Ένας Καλύτερος Κόσμος—Απλώς ένα Όνειρο;

ΑΝ ΗΣΑΣΤΑΝ οπαδός του Μαζδαϊσμού όπως τον κήρυττε ο Ιρανός προφήτης Ζωροάστρης, θα προσμένατε την ημέρα κατά την οποία η γη θα ξανάβρισκε την αρχική ομορφιά της. Αν ζούσατε στην αρχαία Ελλάδα, ίσως θα ονειρευόσασταν να πάτε στις ειδυλλιακές Νήσους των Μακάρων ή να δείτε την επάνοδο του Χρυσού Αιώνα που περιέγραψε ο ποιητής Ησίοδος τον όγδοο αιώνα Π.Κ.Χ. Ένας Ινδιάνος Γκουαρανί της Νότιας Αμερικής μπορεί να αναζητά ακόμη τη Γη Χωρίς Κακό. Εφόσον ζείτε στον αιώνα μας, πιθανόν να ελπίζετε ότι ο κόσμος θα βελτιωθεί χάρη σε κάποια πολιτική ιδεολογία ή ως αποτέλεσμα της σύγχρονης ευαισθητοποίησης στα οικολογικά θέματα.

Ο Χρυσός Αιώνας, οι Νήσοι των Μακάρων, η Γη Χωρίς Κακό—αυτές είναι μερικές από τις πολυάριθμες ονομασίες που χρησιμοποιήθηκαν για να περιγράψουν τον ίδιο πόθο, την ελπίδα για έναν καλύτερο κόσμο.

Είναι βέβαιο ότι αυτός ο κόσμος, ο κόσμος μας, δεν αποτελεί ιδεώδες μέρος. Όλο και πιο κτηνώδης εγκληματικότητα, αδελφοκτόνοι πόλεμοι πρωτοφανούς βίας, γενοκτονίες, αδιαφορία για τα παθήματα των άλλων, φτώχεια και πείνα, ανεργία και έλλειψη αλληλεγγύης, οικολογικά προβλήματα, ανίατες ασθένειες που μαστίζουν εκατομμύρια άτομα—φαίνεται ατέλειωτος ο κατάλογος με τα σημερινά δεινά. Αναλογιζόμενος τους πολέμους που διεξάγονται αυτή τη στιγμή, ένας Ιταλός δημοσιογράφος είπε: «Το ερώτημα που τίθεται φυσιολογικά είναι μήπως η εχθρότητα αποτελεί το πιο δυνατό συναίσθημα του καιρού μας». Εξετάζοντας την κατάσταση, πιστεύετε εσείς ότι είναι ρεαλιστικό να προσβλέπουμε σε κάτι το διαφορετικό, κάτι το καλύτερο; Ή μήπως αυτού του είδους οι βλέψεις δεν είναι παρά ουτοπικοί πόθοι, ένα όνειρο που δεν θα πραγματοποιηθεί ποτέ; Ζούμε στον καλύτερο κόσμο που μπορεί να υπάρξει;

Αυτές δεν είναι καινούριες ανησυχίες. Επί αιώνες, οι άνθρωποι ονειρεύονται έναν κόσμο στον οποίο θα βασιλεύει αρμονία, δικαιοσύνη, ευημερία και αγάπη. Με την πάροδο του χρόνου, μεγάλος αριθμός φιλοσόφων ανέπτυξαν τις ιδέες τους για ιδανικά κράτη, για καλύτερους κόσμους. Είναι, ωστόσο, λυπηρό ότι αυτοί δεν στάθηκαν ποτέ ικανοί να εξηγήσουν πώς θα μπορούσαν αυτά να λειτουργήσουν με επιτυχία.

Μπορεί αυτός ο μακραίων κατάλογος με όνειρα, Ουτοπίες και τις βλέψεις των ανθρώπων για μια καλύτερη κοινωνία να μας διδάξει κάτι;

[Εικόνα στη σελίδα 3]

Είναι αυτός ο καλύτερος κόσμος που μπορεί να υπάρξει;

Ένας Καλύτερος Κόσμος—Πλησιάζει!

«Η ΝΟΣΤΑΛΓΙΑ για τον παράδεισο είναι από τις πιο ισχυρές νοσταλγίες που φαίνεται ότι βασανίζουν τους ανθρώπους. Μπορεί να είναι η πιο ισχυρή και επίμονη όλων. Ένας πόθος για τον παράδεισο είναι έκδηλος σε όλα τα επίπεδα της θρησκευτικής ζωής», λέει Η Εγκυκλοπαίδεια της Θρησκείας (The Encyclopedia of Religion).

Φαίνεται ότι όλοι οι πολιτισμοί έχουν ως κοινό συντελεστή την επιθυμία για ζωή σε έναν καλύτερο κόσμο, σαν να θρηνούν για κάποιο αρχικό ιδεώδες που δεν υπάρχει πια. Αυτό υποδηλώνει την πιθανότητα να υπήρχε ένας αρχικός παράδεισος, αλλά πού; Πιθανόν κάποιος ψυχαναλυτής να πει ότι αυτή η έντονη επιθυμία φανερώνει τη λαχτάρα κάποιου να ανακτήσει τη χαμένη ασφάλεια που είχε στη μήτρα της μητέρας του. Εντούτοις, αυτή η εξήγηση δεν πείθει λογίους που μελετούν την ιστορία της θρησκείας.

«Νοσταλγία για τον Παράδεισο»—Γιατί;

Μήπως η ύπαρξη αυτής της νοσταλγίας απλώς βοηθάει, όπως διατείνονται μερικοί, στο να γίνουν πιο υποφερτές οι δυσκολίες και η εφήμερη φύση της ανθρώπινης ύπαρξης; Ή υπάρχει κάποια άλλη εξήγηση;

Γιατί λαχταράει η ανθρωπότητα έναν καλύτερο κόσμο; Η Αγία Γραφή δίνει μια εξήγηση που είναι τόσο σαφής όσο και απλή: Η ανθρωπότητα προέρχεται από έναν καλύτερο κόσμο! Ο αρχικός παράδεισος υπήρχε πραγματικά. Ο Λόγος του Θεού τον περιγράφει ως έναν ‘κήπο’ που βρισκόταν σε μια συγκεκριμένη περιοχή της Μέσης Ανατολής και στον οποίο υπήρχε «παν δένδρον ωραίον εις την όρασιν και καλόν εις την γεύσιν». Ο Θεός ανέθεσε τη φροντίδα του στο πρώτο ανθρώπινο ζευγάρι. (Γένεσις 2:7-15) Επρόκειτο για ένα ιδεώδες περιβάλλον στο οποίο οι άνθρωποι θα μπορούσαν να είναι πραγματικά ευτυχισμένοι.

Γιατί δεν κράτησαν αυτές οι παραδεισιακές συνθήκες; Εξαιτίας του στασιασμού ενός πνευματικού πλάσματος πρώτα και, στη συνέχεια, του ανθρώπινου ζευγαριού. (Γένεσις 2:16, 17· 3:1-6, 17-19) Έτσι, ο άνθρωπος δεν έχασε μόνο τον Παράδεισο, αλλά και την τελειότητα, την υγεία και την ατελεύτητη ζωή. Οι συνθήκες που άρχισαν να επικρατούν δεν βελτίωσαν βέβαια την ανθρώπινη ζωή. Τουναντίον, η ζωή άρχισε να εκφυλίζεται προοδευτικά μέχρι που έφτασε στην άνευ προηγουμένου υποβαθμισμένη κατάσταση την οποία βλέπουμε σήμερα.—Εκκλησιαστής 3:18-20· Ρωμαίους 5:12· 2 Τιμόθεο 3:1-5, 13.

Η Αναζήτηση του Παραδείσου—Η Ιστορία μιας Ιδέας

Όπως μπορούμε να φανταστούμε, «η νοσταλγία για τον παράδεισο» έχει μακραίωνη ιστορία. Οι Σουμέριοι θυμούνταν μια εποχή κατά την οποία η αρμονία βασίλευε σε ολόκληρο το σύμπαν: «Δεν υπήρχε φόβος, ούτε τρόμος, ο άνθρωπος δεν είχε κανέναν αντίπαλο. . . . Ολόκληρο το σύμπαν, οι άνθρωποι ομόφωνα, τον Ενλίλ υμνούσαν με μια γλώσσα», λέει ένα αρχαίο ποίημα από τη Μεσοποταμία. Μερικοί, όπως οι αρχαίοι Αιγύπτιοι, έλπιζαν ότι θα πήγαιναν σε έναν καλύτερο κόσμο μετά το θάνατό τους. Πίστευαν ότι η αθάνατη ψυχή πήγαινε σε αυτό που αποκαλούνταν πεδία Αάρου. Ωστόσο, αρχικά τουλάχιστον, αυτή η ελπίδα ήταν προσιτή μόνο για την αριστοκρατία· οι φτωχοί δεν μπορούσαν να ονειρεύονται ότι θα πήγαιναν σε κάποιον όμορφο κόσμο.

Σε μια διαφορετική θρησκευτική ζώνη, οι Ινδουιστές προσδοκούν, εδώ και αιώνες, τον ερχομό μιας καλύτερης εποχής για τον κόσμο (γιούγκα). Σύμφωνα με τις Ινδουιστικές διδασκαλίες, τέσσερις γιούγκα επαναλαμβάνονται ακολουθώντας έναν ατέρμονο κύκλο, και σήμερα εμείς ζούμε στη χειρότερη. Δυστυχώς, αυτή η Κάλι Γιούγκα (σκοτεινή εποχή), με όλα τα παθήματα και την πονηρία που τη διακρίνουν, θα διαρκέσει, σύμφωνα με μερικούς, μέχρι και 432.000 χρόνια. Ωστόσο, οι πιστοί Ινδουιστές προσμένουν τη χρυσή εποχή, την Κρίτα Γιούγκα.

Από την άλλη πλευρά, οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι ονειρεύονταν να πάνε στις μυθικές Νήσους των Μακάρων, στον Ατλαντικό Ωκεανό. Μάλιστα, πολλοί συγγραφείς, όπως ο Ησίοδος, ο Βιργίλιος και ο Οβίδιος, μιλούσαν για το θαυμαστό αρχικό χρυσό αιώνα, ελπίζοντας ότι κάποια ημέρα αυτός θα αποκαθίστατο. Κατά το τέλος του πρώτου αιώνα Π.Κ.Χ., ο Λατίνος ποιητής Βιργίλιος προείπε την επικείμενη άφιξη μιας καινούριας και μόνιμης άιτας αούρεα (χρυσής εποχής). Κατά τους αιώνες που ακολούθησαν, «δεκαέξι Ρωμαίοι αυτοκράτορες ισχυρίστηκαν ότι η διακυβέρνησή τους είχε αποκαταστήσει το Χρυσό Αιώνα», αναφέρει Η Εγκυκλοπαίδεια της Θρησκείας. Εντούτοις, όπως γνωρίζουμε πολύ καλά σήμερα, αυτή ήταν μόνο πολιτική προπαγάνδα.

Πολλοί Κέλτες πρόσβλεπαν σε αυτό που θεωρούσαν λαμπρή χώρα σε ένα νησί (ή σε ένα αρχιπέλαγος) πέρα από τη θάλασσα, όπου πίστευαν ότι οι άνθρωποι ζούσαν απόλυτα ευτυχισμένοι. Σύμφωνα με ένα θρύλο, ο Βασιλιάς Αρθούρος, μολονότι ήταν θανάσιμα λαβωμένος, συνέχισε να ζει όταν βρήκε το θαυμαστό νησί που λεγόταν Άβαλον.

Κατά τους αρχαίους χρόνους και το Μεσαίωνα, πολλοί νόμιζαν ότι εξακολουθούσε να υπάρχει ένας κήπος κατά γράμμα τέρψης, ο κήπος της Εδέμ, κάπου «επάνω σε ένα απρόσιτο βουνό ή πέρα από έναν αδιάβατο ωκεανό», εξηγεί ο ιστορικός Ζαν Ντελιμό. Μολονότι ο Ιταλός ποιητής Δάντης πίστευε σε έναν ουράνιο παράδεισο, φανταζόταν ότι εξακολουθούσε να υπάρχει ένας επίγειος παράδεισος στην κορυφή του βουνού του Καθαρτηρίου του, στους αντίποδες της πόλης Ιερουσαλήμ. Μερικοί πίστευαν ότι βρισκόταν κάπου στην Ασία, στη Μεσοποταμία ή στα Ιμαλάια. Οργίαζαν, επίσης, οι μεσαιωνικοί θρύλοι για έναν εδεμικό παράδεισο. Πολλοί πίστευαν ότι κοντά σε εκείνον τον παράδεισο υπήρχε και ένα φανταστικό βασίλειο στο οποίο κυβερνούσε ο ευλαβής Πρεσβύτερος Ιωάννης. Χάρη στη μικρή απόσταση που το χώριζε από τον επίγειο παράδεισο, η ζωή στο βασίλειο του Πρεσβύτερου Ιωάννη υποτίθεται ότι ήταν μακροχρόνια και ευτυχισμένη, μια αστείρευτη πηγή αφθονίας και πλούτου. Άλλοι, έχοντας υπόψη τούς αρχαίους ελληνικούς μύθους, εξακολουθούσαν να πιστεύουν ότι τα νησιά του παραδείσου βρίσκονταν στον Ατλαντικό. Οι μεσαιωνικοί χάρτες μαρτυρούσαν πόσο ισχυρή ήταν η πίστη στην ύπαρξη ενός κήπου της Εδέμ, υποδεικνύοντας ακόμη και την υποτιθέμενη τοποθεσία του.

Κατά το 15ο και 16ο αιώνα, οι θαλασσοπόροι που διέσχιζαν τον Ατλαντικό αναζητούσαν στην ουσία έναν κόσμο που ήταν ταυτόχρονα νέος και αρχαίος. Νόμιζαν ότι από την άλλη πλευρά του ωκεανού θα έβρισκαν όχι μόνο τις Ινδίες αλλά και τον κήπο της Εδέμ. Ο Χριστόφορος Κολόμβος, για παράδειγμα, τον αναζητούσε στα βουνά των εύκρατων και των τροπικών χωρών της Νότιας και της Κεντρικής Αμερικής. Οι Ευρωπαίοι εξερευνητές που έφτασαν στη Βραζιλία ήταν βέβαιοι ότι ο χαμένος παράδεισος έπρεπε να βρίσκεται εκεί λόγω του ήπιου κλίματος και της άφθονης τροφής και βλάστησης που υπήρχαν. Ωστόσο, αρκετά σύντομα, αναγκάστηκαν να δουν κατάματα τη σκληρή πραγματικότητα.

Ουτοπίες—Ιδεώδη Μέρη;

Αντί να μοχθήσουν να εντοπίσουν τον ιδεώδη κόσμο σε κάποιο απόμακρο μέρος της γης, άλλοι προσπάθησαν να τον σχεδιάσουν. Έτσι, το 1516, ο Άγγλος ανθρωπιστής Τόμας Μορ περιέγραψε το νησί Ουτοπία, ένα θαυμάσιο και ειρηνικό μέρος, απαλλαγμένο από μισαλλοδοξία και τελείως διαφορετικό από τον εξαθλιωμένο κόσμο που γνώριζε. Και άλλοι επίσης προσπάθησαν να σχεδιάσουν καλύτερους, πιο όμορφους κόσμους: κατά τον έκτο αιώνα Π.Κ.Χ. ο Πλάτων, με την Πολιτεία του· το 1602 ο Ιταλός μοναχός Τομάζο Καμπανέλα, με την εξαιρετικά οργανωμένη Πολιτεία του Ήλιου που συνέλαβε· και λίγα μόλις χρόνια αργότερα ο Άγγλος φιλόσοφος Φράνσις Μπέικον, όταν αφηγήθηκε την «ευτυχισμένη και ευημερούσα κατάσταση» της Νέας Ατλαντίδος του. Στο διάβα των αιώνων, κάθε είδους διανοούμενοι (είτε αυτοί ήταν πιστοί είτε όχι) έχουν περιγράψει δεκάδες δεκάδων Ουτοπίες. Λίγες, ωστόσο, αν όχι καμία, λήφτηκαν στα σοβαρά.

Υπήρξαν ακόμη και μερικά άτομα που έχουν προσπαθήσει να δημιουργήσουν τις δικές τους Ουτοπίες. Για παράδειγμα, το 1824, ένας πλούσιος Άγγλος, ο Ρόμπερτ Όουεν, αποφάσισε να μεταναστεύσει στην Ιντιάνα των Η.Π.Α. προκειμένου να πραγματοποιήσει τις ουτοπικές του ιδέες σε ένα χωριό το οποίο ονόμασε Νιου Χάρμονι (Νέα Αρμονία). Πεπεισμένος ότι κάτω από τις κατάλληλες συνθήκες οι άνθρωποι θα βελτιώνονταν, ξόδεψε σχεδόν όλη την περιουσία του πασχίζοντας να εγκαθιδρύσει αυτό που οραματίστηκε ότι αποτελούσε ένα νέο ηθικό κόσμο. Εντούτοις, τα αποτελέσματα έδειξαν ότι δεν αρκούν καινούριες συνθήκες διαβίωσης για να δημιουργηθούν καινούριοι άνθρωποι.

Σχεδόν όλες οι πολιτικές ιδεολογίες υποστηρίζουν ότι ο άνθρωπος πρέπει να σχεδιάσει τον κόσμο σύμφωνα με τη δική του γνώση και τη δική του αντίληψη περί αληθινού, προκειμένου να φέρει στη γη τον παράδεισο τον οποίο ονειρεύεται. Εντούτοις, κατά παράδοξο τρόπο, απόπειρες που έγιναν για να πραγματοποιηθούν τέτοιες βλέψεις έχουν οδηγήσει σε πολέμους και επαναστάσεις, όπως ήταν η Γαλλική Επανάσταση του 1789 και η επανάσταση των Μπολσεβίκων του 1917. Αντί να φέρουν παραδεισιακές συνθήκες, αυτές οι προσπάθειες οδήγησαν συχνά σε μεγαλύτερο πόνο και παθήματα.

Βλέψεις, σχέδια, Ουτοπίες και απόπειρες πραγματοποίησής τους—μια ιστορία αλλεπάλληλων απογοητεύσεων. Στον παρόντα καιρό, μερικοί μιλούν για «γκρεμισμένα όνειρα» και για το «τέλος της εποχής των ουτοπιών», και μας ζητούν να μάθουμε «να ζούμε χωρίς ουτοπίες».