Ο Κόσμος Μετά το 1914

Μέρος Δεύτερο: 1929-1934 Παγκόσμια Κρίση και Ξανά για τον Πόλεμο

«ΑΝ ΦΑΝΗΚΕ ποτέ η τύχη να χαμογελάει στις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν εκείνη τη μέρα». Με αυτόν τον τρόπο ο ιστορικός Ντέηβιντ Α. Σάνον περιγράφει τη μέρα του 1929 κατά την οποία ο πρόεδρος των Η.Π.Α. Χέρμπερτ Χούβερ ορκίστηκε στο αξίωμά του. Ο Σάνον, εξηγεί: «Ήταν ένα έτος ειρήνης, δεν υπήρχε κανένα σύννεφο πολέμου στον ορίζοντα και ο Αμερικανικός πλούτος επεκτεινόταν δραστήρια στο εξωτερικό, με αποτέλεσμα να μεταβάλλονται οι συνθήκες στα πιο φτωχά μέρη του κόσμου».

Αλλά μέχρι το τέλος της προεδρίας του Χούβερ, «η διάθεση του έθνους είχε αλλάξει εντελώς. Η αισιοδοξία αντικαταστάθηκε από απαισιοδοξία, απόγνωση και αβάσταχτη απελπισία». Τι είχε συμβεί;

Η ‘Μαύρη Πέμπτη’—Το Τέλος Μιας Εποχής

Την Τετάρτη, 23 Οκτωβρίου 1929, χωρίς κάποια φανερή αιτία, μερικοί κερδοσκόποι άρχισαν να πουλούν υπερτιμημένες μετοχές στο χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης. Την επόμενη μέρα, την Πέμπτη, οι κάτοχοι των μετοχών φοβούμενοι μήπως οι μετοχές τους χάσουν την αξία τους, άρχισαν να τις πουλούν μαζικά, δίνοντας το έναυσμα σ’ έναν πανικό που μέσα σε μια βδομάδα σάρωσε πάνω από 15 δισεκατομμύρια δολάρια μετοχικής αξίας και πολύ περισσότερα δισεκατομμύρια τους επόμενους λίγους μήνες. Έτσι άρχισε η Μεγάλη Κρίση.

Οι οικονομολόγοι και οι ιστορικοί υποστηρίζουν πολλές θεωρίες σχετικά με το τι έφταιγε. Αλλά, όπως τονίζει ένας από αυτούς, είναι ολοφάνερο ότι οι πολυάριθμες αιτίες που οδήγησαν στην Κρίση, «ήταν βαθιά ριζωμένες στην ευημερούσα δεκαετία του 1920». Αφού αυτή η ευημερία «είχε χτιστεί πάνω σε σαθρά θεμέλια . . . , το κραχ του χρηματιστηρίου . . . αποκάλυψε ξαφνικά την οικονομική διαφθορά που υπέβοσκε».—The United States in the Twentieth Century (Οι Ηνωμένες Πολιτείες στον Εικοστό Αιώνα), σελίδες 10, 12.

Όπως και αν είχαν τα πράγματα, η ορμητική διάθεση της Οργιώδους Δεκαετίας του 1920 ανήκε στο παρελθόν. Στο παρελθόν ανήκαν επίσης και οι ζωηρές ελπίδες που είχαν καλλιεργηθεί. «Το μεγάλο κραχ του χρηματιστηρίου το 1929 διέλυσε τις σαπουνόφουσκες», λένε οι ιστορικοί Φ. Φράιντελ και Ν. Πόλακ. «Καθώς η αφθονία έπαψε να υπάρχει, αφήνοντας εκατομμύρια να υποφέρουν από φτώχεια, η δεκαετία του 1920 φάνηκε ότι δεν ήταν τίποτα περισσότερο από απλώς ένα απατηλό διάλειμμα, κάτι σαν κακόγουστο αστείο—μια ανήθικη εποχή της τζαζ, μια εποχή φιλοχρηματίας».—American Issues in the Twentieth Century (Οι Αμερικανικές Υποθέσεις τον Εικοστό Αιώνα), σελίδα 115.

Ξαφνικά, εκατομμύρια άνθρωποι έμειναν άνεργοι. Εκείνοι που χρωστούσαν, έχασαν όλα αυτά που είχαν αγοράσει με πίστωση, περιλαμβανομένων και των σπιτιών τους. Οι οικογένειες ‘έσφιξαν το ζωνάρι’ για να μειώσουν τα έξοδα. Καθώς οι τιμές των μετοχών καταποντίζονταν, πολλοί έχασαν ολόκληρες περιουσίες μέσα σε μια νύχτα. Η επιχειρηματική δραστηριότητα συρρικνώθηκε. Ένα κύμα αυτοκτονιών συγκλόνισε το έθνος, καθώς χιλιάδες τράπεζες των Η.Π.Α. χρεοκόπησαν. Ένας κωμικός προξένησε γέλια όταν είπε ότι στο παρελθόν η τράπεζα τού επέστρεφε επιταγές με τη σφραγίδα «ακάλυπτη». Αλλά τώρα, οι επιταγές επέστρεφαν με τη σφραγίδα «ανύπαρκτη τράπεζα».

Η οικονομική καταστροφή είχε παγκόσμιο αντίκτυπο και μακροπρόθεσμη επίδραση. Στην πραγματικότητα, το βιβλίο The United States and Its Place in World Affairs 1918-1943 (Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Θέση τους στις Παγκόσμιες Υποθέσεις 1918-1943), ισχυρίζεται ότι αυτή η οικονομική τραγωδία επηρέασε κάθε χώρα και κάθε πλευρά της κοινωνικής και πολιτικής ζωής, σε εθνικό και διεθνές επίπεδο».

Στο μεταξύ, στην Ιαπωνία οι μιλιταριστές επωφελούνταν από την οικονομική κατάσταση. Όπως λέει η The New Encyclopœdia Britannica: «Η άποψη ότι η επέκταση μέσω στρατιωτικής κατάκτησης θα έλυνε τα οικονομικά προβλήματα της Ιαπωνίας κέρδισε κοινή αποδοχή στη διάρκεια της Μεγάλης Κρίσης του 1929». Η αστάθεια των πρώτων χρόνων της δεκαετίας του 1930 επέτρεψε στους μιλιταριστές να αυξήσουν τόσο πολύ την επιρροή τους, ώστε μπόρεσαν—ακόμα και χωρίς την επιδοκιμασία της πολιτικής κυβέρνησης—να εισβάλουν και να καταλάβουν τη Μαντζουρία μέσα σε πέντε μήνες μόνο. Όταν η Κοινωνία των Εθνών τη χαρακτήρισε εισβολέα, η Ιαπωνία απάντησε, όχι με το να αποσυρθεί από τη Μαντζουρία, αλλά με το να αποσυρθεί από την Κοινωνία των Εθνών.

Εγώ Πρώτα!

Η Οργιώδης Δεκαετία του 1920 με το να θέτει έμφαση στις απολαύσεις και να προωθεί τον υλισμό, ενθάρρυνε τη στάση ‘εγώ πρώτα’, η οποία κατέπνιξε την πνευματικότητα. Αλλά «ο οικονομικός σεισμός που άρχισε το 1929»—ένας χαρακτηρισμός που δίνει το βιβλίο που αναφέρθηκε παραπάνω, The United States and Its Place in World Affairs 1918-1943—έκανε τώρα αυτή τη στάση ακόμη περισσότερο έκδηλη. Πώς συνέβη αυτό; Η Κρίση «εξαφάνισε κάθε έννοια κοινών συμφερόντων που θα μπορούσαν να αναπτυχθούν, και ώθησε κάθε οικογένεια να νοιάζεται μόνο για τη δική της επιβίωση, άσχετα με το πώς αυτό θα επηρέαζε τους άλλους. Ο καθένας για τον εαυτό του, για το ‘δικό του τομάρι’· δεν έχει σημασία σε ποιον θα πέσει η ουρά!»

Οι άνθρωποι γενικά αποστρέφονται μια τέτοια εγωιστική, εγωκεντρική, αναίσθητη στάση, όταν εκδηλώνεται σε ατομικό επίπεδο. Αλλά όταν οι εθνικές ομάδες εκδηλώνουν μια παρόμοια στάση πίσω από το προσωπείο του πατριωτισμού, αυτή θεωρείται δικαιολογημένη και, μερικές φορές, επιθυμητή. Η Μεγάλη Κρίση προώθησε αυτό το πνεύμα.

Ο ιστορικός Χέρμαν Κραμλ λέει ότι «η παγκόσμια οικονομική κρίση έδωσε τη χαριστική βολή στο πνεύμα της διεθνούς κατανόησης και συνεργασίας που εκδηλωνόταν στην Κοινωνία των Εθνών», και ότι αυτό άνοιξε το δρόμο για «μια αδίστακτη εκδήλωση εγωισμού εκ μέρους των μεμονωμένων εθνών». Λέει ότι «τα περισσότερα έθνη οδηγήθηκαν στην παράλογη—αλλά και ευνόητη—αναισθησία, που έχει τις ρίζες της στο ένστικτο της επιβίωσης, το οποίο μπορεί να πανικοβάλει έναν όχλο».—Europa zwischen den Kriegen (Η Ευρώπη Ανάμεσα στους Πολέμους), σελίδα 237.

Ίσως εκείνος που εξέφρασε αυτή την άποψη με τον μεγαλύτερο κυνισμό, ήταν ο Γερμανός Ναζιστής Χάινριχ Χίμλερ, ο οποίος είπε σ’ ένα λόγο που έβγαλε μερικά χρόνια αργότερα: «Η εντιμότητα, η ανθρωπιά, η πιστότητα και η αλληλεγγύη πρέπει να εκδηλωθούν μόνο όταν έχουμε να κάνουμε με τους συμπατριώτες μας και ποτέ άλλοτε. Δεν μου ‘καίγεται καρφί’ γι’ αυτά που συμβαίνουν στους Ρώσους ή στους Τσέχους . . . Θα ενδιαφερθώ αν άλλα έθνη ευημερούν ή λιμοκτονούν σαν ζώα μόνο στο βαθμό που θα τους χρειαστούμε σαν δούλους του πολιτισμού μας. . . . Σχετικά με το αν 10.000 Ρωσίδες λιποθυμήσουν από την εξάντληση σκάβοντας μια αντιαρματική τάφρο, το μόνο που με ενδιαφέρει είναι αν θα έχουν τελειώσει τη δική μας αντιαρματική τάφρο».

Πώς θα μπορούσε να υπάρχει κάποια δυνατότητα επίτευξης ή διατήρησης της ειρήνης όταν, και τα άτομα και τα έθνη, έδειχναν αυτή τη στάση του ‘εγώ πρώτα’ και είχαν τόσο λίγο σεβασμό για το νόμο του Θεού, «Θέλεις αγαπά . . . τον πλησίον σου ως σεαυτόν»; (Λουκάς 10:27) «Ειρήνην πολλήν έχουσιν οι αγαπώντες τον νόμον σου», λέει η Αγία Γραφή στον Ψαλμό 119:165. Αλλά αφού έλειπε αυτού του είδους η αγάπη, τα έθνη δεν δυσκολεύτηκαν καθόλου να ετοιμαστούν για έναν καινούριο πόλεμο. Είναι σημαντικό ότι και η έλλειψη αγάπης και η στάση του ‘εγώ πρώτα’ ήταν χαρακτηριστικά σημάδια ‘των εσχάτων ημερών’ του παγκόσμιου πονηρού συστήματος του Σατανά.—2 Τιμόθεον 3:1-5· Ματθαίος 24:3, 12.

Σε Ποιον θα Έπρεπε να Θέσει ο Άνθρωπος την Εμπιστοσύνη του;

Μήπως οι συνθήκες του κόσμου, που αναμφίβολα χειροτέρευαν, έκαναν μερικούς από εκείνους που είχαν εγκαταλείψει τον Θεό στη διάρκεια της Οργιώδους Δεκαετίας του 1920 να επιστρέψουν σ’ Αυτόν; Σε μερικές περιπτώσεις, ναι. Πολλοί άνθρωποι ανταποκρίθηκαν στο άγγελμα που κήρυτταν οι Μάρτυρες του Ιεχωβά, ένα όνομα που υιοθετήθηκε το 1931 από τους Χριστιανούς που ήταν συνταυτισμένοι με την Εταιρία Σκοπιά. Αλλά τα έθνη, σαν σύνολο, δεν ανταποκρίθηκαν και έθεσαν την εμπιστοσύνη τους, όχι στον Θεό αλλά σε «σπουδαίους» άντρες.

Για παράδειγμα, στις αρχές της δεκαετίας του 1930 η εντεινόμενη ειρηνική κίνηση του Μωχάντας Γκάντι για ανυπακοή του πληθυσμού, κέρδιζε συνεχώς υποστήριξη. Πολλοί έλπισαν ότι η ανεξαρτησία από τη Βρετανική κυριαρχία, που επιδίωκε ο Γκάντι, θα οδηγούσε την Ινδία στη σταθερότητα και την ειρήνη. Μήπως το κατάφερε;

Εκείνο τον ίδιο χρόνο ο Κινέζος Πρόεδρος Τσανγκ Κάι Σεκ έγινε μέλος της Μεθοδιστικής Εκκλησίας. Πολλοί έλπισαν ότι αυτή του η μεταστροφή στη Χριστιανοσύνη θα άνοιγε το δρόμο για μια στενή συμμαχία μεταξύ της Κίνας και των ονομαζόμενων Χριστιανικών εθνών της Δύσης. Μήπως το κατάφερε;

Το 1932, σε μια τελετή που έγινε στο Βατικανό, ο Μουσσολίνι γιόρτασε τα δέκα χρόνια από τότε που ανέλαβε την εξουσία. Πολλοί έλπισαν ότι η παπική ευλογία που δόθηκε τότε, θα εγγυούνταν διαρκή ασφάλεια και προστασία για τους θρήσκους Ιταλούς, τον ντούτσε τους και στη χώρα τους. Μήπως το κατάφερε;

Επίσης το 1932 ο Φράνκλιν Ντ. Ρούσβελτ, ο νεοεκλεγμένος πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, υποσχέθηκε στους συμπατριώτες του το ‘New Deal’ (νέα συμφωνία) που θα έδινε καινούρια ώθηση. Ένα χρόνο αργότερα περιέγραψε τα σχέδια των Η.Π.Α. για αφοπλισμό και έκανε έκκληση στον κόσμο να εξαλείψει όλα τα επιθετικά όπλα. Πολλοί έλπισαν ότι αυτό το ‘New Deal’ θα έβαζε τέρμα στην ανεργία και τη φτώχεια και θα οδηγούσε στην ειρήνη. Μήπως το κατάφερε;

Το 1933 ο Χίτλερ έγινε ο νέος καγκελάριος της Γερμανίας. Λίγο αργότερα, στον ονομαζόμενο Λόγο Ειρήνης, έναν από τους πιο διεγερτικούς λόγους που έδωσε ποτέ, απέρριψε τον πόλεμο σαν «τρέλα χωρίς όρια», η οποία «θα προξενούσε την εξαφάνιση της παρούσας κοινωνικής και πολιτικής τάξης». Τόνισε την προθυμία της Γερμανίας να αφοπλιστεί, σε αρμονία με την πρόταση του Ρούσβελτ, λέγοντας: «Η Γερμανία είναι έτοιμη να υπογράψει οποιοδήποτε επίσημο σύμφωνο μη επίθεσης, επειδή στόχος μας είναι η απόκτηση ασφάλειας και γι’ αυτό απορρίπτουμε οποιαδήποτε επίθεση». Πολλοί έλπισαν ότι αυτή η πολιτική θα αποκαθιστούσε την τιμή και την αξιοπρέπεια του Γερμανικού έθνους και ότι, με ειρηνικά μέσα, το καθεστώς του δυναμικού ηγέτη του θα εξασφάλιζε μια χιλιετή κυριαρχία. Μήπως το κατάφερε;

Και, οπωσδήποτε, υπήρχε κι εκείνη η «μεγάλη» οργάνωση, η Κοινωνία των Εθνών. Σχετικά μ’ αυτήν το τεύχος της Σκοπιάς 15 Ιουνίου 1932, είπε: «Οι βασιλείς της γης, τη συμβουλή του κλήρου, . . . ενούνται εις Σύνδεσμον τινά Εθνών [Κοινωνία των Εθνών] και εμπιστεύονται εις αυτόν και εις την ανθρώπινην ιδιοφυΐαν όπως απελευθερώση τον αμηχανούντα και υποφέροντα κόσμον εκ του παρόντος αυτού διλήμματος». Πολλοί έλπισαν—αν και οι Μάρτυρες του Ιεχωβά δεν ανήκαν σ’ αυτούς—ότι η Κοινωνία θα μπορούσε πραγματικά να βγάλει τον κόσμο από το αδιέξοδο. Μήπως το κατάφερε;

Πριν από δυο χιλιάδες χρόνια και πλέον, ο ψαλμωδός έγραψε: «Μη πεποίθατε επ’ άρχοντας, επί υιόν ανθρώπου, εκ του οποίου δεν είναι σωτηρία». Αφού βρισκόμαστε στην πλεονεκτική θέση να εξετάζουμε τα γεγονότα εκ των υστέρων, δεν θα συμφωνούσατε με τη σοφία αυτών των λόγων;—Ψαλμός 146:3.

Και Αν Δεν Υπήρχε Κρίση . . . 

«Θα αποτελούσε ανόητη υπεραπλοποίηση των πραγμάτων το να φορτώσουμε όλη την ευθύνη για τα γεγονότα και την πορεία της δεκαετίας του 1930 πάνω στον ώμο της [οικονομικής] κρίσης». Έτσι λένε οι συγγραφείς του The United States and Its Place in World Affairs 1918-1943. «Παρ’ όλα αυτά», παραδέχονται, «οι εκτεταμένες στερήσεις και η ανασφάλεια των χρόνων της κρίσης προμήθευσαν τη θεατρική σκηνή, έγραψαν το δραματικό σενάριο, πρόσθεσαν τα σκηνικά της τραγωδίας και χάρισαν στο ακροατήριο νέους ήρωες για χειροκρότημα και καινούριους ‘κακούς για γιουχάισμα’». Συμπεραίνουν ότι αν δεν υπήρχε οικονομική κρίση είναι πολύ πιθανόν ότι δεν θα γινόταν δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος.

Αλλά η παγκόσμια οικονομική κρίση συνέβη, και ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος συνέβη. Έτσι είναι ολοφάνερο, ότι παρά τη θρησκευτική υποστήριξη, η Κοινωνία των Εθνών απέτυχε να εκπληρώσει το σκοπό της, που ήταν η διατήρηση της ειρήνης. Από την αρχή της η Κοινωνία ήταν καταδικασμένη. Αλλά ο θάνατός της δεν επρόκειτο να είναι ξαφνικός. Θα εξασθενούσε σιγά-σιγά μέχρι το θάνατό της. Διαβάστε σχετικά με αυτό στο επόμενο τεύχος μας.

[Πλαίσιο στη σελίδα 26]

Άλλα Σημαντικά Γεγονότα

1930—Ανακάλυψη του πλανήτη Πλούτωνα

Η Ουρουγουάη είναι ο πρώτος νικητής του Παγκόσμιου Κυπέλου ποδοσφαίρου

Στη Νικαράγουα, πάνω από 2.000 πεθαίνουν από σεισμό

[Εικόνα στη σελίδα 25]

Σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, εκατομμύρια έμειναν άνεργοι

[Ευχαριστίες]

A. Rothstein/Dover