλεγαν εκατό Εβραίους για να σύρουν τα πτώματα και να τα πάνε στους ομαδικούς τάφους. Το βράδυ, οι Ουκρανοί οδηγούσαν εκείνους τους Εβραίους στους θαλάμους αερίων ή τους πυροβολούσαν. Κάθε μέρα! . . . Συνεχώς έρχονταν περισσότεροι, όλο και περισσότεροι άνθρωποι, και δεν είχαμε τις εγκαταστάσεις για να τους σκοτώσουμε. . . . Οι θάλαμοι αερίων δεν μπορούσαν να τα βγάλουν πέρα με την ποσότητα».—Φραντς Σούχομελ, αξιωματικός των Ες-Ες (Unterscharführer), σχετικά με τις πρώτες του εντυπώσεις από το στρατόπεδο συγκέντρωσης της Τρεμπλίνκα.
(Αυτές οι παραθέσεις είναι από συνεντεύξεις που πάρθηκαν στο ντοκιμαντέρ Σόαχ.)